Wołyń Czas krwi Czas zemsty

Wołyń

Czas krwi!!!

Czas zemsty!!!

Prosiliście mnie o Wołyń. To fragment większej całości, nad którą obecnie pracuje. Nie jest to dokument, ale opowiadanie, jednak jak mi się wydaje, oddaje dobrze to, co się tam działo, a także podejście polskiego ruchu oporu do sytuacji na Wołyniu. Poza kapitanem Zawiszą reszta postaci to autentyczni dowódcy AK, na tamtym terenie.

- Panie kapitanie, sierżant „Stary” melduje powrót z patrolu!

Krępy może trzydziestoletni mężczyzna w mundurze podoficerskim stanął w postawie zasadniczej i zasalutował. Kapitan Marian Zalewski pseudonim „"Zawisza"”, dowódca oddziału partyzanckiego Armii Krajowej, kiwnął tylko głową.

- No i co tam? Spokój?

- Tak jest panie kapitanie, żadnych oddziałów w pobliżu, ani niemieckich, ani bolszewickich. Nawet Ukraińcy gdzieś zniknęli...

Sierżant zawahał się, jakby jeszcze chciał coś powiedzieć.

- No? Co jeszcze?

- Znaleźliśmy chłopca w lesie. Wyglądał strasznie, przemarznięty, ubranie w strzępach, brudny. Spał, kiedy go zobaczyliśmy. Musiał chyba paść ze zmęczenia, bo nawet się nie obudził, kiedy wsadziliśmy go na wóz. Nadal śpi. Myślę... – tu zawiesił głos – że to jeden z naszych, bo wierzgał na wozie, krzyczał „Nie!, Nie!” albo „Mamo!!!” Pewnie znowu Ukraińcy napadli na jakąś wieś, mordując wszystkich naszych, a jemu udało się jakoś uciec. To kolejna zbrodnia tych bandytów...

Kapitan „Zawisza" spojrzał na sierżanta. Widać było, że domyśla się, co o nim sądzi jego podwładny. Stary był doświadczonym żołnierzem, walczył jako podoficer we wrześniu 1939 roku, a kiedy jego pułk został rozbity przez Niemców, trafił do niewoli, z której zbiegł jeszcze w transporcie. Z kilkoma podobnymi mu ludźmi zbierali broń po lasach, robili skrytki, nawiązywali kontakty. Właściwie już na jesieni trzydziestego dziewiątego weszli w szeregi Związku Walki Zbrojnej, później przemianowanego na Armię Krajową. Stary został instruktorem broni i przez prawie dwa lata szkolił młodych chłopców w posługiwaniu się wszelkimi dostępnymi w AK rodzajami broni strzeleckiej. Na początku jesieni 1942 roku został na własną prośbę skierowany do oddziału partyzanckiego dowodzonego przez kapitana „Zawiszę”, który miał być pierwszym i wzorcowym oddziałem AK na tym terenie. Od tego czasu dowodził plutonowi, szkolił młodych partyzantów w posługiwaniu się bronią. Sierżant brał także udział w niemalże wszystkich akcjach bojowych. Czy to przeciw Niemcom, czy przeciw wszelkiego rodzaju bandom udającym partyzantów. Jednak od jakiegoś czasu, widząc, co się dzieje na Ukrainie gdzie miały miejsce masowe mordy, miał żal do dowódcy, który nie chciał iść na pomoc tutejszym – Żydom i Polakom.

- Jak się chłopak obudzi, przyprowadźcie go do mnie. Aha i dajcie mu jeść i pić, bo pewnie będzie głodny.

Wieczorem przestraszony chłopak stanął przed Zalewskim. Widać było strach jego oczach. Nawet, teraz kiedy nic mu już nie groziło, patrzył przerażonym wzrokiem na lewo i prawo.

- Polak jesteś? – spytał Zawisza?

Dzieciak odpowiedział jedynie skinieniem głowy. Skulony, przerażony, brudny… Wzrok miał wbity w ziemię. Ciekawe, co te oczy widziały, pomyślał „Zawisza”. Przygarnął dzieciaka, przytulił do swojego boku, a potem przyklęknął tak, by jego oczy znalazły się na wysokości twarzy chłopca.

