Gdzieś w ostatecznej krainie

Gdzieś w ostatecznej

krainie

Grzegorz Pieńkowski

"Cóż przyjdzie człowiekowi z całego trudu,

jaki zadaje sobie pod słońcem?

Pokolenie przychodzi i pokolenie odchodzi,

a ziemia trwa po wszystkie czasy"

*

" Na dobrą sprawę wszystko jest tajemnicą"

*

"Dla żadnych ziemskich wdzięków, piękności,

Życia tu nie poświęcę,

Tylko dla jednej mej tajemnicy,

Którą-m odnalazł w skrytości"

*

"Każdy wcześniej czy później zamieni się w zdjęcie"

*

Piszę bowiem, nie aby prawdę przez siebie poznaną utrwalić, tylko by ku prawdzie, której nie znam dotrzeć. Gromadzę tysiące i tysiące słów. Nie! Źle się wyraziłem: gromadzę; lepiej: kopię. Te tysiące i tysiące słów z głębin siebie wydobywam, rzucam je na pergamin […] krocie słów to coś, z czego muszę się wyzwolić, by dokopać się - do czego? nie wiem. […] I właśnie teraz zastanawiam się, czy nie jest celem tej mojej roboty dokopanie się do radości życia. Że oto gdzieś jeszcze dalekie są słowa, zestawienia słów, zestawień zespoły, do których dotarcie pozwoli mi odczuć dreszcz, co na mowę przełożony znaczyłby: „Jak to dobrze, że żyję”.

Teodor Parnicki

*

„Więc jakieś życie świta przede mną! Dalej! Łapmy je, pędźmy za nim! Biegiem, biegiem!”

*

Czy Marcin mógł przewidzieć to, że znajdzie się w tej książce? Czy mógł przewidzieć to , że znajdzie się w książce pisanej 120 lat po swojej śmierci? Książce elektronicznej, która jest ,a jakby jej nie było. Nie ma okładek twardych , farbą drukarską nie pachnie , na półce położyć jej nie można , ale przecież jest , żyje jakoś i trwa. Trwa bo ktoś ją teraz czyta , gdzieś , nie wiadomo gdzie. Może daleko na północy a może czyta ktoś kto mieszka obok, niedaleko na sąsiedniej ulicy. A Marcin, czy mógł przewidzieć że od niego zacznę? I to najważniejsze pytanie ,czy chciałby się w tej książce znaleźć? Nie było możliwości by go o to zapytać. Ale myślę że by wybaczył . Niedługo okaże się dlaczego tak myślę. Przecież wnukowi się nie odmawia a jak to jest jeszcze pra wnuk, a właściwie prapra, to już odmowa niemożliwą jest. Jest za to pełna akceptacja . Dlatego ja już teraz tutaj , oświadczam memu prapra wnukowi, możesz o mnie pisać . Pisz co chcesz , byle dobrze. Masz pełną zgodę . I jeszcze odnośnie początku . Wiadomo , najtrudniej zacząć , potem już jakoś idzie. Bohater, czy główna postać książki po pewnym czasie sam zaczyna sterować autorem i rola autora sprowadza się tylko do trzymania długopisu. Piórem się już nie pisze, a szkoda. Jakież to było ekscytujące, maczanie w atramencie obsadki z nasadzoną stalówką.Właściwie należało by napisać ..w inkauście bo książka ta ,którą czytasz będzie w pewnym sensie o historii ,więc słowo inkaust byłoby odpowiednie. Bo często pojawiał się kleks. A pisanie gęsim piórem to prawie ekstaza. Jakże fascynujący jest widok średniowiecznych zakonników , którzy stojąc , pochyleni nad pulpitami pracowicie przepisują Pismo. Ale coż ..Gutenberg wszystko zepsuł. Ważne też jest by zacząć zdaniem,które do historii wejdzie , obiegowym się stanie,takim jak na ten przykład "Litwo, Ojczyzno moja" albo "Ogary poszły w las" czy"Wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie podobne, każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój sposób.” że już o tym co działo się na "Weselu" nie wspomnę: Cóż tam, panie, w polityce? Chińcyki trzymają się mocno!? A że Juliusz Słowacki wielkim poetą był to nie można i tego zdania nie przytoczyć : " Żyłem z wami cierpiałem i płakałem z wami, Nigdy mi kto szlachetny nie był obojętny, Dziś was rzucam i dalej idę w cień z duchami.."

No ale cóż , te zdania już zajęte, to chociaż tytuł książki będzie dobry i do myślenia dający, bo ostateczna kraina to mit, to cel niedosiężny, to idea.

"..i dalej idę w cień z duchami". Te słowa Juliusza będą tutaj bardzo ważne. Ta droga z duchami.

Bo oni tacy żywi mimo wszystko, te duchy. Ciąglę trwa z nimi dialog. Przynajmniej ja chcę z nimi rozmawiać, bo póki ten dialog trwa , puty nasz życie ma sens.

A ten kleks zwany żydem, nie wiadomo zresztą dlaczego ,to też taka przygoda i niewiadoma , spadnie ta kropla atramentu czy nie spadnie?. Istna loteria. Ale teraz w tym momencie autor nawet długopisem nie pisze. Stuka w klawiaturę komputera, laptopa nawet. Tak że na kleksa nie ma szans.Chociaż..można zrobić sztucznego kleksa, żeby nastrój dawnych lat odtworzyć, w tym elektronicznym papirusie, który mam tę nadzieję za lat tysiąc odkopie jakiś archeolog i ogłosi i może nagrodę za to otrzyma ,działkę na Księżycu, powiedzmy, obok działki Twardowskiego.Bo wiadomo że za tysiąc lat, takie będą nagrody.

Ale wracając do Marcina. Otóż Marcin był pastorem . Miał mnóstwo dzieci, wybudował kościół , jeździł do Wilna i żył na samej granicy Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Życie na granicy samo w sobie jest ekscytujące, a jeszcze dworek Marcina, mówimy dworek , bo jak inaczej powiedzieć o miejscu na kresach, tylko dworek. I jeszcze musi ten dworek być bastionem polskości.

