Poradnik - Interpunkcja: Kropka

"Część I. Kropka
Kropka pełni w języku polskim tylko dwie funkcje:
a) oznacza koniec zdania lub równoważnika zdania;
b) zastępuje opuszczone końcowe części wyrazów.

Co może się stać, jeśli zapomnimy kropki? Oto przykład:
Pożałował i nie dał. Ani złotówki na drogę.
Pożałował i nie dał Ani złotówki na drogę.
Brak kropki zmienił sens wypowiedzi. Wyraz Ani przestał być spójnikiem i stał się celownikiem imienia własnego Ania.

Są przypadki, kiedy możemy pominąć kropkę.
Gdy jest zastąpiona specjalnym układem graficznym tekstu. Dzieje się tak np. w wypadku tytułów dzieł lub ich części, umieszczanych na osobnej stronie lub w środku osobnego wiersza. Wtedy kropka nie jest potrzebna, a jej obecność w takim miejscu jest wręcz traktowana jako błąd. Kropki nie stawia się również po nazwisku autora dzieła, po nazwie wydawnictwa, po zawiadomieniach itp.:
Henryk Sienkiewicz
W PUSTYNI I W PUSZCZY
Warszawa 1991
Czytelnik

Z MELODIĄ NA TY
Piosenki z dawnych lat

Z melodią na ty – Piosenki z dawnych lat

Usługi krawieckie
(zawiadomienie)

Nie stawia się też kropki po tytule przytaczanym w środku tekstu (niezależnie od sposobu wyróżnienia):
Kupiłem wczoraj „Quo vadis” Sienkiewicza.
Na półce jest Lalka Prusa.
UWAGA: Koniecznie postawimy jednak kropkę po tytule części (tzw. podtytuł), jeśli jest na początku wiersza i bezpośrednio po nim następuje tekst ciągły:
Zwierzęta domowe. Do grona zwierząt domowych zaliczamy koty, psy...
Kropka może też być zastąpiona pytajnikiem lub wykrzyknikiem, ale o tym powiemy sobie później.

Zajmijmy się teraz kropką, która może występować w środku wypowiedzenia i oznacza, że została pominięta większa lub mniejsza część wyrazu.
I. Skróty, np.:
ob. czytamy: obywatel;
prof. czytamy: profesor.
UWAGA: Liczba skrótów w języku polskim jest stała i nie można samemu tworzyć nowych, gdyż jest to uważane za błąd. Nie powinno się na przykład pisać b. zamiast bardzo w tekście ciągłym, chociaż opisowa ocena w szkole taka istnieje. Nauczyciel może więc napisać b. dobry zamiast bardzo dobry, nie można jednak napisać do kolegi w liście: Jest mi tu b. dobrze.

Pisownia skrótów jest dość skomplikowana, ale możliwa do opanowania. Obowiązują w niej cztery zasady:
a) Nie stawiamy kropki w środku skrótu.
kpt. (kapitan), a nie k.p.t.
płd. (południowy), a nie p.ł.d.
Jeśli skrót bez zaznaczenia opuszczonej środkowej części mógłby być nieczytelny dla odbiorcy tekstu, można ją zaznaczyć myślnikiem (np. z-ca = zastępca), ale należy to naprawdę do wyjątków i nie powinno się tej możliwości nadużywać.
b) Nie stawiamy kropki na końcu skrótu, jeśli zawiera on literę odpowiadającą końcowej głosce skracanego wyrazu.
mgr (magister)
spnia (spółdzielnia)
wg (według)
UWAGA: Stawiamy kropkę po skrócie wyrazu, który we wszystkich pozostałych przypadkach (w dopełniaczu, w celowniku, w bierniku, w narzędniku i w miejscowniku), gdyż zastępuje opuszczoną końcówkę fleksyjną. Wystarczy porównać następujące skróty:
mgr (magister) – forma mianownika;
mgr. (magistra, magistrowi, magistrem, magistrze) – formy innych przypadków;
mjr (major) – forma mianownika;
mjr. (majora, majorowi, majorem, majorze) – formy pozostałych przypadków.
UWAGA: Dopuszczalna jest także pisownia takich skrótów bez kropki, ale wówczas na końcu skrótu musi pojawić się końcówka fleksyjna skracanego wyrazu, np.:
mgra (magistra),
mgrowi (magistrowi),
mjrowi (majorowi) itd.
Istnieją cztery ważne wyjątki od tej zasady:
– Nie stawiamy kropki po nazwach polskich jednostek monetarnych.
zł (złoty);
gr (grosz).
– Nie stawiamy kropki po nazwach jednostek systemu metrycznego.
cm (centymetr);
m (metr);
ha (hektar);
dag (dekagram);
km (kilometr) itp.
– Nie stawiamy kropki po skrótach terminów matematycznych, fizycznych i chemicznych.
sin (sinus);
log (logarytm);
t (czas);
h (godzina) itp.
– Nie stawiamy kropki po symbolach oznaczających nazwy pierwiastków.
O (tlen);
Ca (wapń);
H (wodór) itp.
c) Jeśli skrót składa się z więcej niż jednego wyrazu, stawiamy tylko jedną kropkę na końcu.
itd. (i tak dalej);
itp. (i temu podobne);
jw. (jak wyżej);
br. (bieżącego roku) itp.
Wyjątków od tej zasady jest sporo. Należą do nich między innymi następujące skróty:
m.in. (między innymi);
l.poj. (liczba pojedyncza);
l.mn. (liczba mnoga);
n.e. (naszej ery);
p.n.e. (przed naszą erą);
ub.r. (ubiegłego roku).