- Nie bój się chłopcze. Wiesz, kim jesteśmy?

- Partyzanci??? – wyszeptał.

Chłopak niepewnie rozejrzał się po ziemiance, ale jak był w sobie skulony, tak ciągle przypominał bardziej zbite, przerażone zwierzę. Oczy biegały mu z lewa na prawo i z powrotem, cały drżał, ale jakoś zebrał się w sobie.

- Pan jest pewnie kapitan „Zawisza”?

„Zawisza” skinął głową, uśmiechnął się i pogładził go dłonią po zlepionych brudem włosach.

- Tu jesteś bezpieczny. – powiedział.

- Mam nadzieję, żeście go nie wystraszyli !

Ostatnie słowa „Zawisza" skierował ku najbliższym żołnierzom. Potem kazał chłopcu usiąść i opowiedzieć, co się stało. Widać było, że chłopiec jest w szoku. Dziesięć lat na oko, między swoimi, nie miał powodu do strachu, a trząsł się… Po dłuższej chwili chłopak jakby się zreflektował i zaczął swoją opowieść.

- Panie... eeee... kapitanie... Ukraińcy... wymordowali wszystkich naszych… wieś spalili… zabili na moich oczach, matkę, ojca, siostry…

Mówił bardzo cicho, chaotycznie, tak jakby każde słowo kosztowało go wiele wysiłku. Po tych kilkunastu słowach złapał się rękami za głowę i zaczął płakać. Kapitan nie reagował, zdając sobie sprawę jak trudno młodzieńcowi opisać te straszne chwile, które przeżył. Chłopak chwycił ciągle brudnymi rękami pajdę chleba, którą ktoś mu podsunął, po niej drugą.

- Jak ci na imię? – spytał Zawisza, chcąc choćby nieco rozluźnić dzieciaka.

- Stasiek, Stanisław znaczy się…

Po kilku minutach chłopiec doszedł jako tako do siebie i mówił dalej.

- Nasza chata stała jakieś kilometr od wsi… niedaleko lasu. W lesie akurat byłem, drewno na ogień zbierałem… Przez las biegła kobieta z sąsiedniej wsi… Jak mnie zobaczyła, krzyknęła, że napadli ich Ukraińcy i mordują każdego... Biegiem ruszyliśmy do naszego domu, mając nadzieję, że zdążymy ostrzec wszystkich. Kiedy Ojciec nas zobaczył i usłyszał, co się dzieje, natychmiast zdecydował, żebyśmy uciekali do lasu. Ja od razu, bo byłem ubrany, oni chcieli się ubrać…

Widziałem to wszystko… Mama wzięła na ręce młodszego brata, miał półtora roku… Jeden z braci chwycił dwie młodsze siostry, tato pomagał babci, która już słabo chodziła. Drugi pobiegł ku wsi…

- Stałem między drzewami... Widziałem, jak otoczyli dom… W rękach mieli, co popadło. Siekiery, widły, kosy, sierpy, łopaty... Mama zaczęła krzyczeć przeraźliwie...

- To byli Ukraińcy z naszej wsi i z sąsiedniej… Zaczęli łapać wszystkich po kolei, przyprowadzali też ludzi z innych chałup… Wygonili wszystkich na pole, w głęboki śnieg… Stali z pochodniami pilnując, aby nikt nie uciekł… Kiedy już wyłapali prawie wszystkich ze wsi, zaczęli zabijać, nie patrząc czy to dorośli, dzieci czy nawet niemowlaki. Uderzali na oślep, czymkolwiek, co mieli pod rękami. Kilku z nich było na koniach i jakby dla zabawy gonili ludzi w głęboki śnieg, a tam ich zabijali...

- Jeden z Ukraińców podbiegł do mojej mamy i uderzył ją w głowę siekierą. Mama upadła… Po chwili kolejny z nich złapał Jadwisię za włosy i sierpem podciął jej gardło.

Chłopak ponownie zaczął się trząść, z jego oczu popłynęły łzy, zostawiając jasne smugi na brudnych policzkach. Minęła dłuższa chwila, nim chłopak się opanował na tyle, że mógł dalej mówić.

- Wszędzie słychać było wrzaski i lamenty… Ludzie błagali o darowanie życia, no bo to przecież byli w większości nasi sąsiedzi… Zabili wszystkich..