Wieczorami musi tam się przy świecach odbywać czytanie poezji i słuchanie Szopena ,którego grać musi córka właściciela dworku ,ubrana na czarno.A serwowane potrawy to już poezja sama w sobie. Te bigosy, te wędzone szynki, te wina ,które leżakują w dworkowych piwnicach, ten chleb o smaku chleba. To wszystko tutaj będzie , bo być musi.

Fotografia Marcina się zachowała , nawet wpis w księdze parafialnej się zachował . Ale na Listopadowe Powstanie już się Marcin nie załapał. , bo urodził sie miesiąc po zakończeniu powstania, w listopadzie roku Pańskiego 1831. Poważna surowa twarz i bokobrody jak nie przymierzając u rosyjskich dygnitarzy , których Gogol opisywał, no ale cóż taka moda , taki czas sprzyjający bokobrodom. Na Listopadowe Powstanie Marcin się nie załapał, ale na Styczniowe owszem. Nie , żeby zaraz chwycił za broń i próbował przegonić Moskali, do tego stopnia jeszcze się nie spolonizował, do tego stopnia bunt nim nie owładnął.

Gościł tylko powstańca w swym dworku, ba, całą noc z nim przegadał. Jak prawdziwy Polak ,który "długie nocne rodaków rozmowy" odbywa. Tym powstańcem był Zygmunt Sierakowski, dowódca Powstania na Litwie. O tej nocnej rozmowie z Zygmuntem Sierakowskim coś będzie trzeba powiedzieć i powiemy ,zwłaszcza że zachowała się relacja z tej rozmowy. I jeszcze kuferek człowieka pewnego, co do powstania poszedł , i nie wrócił ,a kuferek na przechowanie zostawił.

Czekał ten kuferek na właściciela lata całe na strychu Marcinowego dworku .

Z nabożną czcią obchodzono się z tym kuferkiem ,jak z relikwią.

A właściciel kuferka? Nie wrócił nigdy. I nawet nie wiadomo kto to był, więc obowiązkiem naszym dowiedzieć się czegoś o nim, znaleźć go. Wszak w czasach żyjemy gdzie wszystko możliwe.

Dowiedzieć się czy zginął w bitwie a jak zginął gdzie grób jego, czy może wywieziony na Sybir .

*

I jeszcze jedno trzeba by tutaj dodać w sprawie początku książki, o tym że to trudne..

Tak o tym mówi mistrz reportażu:

"Zawsze początek książki jest najtrudniejszy – opowiadał kiedyś Kapuściński – bo w pisaniu książki jest bardzo ważne, żeby wejść w rytm. Jak się już wejdzie w rytm, to ten rytm niesie. Wiedziałem, że jak mam trudności z początkiem, to muszę zawsze szukać najprostszej rzeczy, od której trzeba zacząć, jakiegoś detalu. Zacząłem przeglądać wszystkie zdjęcia z tego okresu, materiały, czasopisma i wreszcie zobaczyłem. Na jednym ze zdjęć cesarz siedzi na tronie z małym pieskiem na kolanach. Wtedy mi się przypomniało, że Hajle Sellasje rzeczywiście miał takiego pieska, z którym wszędzie się pokazywał. I wtedy sobie pomyślałem, że nie ja to mówię, tylko jeden ze sług cesarza: „To jest mały piesek rasy japońskiej. Nazywa się Lulu”. Kiedy miałem ten najprostszy początek, to wiedziałem, że będę miał książkę. Miałem mnóstwo relacji. Cały problem był w selekcji, strukturze"

*

A tu w tej książce materiału moc. Trzeba będzie jakoś wybrnąć z tego.

Już samo to że Marcin osiedlił się na samej granicy jest świetnym tematem.

Bo tutaj się coś zaczynało i coś się kończyło. Jak to na granicy.

Nie będziemy tutaj opisywać jak upada reżim , co tak sugestywnie pokazał w "Cesarzu" mistrz Kapuścinski, ale chcemy pokazać jak miejsce gdzie osiedlił się Marcin Zumft wpłynęlo na niego i na jego bliskich że już o potomkach nie wspomnę.

*

A Marcin swoje nazwisko raz pisał przez C Cumft a innym razem przez Z Zumft. Zależało to od okoliczności.

Dokumenty szkolne wystawiane przez niemieckie zakłady naukowe podawały literę Z.

Natomiast w kontaktach z Polakami pisano przez C.

*

"Muzo — mdlejąca z romantycznych cierpień.

Przybądź i pomóż! Wzywam ciebie krótko"

Tak właśnie tak, tymi słowami zaczął Juliusz swą "Podróż do Ziemii Świętej z Neapolu "...Muzo ..przybądź i pomóż!

I ten sposób chyba najlepszy. Skuteczny. Poprosić muzę by przybyła i pomogła.

Juliuszowi w każdym bądź razie pomogła.

*

W ogóle z pisaniem książek rzecz się ma tak: napisać książkę to rzecz niewielka – żyć to sprawa ważniejsza; jeszcze więcej znaczyłoby napisać dzieło, według którego by żyć można. A jakże ważne byłoby żyć tak, żeby można było o tym napisać dzieło!

*

Każdy wycinek rzeczywistości jest pierwszym członem nieskończonego szeregu, początkiem nieskończonej powieści.

*

"Chodzi mi o to, aby język giętki

Powiedział wszystko, co pomyśli głowa;

A czasem był jak piorun jasny prędki,

A czasem smutny jak pieśń stepowa,

A czasem jako skarga Nimfy miętki,

A czasem piękny jak Aniołów mowa... "

Juliusza Slowackiego prześcignąć się nie da. Jest jedynym zjawiskiem w historii naszej literatury i nie tylko literatury. Konieczne jest więc by tutaj zagościł i tym swoim giętkim językiem komentował tę stawarzaną przez nas rzeczywistość.

