 | Drassen Prime 08.07.2015 UWAGA! Długie ;) Na samym końcu jest zapis dialogów specjalnie dla xnobodyperfectx :v "Część I. Kropka Kropka pełni w języku polskim tylko dwie funkcje: a) oznacza koniec zdania lub równoważnika zdania; b) zastępuje opuszczone końcowe części wyrazów. Co może się stać, jeśli zapomnimy kropki? Oto przykład: Pożałował i nie dał. Ani złotówki na drogę. Pożałował i nie dał Ani złotówki na drogę. Brak kropki zmienił sens wypowiedzi. Wyraz Ani przestał być spójnikiem i stał się celownikiem imienia własnego Ania. Są przypadki, kiedy możemy pominąć kropkę. Gdy jest zastąpiona specjalnym układem graficznym tekstu. Dzieje się tak np. w wypadku tytułów dzieł lub ich części, umieszczanych na osobnej stronie lub w środku osobnego wiersza. Wtedy kropka nie jest potrzebna, a jej obecność w takim miejscu jest wręcz traktowana jako błąd. Kropki nie stawia się również po nazwisku autora dzieła, po nazwie wydawnictwa, po zawiadomieniach itp.: Henryk Sienkiewicz W PUSTYNI I W PUSZCZY Warszawa 1991 Czytelnik Z MELODIĄ NA TY Piosenki z dawnych lat Z melodią na ty – Piosenki z dawnych lat Usługi krawieckie (zawiadomienie) Nie stawia się też kropki po tytule przytaczanym w środku tekstu (niezależnie od sposobu wyróżnienia): Kupiłem wczoraj „Quo vadis” Sienkiewicza. Na półce jest Lalka Prusa. UWAGA: Koniecznie postawimy jednak kropkę po tytule części (tzw. podtytuł), jeśli jest na początku wiersza i bezpośrednio po nim następuje tekst ciągły: Zwierzęta domowe. Do grona zwierząt domowych zaliczamy koty, psy... Kropka może też być zastąpiona pytajnikiem lub wykrzyknikiem, ale o tym powiemy sobie później. Zajmijmy się teraz kropką, która może występować w środku wypowiedzenia i oznacza, że została pominięta większa lub mniejsza część wyrazu. I. Skróty, np.: ob. czytamy: obywatel; prof. czytamy: profesor. UWAGA: Liczba skrótów w języku polskim jest stała i nie można samemu tworzyć nowych, gdyż jest to uważane za błąd. Nie powinno się na przykład pisać b. zamiast bardzo w tekście ciągłym, chociaż opisowa ocena w szkole taka istnieje. Nauczyciel może więc napisać b. dobry zamiast bardzo dobry, nie można jednak napisać do kolegi w liście: Jest mi tu b. dobrze. Pisownia skrótów jest dość skomplikowana, ale możliwa do opanowania. Obowiązują w niej cztery zasady: a) Nie stawiamy kropki w środku skrótu. kpt. (kapitan), a nie k.p.t. płd. (południowy), a nie p.ł.d. Jeśli skrót bez zaznaczenia opuszczonej środkowej części mógłby być nieczytelny dla odbiorcy tekstu, można ją zaznaczyć myślnikiem (np. z-ca = zastępca), ale należy to naprawdę do wyjątków i nie powinno się tej możliwości nadużywać. b) Nie stawiamy kropki na końcu skrótu, jeśli zawiera on literę odpowiadającą końcowej głosce skracanego wyrazu. mgr (magister) spnia (spółdzielnia) wg (według) UWAGA: Stawiamy kropkę po skrócie wyrazu, który we wszystkich pozostałych przypadkach (w dopełniaczu, w celowniku, w bierniku, w narzędniku i w miejscowniku), gdyż zastępuje opuszczoną końcówkę fleksyjną. Wystarczy porównać następujące skróty: mgr (magister) – forma mianownika; mgr. (magistra, magistrowi, magistrem, magistrze) – formy innych przypadków; mjr (major) – forma mianownika; mjr. (majora, majorowi, majorem, majorze) – formy pozostałych przypadków. UWAGA: Dopuszczalna jest także pisownia takich skrótów bez kropki, ale wówczas na końcu skrótu musi pojawić się końcówka fleksyjna skracanego wyrazu, np.: mgra (magistra), mgrowi (magistrowi), mjrowi (majorowi) itd. Istnieją cztery ważne wyjątki od tej zasady: – Nie stawiamy kropki po nazwach polskich jednostek monetarnych. zł (złoty); gr (grosz). – Nie stawiamy kropki po nazwach jednostek systemu metrycznego. cm (centymetr); m (metr); ha (hektar); dag (dekagram); km (kilometr) itp. – Nie stawiamy kropki po skrótach terminów matematycznych, fizycznych i chemicznych. sin (sinus); log (logarytm); t (czas); h (godzina) itp. – Nie stawiamy kropki po symbolach oznaczających nazwy pierwiastków. O (tlen); Ca (wapń); H (wodór) itp. c) Jeśli skrót składa się z więcej niż jednego wyrazu, stawiamy tylko jedną kropkę na końcu. itd. (i tak dalej); itp. (i temu podobne); jw. (jak wyżej); br. (bieżącego roku) itp. Wyjątków od tej zasady jest sporo. Należą do nich między innymi następujące skróty: m.in. (między innymi); l.poj. (liczba pojedyncza); l.mn. (liczba mnoga); n.e. (naszej ery); p.n.e. (przed naszą erą); ub.r. (ubiegłego roku). II. Skrótowce mogą wystąpić zarówno w tekście pisanym, jak i mówionym. Są to nowe słowa utworzone z początkowych głosek. PAP (czytamy pap); LOT (czytamy lot); PKO (czytamy pekao) itp. Często możemy mieć wątpliwości, czy coś jest skrótowcem, czy skrótem. Najlepiej jest w takim wypadku odczytać zapisany wyraz. Jeżeli czytając nie dodajemy do niego niczego oprócz zapisanych głosek (odczytywanych jako głoski lub jako litery alfabetu) oraz końcówki fleksyjnej, mamy do czynienia ze skrótowcem (wyrazem odmiennym), w innych wypadkach jest to skrót (którego odmiana jest niemożliwa), na przykład: a) PS (postscriptum) to skrótowiec, bo odczytujemy go pees; możemy go także odmieniać jak każdy polski rzeczownik i powiedzieć: Zakończył list peesem Napisał w peesie, że... b) Natomiast itp. (i temu podobne) to skrót, mimo iż możemy go odczytać podobnie jak odczytuje się skrótowce itepe; nie możemy go jednak odmieniać i w związku z tym niepoprawne są zdania takie jak: Nie zauważyłem tego itepu. Po itepie zaczął nowy akapit. Kropka a liczby. Oddzielny problem może stanowić użycie liczb. 1) Cyfry arabskie. a) Nie stawiamy kropki po cyfrach arabskich, jeśli odpowiadają one liczebnikom głównym. Rok liczy 365 dni. b) Stawiamy kropkę po cyfrach arabskich, gdy odpowiadają liczebnikom porządkowym. Zdał do 2. klasy. c) Stawiamy kropkę po cyfrze arabskiej, która wprowadza kolejne części wyliczania. W programie wystąpią: 1. Kabaret Neo-Nówka; 2. Kabaret Moralnego Niepokoju; 3. Kabaret Ani Mru Mru. Kropkę można zastąpić nawiasem, ale niedopuszczalne jest umieszczenie i kropki, i nawiasu: 2) Kabaret Moralnego Niepokoju 2). Kabaret Moralnego Niepokoju – źle UWAGA: Jeśli po cyfrze jest kropka, tekst zaczynamy dużą literą. Jeśli po cyfrze jest nawias można rozpocząć dużą albo małą literą. UWAGA: Wyliczając, możemy zamiast cyfr arabskich używać cyfr rzymskich lub liter (zasady są te same), ale po cyfrach rzymskich nawias jest niedopuszczalny. d) Zgodnie z zasadami polskiej pisowni daty zapisujemy tak: 14.11.2012 8.03.1997 albo: 14 XI 2012 8 III 1997 Zatem jeśli do zapisu daty używamy wyłącznie cyfr arabskich, to po liczbie oznaczającej dzień i miesiąc stawiamy kropkę. Jeśli natomiast miesiąc zapisujemy cyframi rzymskimi – nie stawiamy kropek. UWAGA: Po liczbie oznaczającej rok nigdy nie stawiamy kropki, chyba że kończymy w tym miejscu zdanie np.: Kolumb wypłynął do Ameryki 3.08.1492. UWAGA: Kiedyś stosowano zapis 1. stycznia 1978 roku – po liczbie oznaczającej dzień stawiano kropkę, bo jest to liczebnik porządkowy. Jednak zasada ta została zmieniona w odniesieniu do daty i dziś piszemy 1 stycznia 1978 roku. 2) Cyfry rzymskie. W ten sposób przechodzimy do zapisu tekstu z zastosowaniem cyfr rzymskich. Obowiązują tu następujące zasady: a) Nie stawiamy kropki po cyfrach rzymskich, które są odpowiednikami liczebników