W tym momencie chłopak po raz kolejny wybuchnął płaczem.

Stojący obok niego oficerowie pospuszczali głowy, a niejednemu pokazała się łza w oku. Kiedy dzieciak się opanował, kontynuował swoją straszną opowieść.

- Ojciec próbował uciekać przez pole, ale gdzie w takim śniegu… Dopadł go jeden z tych, co na koniach byli… Ciął tatę w głowę szablą... Ojciec stanął, zachwiał się, wtedy inny dopadł go i wbił mu w plecy nóż. Ojciec padł na ziemię. W chwilę później drugą siostrzyczkę ktoś chwycił za nogi i uderzył nią z całej siły o wiśnię, co rosła przy płocie. To..... to …..

Chłopiec znowu zalał się łzami.

- To był straszny widok... Stałem i już nawet nie miałem siły krzyczeć. Jednej kobiecie, która była w ciąży… no… Ukraińcy przebili brzuch widłami, po czym rozcięli brzuch i patrzyli, jak dziecko wyleciało... Nie wiem, ile to trwało, ale w którejś chwili usłyszałem, żeby ci z pochodniami przeszukali las…

- Ale ciemno już się robiło, gdzie tam po nocy las przetrząsać… Spojrzałem jeszcze raz i zacząłem biec tak szybko, jak tylko mogłem… Biegłem długo, całą noc, w stronę Równego, do stryjka… Na szczęście nie gonili mnie… Nie jak to długotrwało, ale zrobił się dzień… W końcu obudziłem się tu w obozie. Panie… – Stasiek spojrzał na oficera.

- Jesteście wojskiem? Polskim? Macie broń ? – spytał.

Nie zdążyli mu nawet odpowiedzieć, kiedy podniósł głowę. W jego oczach widać było nienawiść.

- Dlaczego nam nie pomogliście? Tam zabito setki ludzi... samych Polaków... Panie… dlaczego? Nie rozumiem!!!

Po tych słowach zapadła taka cisza, że słychać było ich oddechy. Oficerowie stający obok kapitana Zaleskiego spojrzeli na niego z takim wyrzutem, że ten usiadł i spuścił głowę. Widać było, że czuje się winnym tej i innych zbrodni, o których donosili zwiadowcy. Już po pierwszej napaści jego ludzie chcieli iść, pomścić, wybić bandytów, wyrżnąć. Pokazać, że za krew zapłacą krwią, za spalone domy odpłacą się Ukraińcom pożogą, ale on im zabraniał, bo takie są rozkazy Komendy Głównej. Teraz kiedy słyszał słowa chłopaka, zdał sobie sprawę, że popełnił błąd. Co prawda jako oficer i dowódca oddziału musiał wykonywać rozkazy, jednak dalej tak być nie mogło, bo sytuacja groziła nawet buntem oddziału, wszystkich oficerów i podoficerów. Kiedy tak siedział w całkowitej ciszy, poczuł gniew tak ogromny, że aż mu tchu zabrakło. Gniew na siebie, na swoich przełożonych, na cały świat. Już wiedział, co musi zrobić. Mało tego, tym razem był pewny, że powziął właściwą decyzję. Wstał i walnął z całej siły ręką w stół.

- Masz rację, chłopcze! Chciałem, ale nie mogłem... Miałem rozkazy... Ale teraz dosyć tego! Kurwa!!! Mam w dupie rozkazy!!! Nie mieszać się, nie reagować. Jasna cholera, ten chłopak ma więcej rozumu i odwagi niż nasi dowódcy w Warszawie. Koniec słuchania tych kretynów.

- Adam! – zwrócił się do swojego zastępcy. – Za godzinę zbiórka całego oddziału, całego. Ściągnij warty, zostaw tylko te najdalsze. Musimy powiedzieć ludziom, co znowu zrobili ci bandyci. Muszą zdecydować razem, co dalej. Nie chcę im wydawać rozkazów. Potrzebuję tylko ochotników.

- Nie możesz tego zrobić! Masz wyraźne rozkazy. Komenda Główna potraktuje to jako złamanie rozkazów. Odbiorą Ci dowództwo i postawią przed sądem. To szaleństwo... – porucznik Adam Wesoły pseudonim „Garda” był zastępcą kapitana i starał się ostudzić swojego dowódcę.