*

"Boże! Mimo tylu modlitw do Ciebie ciągle przegrywamy nasze wojny. Jutro znowu będziemy walczyć w bitwie, która jest naprawdę wielka. Ze wszystkich sił potrzebujemy Twojej pomocy i dlatego muszę Ci coś powiedzieć: ta jutrzejsza bitwa to będzie ciężka sprawa. Nie będzie w niej miejsca dla dzieci. Dlatego proszę Cię, nie przysyłaj nam na pomoc Twojego Syna. Przybądź Sam."

Czy mogło się zdarzyć ze Marcin , w końcu pastor wypowiedział te słowa?

Bo przecież nie można przegrać kolejnego powstania. Nie można?

A ta modlitwa ,to modlitwa modlitwa Koqa, wodza plemienia Grikuasów przed bitwą z Afrykanerami w 1876 r. .

*

Z wieży kościoła ,który zbudował Marcin roztacza się wspaniały widok,

Widok na dwa kraje . Na Litwę i na Kurlandię i Semigalię.

A Kurlandia w połowie siedemnastego wieku stała się państwem, które posiadało własną kolonię na wyspie Tobago w archipelagu Małych Antyli.

20 maja 1654 roku przybył statek Das Wappen der Herzogin von Kurland a jego dowódca, Willem Mollens, ogłosił wyspę kolonią o nazwie Nowa Kurlandia

*

Jest bardzo prawdopodobne że daleki przodek Marcina zabrał się tym statkiem w niewyobrażalnie dla niego daleki świat .

*

"Obok Orła znak Pogoni

Poszli nasi w bój bez broni"

..jak to w bój bez broni? Jeżeli Marcin Cumft znał tę pieść 'bojową" to musiał jej słuchać ze zdziwieniem.

Wjego racjonalnej głowie, w jego poglądach ukszałtowanych przez Kalwina , coś takiego jak iść w bój bez broni na pewno się mieściło.

Hu! ha!

Krew gra!

Duch gra!

Hu! ha!

Niechaj Polska zna,

Jakich synów ma.

421 655 dukatów- tyle rosyjska ambasada zapłaciła za rozbiory i zniszczenie Konstytucji 3 maja.

Kwota przeszło 400 tys.dukatów, jakie ambasada rosyjska wydała na rozbiory i zniszczenie Konstytucji 3 maja, jest zaniżona. Należy doliczyć do niej wydatki na przekupywanie posłów i dostojników, o których nie zachowały się żadne informacje. A także koszta likwidacji konfederacji barskiej, wojny o konstytucję w roku 1792 i stłumienia powstania kościuszkowskiego. 421 655 dukatów to ponad 7,5 mln ówczesnych złotych polskich – suma na tamte czasy ogromna. Jeden z najbogatszych magnatów w Koronie – Stanisław Szczęsny Potocki – miał 3 mln zł rocznego dochodu. Średnio zamożna rodzina szlachecka utrzymywała się za około 3 tys. zł rocznie, a cieśla zarabiał ponad 300 zł rocznie.

*

„Przez cały wiek XIX i nawet część XX społeczeństwo polskie swojej niepodległości wcale się realnie nie dobijało. Gdyby naród polski w latach niewoli rzucił na szalę niepodległości znaczącą część swego majątku narodowego i swojej narodowej siły, to by po prostu tę niepodległość odzyskał!”. Można w tym miejscu przypomnieć wizytę w Warszawie cara Mikołaja II. 1 września 1897 r. na ulice miasta wyległy dziesiątki tysięcy ludzi. Na trasie przejazdu najjaśniejszego pana ludzie bez opamiętania bili brawo i wznosili okrzyki zachwytu. Warszawa w darze swemu monarsze zebrała milion rubli w złocie. Łaskawy car przeznaczył go na gmach Politechniki Warszawskiej..

*

A Juliusz na taką wizję:

"...żem nagle zobaczył ojczyznę moją , w duchu widziana , tajemną.

A którą Pan ... ku świata zbawieniu przeznaczył

Jako ziarno wrzucone w mogiłę ziemną

Ma ducha ..a ten już sobie naznaczył

Pewne drogi i kształty, i barwy..któremi

Sen swój odbywszy w ziarnie- wyniknie z ziemi"

*

Dalej chłopcy, dalej żywo,

otwiera się dla nas żniwo,

rzućwa pługi, rzućwa radło,

trza wojować, kiej tak padło.

Niechaj baba gospodarzy,

niech pilnują roli starzy;

my parobcy, zagrodniki,

rzućwa cepy, bierzwa piki.

Albośmy jacy,

jeno chłopcy krakowiaki!

Harda w nas dusza,

nie boim się Rusa, Prusa!

Dość nas natyrpali,

bijwa Prusów i Moskali,

chwyćwa za obuszki,

pójdźwa wszyscy do Kościuszki!

*

Polak prawdziwy kiedy się upije,

Wspomni ojczyznę i płaczem zawyje;

Potem jak ludzie w zmysłach nieprzytomni,

Śmieje się głośno, gdy o niej zapomni.

*

Co tu dużo mówić, dworek Marcina graniczył przez rzekę Niemenek z państwem kolonialnym. Z państwem posiadającym na drugiej półkuli swoje ziemie.

*

Marcin był synem młynarza ,który przywędrował z odległej północy i osiadł w Kurlandii na przeciwległym brzegu Niemenka.

A przodkowie tego młynarza zapewne przywędrowli do Inflant z Niemiec , z Saksonii.

Przenosząc się na drugi brzeg Niemenka ,chcąc nie chcąc wpłątał się Marcin w naszą historię.

Chciał zapewne spokojnie żyć, a historia dopadła go i już ze swoich wszechogarniających łap nie wypuściła.

*

I sprawdzimy tutaj czy Marcin był do sprawy polskiej przywiązany i czy przywiązany był do jej rekwizytów takich jak szable, granice, duchy i Moskale.

*

Opuścił Marcin Kurlandię i Semigalie około 1840 roku. Miał wtedy lat 9.