porządkowych. Żyła na przełomie XIX i XX wieku. b) Nie stawiamy kropki, gdy cyfra rzymska oznacza numer kolejnego rozdziału lub części, jeśli stanowi oddzielny wers. Rozdział VII Część II c) Stawiamy kropkę, gdy cyfra rzymska oznacza kolejny rozdział lub część, jeśli dalej następuje treść tego rozdziału/części albo jego tytuł. Rozdział VII. Jak pisać poprawnie? Część II. Atak Klonów. VIII. Na plaży publicznej obowiązują stroje kąpielowe. d) Stawiamy kropkę, gdy cyfra rzymska wprowadza kolejne części wyliczenia. Na zakończenie zobaczmy, jak wygląda rozbudowane wyliczanie: W poszczególnych konkurencjach na igrzyskach reprezentowane były: I. Rzut oszczepem 1. Europa a) Francja b) Polska c) Niemcy 2. Afryka a) Egipt b) Maroko 3. Ameryka a) Stany Zjednoczone b) Kanada II. Skok w dal 1. Europa a) Włochy b) Francja 2. Ameryka a) Kanada b) Meksyk Część II. Pytajnik Znak zapytania może zastąpić kropkę na końcu wypowiedzenia. Zdanie pytające ma charakterystyczną intonację, co sprawia, że wszyscy odczuwamy je jako pytanie. Często zawiera jeden z zaimków pytających, np. który, jaki, kiedy, gdzie, dokąd, skąd, dlaczego itp. 1. Pytajnik na końcu zdania Znak zapytania stawiamy po każdym zdaniu, które jest pytaniem, np.: Ile masz lat? Co robisz? Rozwińmy to twierdzenie. a) Pytajnik stawiamy po każdym wypowiedzeniu pojedynczym, które ma intonację pytającą: Którędy na Grunwald? Skąd jesteś? b) Pytajnik stawiamy po każdym wypowiedzeniu złożonym współrzędnie, jeżeli przynajmniej jedno z jego wypowiedzeń składowych ma intonację pytającą: Obiecał, ale czy zadzwoni? On ma pieniądze, a ty masz? c) Pytajnik stawiamy po każdym zdaniu podrzędnie złożonym, w którym zdanie nadrzędne ma intonację pytającą: Czy pamiętasz ten dzień, kiedy po raz pierwszy cię pocałowałem? Dlaczego płaczesz, skoro nic ci się nie stało? d) Pytajnik stawiamy po każdym zdaniu wielokrotnie złożonym, w którym zdanie główne ma intonację pytającą: Dlaczego nie atakują ci, którzy stoją na bliższych pozycjach, tylko czekają, aż my ruszymy do boju? UWAGA: Bywają takie wypowiedzenia, które są tylko pozornie pytaniem. Zaczynają się zaimkiem pytającym, ale należą do zdań wykrzyknikowych: Co ty wyrabiasz! Jaki jesteś okrutny! UWAGA: Nie stawiamy pytajnika po zdaniu złożonym, w którym tylko część podrzędna ma intonację pytającą, a nadrzędna nie: Nie wiedział, dlaczego go to spotkało. Zastanawiałem się, co mam zrobić. 2. Pytajnik wewnątrz wypowiedzenia Intencją piszącego, który stawia pytajnik wewnątrz wypowiedzenia, jest ograniczenie intonacji pytającej do jednego tylko wyrazu, po którym umieszcza pytajnik. Robi się to jednak wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, o których nie będziemy się zbyt wiele rozpisywać. Lepiej przyjrzyjmy się przykładom. a) wyliczenia: Nie wiedział, gdzie uciekać: do lasu? w pole? a może na strych? b) pytania wtrącone i przytoczenia (w cudzysłowie): Pytanie: dlaczego nie przyszła? nie dawało mu spokoju. Zapytała cicho: „Czy naprawdę widziałeś prawdziwą czarownicę?” i zamieniła się w słuch. c) wyrażanie wątpliwości przez autora tekstu co do prawdziwości tego, o czym pisze (pytajnik w nawiasie): Było to dawno, chyba wiosną (?) zeszłego roku. 3. Połączenie pytajnika i wykrzyknika Istotą problemu jest fakt, że kolejność ma znaczenie. a) !? Autor tekstu wyraża w ten sposób wątpliwość co do charakteru wykrzyknikowego lub rozkazującego wypowiedzenia: Masz przyjść!? Nie rozumiem!? b) ?! Ta forma jest częściej stosowana i oznacza pytanie wypowiedziane podniesionym głosem z silnym zabarwieniem uczuciowym, wyrażającym coś w rodzaju oburzenia, rozczarowania lub ironii: I ty śmiesz podnosić na mnie rękę?! Co robisz?! Część III. Wykrzyknik Wykrzyknik, podobnie jak kropka i pytajnik, może się pojawić na końcu lub w środku wypowiedzenia i podobnie jak one może w tekście pełnić dwojaką funkcję. 1. Funkcja delimitacyjna Wykrzyknik na końcu wypowiedzenia wskazuje miejsce, gdzie przebiega granica między tym wypowiedzeniem a następnymi częściami tekstu, informując jednocześnie czytelnika, że jest to wykrzyknienie, czyli wypowiedzenie, które ma intonację charakterystyczną dla okrzyków. W większości wypadków o postawieniu wykrzyknika decyduje piszący. Są jednak takie wypowiedzenia, które zawsze mają intonację wykrzyknikową i muszą być zakończone wykrzyknikiem. Należą do nich: a) Wypowiedzenia, które składają się z jednego wyrazu zaliczanego do części mowy zwanej wykrzyknikiem, np. Ach! O! b) Wypowiedzenia, które składają się wyłącznie z wyrażenia lub zwrotu, stanowiącego stały związek frazeologiczny zwyczajowo uznany za wykrzyknienie, np.: O rany! O Boże! Ratunku! Mój Boże! c) Zdania pojedyncze, w których orzeczenie jest wyrażone trybem rozkazującym, np.: Zrób to! Niech przyjdzie! Pokaż mi język! Otwórz szeroko usta! d) Równoważniki zdania, które się składają wyłącznie z rzeczownika w wołaczu i ewentualnie jego określeń, np.: Panie Kowalski! Drogi panie dobrodzieju! 2. Wykrzyknik wewnątrz wypowiedzenia Wykrzyknik umieszczony w środku wypowiedzenia pełni inną funkcję – zwraca uwagę czytelnika na fragmenty tekstu, które są szczególnie ważne według autora, gdyż: a) decydują o takiej a nie innej reakcji odbiorcy na przeczytane słowa, np. w zdaniu: Bolała go głowa, był słaby, miał 40°C (!) i cały dzień leżał w łóżku. b) Informacje przekazane w nich wydają się nieprawdopodobne (za pomocą wykrzyknika autor zapewnia czytelnika o ich prawdziwości), na przykład w zdaniach: Niektóre dinozaury były dziesięciokrotnie (!) wyższe od człowieka. Wyjechał na dwadzieścia (!) lat. Część IV. Przecinek Główną funkcją przecinka jest oddzielenie od siebie samodzielnych informacyjnie części, czyli wypowiedzenia pojedyncze, wchodzące w skład wypowiedzenia złożonego, oraz niektóre wyrazy w wypowiedzeniu pojedynczym. Zadaniem przecinka jest więc zaznaczanie takich miejsc wewnątrz wypowiedzenia, które są granicami między częściami tekstu, stanowiącymi mniejsze niż wypowiedzenie całości składniowe. W dłuższym tekście tam zwykle mówiący robi krótką przerwę, ale nie jest to wcale konieczne. Wystarczy porównać dwa poniższe zdania: Powiedział, że wróci. Powiedział to matce. Oba są wypowiadane bez żadnego zatrzymania głosu, chociaż pierwsze zawiera przecinek, a drugie nie. Bywa nawet tak, że przerwa jest konieczna w tekście mówionym w takim miejscu, w którym niedopuszczalny jest przecinek, na przykład przed wyrazem to w zdaniu: Wróbel to ptak. Taka sama przerwa również przed zaimkiem to musi być jednak zaznaczona przecinkiem w innym zdaniu; na przykład w takim: Zrobisz, to pojedziesz. Dlaczego? Ostatnie zdanie jest wypowiedzeniem złożonym. Przecinek oddziela w nim od siebie dwie samodzielne składniowo całości. W wypowiedzeniu o wróblu zaimek to jest natomiast częścią orzeczenia imiennego, w którym został pominięty czasownik jest. Jest to bowiem skrócona wersja zdania: Wróbel to jest ptak. Przecinek w takim wypadku byłby niezgodny z zasadą, która mówi, że: Nigdy nie oddzielamy od siebie przecinkiem podmiotu i orzeczenia tego samego wypowiedzenia pojedynczego. Zasada powyższa dotyczy także podmiotów i orzeczeń rozwiniętych. Nie stawiamy więc przecinka w takich zdaniach, jak poniższe: Chłopak tylko ze względu na stan zdrowia ojca nie powiedział mu nic o wczorajszym wydarzeniu. Nasza sąsiadka z dołu to jest prawdziwa żona i matka. Mały tłuściutki Józio z każdym dniem stawał się coraz bardziej ruchliwy. Zatem najlepiej jest opierać się na wiedzy o budowie składniowej tekstu, a nie na wyczuciu. 