- Nie gadaj bzdur – Zaleski rąbnął pięścią w blat stołu – dosyć się już ich nasłuchałem. Ten chłopak chce walczyć, żeby pomścić bestialsko zabitych krewnych, a ma może czternaście lat, a ja co, mam mu powiedzieć, że nie, że nie mogę, bo mam durne rozkazy, które są ważniejsze niż życie naszych rodaków???

Wyprostował się, podszedł do Staszka i położył mu rękę na ramieniu.

- Nie!!! – krzyknął. – Po stokroć nie!!! Nie mam odwagi mu odmówić. To on tak naprawdę otworzył mi oczy i wydał nam rozkaz. Musimy iść choćby na śmierć, ale zabijemy tylu, ilu damy radę. Nie będę dalej patrzył, jak mordują bezbronnych ludzi siekierami czy widłami, jak jakieś bydło. Nie i koniec! – ostatnie słowa zagrzmiały jak wybuchający wulkan.

- Adam!!! Albo jesteś ze mną, albo nie. Krótko???

- Na rozkaz, panie kapitanie! Jestem! – odpowiedział Wesoły. – Masz rację, pora działać, ale ostrzegam, nie darują Ci tego. Nam. Nam wszystkim...

- Taaaaaaaa, jednak najpierw muszą mnie znaleźć. Jak ruszymy w bój, to nie będzie łatwe, choć mam nadzieję, że będzie o nas głośno. Ruszymy na tych barbarzyńców.., potworów...

- Ale ich są tysiące...

- Prawda, ale większość to czerń uzbrojona w siekiery, kosy, sierpy. Tych dobrze uzbrojonych nie będzie więcej niż kilkuset, dlatego, jeśli rozegramy to dobrze taktycznie, możemy wiele zdziałać. Mam dla Ciebie zadanie. Pojedziesz do kapitana „Bomby”, on ma największy oddział.

Zaleski poprawił mundur, zapiął guzik kołnierzyka.

- Weźmiesz Stasia, bo tu nikt nie zostanie i z trzema chłopakami pójdziesz do „Bomby”. Opowiesz mu wszystko. Poproś go o pomoc. Niech da tylu ludzi ilu może, żeby nas, chociaż osłonili od wschodu i zajęli się ewentualnymi posiłkami ukraińskimi, które mogą nas próbować okrążyć. On ma chyba z pięciuset ludzi i może nam pomóc.

- Nie! – zaprotestował Wesoły. – Idę z tobą, wyznacz kogoś innego, to proste zadanie.

- Nie. To nie jest proste. On Ciebie zna, szanuje i mam nadzieje posłucha, w końcu szkoliłeś także jego żołnierzy. A do tego wyślę ludzi do „Drzazgi”, „Jastrzębia”, "Strzemienia" "Sokoła", "Korda", "Ryszarda" i innych. Jak ruszymy wszyscy, Komenda Główna nic nie zrobi, a być może zrozumie swój błąd. Kurwa, to trzeba było zrobić już rok temu, gdy Ukraińcy masakrowali Żydów. Pytałem się Komendę Główną, co mamy robić. Odpowiedziano mi, że nic, że to będzie załatwione drogą polityczną.

Wziął kawałek papieru i skręcił papierosa. Zapalił, ale w każdym ruchu palców widać było wściekłość.

- Kretyni!!! Jaka polityka? Tam chyba już nikt nie myśli. Ukraińcy nikogo nie słuchają i mają w dupie politykę, po tym, jak ich Niemcy wykiwali. Oni myśleli, że jak będą się wysługiwać nazistom, to ci pozwolą im na utworzenie państwa. A jak wszystko się usrało, to postanowili sami sobie je stworzyć, ale najpierw wyrżnąć tych, którzy wraz z nimi tu mieszkają, najpierw Żydów, potem nas, Polaków. Przecież to było już wiadomo zimą, w grudniu, kiedy całe oddziały ukraińskie dezerterowały z wojska, zabierając ze sobą broń.

Zaciągnął się, splunął tytoniem na podłogę.