*

Marcin syn młynarza - posiadał folwark ,parę hektarów aby móc utrzymać rodzinę, z roku na rok coraz bardziej liczną -zawsze miał w pamięci słowa z Ewangelii św.Łukasza:

«Pewnemu zamożnemu człowiekowi dobrze obrodziło pole.I rozważał sam w sobie: Co tu począć? Nie mam gdzie pomieścić moich zbiorów. I rzekł: Tak zrobię: zburzę moje spichlerze, a pobuduję większe i tam zgromadzę całe zboże i moje dobra. I powiem sobie: Masz wielkie zasoby dóbr, na długie lata złożone; odpoczywaj, jedz, pij i używaj! Lecz Bóg rzekł do niego: "Głupcze, jeszcze tej nocy zażądają twojej duszy od ciebie; komu więc przypadnie to, coś przygotował?" Tak dzieje się z każdym, kto skarby gromadzi dla siebie, a nie jest bogaty przed Bogiem».

Mało tego w salonie Marcinowego dworku wisiała reprodukcja słynnego obrazu mistrza Rembrandta "Przypowieść o bogaczu"

A na tym obrazie starzec liczący drżącymi rękami pieniądze , w nocy, kiedy wszyscy domownicy spali, był ..był żałosny ...żałosny i biedny. Po prostu biedny.

Ale iluż takich jak on. W każdym czasie , i w naszym też.

To jest ponadczasowe.

Ale Marcin był inny. Postanowił dawać .

Zawsze miał na uwadzę te piękne i mądre słowa Koheleta : " Rozdawaj swój chleb w obfitości ,a po wielu dniach odnajdziesz go"

*

A taki chleb jaki piekł Marcin najlepiej smakuje z litewskim bigosem.

A bigos to tylko według przepisu Adama Mickiewicza:

W kociołkach bigos grzano; w słowach wydać trudno

Bigosu smak przedziwny, kolor i woń cudną;

Słów tylko brzęk usłyszy i rymów porządek,

Ale treści ich miejski nie pojmie żołądek.

Aby cenić litewskie pieśni i potrawy,

Trzeba mieć zdrowie, na wsi żyć, wracać z obławy.

Przecież i bez tych przypraw potrawą nie lada

Jest bigos, bo się z jarzyn dobrych sztucznie składa.

Bierze się doń siekana, kwaszona kapusta,

Która, wedle przysłowia, sama idzie w usta;

Zamknięta w kotle, łonem wilgotnym okrywa

Wyszukanego cząstki najlepsze mięsiwa;

I praży się, aż ogień wszystkie z niej wyciśnie

Soki żywne, aż z brzegów naczynia war pryśnie

I powietrze dokoła zionie aromatem.

Bigos już gotów

*

Nie wiadomo czy w swoim dworku Marcin częstował gości bigosem.

Ale zapach bigosu, musiał dolatywać do jego nosa , kiedy co rok jechał do Wilna na synod.

Bo zapewne przez litewskie lasy jechał ,a tam myśliwi po udanym polowaniu grzali w kociołkach bigos, i aromat zionął wokół.

*

Ta książka to taki bigos, niewątpliwie tak .. ale powietrze dokoła zionie aromatem.

*

Ale Marcin jeszcze Polakiem nie był.dopiero zaczynał tę przygodę.

A jaki był wtedy Polak to najlepiej ujął Juliusz Słowacki:

"Polak, jak mówią ; ujrzysz go zapewne w dworku, przy stole i dzbanie, w kontuszu,

Podgolonego; Niebieską Królewnę

Nosi w szkaplerzu, a ma koło uszu

Krysy od szabel. Pewnie nas zagoni,

Tam gdzie pieprz rośnie, gdy się nie poznamy

W stajniach obszernych na defekcie koni,

W domu- na dychcie jakiej złotej lamy.

Trzeba się dobrze mieć na ostrożności,

A potakiwać, bo to człowiek wzięty,

Sławny..i w domu miewa dużo gosci.

A potem...

Córki jak trzy dyjamenty..."

*

Natomiast jeśli chodzi o chleb rzucany na wodę, chleb który wraca, to o tym nie wiemy nic.

Nie wiemy ile dobra Marcin zrobił w swoim życiu. Ile zrobił bezinteresownego dobra. Bo tylko takie się liczy.

*

Trudno też sobie wyobrazić Marcina w kontuszu, przy dzbanie, a już podgolonego..wykluczone.

Więc nic z tego ...Marcin Cumft nie będzie Polakiem.

W każdym bądź razie takim Polakiem.

*

Powiem… wyroki wypełniając wieczne,

Które to na mnie dzisiaj brzemię kładą, Abym wyśpiewał rzeczy przeminięte

To są pierwsze słowa Króla-Ducha Juliusza Słowackiego.To był wyrok wydany wieki temu, wyrok i zadanie że Juliusz ma dzieje polskiego ducha opisać.

To brzemię wlaśnie na jego barki zostało włożone, aby to co przeminęło ,odeszło , wskrzesić, do życia powołać. Nie pozostawało mu w tej sytuacji nic innego jak zacząć pisać.

I zaczął , jednakże zadanie było nieludzkie, ale anioły mu dyktowały. To one prowadziły rękę jego.

*

A zatem dlaczego Słowacki wzbudza w nas zachwyt i miłość? Dlaczego płaczemy z poetą czytając ten cudny, harfowy poemat "W Szwajcarii"? Dlaczego, gdy słuchamy heroicznych, spiżowych strof 'Króla Ducha' wzbiera w nas poryw? I dlaczego nie możemy oderwać się od cudów i czarów "Balladyny"... Dlatego, panowie, że Słowacki wielkim poetą był! Wielkim poetą! Zapamiętajcie to sobie, bo ważne! Dlaczego kochamy? Bo był wielkim poetą. Wielkim poetą był!

*

W każdym bądź razie piszącego te słowa zachwyca. A Witolda Gombrowicza do Marcinowego dworku, na granicy położonego, nie zaprosimy.

Z wiadomych względów.

*

Zaroiło się w sadach od tęcz i zawieruch;

Z drogi! - Idzie poeta - niebieski wycieruch!

Zbój obłoczny, co z światem jest - wspak i na noże!

Baczność! - Nic się przed takim uchronić nie może!