1. Przecinek w wypowiedzeniu złożonym Mówiąc krótko, każde wypowiedzenie podrzędne oddzielamy przecinkiem od sąsiadującego z nim innego wypowiedzenia nadrzędnego lub podrzędnego, a także od sąsiadującego z nim bezpośrednio w ciągu linearnym (dziwne słowa, ale taka jest definicja). Zilustrujmy to przykładami: Opowiadała o swoich przeżyciach, które wycisnęły takie piętno na jej życiu, i płakała. Jan mlasnął, położył się, nie krępując się nikogo, zaczął zasypiać, aż wreszcie zasnął. W wypowiedzeniach złożonych współrzędnie wypowiedzenia składowe w jednych przypadkach oddzielamy przecinkiem, a w innych nie – w zależności od typu wypowiedzenia. a) Nie stawiamy przecinka w dwukrotnie złożonych wypowiedzeniach współrzędnych łącznych, połączonych spójnikami: i, oraz, ani, ni. Padał deszcz i ulice były puste. Gram na gitarze oraz piszę piosenki. b) Nie stawiamy przecinka w dwukrotnie złożonych wypowiedzeniach współrzędnych, rozłącznych połączonych spójnikami: albo, lub. Dasz mi tę książkę lub opowiesz dokładnie jej treść. Będę czekał na ciebie pod kinem albo na stacji PKP. c) Stawiamy przecinek w dwukrotnie złożonych wypowiedzeniach współrzędnych przeciwstawnych, połączonych spójnikami: a, ale, albowiem. Byłem wczoraj u ciebie, ale nikogo nie zastałem. Rano pójdę do szkoły, a wieczorem pogram w bilarda. d) Stawiamy przecinek w dwukrotnie złożonych wypowiedzeniach współrzędnych wynikowych, połączonych spójnikami: więc, toteż. Nie zrobiłem tego specjalnie, więc się nie gniewaj. Są bardzo poruszeni tą informacją, toteż powiedzą panu o wszystkim. e) Stawiamy przecinek w dwukrotnie złożonych wypowiedzeniach współrzędnych włącznych, połączonych spójnikami czyli, (a) mianowicie oraz wyrażeniami to jest, to znaczy, słowem. Andrzej wyjechał wczoraj, czyli zrozumiał naszą prośbę. Konrad zdał ostatni egzamin, słowem zakończył studia. Popełniono kolejny błąd, mianowicie wybrano nowy rząd. f) Stawiamy przecinek w dwukrotnie złożonych wypowiedzeniach współrzędnych każdego typu, jeśli są one połączone bezspójnikowo. Dzieci są małe, domy duże. Tata poszedł do pracy, mama sprząta mieszkanie. DEFINICJA: W wypowiedzeniach złożonych stawiamy przecinek: – wszędzie tam, gdzie między wypowiedzeniami składowymi nie stoi żaden wskaźnik zespolenia; – przed wszystkimi spójnikami i zaimkami względnymi oraz innymi wskaźnikami zespolenia oddzielającymi wypowiedzenia składowe, które wchodzą ze sobą w bezpośredni związek składniowy oprócz: i, ani, lub, tudzież, oraz, albo, bądź, czy (rozłączne), ni. Wymienione w definicji spójniki łączne, rozłączne i wyłączające nazwano grupą i – lub – ani, gdyż każdy z pozostałych może być zastąpiony jednym z tych trzech. Oczywiście postawimy przecinek przed takim spójnikiem gdy: a) powtarza się w wyliczeniu: Dziewczyna była i ładna, i mądra, i skromna. b) występuje po wtrąceniu: Poszedł do lasu, który był za miastem, i się zgubił. Przecinek stawiamy więc przed takimi wskaźnikami zespolenia jak na przykład: aby, albowiem, acz, aczkolwiek, aniżeli, aż, ażeby, bo, bowiem, by, byle, chociaż, choć, co, cokolwiek, czy, dlaczego, dokąd, dopóki, gdy, gdyby, gdyż, gdzie, gdziekolwiek, ile, ilekroć, im, iż, iżby, jak, jakby, jaki, jakkolwiek, jakoby, jakżeby, jeśli, jeśliby, jeżeli, jeżeliby, kędy, kiedy, kto, ktokolwiek, którędy, który, ledwie, ledwo, odkąd, ponieważ, póki, przeto, skąd, skądkolwiek, skoro, zanim, że, żeby. Ale i tu są wyjątki, np.: Był wolny jak ptak. (jest to porównanie, a nie zdanie porównawcze) UWAGA: Nie stawiamy też przecinka w poniższych zwrotach i związkach frazeologicznych: jak z bicza trzasł, kto wie co, leżeć jak ulał, nie wiadomo kiedy, nie wiedzieć po co, po raz nie wiem który, uciec gdzie pieprz rośnie, wiedzieć co w trawie piszczy. 2. Kilkuwyrazowy składnik zespolenia Takie sytuacje sprawiają chyba najwięcej problemu. Niektóre z takich połączeń są bowiem traktowane jako nierozdzielna całość i wewnątrz nie dopuszcza się przecinka. Ale są również inne, które mogą być rozdzielane przecinkiem lub nie – w zależności od znaczenia tekstu. Są też w końcu takie, które zawsze muszą mieć w środku przecinek. a) Nie rozdzielamy przecinkiem połączeń: chyba że, mimo że, mimo iż, tylko że, właśnie gdy, podczas gdy, zwłaszcza że; przecinek umieszczamy przed całymi wymienionymi połączeniami. Pogadamy na GG, chyba że odłączyli mi internet. Muszę siedzieć w domu, podczas gdy inni świetnie się bawią. b) Nie rozdzielamy przecinkiem takich połączeń, które ze względu na swoje znaczenie w całości należą do zdania podrzędnego. Przyjechali wcześnie, tak aby zdążyć wszystko zwiedzić. Pragnął wrócić do ojczyzny, tam gdzie spędził swoje dzieciństwo i młodość. c) Rozdzielamy przecinkiem takie połączenia, których pierwszy człon w intencji piszącego należy do zdania nadrzędnego, drugi zaś do podrzędnego i pełni w nim funkcję okolicznika. Mówił tak, aby wszyscy słyszeli. Chciał wrócić tam, gdzie spędził swoje dzieciństwo i młodość. Mam nadzieję, że wszyscy dostrzegają tę subtelną różnicę między przykładami z dwóch ostatnich grup zdaniowych. Niektórzy mogą uważać, że postawienie w tym lub innym miejscu przecinka zależy od piszącego. Musi on jednak pamiętać o tym, że często obecność określonych wyrazów w zdaniu nadrzędnym lub ich kolejność wykluczają postawienie przecinka w środku takiego połączenia. Jest na przykład przyjęte, że nie mogą stać obok siebie dwa okoliczniki tego samego typu, na przykład dwa okoliczniki miejsca, dwa okoliczniki czasu, dwa okoliczniki sposobu itp., z których drugi jest wyrażony zaimkiem, partykułą lub wyrażeniem przyimkowym oznaczającym dokładnie tę samą okoliczność co poprzedni (na przykład ten sam moment lub to samo miejsce). Rozmawiali cicho, tak aby nie obudzić dziecka. W tym zdaniu „cicho” jest okolicznikiem sposobu, a „tak” partykułą, która musi być poprzedzona przecinkiem, bo odpowiada na pytanie jak? podobnie jak okolicznik sposobu. Przyjechała wczoraj do Kielc, tam gdzie czuła się najlepiej. „Kielc” – okolicznik miejsca „tam” – zaimek, który musi być poprzedzony przecinkiem, gdyż odpowiada na pytanie gdzie? podobnie jak okolicznik miejsca. Są jednak zdania, w których postawienie przecinka rzeczywiście zależy od piszącego. Oto typowy przykład takiego zdania Anna wyjechała, tam gdzie czuła się najbezpieczniej. Anna wyjechała tam, gdzie czuła się najbezpieczniej. A oto najczęściej spotykane wyrazy i wyrażenia, które mogą stanowić ostatni człon zdania nadrzędnego albo pierwszy podrzędnego: teraz, tak, tam, dlatego, tym bardziej, dopiero, ten sam. Zobaczmy to w przykładach: Wróciła, teraz kiedy już wszystko się odbyło bez niej. Wróciła teraz, kiedy już wszystko się odbyło bez niej. Płakała, tak jak wczoraj. Płakała tak, jak wczoraj. Powiedział wszystko ojcu, dlatego że go o to prosił. Powiedział wszystko ojcu dlatego, że go o to prosił. Podszedł do niej mężczyzna, ten sam co wczoraj. Podszedł do niej mężczyzna ten sam, co wczoraj. 