Drzwi przejściem do...

Był śnieżny i mroźny styczeń. Około dwóch dni trwała przeprawa saniami, abym dotarła do Wysocko – Wyżne w Bieszczadach na pogrzeb znanego barda Andrzeja.

Drzwi domu wyjęte z zawiasów stały oparte o ścianę. Na nich tkwiła przybita martwa sowa z rozpostartymi skrzydłami. Zgodnie z wierzeniami płomykówki miały chronić domostwa i zwierzęta gospodarskie przed chorobami zesłanymi przez siły nieczyste. Po chwili, z ciemnej sieni wyniesiono mahoniową trumnę. Trzykrotnie uderzano nią o próg. Po to, by dusza mogła spokojnie spocząć w ziemi. Kiedy ciężko opadła na starą ławę przed domem, to dziczki drzew owocowych jakby bardziej pochyliły swoje konary i odgrodziły skrzynię od wąskiej drogi, i dalej od rzeki Stryj.

Nad trumną stanął ksiądz w czarnej kapie zarzuconej na biały ornat, opinający czarną pelisę na podpince z futra; zawodził śpiewnie dźwięczne wersy z modlitewnika. Obok przystanął diak owinięty ciasną komżą niczym bandażem, a spod niej wystawał ciemnobrązowy kożuch. W prawej ręce trzymał miedziane wiaderko z kropidłem. Pop sięgał doń, co chwilę kropiąc trumnę i wznosząc przy tym głos ku górze, który brzmiał jak aria tenorów.

Zawsze, kiedy słuchałam cerkiewnego psalmu, byłam zauroczona i myślałam, dlaczego w naszych kościołach tak nie śpiewamy. Jego brzmienie było cudowną modlitwą i siłą walki z wnętrzem.

Wokół zgromadzili się dostojniejsi obywatele, wśród nich pisarz z powiatu, poczmistrz z nauczycielką i geodeta, ubrani w czarne pelisy podbite szlachetnym futrem. W rękach trzymali futrzane czapki, tylko poczmistrz kapelusz. U nauczycielki Jadwini, głowę zdobił zgrabny toczek z czarną, delikatną jak mgiełka woalką. Co jakiś czas wycierała białą chusteczką łzy na policzkach.

Dalej czernił się tłum, chłopi ubrani w ciepłe kożuchy i baby opatulone wełnianymi chustami, jak wańki – wstańki kołysały się w rytm zaśpiewu. Co jakiś czas wznosili dłoń do czoła, robiąc trzykrotny znak krzyża. W drugiej zaś, niektórzy trzymali cienkie i długie zapalone świeczki. Uwagę moją zwrócił dziadyga stojący w drewnianych wierzejach tuż przy drodze prowadzącej na cmentarz, trzymający oburącz długi i ciężki drzewiec chorągwi. Niepokojąco czarna, lekko wyblakła zmierzchem, ze srebrnymi frędzlami po bokach, na środku widniała biała trupia czaszka ze skrzyżowanymi piszczelami. Coś we mnie zadrżało, kiedy kondukt żałobny ruszył za chorągwią wyjętą z kąta cerkiewnej zakrystii.

Psy zaczęły ujadać za domem, a wrony zerwały się z drzew i poleciały na cmentarz, zająć na topolowych szczytach odpowiednie miejsca. Cmentarz był niedaleko, rzut o miedzę, drewniany, powyginany płot ze skrzypiącą bramą ukazywał plac z garbami grobów ukrytymi pod czapami ze śniegu. Młodzi chłopcy i dzieci biegli przodem przed konduktem, ślizgając się po śnieżnych grudach, aby stanąć na wzniesieniu i by móc lepiej widzieć ceremonię.

Czarny kopczyk zamarzniętej ziemi, zmieszanej ze śniegiem czekał na otulenie nieboszczyka na wieczność. Pop zaciągnął cerkiewnym, głośnym śpiewem „Hospody pomyłuj!…” i wzniósł oczy ku mlecznemu niebu, które za chwilę zaczęło kipieć ciemnością, zalewając ośnieżone strzechy chat. Tutaj w górach zmierzch nadchodził z niewyobrażalną szybkością. Nawet biel przybierała czarną barwę.

Wracaliśmy z ulgą do domu po tym niecodziennym ostatnim obrządku. Zmarły pozostał wśród swoich przodków w tej zimowej aurze.

Podwoje zawisły na swoim miejscu, a ptaszysko, jakby przekręciło głowę w kierunku cmentarza. W progu otrzepaliśmy buty z brudnego śniegu i weszliśmy do izby, gdzie zasiedliśmy przy stole zrobionym ze starych, dębowych drzwi. Podano na tacy gorzałkę w kieliszkach różnego kalibru. Mocne odrzwia stanowiły poniekąd „szwedzki stół”, gdzie na wyszczerbionym prawie półmetrowym półmisku leżała pokrojona kiełbasa, a wokół niego widelce. Każdy brał, jak chciał i ile nabił na metalowe zęby; stała też musztarda w szklankach z grubego rżniętego szkła.

Pop zajmował zaszczytne miejsce na jednym z foteli, przykrytym wzorzystą kapą. Siedział i wydłubywał zapałką z uzębienia resztki kiełbasianego mięsa i spoglądał filuternie w dekolt młodej nauczycielki.

„Ha, ha, ha! Ha, ha, ha!” – śmiał się tęgo.

Rozebrany z cerkiewnych szat prezentował się całkiem inaczej. Można go było elegancko nazwać pudreta, czyli wysuszone gówno.

Po chwili na stół wniesiono gar kapusty z wędzonką, obok postawiono miskę z kartoflami okraszonymi skwarkami oraz stos talerzy, każdy z innej faktury. Oczy biesiadników rozszerzyły się, kiedy zastawiono butelki z gorzałką; jedne zatkane korkiem, drugie gałgankiem zrobionym ze szmatki niczym sterczący knot od gromnicy.

W izbie panował zaduch i ciasnota. W piecach tak napalono, że po czerwonych twarzach żałobników spływały krople potu. Gęste jak krochmal powietrze, kotłujące się kłęby dymu tytoniowego, opary oddechów i zapachów potraw pomieszanych z potem, sprawiły, że kiełbasa na półmisku przybierała kolor szaro – zielony.

Spoglądałam na ten teatr obrzędowy zwany stypą i na drzwi stanowiące jeden z elementów naszego przemijania. Na wejście do życia i wyjście z niego. Symbol granicy pomiędzy życiem i śmiercią.

Przy ścianie, prawie u sufitu w drewnianej koronce, tykający zegar otworzył swoje drzwiczki i wypuścił kukułkę. W tym ferworze nie można było usłyszeć kukania. Jedynie wskazówki oznajmiły drugą w nocy.

Za oknami ścielił się rtęciowy śnieg, a w oddali migające światełko… To na grobie Andrzeja Kurowskiego paliła się świeczka. Zgaśnie, kiedy odźwierny uzna, że dusza jest już u swego kresu.