Słońce - w cebrze, dal - w szybie, świt - w studni, a zwłaszcza

Wszelkie dziwy zza jarów - prawem snu przywłaszcza.

*

Oj ..u Juliusza duchów wszelakich moc. Właściwie same duchy.

A przyjdzie czas gdy zrozumieją zjadacze chleba o czym on pisze.

A swoją drogą trzeba zaprosić Bolesława Leśmiana do naszego dworku. Koniecznie trzeba zaprosić.

*

Polakiem został Marcin dzięki powstańcowi kościuszkowskiemu.

To on sprawił że Marcin nauczył się polskiego języka .

Zajmiemy się tą sprawą, bo ona sama w sobie ciekawa.

Bo gdyby nie ten powstaniec to życie Marcina mogło się zupełnie inaczej potoczyć.

A gdyby się inaczej potoczyło to i autora tej książki by nie było , i dworku na granicy by nie było.

Historia potoczyła by się inaczej.

*

Ale powiedzmy szczerze ,trudno sobie wyobrazić by Marcin czynił bezineresowne dobro.

To do niego nie pasuje.

*

Jak to dobrze że Bóg nie daje nam wszystkiego o co prosimy.

Bo jakby wygrali te Powstania to wielkie dzieła naszej literatury, naszego Ducha ,by nie powstały.

A tak mamy ukrytą na kartach tych wielkich dzieł , Ojczyznę. No ale wygrać powstanie idąc w bój bez broni, nie sposób. Samą siłą ducha wygrać powstania się nie da.

*

Oni , ci twórcy wielcy , to nie żadni romantycy wędrujący z głową w chmurach. To twardzi racjonaliści. Znaleźli sposób jedyny by przetrwało to , co cenili co uważali za wartość . Tym sposobem było, przenieśc na karty książki , na płótno malarskie, zapisać w nutach utracony zdawało by się świat.

*

"Maraton" Kornela Ujejskiego, ktoś (kto?) przysłał do Marcinowego dworku i Marcin co czas jakiś odczytywał strofę, która wrazenie czyniła na tych dalekich rubieżach;

"Wy chcecie pieśni! – wy chcecie pieśni,

Zapewne dźwięcznej i słodkiej dla ucha,

A ja mam dla was, o! moi rówieśni,

Pieśń, co przypomni wam brzęki łańcucha"

*

Ale my teraz żyjemy w świecie obrazów, w świecie w którym epoka Gutenberga odchodzi w przeszłość . Czy odejdzie na zawsze to się jeszcze okaże. Może to sfera internetowa odejdzie w przeszłość.

A Zygmunt Kubiak tak kiedyś powiedział i zapewne miał rację:

"Książki, które zmieniały świat, wielkie dzieła ukazywały się w 500 egzemplarzach. A jednak oddziaływały na ludzi. I kultura będzie w ten sposób istniała-całe społeczeństwo będzie żyło w sferze internetowej, natomiast elita pozostanie wierna tradycji."

*

I do tej właśnie elity adresowali zapewne nasi twórcy swoje dzieła.

Bo kto czyta " Króla-Ducha" kto jest w stanie zrozumieć ten mistyczny przekaz? Jakże mało tych co nasz kody kulturowe rozumieją. Jakże mało.

Więc zadam pytanie. Co robić?

*

A książka , którą teraz czytasz jest w jednym egzemplarzu. I jeszcze do tego wirtualnym. Żeby zmieniła świat musiałoby jeszcze 499 egzemplarzy powstać.

*

A książe Włodzimierz Odojewski ma na ten temat zdanie przeciwne:

"Ach ci bajarze. Żeby choć który napisał coś pożytecznego, miłego, przyjemnego - gdzie tam ,grunt ci po prostu spod nóg wykopują. A ja bym im zabronił pisania! Bo do czego to podobne: czytasz... zamyślisz się mimo woli-a potem już przeróżne androny lezą ci do głowy, doprawdy zabroniłbym im pisać; tak czy owak po prostu zabroniłbym"

"Ta wędrówka zesłańca nie jest tylko przemieszczeniem się w miejscu i w czasie. Towarzyszy mu bowiem proces odczłowieczenia: ten, który dotrze do kresu (o ile po drodze nie umrze), został już pozbawiony wszystkiego, co ludzkie. Nie ma nazwiska, nie wie, gdzie jest, nie wie, co z z nim zrobią. Odebrano mu język: nikt z nim nie chce rozmawiać. Jest przesyłką, jest rzeczą, jest igraszką".

*

Nie wiemy czy tak wyglądała -jak pisze Ryszard Kapusciński - podróż właściciela kuferka.

Ale dowiemy się -czuje to - poznamy prawdę. Ale najważniejsze jest to , że przywrócimy go pamięci. Właściwie już przywróciliśmy .Nie będzie już anonimowym właściecielem kuferka. Będzie ... będzie kimś. Zagościł już na kartach tej elektronicznej książki i usunąć go stąd nie sposób.

*

I zapytać trzeba czy Era Gutenberga przetrwa?

Czy książki czytane będą ?

A jak nie będą czytane , to jakie społeczeństwo w konsekwencji tego się narodzi.?

Czy społeczeństwo infantylnych dzieci rzucających się na kolejne błyskotki, zachłannych i bezmyślnych, którym do głowy nie przyjdzie by czytać cokolwiek , kiedy taki natłok obrazów.

Obrazów kolorowych, ruchomych niczym w kalejdoskopie, obrazów zjawiających się błyskawicznie za naciśnienńciem guzika, kliknięciem. Czy powstanie coś co trudno przewidzieć?

*

A Umberto Ecco tak to wyraził;

"Książki to ubezpieczenie na życie, maleńka antycypacja nieśmiertelności. Raczej wsteczna (niestety!), niż spoglądająca w przyszłość. Ale nie można mieć wszystkiego i to od razu"

i też to powiedział:

"Najpierw trzeba nauczyć się korzystania z informacji, a następnie używania jej z umiarem"

*

Niemcy bałtyccy byli potomkami osadników rycerskich , oraz ludności miejskiej napływającej do państwa Zakonu Inflanckiegow średniowieczu . Po sekularyzacji państwa zakonnego w Inflantach, Niemcy bałtyccy powołali księstwo Kurlandii i Semigalii.