3. Wypowiedzenia wtrącone Wtrąceniem nazywamy zdanie podrzędne umieszczone w środku zdania nadrzędnego. Jest ono wydzielone przecinkami z obu stron tzn. przed i po wtrąceniu, np.: Dziewczyna, którą wczoraj poznałem, ma zgrabne nogi. Wieczorem, chociaż byłem już zmęczony, przeczytałem książkę. UWAGA: A teraz wyższa szkoła jazdy :) Przyjrzyjmy się poniższym przykładom: Byłem tak zapracowany, że gdy przyszła Grażyna, nawet tego nie zauważyłem. Byłem tak zapracowany, że, gdy przyszła Grażyna, nawet tego nie zauważyłem. Byłem tak zapracowany, że – gdy przyszła Grażyna – nawet tego nie zauważyłem. Wszystkie powyższe wersje są poprawne, bo nie ma potrzeby oddzielać przecinkiem dwóch spójników lub spójnika i zaimka. O tym, którą wersję wybrać, decyduje sam piszący. Dotyczy to najczęściej następujących połączeń: a, że, i, ale, który, więc – kiedy a, że, i, ale, który, więc – gdy a, że, i, ale, który, więc – jeśli a, że, i, ale, który, więc – ponieważ a, że, i, ale, który, więc – gdzie a, że, i, ale, który, więc – skoro a, że, i, ale, który, więc – chociaż a, że, i, ale, który, więc – jak a, i, ale, który, więc – żeby a, że, i, ale – który że aby Ma to uzasadnienie semantyczne, gdyż postawienie przecinka zmienia znaczenie zdania. Zdarza się jednak, że postawienie przecinka jest absolutnie niewskazane – wręcz błędne. Wyrazy i wyrażenia typu: chyba, ewentualnie, na przykład, nawet, prawdopodobnie, przynajmniej, raczej, taki jak, zwłaszcza poprzedzamy przecinkiem, jeśli uwypuklają one treści zapowiedziane w członie poprzedzającym i mają charakter dopowiedzenia; w mowie byłyby one poprzedzane krótką pauzą, np.: W sklepie sprzedawano wiele towarów, na przykład meble. Odwiedzamy się często, przynajmniej co drugi dzień. Kupiłam sobie nowy kapelusz, taki jak twój. Jak można zauważyć, dopowiedzenia są takim składnikiem zdania, który może zostać opuszczony bez większej szkody dla budowy zdania. Wyrazy i wyrażenia oznaczające stosunek osoby mówiącej do treści wypowiedzi oddzielamy przecinkiem, gdy mają charakter członów wtrąconych. Do wyrazów i wyrażeń typowych należą m.in.: bez wątpienia, bynajmniej, doprawdy, istotnie, na odwrót, naturalnie, niestety, niewątpliwie, niezawodnie, oczywiście, odwrotnie, owszem, przeciwnie, rzecz jasna, rzeczywiście, zapewne. Przykłady: Myślę, że nie warto, doprawdy, zajmować się tą sprawą. Naturalnie, pomogę ci, jeśli tylko poprosisz. Jeśli takie wyrażenia nie są członami wtrąconymi, nie oddzielamy ich przecinkami. W mowie odpowiada temu brak pauzy lub zawieszenia głosu w momencie wypowiadania wyrazów i wyrażeń tego typu: Jest to człowiek bez wątpienia uczciwy. Zepsuł mi się samochód, więc oczywiście nie zdążyłem na czas. Wyrazy i wyrażenia niebędące częściami zdania (tzw. wyrazy poza zdaniem) zawsze wydzielamy przecinkami. Są nimi: a) wyrazy i wyrażenia takie, jak: inaczej, innymi słowy, krótko, słowem, ściśle, ściślej, ściśle mówiąc, które oddzielamy obustronnymi przecinkami lub przecinkiem i dwukropkiem, np.: Ojciec, matka, dwaj synowie, słowem, cała rodzina wybiegła na podwórko. Przejechałem blisko pięćset, ściśle: czterysta osiemdziesiąt osiem kilometrów w ciągu dnia. b) wyrazy w wołaczu, np. Panie Kaziu, musimy się koniecznie spotkać. Czy nie mógłbyś, skarbie, kupić mi tych kosmetyków!? Panie dyrektorze, a co będzie z moją premią? Przecinek stawia się po wyrazach wyrażających okrzyk: ach, halo, hej, ho, o, oj, np. Halo, kto mówi? Oj, to był mecz! O mój Boże, co ja teraz zrobię?! 4. Przecinek a imiesłowy Dochodzimy do najciekawszego, moim zdaniem, zagadnienia. Oddzielenie przecinkiem imiesłowów przysłówkowych i przymiotnikowych stwarza najwięcej trudności. Kilkanaście lat temu wprowadzono ujednolicenie w kwestii imiesłowów przysłówkowych i od tamtej pory przed każdym z nich stawiamy przecinek. Imiesłowy przysłówkowe przybierają końcówki –ąc, -wszy i –łszy: Monika poszła do kina, zabierając ze sobą swoją siostrę. Pisząc swoje opowiadanie, Tomek zwracał uwagę na interpunkcję. Napisawszy dwa zdania, zrobił sobie krótką przerwę. Włączył pilotem telewizor, usiadłszy wygodnie w fotelu. UWAGA: W odniesieniu do imiesłowu wyjąwszy (w znaczeniu: oprócz, za wyjątkiem) jednak przecinek się pomija: Wyjąwszy słodycze nie miał żadnych słabości. Imiesłowy przymiotnikowe (zakończone na –ący, -any, -ony, -ty) mogą tworzyć imiesłowowe równoważniki zdania: Tomek, siedzący samotnie na ławce w parku, planował kolejne rozdziały swojej książki. Jednak częściej jest traktowany jako rozwinięta przydawka i wtedy nie jest oddzielany przecinkiem od reszty tekstu: Raził go błąd popełniony przez redaktora. Przeczytane książki kładliśmy z lewej strony, zaś nie przeczytane – z lewej. ZAPAMIĘTAJMY: Imiesłów przysłówkowy powinien być zawsze oddzielony przecinkiem od reszty tekstu. Imiesłów przymiotnikowy bez dodatkowych określeń lub z niewielką ich liczbą raczej nie powinien być uważany za równoważnik zdania i nie należy go oddzielać przecinkiem od reszty tekstu. Tutaj zapewne ktoś zapyta: Co to znaczy „z niewielką liczbą”? Sam długo szukałem na to odpowiedzi. W końcu pomogła mi Darena i dla ostatecznego wyjaśnienia podaję inną definicję: Jeśli postawienie przecinka przed częścią zawierającą imiesłów przymiotnikowy nie zmienia w żaden sposób sensu zdania, taki przecinek jest absolutnie zbędny. Jeśli postawiony przecinek może zmienić sens wypowiedzi, jego użycie zależy od intencji piszącego. 5. Przecinek a wyrażenia porównawcze Nie umieszczamy przecinka przed członem porównawczym wprowadzonym przez wyrazy i wyrażenia: jak, jakby, jako, niby, niby to, niczym, ni to, niż, podobnie jak, gdyby (konstrukcja dawniejsza). Był wierny jak pies. Znał się na tym lepiej niż ktokolwiek inny. Była ubrana podobnie jak moja żona. Swawolny chłopiec leci gdyby strzała. (S. Trembecki) Jednak jeśli człon porównawczy jest dopowiedziany (wtrącony), powinniśmy oddzielić go przecinkiem, np.: Do ulubionych książek, jak do przyjaciół, często wracamy. Jeśli człony porównawcze wchodzą w skład wypowiedzenia złożonego, powinniśmy je oddzielać przecinkiem, np.: Jest lepszy, niż myślałem. Wyliczenia i wyszczególnienia wprowadzane przez wyraz jak zawsze poprzedzamy przecinkiem, np.: Ropa naftowa dostarcza nam wielu produktów, jak: eter, benzyna, smary, oleje. Wspólną grupę stanowią nieodmienne części mowy, jak: przysłówek, przyimek, spójnik, wykrzyknik, partykuła. UWAGA: A teraz ostra jazda bez trzymanki. Oto kilka przykładów, które mogą nam namieszać: Zarabiam tyle samo pieniędzy, co przed rokiem. Zarabiam tyle samo co przed rokiem. – jeśli nie chcemy robić przerwy oddechowej Był powszechnie szanowany jako lekarz. (Szanowano go jako dobrego lekarza); Był powszechnie szanowany, jako lekarz. (Szanowano go ze względu na prestiż jego zawodu). Wspomnieliśmy o wyliczeniach. Są one nazywane czasem składnikami szeregu. W wyliczeniu nie stawiamy przecinka tylko przed spójnikami z grupy i-ani-lub bez względu na to, czy stoi on przed pierwszym, drugim, czy przed jakimkolwiek następnym członem tego wyliczenia. W każdym innym przypadku człony wyliczenia powinny być oddzielone od siebie przecinkami, np.: Patrzę, a koło nas chodzi koń taki okazały, uzda na nim nowa, srebrna uprząż, złote strzemiona i poduszka na siodle puchowa. Ludzie wychodzili z wiaderkami albo z ceberkami, albo z kociołkami, napełniali je wodą i odchodzili. Nie kupię ani spodni, ani kamizelki z nabijanym pasem, ani butów z klamerkami, ani kapelusza z długim piórem. 