- Niemcy jakoś nic z tym nie zrobili, mając nadzieję, że nie uderza na nich, zresztą i tak jest ich tu za mało, żeby coś zdziałać. Było tylko kwestią czasu, kiedy ruszą na naszych ludzi. Niemców się boją, a rosyjskich oddziałów partyzanckich też nie ruszają, bo te są duże i dobrze uzbrojone. Jedyni, którzy nie mają się ani jak, ani czym bronić to Polacy po wsiach. A my mamy stać z boku i czekać, bo takie są rozkazy???

Ponownie zaciągnął się, splunął, pociągnął z kubka łyk czegoś, ni to herbaty, ni ziółek…

- Ilu jeszcze musi zginać niewinnych ludzi, żeby nasi przywódcy zrozumieli, że to droga do donikąd??? Mam półtorej setki ludzi, niby niedużo, ale w większości to byli żołnierze września 1939 roku, którzy umieją walczyć. Reszta nauczy się od nich. Musimy też opróżnić wszystkie magazyny...

- Tego nie możesz zrobić bez zgody... – przerwał mu „Garda”.

- Nie mogę??? – dowódca oddziału uśmiechnął się, ale nie był to ciepły uśmiech. – Ja już teraz wszystko mogę!!! Nie pójdę walczyć z gołymi rękami!!! Mamy spore zapasy i musimy je wykorzystać.

- Ale oni... – próbował znowu porucznik.

- Nie marudź, jak już ruszymy, to będzie mi całkiem obojętne, czy złamię jeden rozkaz, czy dziesięć. Zresztą i tak za złamanie rozkazu w czasie wojny dostaje się kulkę w łeb, a przecież nie rozstrzelają mnie dwa, albo trzy razy. Mam to w dupie i koniec. Koniec tematu. Zbieraj oddział i zapytamy naszych ludzi, czy chcą pomóc naszym, czy wypełniać głupie rozkazy.

- Wiesz, jaki będzie wynik...

- Wiem, ale muszę tak zrobić, chcę, żeby sami wybrali, nie chcę wydawać rozkazu.

Niespełna kwadrans później cały oddział zebrał się na leśnej polanie. Kapitan "Zawisza" wszedł na stojącą przy jednej z ziemianek beczkę i przemówił głośno. Tak, aby wszyscy dobrze go słyszeli.

- Żołnierze, koledzy, za chwilę usłyszycie o zbrodniach, których świadkiem był ten chłopak. Posłuchajcie uważnie, co z naszymi rodakami robią ci bandyci! – po tych słowach kiwnął ręką, przywołując chłopca do siebie.

- Stasiek, opowiedz moim ludziom, czego byłeś świadkiem. Wiem, że to dla Ciebie bardzo trudne, ale chcę, żeby żołnierze tego oddziału zrozumieli, dlaczego postanowiłem złamać rozkazy.

Kiedy chłopak otarł łzy i zaczął mówić, nastała cisza. Wszyscy stali jak zamurowani i tylko złowrogie błyski w oczach świadczyły o tym, co myślą. Większość z nich miała krewnych w wioskach narażonych na takie ataki. Docierały wieści do oddziału, czasem wysłany po zaopatrzenie patrol wracał z wiadomością, że wieś spalona, że żywej duszy nie znaleźli, jednak dopiero teraz usłyszeli prawdę. Przerażającą i poruszającą do bólu, do głębi trzewi. Kiedy Staszek skończył, w oczach niejednego żołnierza pojawiły się łzy. Większość jednak zaciskała dłonie, niektórzy wyciągali bagnety i jakby sprawdzali, czy dobrze naostrzone. „Zawisza” widział to, więc nie czekał zbyt długo.

- Jak wiecie, mamy rozkazy nie wtrącać się do spraw polsko – ukraińskich. Ja jednak mam zamiar złamać ten bzdurny rozkaz i ruszyć na banderowców, upowców i innych takich potworów w ludzkiej skórze. Jednak nie chcę i nie mogę wydać rozkazu, dlatego pytam was! Czy pójdziecie ze mną wbrew rozkazom??? Ci, którzy się decydują, niech przejdą na prawą stronę. Kto uważa, że źle robię, niech przejdzie na stronę lewą. Oczywiście tych, którzy nie będą chcieli, iść nie spotka żadna kara. To akcja tylko dla ochotników!