Zapytamy się Marcina czy wie o tym że jest potomkiem osadników rycerskich.

*

Historia przetaczała się często przez bałtyckie kraje.

Przechodziły one z rąk do rąk. Czyli był to smakowity, można powiedzieć ,kąsek.

A wydawałoby się ze polożone gdzieś tam w kącie , na boku zapomniane będą.

A tu nic z tego

*

No właśnie, badając czyjeś życie – w tym wypadku Marcina- mamy mnóstwo informacji. Głównych i pobocznych . I wszystkie wydają się ważne i ciekawe. Bo wszystko można -a myślę że i trzeba połączyć ze wszystkim.

Ale czy ten pozorny- w gruncie rzeczy chaos zniesie czytelnik?

Myślę że współczesny czytelnik zniesie wszystko.

*

Każdy wcześniej czy później zamieni się w zdjęcie . Jest to prawda. Często tylko to pozostanie tym, co przyjdą później. Fotografia.

Marcin miał jednak szczęście. Znaleźli się tacy, którzy zapisali jego życie. A potem jeszcze raz je odkryli , bo uświadomili sobie jak ważny jest czas życia i kontekst.

*

Bo tutaj w tej książce wcale nie chodzi o Marcina- wybacz Marcinie – a o coś więcej. O naszą historię, tożsamość . O zachowanie choć okruchu małego z tamtego czasu i odczytanie go. Bo to taki list ten okruch i zapewne coś ważnego w nim jest.

Choć może i dwanaście koszy tych okruchów się uzbiera. Kto wie!

*

A Goethe , który wyruszył do Włoch takie zdania o podróży napisał:

"Ta wąska, długa, zatłoczona ulica jeszcze bardziej przypomina szlaki doczesnego bytu, na których każdy z nas jest widzem i zarazem aktorem, co z odsłoniętym obliczem lub w masce, z balkonu lub z trybuny ogląda tylko wąską przestrzeń przed sobą i po bokach, w powozie lub pieszo wlecze się krok za krokiem, częściej bywa popychany, rzadziej zaś porusza się z własnej woli, częściej jest zatrzymywany, rzadziej sam przystaje, pragnie gorąco dotrzeć tam, gdzie jest lepiej i weselej, tylko po to, by stwierdzić, że znowu znalazł się w tłoku, z którego znowu będzie wypchnięty"

*

I jeszcze trzeba by coś o Kalwinie powiedzieć ,skoro Marcin poszedł tą akurat drogą.

Jan Kalwin roześmiał się tylko raz w życiu i był twórcą rygorystycznego systemu etycznego, systemu który ukształtował mentalnośc Zachodu. Może do Genewy trzeba by podążyć śladami Kalwina, a w tej Genewie i Juliusza Słowackiego spotkać można i Eglantynę Pattey a i do zegarmistrzowskiej manufaktury wejść by należało. A trzeba to powiedzieć, droga którą Marcin poszedł w sumie jest drogą błędną.

Postaramy się to wykazać .

Marcin to bohater tej książki ,ale nie główna -wbrew pozorom-jej postać.

Bo postaci zjawi się w Marcinowym dworku mnóstwo. Zjawi się ich tyle ze czytelnik się pogubi, ba , nawet autor przestanie nad nimi panować.A zjawiać się będą zapraszani aby opowiedzieć swoją historię , zjawią się ci ,którzy mają coś ważnego do przekazania. Choćby wspomniany już Juliusz Słowacki czy Eglantyna Pattey.

Bo niby ich już nie ma ,są w ostatecznej krainie ale trwają nadal .W słowach trwają , w nutach trwają w obrazach trwają . Ślad mocny zostawili. Nie do wymazania ślad. Udało im się , po prostu im się udało. A nie każdemu-wiadoma to rzecz-się udaje. Tylu przemija bez śladu, bez zaznaczenia w jakikolwiek sposób swojej tutaj obecności.

I to samo w sobie jest tajemnicą. Ale przecież i tacy potrzebni. Potrzebni jako tło. Bo tylko na tle widać tych wielkich. I ci wielcy bez tła wielcy by nie byli, gdyż nie byłoby punktu odniesienia.

A tak na marginesie dodać trzeba że piękna Eglantyna Pattey ,weszła do naszej pamięci tylko dzięki Juliuszowi S.

Bo gdyby Juliusz wybrał w Genewie inny pensjonat, to nigdy o Eglantynie byśmy nie usłyszeli.

Czyli Eglantyna miała szczęście.

*

I zapewne zanuciła by piękna Eglantyna Juliuszowi tę nastrojową , romantyczna piosenkę:

"A może byśmy tak, najmilszy,

wpadli na dzień do Tomaszowa?

Może tam jeszcze zmierzchem złotym

ta sama cisza trwa wrześniowa...

W tym białym domu, w tym pokoju

gdzie cudze meble postawiono,

musimy skończyć naszą dawną

rozmowę, smutnie nie skończoną".

*

A tych rozmów Eglantyny z Juliuszem w pensjonacie pani Pattey było mnóstwo. Część znamy bo je Juliusz matce swojej zrelacjonował.

A i spacerując po ogrodze i patrząc na Mont Blanc, rozmawiali.

A Juliusz rozmawiając z Eglantyną myślał zapewne o swoich dzieciach, czyli o dziełach literackich ,które zamierzał powołać do życia.

A Eglantyna myślała zapewne i plan układała w głowie, jak tu usidlić tego zdolnego Polaka i już konkretne z krwi i kości dzieci na świat powołać. Ale czy można się dziewczynie dziwić?

Nie można.

Ale wiadomo, kto w głowie uradzi...do skutku nie doprowadzi.