6. Przecinek przed „i” Postanowiłem oddzielnie zająć się tematem przecinka przed spójnikiem „i”. Kilka takich przypadków już tu zostało wymienionych, ale spróbujmy je podsumować. Stawiamy przecinek przed „i”, gdy: 1. Jest to co najmniej drugie „i” w zdaniu i pełni ono tę samą funkcję, np.: Kasia lubi grać i w siatkówkę, i w koszykówkę. Marysia poszła i do szkoły, i do kina. Ale nie postawimy przecinka w takich przypadkach: Posadzimy tu marchewkę i pietruszkę albo pomidory i ogórki. Wyjrzał przez okno i zobaczył Kasię i Łukasza. Nie pełnią one bowiem tej samej równorzędnej funkcji. 2. Jest to wtrącenie, np.: Warto dodać, i to nie tylko moje zdanie, że nowy film von Triera był hitem. 3. Mamy do czynienia ze zdaniem złożonym podrzędnie wtrąconym, np.: Zauważyła swojego przyjaciela, który był bardzo zmizerniały, i bardzo się przygnębiła. 4. Spójnik „i” pełni funkcję „więc” (wynikową), np.: Zaczęły się Juwenalia, i wszyscy się bawili. Część V. Średnik Średnik jest znakiem rozdzielającym słabszym od kropki. Służy do oddzielania w miarę samodzielnych części wypowiedzenia. Od przecinka różni się tym, że oddziela wyłącznie człony równorzędne pod względem logiczno-składniowym, podczas gdy przecinek może oddzielać również człony nierównorzędne. Jest używany najczęściej w rozbudowanych wypowiedzeniach złożonych, np.: Najszlachetniejszy kamień jest ten, który kraje wszystkie inne, a siebie zarysować nie daje; najszlachetniejsze serce jest to, które właśnie raczej da się skaleczyć, niż samo zadraśnie. (A. Asnyk) Ukończył filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim; z zawodu jest także fotografikiem. Wschodzi słońce; niebo jaśnieje, przybierając najrozmaitsze barwy; przyroda budzi się do życia. Ponieważ było już późno i Maria bała się wyjść sama na ulicę, zaszła do sąsiadki, aby ta jej towarzyszyła; na Malasowej zawsze mogła polegać. Łatwo można zauważyć, że obie części mogą istnieć jako oddzielne wypowiedzenia. W wielu przypadkach taki średnik można zastąpić myślnikiem. Średnik należy umieścić również w zdaniach zawierających rozbudowane wyliczenia, w których wielokrotnie użyto przecinków, np.: W naszym sklepie mamy papier toaletowy: — biały, zielony, różowy i niebieski; — w kropki, kratkę, kółka i krzyżyki; — jedno, dwu i trzywarstwowy. Część VI. Myślnik Myślnik (pauza) może pełnić różne funkcje. Funkcja prozodyczna (czyli wpływająca np. na intonację i akcent podczas czytania) jest dla niego podstawowa. Oznacza również opuszczone lub niewypowiedziane fragmenty tekstu. Obu tym funkcjom często towarzyszy trzecia: oznaczanie stanów emocjonalnych. Myślnik podwojony może być też używany do wyodrębniania fragmentów tekstu. Myślnik (—) bywa często w druku zastępowany półpauzą (–). Myślnika używamy do zaznaczenia domyślnego członu zdania, np.: Z gryzmoleniem tak jak z trunkiem: zakosztujesz — wstrząśnie tobą albo i zemdli; pociągniesz drugi raz — miło…, trzeci raz — błogo…, czwarty — bardzo miło…, piąty — jeszcze milej!… i aniś się spostrzegł, jak ni stąd, ni zowąd nałogowym zostałeś pijakiem. (J. Wieniawski) Myślnik może być również użyty zamiast domyślnych czasowników jest, są przed zaimkiem to — wprowadzającym orzecznik, np.: Warszawa — to stolica Polski. Wiedza — to potęga. UWAGA: W tego typu sytuacjach myślnik można pominąć (czyli go w ogóle nie stawiać), ale w żadnym przypadku nie można go zastąpić przecinkiem – jest to rażący błąd interpunkcyjny. Myślnik umieszczamy też przed wyrażeniem, które w sposób ogólny ujmuje to, co wcześniej zostało scharakteryzowane w sposób szczegółowy, np.: Odległe gwiazdy i mgławice, góry niebosiężne i oceany, człowiek i bakterie — wszystko zbudowane jest z atomów. (S. Ziemecki) Myślnik jest przydatny, jeśli chcemy oznaczyć moment zawieszenia głosu, pauzę retoryczną, np.: Poezja jest muzyką duszy — to wiadomo. Myślnik może wystąpić w miejscu, w którym pojawia się element nieoczekiwany, zaskakujący czytelnika, zwłaszcza jeśli ma charakter neutralny lub podniosły, np.: Zastanawiał się przez chwilę, po czym lekko podważył wieko skrzyni. Ku jego wielkiemu zdumieniu — ustąpiło bez oporu. (H. Sienkiewicz) Myślnika możemy użyć po bardziej rozbudowanych członach zdania, aby zaznaczyć powrót do głównej myśli, np.: Moskwa, nawet stara Moskwa, ta, którą oglądał Napoleon w roku 1812 i która wówczas zachwyciła Chateaubrianda — jest bardzo rozległa. Wtrącenia ujmujemy w dwa myślniki. Znakiem wyodrębniającym słabszym od myślników są dwa przecinki, natomiast dwa nawiasy dają mocniejszy efekt wydzielenia tekstu wtrąconego niż myślniki, np.: Musiało to być — o ile dobrze pamiętam — w roku 1970. Musiało to być, o ile dobrze pamiętam, w roku 1970. Musiało to być (o ile dobrze pamiętam) w roku 1970. Jeśli w obręb cytowanego tekstu wprowadzamy jakieś uwagi wtrącone, powinniśmy ujmować je z obu stron w myślniki, np. Szczęśliwi łagodnie usposobieni — mówi Pismo Święte — gdyż oni odziedziczą ziemię. Ta sama zasada obowiązuje, gdy ujmujemy wypowiedzi narratora, które zostały wplecione do przytoczonej mowy bohaterów utworu. Jeśli fragment narracji kończy zdanie, stawiamy myślnik tylko raz. Jednocześnie na początku każdej kwestii w dialogach literackich możemy umieszczać pojedynczy myślnik, np.: — Co ci jest...? — spytałem półgłosem. — Chory jesteś? — Troszczysz się... — powiedział głucho. — Aha. Będziesz się troszczył, co? Ale dlaczego o mnie? Nie znam cię. — Gdzie jest Gibarian? — spytałem. Na sekundę stracił dech, jego oczy znowu stały się szkliste, coś się w nich zapaliło i zgasło. (Stanisław Lem) Myślniki mogą być również stosowane w wyliczeniach, np. Następujące znaki ortograficzne służą do oddzielania składników wypowiedzi: — kropka — średnik — przecinek. W przypadku gdy dochodzi do zbiegu myślnika i innego znaku interpunkcyjnego, postępujemy według następujących zasad: a) przed myślnikiem pomijamy przecinek, b) kropkę, pytajnik, wielokropek i wykrzyknik przed myślnikiem pozostawiamy. Myślnik wyznacza relacje między dwoma wyrazami lub wartościami, a w szczególności: a) występuje między wyrazami o znaczeniach przeciwstawnych, np.: Wyrazy biały — czarny, wysoki — niski to antonimy; b) występuje między wyrazami oznaczającymi początek i koniec jakiegoś odcinka, np.: Na trasie Warszawa — Kraków często zdarzają się wypadki; c) zastępuje wyraz przeciwko, np.: mecz Legia — Polonia, pojedynek Gołota — Tyson; d) występuje między liczbami lub cyframi oznaczającymi wartości przybliżone, np.: Widziałem ten film 3 — 4 razy. Na mecz przybyło 30 — 35 tysięcy widzów. e) zastępuje określenie od — do, np.: Pieniądze należy wpłacać na konto w terminie 23 — 28 IV br. W latach 1756 — 1763 toczyła się wojna siedmioletnia. UWAGA: W druku liczby arabskie oznaczające przedział od — do rozdziela się półpauzą, czyli kreseczką średniej wielkości, niemającą po bokach odstępów, np. 1914–1918. Półpauza używana w funkcji myślnika ma po bokach spacje. Część VII. Dwukropek Pełni on głównie funkcję wprowadzającą — wprowadza wyliczenie, wyjaśnienie, uzasadnienie oraz przytoczenie. 