Jak można było się tego spodziewać, cały oddział przeszedł na prawą stronę. Kapitan widział po twarzach żołnierzy, że oczekiwali takiego rozkazu już dawno. Wiedział też, że gdyby takiego rozkazu nie wydał, a opowieść chłopca rozniosłaby się po oddziale, ci ludzie poszliby sami, choćby pod dowództwem „Starego”.

- Dziękuję wam! Ruszamy, jak tylko opróżnimy wszystkie magazyny, czyli za jakieś trzy, cztery dni. Pójdziemy i ukarzemy tych zbrodniarzy spod znaku trójzębu i wszystkich innych, którzy odważyli się podnieść rękę na naszych rodaków. Nie wiem, czy damy radę, bo ich jest dużo więcej, ale jedno mogę wam obiecać. Będzie o nas głośno na Ukrainie, będziemy niczym Jarema Wiśniowiecki bić tych drani tak długo, jak będzie trzeba. Choćby i do śmierci!

„Zawisza” wszedł na daszek ziemianki, by być jeszcze lepiej widocznym.

- Zaprowadzimy porządek albo zginiemy. Roześlę ludzi do innych oddziałów i mam nadzieję, że się do nas przyłączą, a przynajmniej będą nas osłaniać. Przyrzekam wam, że nie ustąpię, dopóki nie wytnę w pień tej bandy barbarzyńców. To nawet nie zwierzęta, to jakieś potwory, które wylęgły się na tej ziemi. Ale teraz ich krew popłynie rzeką, a wszyscy ci zwyrodnialcy odpowiedzą za swoje zbrodnie! Nie będziemy się cackać! Brać jeńców! Krótkie przesłuchanie, czyli stopy w ogień, nóż w oko, albo baty… A potem będziemy ich zabijać, ale tak, żeby czuli, że umierają. Nie będziemy grzebać trupów, ale przyozdobimy nimi wszystkie większe drzewa. Musimy być bardziej bestialscy od nich, bo tylko tak możemy ich zniechęcić do dalszego mordowania Polaków. Doprowadzimy do tego, że będą się bali podnieść rękę na naszych rodaków, wiedząc, że przyjdziemy do nich z zemstą, a ta ręka zostanie im odcięta i to dosłownie. Zapomnijcie o jakichkolwiek uczuciach! Oni ich w stosunku do naszych nie mieli i nie mają! Niech teraz poczują to na własnej skórze. Czy jesteście na to gotowi??? – ryknął „Zawisza".

- Tak jest panie kapitanie! – odpowiedzieli bardzo głośno żołnierze.

- Dziękuję!!! Rozejść się!

Kapitan „Zawisza” zapewne nie zdawał sobie sprawy, jak wielką burzę rozpęta. Rzeź Polaków na Wołyniu dopiero się rozpoczynała… Inni dowódcy oddziałów Armii Krajowej słali do Lwowa czy Warszawy dramatyczne meldunki, ale otrzymywali w odpowiedzi „Rozmowy trwają. Czekać!”. Z niejednego oddziału znikało czasem kilku albo kilkunastu, co to niby szli na patrol, a wracali nie po kilku godzinach, ale dwa czy trzy dni później. Ranni, postrzelani, a jedynie łuny pożarów mówiły, że przy okazji poszli mścić. Nie kryli tego. „Zrobiliśmy to, co »Zawisza«, to, co powinniśmy robić już rok temu!” Hardo odpowiadali. Zresztą śmierci i sądu polowego się nie bali – każdy z nich kogoś stracił… Niektórzy wszystkich, całe rodziny. Ci po prostu szli na śmierć, która miała ich uwolnić od rozpaczy i tęsknoty.

„Zawisza” nie wiedział, że to, co zrobił, spowoduje dużo większe reperkusje i to nie tylko na wschodnich terenach Rzeczypospolitej, ale także wywoła burzę w Warszawie, Berlinie, Moskwie czy Londynie. Nie miał pojęcia, że jego decyzja będzie miała wpływ na bardzo wiele decyzji, które niebawem zapadną na najwyższych szczeblach w całej niemalże Europie. Potwierdziło się stare porzekadło, że największą nawet lawinę zwykle powoduje jeden całkiem mały kamień.