*

"Na ogół uważa się, że mieć określony cel to dobra rzecz, bo wtedy człowiek czegoś chce i do czegoś zdąża; z drugiej jednak strony taka sytuacja nakłada na niego końskie okulary: widzi tylko swój cel i nic więcej. Tymczasem to więcej - szerzej - głębiej, może być znacznie ciekawsze i ważniejsze. Przecież wejście w inny świat to wejście w jakąś tajemnicę, a ona może kryć w sobie tyle labiryntów i zakamarków, tyle zagadek i niewiadomych! "

To są słowa Ryszarda Kapuścinskiego, którego całe życie było podróżą , było podróżą , ale i spotkaniem, z innym , z "obcym", ale jakże fascynującym.

*

I my w tej oto książce będziemy wchodzić w tamten inny świat, który odszedł. Ile się da przeniesiemy z tamtego świata do tej książki. A oto jak tam było zapytamy tamtych ludzi, którzy byli i jakoś tak zniknęli.

Ale ślad pozostawili. Mocny ślad. Mocą swojej wyobraźni zbudowali i na karty książek przenieśli

dworki, i inne miejsca , ktore na zawsze zawładnęły tym razem ,naszą wyobrażnią.

I ten cel , o którym wspomina Ryszard Kapuściński. Właściwie go tutaj nie ma. Jednoznacznie nie można określić jaki jest cel , tej czytanej teraz przez ciebie mój czytelniku książki.

Czytelnik -mam taką nadzieję -sam znajdzie cel . Z tej góry okruchów- smakowitych- wydobędzie coś dla siebie. I jak tym akurat tropem podąży to odnajdzie... diament.

*

"Wy chcecie pieśni ni kwiatu do wieńca,

Co by śród uczty mogła was pochwalić,

A ja bym pragnął wam w ogniu rumieńca

Rozmiękłe dusze jak zbroję ostalić"

Ale zdajemy sobie sprawę z tego że : "życia w całej złożoności nie da się ogarnąć, że nie jest ono tylko nieustannym używaniem, że zawsze pozostawia sprawy nie rozwiązane..."

*

A wracając do tych pierwszych zdań tej książki, tego pytania czy Marcin mógł przewidzieć... nie mógł.

Do głowy by mu nie przyszło że słowa o nim będą kreślone prawie tysiąc kilometrów od Radziwiliszek w miejscu , o którym nic Marcin nie wiedział. I to jest fascynujące w każdych dziejach. .Nieprzewidywalność. W żaden sposób nie można przewidzieć przyszłości.

Wszystkie przewidywania, prognozy są fałszywe, gdyż nie biorą pod uwagę-bo brać nie mogą- przypadku, jakiegoś drobnego faktu, który zmienia wszystko, i na inne tory kieruje.

*

A swoją drogą Marcinowi się udało. Trwa w pamięci, krąży w wirtualnym świecie i naraża się czy chce czy nie chce na różne opinię.

*

Wspomnieliśmy że przodkowie Marcina przywędrowali do tych krajów bałtyckich z Saksonii.

I na pewno za przyczyną tego króla co to podkowy łamał i dlatego przydomek Mocny mu przysługiwał. Zbadać musimy jaką wioskę w pięknej Saksonii opuścili przodkowie Marcina, a może było to bajeczne miasto Drezno? I co spowodowało że wybrali surowe północne kraje?

*

Wszystkie rozkosze, powaby tej ziemi, Nie dadzą duszy spokoju,

Tylko ją znużą, wzbudzą pragnienie Miast ożywczego zdroju.

Dla tych niknących chwil przyjemności

Życia tu nie poświęcę, Tylko dla jednej mej tajemnicy,

*

A poeta Jan Twardowski tak pisze :

"Pora odejść żal tając jak iskry niezgasłe

Że mnie ze wsi zabrali by pokrzywdzić miastem"

Miasto ma wiele atrakcji , ale też rodzą się w nim demony.

Co więc powoduje że znajdują tam żyzną glebę by narodzić się i zło potem czynić?

*

" Jeszcze tu kiedyś wrócę . Nocą po kryjomu....po cmentarzu pobłądzę . Ty dłońmi dobrymi

przebacz wszystko. Pochowaj między najgorszymi"

*

Kto to ma się za najgorszego? Czy takiego mógłbym zaprosić do mojego dworku na spotkanie?

To ksiądz Twardowski Marcinie , pokorny on i poeta . Prostymi słowami do wiary przyprowadza.

Chociaż takie słowa napisał "Nie przyszedłem pana nawracać"- w jednym ze swych wierszy.

I jeszcze ci opowiem o jednym zdarzeniu. Posłuchaj:

Kiedy przesłuchiwano księdza Twardowskiego na UB, pytano go właśnie o to czy wierzy w Boga.

A kiedy powiedział że wierzy, wykrzyknęli: przecież Boga nie ma ! Co nam tu ksiądz opowiada!

A ksiądz Twardowski ze spokojem powiedział : Jak to nie ma , skoro ja dziś rano z Nim rozmawiałem.

Widzisz Marcinie tak było , takie świadectwo dawali.

To co ja mam myśleć o Adamie twoim synu, który pastorem będąc – z tego co wiem , ze świadectw które się zachowały, dobrym pastorem i niewątpliwie dobrym człowiekiem- od cara wziął jakiś medal.

Nie mam prawa go osądzać ..ale.

Medal ..od cara?

*

"Ma dusza już wyzbyta

Ze wszelkich rzeczy tu

Wznosi się ponad siebie

Życiem podobnym do snu"

Jeżeli Marcin nie czytał tych wielkich , mistycznych strof św Jana od Krzyża , to niewiele mógł zrozumieć.

I dlatego uważamy że droga Marcina błędną była , bo nie mógł spotkać takich postaci jak św Jan od Krzyża, wielki mistyk, który dotknął tajemnicy. Można powiedzieć ze zajrzał za zasłonę.

I chciał o tym opowiedzieć, wyrazić to , ale przekonał się że język nie ma takich słów by wyrazić niewyrażalne.

Ale i tak to co napisał robi wrażenie.

*

Gdzie jest ta ostateczna kraina, i czy jest ?

Jest na pewno , musi być i pierwsze czego doświadczają przybysze ... to piękno absolutnego zdziwienia.