1. Przed przytoczeniem Przytoczenie wprowadzone przez dwukropek może być umieszczone w cudzysłowie albo nie, może też być poprzedzone myślnikiem, np.: Coś trzasło i inny, wyższy głos, powiedział: — Hal Bregg? (Stanisław Lem) Tomek wszedł do pokoju i rzekł: "Zimno dzisiaj". W starej bajce było tak: żył na zamku książę Krak. 2. Przed wyliczeniem Stawiamy dwukropek przed wyliczeniem poprzedzonym czasownikiem w trzeciej osobie liczby mnogiej. Na straganie leżały: ogórki, pomidory, ziemniaki i sałata. Natomiast nie stawiamy przed wyliczeniem poprzedzonym czasownikiem w trzeciej osobie liczby pojedynczej. Zobaczył, że na stole leży ołówek, gumka, linijka i cztery kredki. Możemy postawić dwukropek lub go pominąć, gdy wyliczenie zawiera tylko dwa składniki połączone spójnikiem: i, oraz, tudzież. Obok w pokoju spali Wojtek i Ewa. Na sznurku wisiały: skarpety i majtki. Stawiamy dwukropek przed wyliczeniem poprzedzonym określeniem ogólnym, nazywającym to, co jest wyliczane. Mieli już przygotowane wszystkie narzędzia: młotek, śrubokręt, obcęgi i gwoździe. Dwukropek stawiamy przed wyliczeniem, które jest poprzedzone wyrazem lub wyrażeniem wprowadzającym: to jest, to znaczy, jak, takie jak, czyli, na przykład itp. Przywieźli świeże owoce, to znaczy: jabłka, gruszki, arbuzy, pomarańcze, mandarynki, a nawet banany. Dwukropek stawiamy również przed wyliczeniem, którego kolejne składniki są zaznaczone liczbami lub literami. Wyróżniamy następujące części mowy: 1) rzeczownik; 2) przymiotnik; 3) czasownik; 4) liczebnik; 5) zaimek; 6) przysłówek; 7) przyimek; 8) spójnik; 9) partykuła; 10) wykrzyknik. Dwukropek umieszczamy, gdy kolejne elementy wyliczenia znajdują się w osobnych wierszach lub poprzedzone są wyróżnieniami: po pierwsze, po drugie, po trzecie, itd. Zrobili dużo błędów: po pierwsze pokazali się w mieście, po drugie zadzwonili do przedsiębiorstwa, po trzecie zostawili samochód na płatnym parkingu. UWAGA: Można pominąć dwukropek jeśli tekst, który poprzedza słowo po pierwsze ma takie znaczenie, że może się znaleźć także po nim, np.: Wyjechał: po pierwsze za wcześnie, po drugie za daleko. Wyjechał po pierwsze za wcześnie, po drugie za daleko. boPo pierwsze wyjechał za wcześnie, po drugie za daleko. 3. Przed wyjaśnieniem Możemy postawić dwukropek przed fragmentem, który zawiera wyjaśnienie, uściślenie lub uzupełnienie tego, o czym mówi wcześniejsza część tekstu. Ale wybrał sobie żonę: mała, gruba i do tego pyskata. Jak widać, dwukropek można w takim przypadku zastąpić myślnikiem i odwrotnie. Bywa to przydatne w wielu sytuacjach, bo nie umieszcza się w wypowiedzeniu więcej niż jednego dwukropka. Część VIII. Wielokropek "Język mówiony charakteryzuje się o wiele większym nieuporządkowaniem niż język pisany. Mówiący urywa zdania, zawiesza nagle głos, robiąc dłuższą przerwę lub nie kończąc wcale swojej wypowiedzi. Zdarza się nawet, że z jakiegoś powodu przerywa swoją wypowiedź w połowie słowa, po czym zaczyna zupełnie nową myśl." (Interpunkcja na co dzień – str.63) W takich właśnie przypadkach możemy posłużyć się wielokropkiem, który składa się z trzech (ani mniej, ani więcej) następujących po sobie bezpośrednio kropek. Wielokropek pełni jedną z dwóch funkcji: 1. Wielokropek w miejscu pominiętych fragmentów teksty Autor tekstu chce nas w ten sposób poinformować, że ktoś chciał jeszcze coś dodać, ale zabrakło mu słów albo z innych powodów przerwał swoją myśl czy też wypowiedź. Najwięcej wielokropków możemy spotkać w artykułach prasowych, tekstach literackich, a zwłaszcza w poezji. Oto kilka przykładów: — Dzień dobry, mamo! — A dzień dobry, dzień dobry... — musnęła go ustami. — Nie powiesz, że urosłem i zmężniałem? — Co...? Aha, tak. Rzeczywiście. Marcin Wolski – Numer Grecjo piękna!... twe dziwiąc ramiona z marmuru I – serce... pytam: co się też stało z Homerem, Który cię uczył śpiewać z gwiazdami do chóru? C. K. Norwid – Marmur biały Trzeba podkreślić, że wielokropek w tej formie, występujący w tekście literackim, nie zastępuje brakującego fragmentu tekstu, lecz przekazuje tylko informację o przerwaniu wypowiedzi lub pominięciu jakiejś jego części. 2. Wielokropek dla wyrażenia zmiany nastroju Pod tym względem przypomina on myślnik z tą różnicą, że wielokropek możemy postawić, gdy następuje nagła zmiana stylu na ironiczny lub potoczny, natomiast zmiana stylu na podniosły jest zarezerwowana wyłącznie dla myślnika. Oto przykłady: Dyskusja na tematy polityczne została sprowadzona do... obsmarowania sąsiadów pana Pietrzaka. Wybitny bojownik o prawa człowieka okazał się... zwykłym handlarzem narkotyków. CIEKAWOSTKA: W przeciwieństwie do kropki, wielokropek może być umieszczony na karcie tytułowej książki lub w podpisie ilustracji. 3. Wielokropek w nawiasie W ten sposób oznaczamy opuszczenie fragmentu cytowanego tekstu. Taki wielokropek może się znajdować w nawiasach kwadratowych, okrągłych, sporadycznie w ostrokątnych. Z reguły umieszcza się go na końcu cytowanego fragmentu, np.: Miała na końcu języka ciętą ripostę, ale zadzwonił dzwonek. Chemia… Kolejne lekcje wlokły się jak pociąg osobowy (...) Andrzej Pilipiuk – Wampir z M-3 W Biblii czytamy: "Skoro więc otacza nas tak wielki obłok świadków (...) biegnijmy wytrwale w wyznaczonym nam wyścigu". 4. Wielokropek z innymi znakami interpunkcyjnymi a) Jeżeli wielokropek zbiega się z przecinkiem, średnikiem lub kropką — znaki te opuszczamy, np.: On sam wydawał się bardzo przyjemny, ot, wrażliwy, inteligentny, kulturalny… ale jego wielkość? W. Gombrowicz b) Jeżeli zaś zbiega się z pytajnikiem, wykrzyknikiem lub pauzą, znaki te w tekście umieszczamy , np.: Czy jest ona tu z wami…? Dlaczego jej nie widzę…? Śmie jeszcze tu być…? — irytowała się Halina. Część IX. Wykropkowanie Czasem w tekstach możemy natknąć się na tzw. wykropkowanie. Nie jest to znak interpunkcyjny, więc istnieje problem z dokładnym określeniem zasad jego użycia. Wykropkowanie jest umieszczane w miejscu wyrazów lub ich części, które autor uznał np. za nieprzyzwoite (wulgarne). Zobaczmy poniższe przykłady. G.... mnie to obchodzi! To kawał chama i sk....na. Możesz mnie co najwyżej pocałować w d....! W takich przypadkach autor zdaje się na inteligencje czytelnika, że będzie wiedział o jaki wyraz chodzi. Ile powinno być tych kropek? – No właśnie, tu pojawiają się sprzeczności w poglądach. Jedni twierdzą, że powinno być więcej niż trzy. Inni natomiast uważają, że tyle, ile brakujących liter. Jednak słowo 'dupa' zawiera cztery litery, jeśli więc będziemy chcieli wykropkować część tego słowa to zawsze staniemy w sprzeczności z którymś z powyższych twierdzeń. UWAGA: O ile wykropkowanie może być dokończeniem niecenzuralnego wyrazu, to jednak nie można go stosować w zwykłych wyrazach – tutaj zawsze będzie wielokropek. Część X. Nawias Jest to znak dwuelementowy – nawias otwierający ( i nawias zamykający ). Ponadto mamy do dyspozycji kilka postaci graficznych. W tekstach literackich najczęściej spotkamy następujące: a) nawias okrągły ( ) b) nawias prosty / / c) nawias kwadratowy [ ] Głównym zadaniem nawiasu jest wyodrębnienie dodatkowych wyrazów i wypowiedzeń. Mogą zawierać wyjaśnienia, uzupełnienia tekstu głównego, przykłady itp. Piszący ma dużą swobodę, gdy używa nawiasów, ale musi pamiętać, że są sytuacje, które są uważane za błąd: a) zbieżność dwóch nawiasów: zamykającego i otwierającego; b) zbieżność dwóch kropek rozdzielonych nawiasem zamykającym; c) umieszczenie w cudzysłowie tekstu w całości ujętego w nawias. Ale są wyjątki, kiedy to nie uda nam się tego uniknąć. Oto przykłady: Litwo, ojczyzno moja (...) (A. Mickiewicz). Na forum literackim znajdziemy różne opowiadania (Są one podzielone na kategorie zgodne z gatunkami literackimi. Oddzielnie zebrana jest poezja.). Zacytował Norwida: "(Wspomnienie równą ma trucizny siłę.) Co teraz powiem, będzie złe i zgniłe..." W nawiasach może też znajdować się pytajnik (?), wykrzyknik (!) i wielokropek (...) – ich znaczenie zostało omówione wcześniej. 