Prezentyzm filozoficzny - czy tylko teraźniejszość jest realna?

Czy zastanawialiście się kiedyś, czy przeszłość i przyszłość naprawdę istnieją? Czy możemy być pewni, że to, co pamiętamy lub oczekujemy, ma jakąkolwiek rzeczywistość poza naszym umysłem? Czy czas jest czymś obiektywnym i niezmiennym, czy też zależy od naszej perspektywy i doświadczenia? Na te i podobne pytania próbuje odpowiedzieć prezentyzm filozoficzny - pogląd, który twierdzi, że jedyną rzeczywistą częścią czasu jest teraźniejszość.

Prezentyzm filozoficzny jest jedną z wielu teorii czasu, które próbują wyjaśnić jego naturę i znaczenie. Inne teorie to np. eternalizm, który uznaje, że wszystkie momenty czasu są równie realne i istnieją w wiecznym bloku czasoprzestrzennym; relatywizm czasu, który zakłada, że czas jest względny w zależności od ruchu i grawitacji; czy też pluralizm czasu, który dopuszcza istnienie wielu rodzajów czasu lub wielu linii czasowych. Każda z tych teorii ma swoje zalety i wady, ale żadna nie jest powszechnie akceptowana ani nie rozwiązuje wszystkich paradoksów i problemów związanych z czasem.

Prezentyzm filozoficzny opiera się na intuicji, że tylko teraźniejszość jest realna, ponieważ tylko ona jest bezpośrednio dostępna dla naszej świadomości i percepcji. Przeszłość już nie istnieje, a przyszłość jeszcze nie istnieje. Przeszłość i przyszłość są tylko konstruktami umysłowymi, które służą nam do organizowania naszych wspomnień i oczekiwań. Nie mają one jednak żadnej obiektywnej egzystencji poza naszym umysłem. Prezentyzm filozoficzny odrzuca więc koncepcję czasu jako czwartej wymiaru fizycznego lub jako ciągłej linii punktów. Zamiast tego uznaje czas za dynamiczną właściwość bytów i zdarzeń, która zmienia się wraz z ich zmianą.

Prezentyzm filozoficzny ma swoje korzenie w starożytności, gdzie był głoszony przez takich myślicieli jak Parmenides czy Zenon z Elei. Był on także popularny w średniowieczu, gdzie był łączony z teologią chrześcijańską. Według św. Augustyna, Bóg stworzył czas razem ze światem i jest on poza nim. Bóg widzi wszystkie momenty czasu jako teraźniejszość, ponieważ jest on wszechwiedzący i wszechobecny. Dla ludzi natomiast czas jest subiektywny i ograniczony. Św. Augustyn pisał: "Czas to rozciągłość ruchu duszy"¹. W nowożytności prezentyzm filozoficzny stracił na znaczeniu na rzecz innych teorii czasu, zwłaszcza po odkryciach naukowych Newtona i Einsteina. Jednak w XX wieku prezentyzm filozoficzny został odnowiony przez takich filozofów jak John McTaggart Ellis McTaggart czy Arthur Prior.

Prezentyzm filozoficzny ma swoje zalety i wady. Jego zaletą jest to, że odpowiada naszej codziennej intuicji i doświadczeniu czasu. Większość z nas żyje w teraźniejszości i nie martwi się zbytnio o przeszłość i przyszłość. Prezentyzm filozoficzny także podkreśla wartość i znaczenie teraźniejszości, która jest jedynym czasem, w którym możemy działać i wpływać na świat. Prezentyzm filozoficzny może być też inspiracją dla takich postaw życiowych jak mindfulness, czyli uważność na chwilę obecną, czy carpe diem, czyli chwytanie dnia.

Jednak prezentyzm filozoficzny ma też wiele problemów i trudności. Jednym z nich jest to, że jest on sprzeczny z wieloma odkryciami naukowymi i teoriami fizycznymi, takimi jak teoria względności, mechanika kwantowa czy kosmologia. Te teorie pokazują, że czas nie jest absolutny ani jednorodny, ale zależy od ruchu, grawitacji, przyspieszenia czy odległości. Różni obserwatorzy mogą mieć różne pojęcia o teraźniejszości, przeszłości i przyszłości, w zależności od tego, jak się poruszają i gdzie się znajdują. Nie ma więc jednej uniwersalnej teraźniejszości, która byłaby realna dla wszystkich.

Innym problemem prezentyzmu filozoficznego jest to, że jest on trudny do pogodzenia z naszym rozumieniem przyczynowości i kontynuacji. Jeśli tylko teraźniejszość jest realna, to jak możemy wyjaśniać związek między przyczyną a skutkiem? Skąd wiemy, że to, co się teraz dzieje, jest wynikiem tego, co się wcześniej działo? Jak możemy być pewni, że to, co się teraz dzieje, będzie miało wpływ na to, co się potem stanie? Jak możemy utrzymywać naszą tożsamość i pamięć przez całe życie? Jeśli tylko teraźniejszość jest realna, to czy nie tracimy sensu historii i przyszłości?

Prezentyzm filozoficzny jest więc ciekawym i prowokującym poglądem na czas i jego naturę. Nie jest on jednak łatwy do obrony ani do zaakceptowania. Wymaga on od nas zmiany naszego sposobu myślenia i postrzegania rzeczywistości. Wymaga on także od nas odpowiedzi na wiele pytań i wyjaśnienia wielu paradoksów. Prezentyzm filozoficzny nie jest więc teorią dla każdego, ale może być dla niektórych źródłem inspiracji i refleksji.

Jakie są zalety prezentyzmu filozoficznego?

- Odpowiada naszej codziennej intuicji i doświadczeniu czasu. Większość z nas żyje w teraźniejszości i nie martwi się zbytnio o przeszłość i przyszłość.

- Podkreśla wartość i znaczenie teraźniejszości, która jest jedynym czasem, w którym możemy działać i wpływać na świat.

- Może być inspiracją dla takich postaw życiowych jak mindfulness, czyli uważność na chwilę obecną, czy carpe diem, czyli chwytanie dnia.