II. Skrótowce mogą wystąpić zarówno w tekście pisanym, jak i mówionym. Są to nowe słowa utworzone z początkowych głosek.
PAP (czytamy pap);
LOT (czytamy lot);
PKO (czytamy pekao) itp.
Często możemy mieć wątpliwości, czy coś jest skrótowcem, czy skrótem. Najlepiej jest w takim wypadku odczytać zapisany wyraz. Jeżeli czytając nie dodajemy do niego niczego oprócz zapisanych głosek (odczytywanych jako głoski lub jako litery alfabetu) oraz końcówki fleksyjnej, mamy do czynienia ze skrótowcem (wyrazem odmiennym), w innych wypadkach jest to skrót (którego odmiana jest niemożliwa), na przykład:
a) PS (postscriptum) to skrótowiec, bo odczytujemy go pees; możemy go także odmieniać jak każdy polski rzeczownik i powiedzieć:
Zakończył list peesem
Napisał w peesie, że...
b) Natomiast itp. (i temu podobne) to skrót, mimo iż możemy go odczytać podobnie jak odczytuje się skrótowce itepe; nie możemy go jednak odmieniać i w związku z tym niepoprawne są zdania takie jak:
Nie zauważyłem tego itepu.
Po itepie zaczął nowy akapit.

Kropka a liczby. Oddzielny problem może stanowić użycie liczb.
1) Cyfry arabskie.
a) Nie stawiamy kropki po cyfrach arabskich, jeśli odpowiadają one liczebnikom głównym.
Rok liczy 365 dni.
b) Stawiamy kropkę po cyfrach arabskich, gdy odpowiadają liczebnikom porządkowym.
Zdał do 2. klasy.
c) Stawiamy kropkę po cyfrze arabskiej, która wprowadza kolejne części wyliczania.
W programie wystąpią:
1. Kabaret Neo-Nówka;
2. Kabaret Moralnego Niepokoju;
3. Kabaret Ani Mru Mru.
Kropkę można zastąpić nawiasem, ale niedopuszczalne jest umieszczenie i kropki, i nawiasu:
2) Kabaret Moralnego Niepokoju
2). Kabaret Moralnego Niepokoju – źle
UWAGA: Jeśli po cyfrze jest kropka, tekst zaczynamy dużą literą. Jeśli po cyfrze jest nawias można rozpocząć dużą albo małą literą.
UWAGA: Wyliczając, możemy zamiast cyfr arabskich używać cyfr rzymskich lub liter (zasady są te same), ale po cyfrach rzymskich nawias jest niedopuszczalny.
d) Zgodnie z zasadami polskiej pisowni daty zapisujemy tak:
14.11.2012
8.03.1997
albo:
14 XI 2012
8 III 1997
Zatem jeśli do zapisu daty używamy wyłącznie cyfr arabskich, to po liczbie oznaczającej dzień i miesiąc stawiamy kropkę. Jeśli natomiast miesiąc zapisujemy cyframi rzymskimi – nie stawiamy kropek.
UWAGA: Po liczbie oznaczającej rok nigdy nie stawiamy kropki, chyba że kończymy w tym miejscu zdanie np.:
Kolumb wypłynął do Ameryki 3.08.1492.
UWAGA: Kiedyś stosowano zapis 1. stycznia 1978 roku – po liczbie oznaczającej dzień stawiano kropkę, bo jest to liczebnik porządkowy. Jednak zasada ta została zmieniona w odniesieniu do daty i dziś piszemy 1 stycznia 1978 roku.

2) Cyfry rzymskie.
W ten sposób przechodzimy do zapisu tekstu z zastosowaniem cyfr rzymskich. Obowiązują tu następujące zasady:
a) Nie stawiamy kropki po cyfrach rzymskich, które są odpowiednikami liczebników porządkowych.
Żyła na przełomie XIX i XX wieku.
b) Nie stawiamy kropki, gdy cyfra rzymska oznacza numer kolejnego rozdziału lub części, jeśli stanowi oddzielny wers.
Rozdział VII
Część II
c) Stawiamy kropkę, gdy cyfra rzymska oznacza kolejny rozdział lub część, jeśli dalej następuje treść tego rozdziału/części albo jego tytuł.
Rozdział VII. Jak pisać poprawnie?
Część II. Atak Klonów.
VIII. Na plaży publicznej obowiązują stroje kąpielowe.
d) Stawiamy kropkę, gdy cyfra rzymska wprowadza kolejne części wyliczenia.

Na zakończenie zobaczmy, jak wygląda rozbudowane wyliczanie:
W poszczególnych konkurencjach na igrzyskach reprezentowane były:
I. Rzut oszczepem
1. Europa
a) Francja
b) Polska
c) Niemcy
2. Afryka
a) Egipt
b) Maroko
3. Ameryka
a) Stany Zjednoczone
b) Kanada
II. Skok w dal
1. Europa
a) Włochy
b) Francja
2. Ameryka
a) Kanada
b) Meksyk"