1. Nawias pojedynczy w wyliczeniu. Pojedynczy nawias zamykający stawiamy po cyfrach arabskich i literach oznaczających kolejne składniki wyliczenia, np.: W skład zestawu komputerowego wchodzą następujące składniki: a) jednostka główna; b) klawiatura; c) monitor; d) myszka. Oczywiście w tekście sukcesywnie będziemy mogli użyć takich oznaczeń, gdy będziemy się odnosić do występującego wcześniej wyliczenia, np.: Pisaliśmy na ten temat w punkcie a) i nie będziemy tego powtarzać. Czynniki 4) i 5) mają największy wpływ na zużycie się elementów maszyny. Część XI. Cudzysłów Jest to znak interpunkcyjny, który zawsze składa się z dwóch części – otwierającej i zamykającej. Należy zatem pamiętać, aby zamknąć otwarty wcześniej cudzysłów. Ponieważ bywa jednak często nadużywany, warto zwrócić uwagę, co możemy umieścić w cudzysłowie. 1. Cytaty i przytoczenia. a) W cudzysłowie umieszcza się cytaty. Krótko mówiąc, są to takie wypowiedzenia, których nie czujemy się autorami. Zobaczmy dłuższy przykład: „W ostatnich dniach Starej Republiki zostało tylko dwóch Sithów – zwolenników Ciemnej Strony Mocy i odwiecznych nieprzyjaciół zakonu Jedi: jeden mistrz i jeden uczeń. Jednak nie zawsze tak było. Tysiąc lat przed upadkiem Republiki i dojściem imperatora Palpatine’a do władzy Sithów był legion...”. W prologu do Drogi zagłady dowiadujemy się zatem, że w historii Gwiezdnych Wojen nie zawsze był „jeden mistrz i jeden uczeń”. Był bowiem taki okres, w którym mieliśmy do czynienia z „legionem”. Widzimy zatem, że w cudzysłowie znalazł się cały fragment pochodzący z jakiejś książki, a później w tekście zostały w ten sposób zaznaczone zwroty pochodzące z tego fragmentu. b) W cudzysłowie umieszczamy przytoczenia cudzych lub własnych słów wypowiedzianych albo pomyślanych wcześniej: „Wbita śruba lepiej trzyma niż wkręcony gwóźdź” – mawiał zwykle mój przyjaciel. Pomyślał sobie: „Czy życie ma sens?” i skoczył z mostu. c) Warto tu dodać, że przytoczeniami są również tytuły książek, czasopism, artykułów, filmów itp. Należy je objąć cudzysłowem albo zapisać kursywą. 2. Przytoczenia pozorne. Oddzielną grupę stanowią przytoczenia pozorne. Mogą do niej należeć przezwiska, pseudonimy, kryptonimy organizacji, określenia metaforyczne lub ironiczne. a) Umieszczamy w cudzysłowie wyrazy (zwroty), które opisujemy, podając ich charakterystykę, np.: „Uczeń” należy do tej samej rodziny wyrazów co „nauka”. „I” jest spójnikiem. b) Możemy umieścić w cudzysłowie przezwiska i mniej znane pseudonimy osób, np.: Oddział pod dowództwem porucznika „Olchy” zjawił się w samą porę. Najciszej było w klasie, kiedy „Logarytm” zaczynał pytać. c) Możemy umieścić w cudzysłowie nazwy nadawane doraźnie zwierzętom i przedmiotom, np.: A gdzie to nasz „obieżyświat” wałęsał się po nocy. d) Możemy umieścić w cudzysłowie kryptonimy organizacji i nazwy przemysłowe różnych produktów. np.: Podjechał „polonez”, z którego wysiadł jakiś podejrzany mężczyzna. Kupił telewizor marki „Rubin”. Był związany z batalionem „Parasol”. e) Umieszczamy w cudzysłowie wyrazy i wyrażenia użyte ironicznie, np.: Aleś to „wspaniale” zrobił, nie ma co! Takich „przyjaciół” należy unikać. f) Możemy umieścić w cudzysłowie wprowadzony do tekstu wyraz obcy stylistycznie. Dotyczy to przede wszystkim użycia wyrazów i wyrażeń potocznych w stylu naukowym, np.: Niektóre dzieci dość długo mają skłonność do kaleczenia wyrazów przez „połykanie” całych zgłosek. g) Możemy umieścić w cudzysłowie wyrazy i wyrażenia użyte metaforycznie, np.: Zaczęła się prawdziwa „walka” biernika z dopełniaczem. W przypadkach, w których nie ma obowiązku zastosowania cudzysłowu, jego użycie jest zależne od samego piszącego. Uczyni to, gdy odczuwa obcość używanych słów. Jeśli więc mamy wątpliwości, czy umieścić jakiś wyraz w cudzysłowie, czy nie, lepiej zrobimy, zostawiając go bez cudzysłowu. Może jeszcze kilka słów o graficznym wyglądzie cudzysłowu. „walka” – polski cudzysłów apostrofowy ‚walka’ – polski cudzysłów pojedynczy 'walka' – polski cudzysłów definicyjny 3. Zbiegnięcie się kilku znaków. Jak postąpić, gdy zbiegną się w tym samym miejscu różne znaki interpunkcyjne, a w tym również cudzysłów? Oto trzy wskazówki: „Przykład”. „Przykład?”. „Przykład!”. Zatem kropkę stawiamy zawsze na końcu. Ale to jeszcze nie wszystkie możliwości i tu kolejne przykłady, choć nie wiem, czy te nie są oczywiste: Czy wiecie, skąd pochodzi cytat „ogry są jak cebula”? Zapamiętajcie: „Złe towarzystwo psuje pożyteczne zwyczaje”! Zapis dialogów. Mogę Wam w Waszych opowieściach (i nie tylko ja) wytykać do znudzenia błędy w zapisie dialogów, ale co z wytykania, jeśli ono samo wcale nie wytłumaczy, dlaczego właśnie tak, a nie inaczej. Toteż mam nadzieję, że poniższa wypowiedź kilka rzeczy szanownemu towarzystwu uzmysłowi. 1. Akapity daje się zawsze. I nie wolno przesadzić z ich wielkością. Tutaj, mości towarzysze broni, jest to możliwe z użyciem "[ p ]" (bez spacji) na początku wersu. 2. Do zapisu dialogów używamy myślników, nie (!) dywizów, które to z kolei są wykorzystywane do łączenia wyrazów typu biało-czarny. Demonstracja: pauza: — półpauza: – dywiz: - PS Tak już ten świat jest skonstruowany, że myślnik jest posadą, którą autor oddaje albo pauzie, albo półpauzie, nie raz jednej, raz drugiej i nie żadnemu innemu znakowi. 3. Po myślniku występuje spacja (sic!). — Marek? — Co? 4. Przed też. Należy zwrócić uwagę, że w obydwu przypadkach wypowiedzi hm... Ewy następny wyraz nie jest zapisany wielką literą (znaki interpunkcyjne typu: ?, !, ... nie zastępują kropki w tym przypadku). Zasada ta jest związana z rodzajem słowa występującego po myślniku. Druga rzecz, która winna przykuć Waszą uwagę, to fakt, że myślniki lubią standaryzację, czyli wszędzie mają być takie same, żadnej partaniny, żadnej mozaiki wielkościowej. — Marek? — zapytała powoli, podnosząc głowę. — Co? — Chciałabym ci coś powiedzieć... — wyszeptała. 5. A teraz o tych wcześniej wspomnianych słowach. Jeśli opisuje czynność związaną z mówieniem (powiedział, krzyknął, mrukną, szepnął itd.) nie stawia się kropki, a słowo pisze się małą literą. Natomiast w innych przypadkach (odwracanie się, przesuwanie krzeseł i ta cała reszta) słowo pisane jest wielką literą, dialog zaś zakańczany kropką (w tym przypadku znaki interpunkcyjne: ?, !, ... na powrót pełnią swoje podstawowe funkcje). — Marek? — zapytała powoli, podnosząc głowę. — Co? — Odwrócił się w jej stronę. — Chciałabym ci coś powiedzieć... — wyszeptała. — Tylko nie wiem, jak zacząć. 6. Istnieje też możliwość, że opis będzie udawał przecinek. — Marek? — zapytała powoli, podnosząc głowę. — Co? — Odwrócił się w jej stronę. — Chciałabym ci coś powiedzieć... — wyszeptała. — Tylko nie wiem, jak zacząć. — Od początku. — Wydaje mi się — zaczęła Ewa — że rozdwajają mi się końcówki włosów." Mam nadzieję, że pomogłem :) |
 | Slugalegionu 08.07.2015 |
 | Anonim 08.07.2015 |
| Slugalegionu 08.07.2015 Kropka pełni w języku polskim tylko dwie funkcje: a) oznacza koniec zdania lub równoważnika zdania; b) zastępuje opuszczone końcowe części wyrazów. Co może się stać, jeśli zapomnimy kropki? Oto przykład: Pożałował i nie dał. Ani złotówki na drogę. Pożałował i nie dał Ani złotówki na drogę. Brak kropki zmienił sens wypowiedzi. Wyraz Ani przestał być spójnikiem i stał się celownikiem imienia własnego Ania. Są przypadki, kiedy możemy pominąć kropkę. Gdy jest zastąpiona specjalnym układem graficznym tekstu. Dzieje się tak np. w wypadku tytułów dzieł lub ich części, umieszczanych na osobnej stronie lub w środku osobnego wiersza. Wtedy kropka nie jest potrzebna, a jej obecność w takim miejscu jest wręcz traktowana jako błąd. Kropki nie stawia się również po nazwisku autora dzieła, po nazwie wydawnictwa, po zawiadomieniach itp.: Henryk Sienkiewicz W PUSTYNI I W PUSZCZY Warszawa 1991 Czytelnik Z MELODIĄ NA TY Piosenki z dawnych lat Z melodią na ty – Piosenki z dawnych lat Usługi krawieckie (zawiadomienie) Nie stawia się też kropki po tytule przytaczanym w środku tekstu (niezależnie od sposobu wyróżnienia): Kupiłem wczoraj „Quo vadis” Sienkiewicza. Na półce jest Lalka Prusa. UWAGA: Koniecznie postawimy jednak kropkę po tytule części (tzw. podtytuł), jeśli jest na początku wiersza i bezpośrednio po nim następuje tekst ciągły: Zwierzęta domowe. Do grona zwierząt domowych zaliczamy koty, psy... Kropka może też być zastąpiona pytajnikiem lub wykrzyknikiem, ale o tym powiemy sobie później. Zajmijmy się teraz kropką, która może występować w środku wypowiedzenia i oznacza, że została pominięta większa lub mniejsza część wyrazu. 1) Skróty, np.: ob. czytamy: obywatel; prof. czytamy: profesor. UWAGA: Liczba skrótów w języku polskim jest stała i nie można samemu tworzyć nowych, gdyż jest to uważane za błąd. Nie powinno się na przykład pisać b. zamiast bardzo w tekście ciągłym, chociaż opisowa ocena w szkole taka istnieje. Nauczyciel może więc napisać b. dobry zamiast bardzo dobry, nie można jednak napisać do kolegi w liście: Jest mi tu b. dobrze. Pisownia skrótów jest dość skomplikowana, ale możliwa do opanowania. Obowiązują w niej cztery zasady: a) Nie stawiamy kropki w środku skrótu. kpt. (kapitan), a nie k.p.t. płd. (południowy), a nie p.ł.d. Jeśli skrót bez zaznaczenia opuszczonej środkowej części mógłby być nieczytelny dla odbiorcy tekstu, można ją zaznaczyć myślnikiem (np. z-ca = zastępca), ale należy to naprawdę do wyjątków i nie powinno się tej możliwości nadużywać. b) Nie stawiamy kropki na końcu skrótu, jeśli zawiera on literę odpowiadającą końcowej głosce skracanego wyrazu. mgr (magister) spnia (spółdzielnia) wg (według) UWAGA: Stawiamy kropkę po skrócie wyrazu, który we wszystkich pozostałych przypadkach (w dopełniaczu, w celowniku, w bierniku, w narzędniku i w miejscowniku), gdyż zastępuje opuszczoną końcówkę fleksyjną. Wystarczy porównać następujące skróty: mgr (magister) – forma mianownika; mgr. (magistra, magistrowi, magistrem, magistrze) – formy innych przypadków; mjr (major) – forma mianownika; mjr. (majora, majorowi, majorem, majorze) – formy pozostałych przypadków. UWAGA: Dopuszczalna jest także pisownia takich skrótów bez kropki, ale wówczas na końcu skrótu musi pojawić się końcówka fleksyjna skracanego wyrazu, np.: mgra (magistra), mgrowi (magistrowi), mjrowi (majorowi) itd. Istnieją cztery ważne wyjątki od tej zasady: – Nie stawiamy kropki po nazwach polskich jednostek monetarnych. zł (złoty); gr (grosz). – Nie stawiamy kropki po nazwach jednostek systemu metrycznego. cm (centymetr); m (metr); ha (hektar); dag (dekagram); km (kilometr) itp. – Nie stawiamy kropki po skrótach terminów matematycznych, fizycznych i chemicznych. sin (sinus); log (logarytm); t (czas); h (godzina) itp. – Nie stawiamy kropki po symbolach oznaczających nazwy pierwiastków. O (tlen); Ca (wapń); H (wodór) itp. c) Jeśli skrót składa się z więcej niż jednego wyrazu, stawiamy tylko jedną kropkę na końcu. itd. (i tak dalej); itp. (i temu podobne); jw. (jak wyżej); br. (bieżącego roku) itp. Wyjątków od tej zasady jest sporo. Należą do nich między innymi następujące skróty: m.in. (między innymi); l.poj. (liczba pojedyncza); l.mn. (liczba mnoga); n.e. (naszej ery); p.n.e. (przed naszą erą); ub.r. (ubiegłego roku). |
| Slugalegionu 08.07.2015 |
| Drassen Prime 08.07.2015 Ja czytałem wszystko, prócz kropki XD |
| Anonim 08.07.2015 |
| Drassen Prime 08.07.2015 |
| Anonim 10.08.2015 |
| Anonim 16.08.2015 |
 | StuGraMP 10.09.2015 Tak przy okazji wspomnę, że w punkcie 5. dotyczącym dialogów jest obecnie dopisek (niebieskim kolorem). No i jeszcze jedno - poradnik o dialogach jest autorstwa Amon. |
| StuGraMP 10.09.2015 "5. A teraz o tych wcześniej wspomnianych słowach. Jeśli opisuje czynność związaną z mówieniem (powiedział, krzyknął, mrukną, szepnął itd., ale także(!) usłyszał, dobiegł (go) głos, pomyślał, głosił (napis) itp., o czym niewiele osób wie lub pamięta) nie stawia się kropki, a słowo pisze się małą literą. Natomiast w innych przypadkach (odwracanie się, przesuwanie krzeseł i ta cała reszta) słowo pisane jest wielką literą, dialog zaś zakańczany kropką (w tym przypadku znaki interpunkcyjne: ?, !, ... na powrót pełnią swoje podstawowe funkcje). — Marek? — zapytała powoli, podnosząc głowę. — Co? — Odwrócił się w jej stronę. — Chciałabym ci coś powiedzieć... — wyszeptała. — Tylko nie wiem, jak zacząć." |
| Anonim 10.09.2015 |
| StuGraMP 10.09.2015 |
| StuGraMP 10.09.2015 |
| Anonim 10.09.2015 Drassen Prime wczoraj o 17:28 A ja, mimo sentymentu, również odejdę. Ślepiec widział dla tego portalu szansę, wierzyłem w jego wizję, że jednak będzie gites. Poznałem to dzięki temu, że nadal tu był i wytrzymywał tę atmosferę. Ja też wytrzymywałem, do czasu... Nie usuwam konta, bo jeśli jednak ktoś nowy wejdzie i będzie chciał coś poczytać, niech czyta... Jeśli znajdzie... Znajdę sobie lepsze miejsce, bo to śmierdzi trupem. Powodzenia wszystkim i tak dalej... Efria, nici z tego weekendowego pisania na forum, przykro mi :/ W życiu bywa taki moment, kiedy trzeba odpocząć. Nie robię rozgłosu, i tak nikt mnie tutaj mało osób lubi i szanuje, więc... Sayonara! :'( Jared wczoraj o 17:39 No cóż... odchodzi osoba, która była tu od samego początku, faktycznie powiało trupem... Szczęścia na drodze, Drass :( |
 | Edriwalven 10.09.2015 Wrócę tu jak się wyśpię :) |
| StuGraMP 10.09.2015 |
| Anonim 10.09.2015 |
| Anonim 10.09.2015 |
| Anonim 10.09.2015 |
 | Akwus 18.01.2016 |
| Akwus 15.02.2016 |
 | Nuncjusz 17.09.2016 |
 | Ziomek 17.09.2016 |
 | ausek 27.10.2016 |
| Amy 29.12.2016 |
 | detektyw prawdy 03.01.2017 |
 | yanko wojownik 997 rok temu |
 | stereo_dream-dolby-C 8 miesięcy temu |
 | paluszki z paczuszki 8 miesięcy temu |
| stereo_dream-dolby-C 8 miesięcy temu |
| stereo_dream-dolby-C 8 miesięcy temu |
| stereo_dream-dolby-C 8 miesięcy temu |
| stereo_dream-dolby-C 8 miesięcy temu |
 | Margerita 7 miesięcy temu |
| Margerita 7 miesięcy temu |
| yanko wojownik 997 7 miesięcy temu Margerita, pojebało Cię? |
| yanko wojownik 997 7 miesięcy temu |
Zaloguj się, aby wziąć udział w dyskusji