*

Zaprosił Marcin do swego dworku na granicy położonego – bo nie mógł nie zaprosić- Juliusza Słowackiego.

A Juliusz stanie się ważną postacią tej książki. Można powiedzieć że ją zdominuje.

Ale ,jeszcze jest czas by to zmienić , ale łatwo nie będzie i może się ten zamysł nie udać.

Tak się złożyło że postawiono na Adama. Adama Mickiewicza oczywiście.

A przecież Juliusz głębiej patrzył na naszą naszą rzeczywistośc i naszą historię.

I najważniejsze ; Juliusz nikomu nie schlebiał . Mówił jak jest , jak było. Widział błędy i pisał o nich .

A to jest trudne do przyjęcia.

Juliusz Słowacki to wyrafinowany mistrz języka.Największy artysta formy w dziejach poezji.

"Zaczynał jako autor wierszy już dojrzałych warsztatowo, dojrzalszych od poetyzowań Filomatów. Jego styl jest od razu elegancki, literacki – w dobrym tego znaczeniu słowa, w odróżnieniu np. od Mickiewicza, który przez całe twórcze życie bywał językowym prowincjuszem. Jednak językowi Słowackiego, mimo bardziej współczesnego słownictwa, brakuje soczystości języka Mickiewicza i jasności jego formułowań. Myśl Mickiewicza jest naga, Słowackiego ukrywa się w różach, zorzach, kaskadach, koralach, tiulach, etc. Obrazy Mickiewicza są rzeczowe, niekiedy na krawędzi pospolitości i banału. Słowackiego – wysmakowane uduchowione, będące bardziej „przeczuciem kształtu” i „koroną zamyśleń”; mniej w nich życia, więcej ducha. Słowacki pisze językiem sugestii, alegorii, jego cierpienie jest zawsze udrapowane, miłość – oniryczna...

Ważność Słowackiego nie ogranicza się tylko do mistrzostwa formy. Był on również myślicielem, świetnym i ostrym polemistą, patriotą – krytycznym i demokratą, trzeźwym, o trafnych sądach. Poza tym samotnym, jako człowiek i jako poeta. Z kręgu rodziny, przyjaciół, warunków niemal cieplarnianych, trafił od razu do wielkiego świata, Europy, której nic jego poezja nie obchodziła i do dzisiaj nie obchodzi, a polska emigracja miała wtedy inne gusta i inny światopogląd.”

*

I jeszcze trzeba przytoczyć te słowa Juliusza , jakie napisał o Adamie M.:

Dla zwyciężonych. Taka moja zbroja!

I takie moich myśli czarnoksięstwo!

Choć mi się oprzesz dzisiaj - przyszłość moja!

I moje będzie za grobem zwycięstwo!...

Legnie przede mną twych poetów Troja,

Twe hektorowe jéj nie zbawi męstwo.

Bóg mi obronę przyszłości poruczył:

Zabiję - trupa twego będę włóczył! -

*

"Mam w sobie coś , co tak na ludzi działa , że nigdy ze mną spoufalić się nie mogą"

Te słowa napisał Juliusz 5 lutego 1835 roku w liście do Matki.

A ja dodam , tyle lat minęło i to coś nadal działa . Nadal wielki dystans dzieli Juliusza i jego czytelników.

*

A czy myślicie że Marcin zadowolny z tego że w książce się znalazł?

Wrócił razu pewnego ze spaceru nad Niemenkiem i Oposzczą ,rzekami, które jego posiadłość oblewają , naturalną granicę tworząc i taki monolog zaczął. A dodać trzeba że już powoli goście się zjeżdżali zapraszani do jego dworku aby opowiedzieć każdy swoją niepowtarzalną historię, którą życie ich obdarzyło. "Muszę wam moi goście mili coś powiedzieć, otóż doszły mnie słuchy że w ksiażce jestem , i to w książce takiej co to jej do ręki wziąść nie można bo ona w powietrzu krąży.Czy autor pytał mnie o zdanie czy chcę w jego książce być? Nie pytał. Ja wiem że to mój prawnuk, i niby ma prawo pisać o mnie. Tak że z jednej strony cieszę się że pamięta że pamięć chce zachować, a z drugiej obawa jest czy aby rzetelnie , prawdziwie życie moje tutaj ukaże, bo prawda jest najważniejsza.Tylko prawda.A on tworzy tę książkę w czasach innych ,swoich czasach jakże innych odnaszych czasów. Tak innych że i wyobrazić sobie trudno. A co on może wiedzieć o tym co my tutaj czujemy i myślimy? Ale z drugiej strony innego przecież sposobu nie ma. Ale ja znajdę sposób by wpływać jakoś na niego by błędu jakiego nie zrobił. Bo co napisane to trwa.

A rękopisy jak wiecie nie płoną"

*

"Ludzie zapamiętują to, co chcą zapamiętać, a nie to, co działo się w rzeczywistości. Każdy bowiem barwi ją po swojemu, każdy w swoim tyglu czyni z niej własną miksturę. Dotarcie więc do przeszłości jako takiej, takiej, jaka była ona naprawdę, jest niemożliwe, dostępne są nam tylko różne jej warianty, mniej lub bardziej wiarygodne, mniej lub bardziej dziś nam odpowiadające. Przeszłość nie istnieje. Są tylko jej nieskończone wersje."

Całe prawie życie Ryszard Kapusciński podróżował i ludzie, których spotkał uświadomili mu że tak jest rzeczywisćie "...przeszłosc nie istnieje , są tylko jej nieskończone wersje"

*

Marcinowi się wydaje że taki ważny. Ważny bo w książce się znalazł . Wirtualnej książce.

A tak nie jest.

Marcinie ujrzyj to , przynajmniej spróbuj we właściwych proporcjach.

Jesteś tylko pretekstem. Pretekstem dość dobrym, by się w podróż wybrać i w realnym życiu i tym wirtualnym.

Ale na twoim miejscu mógłby być ktoś inny, i jego żywot wirtualny potrafilibyśmy uzasadnić.

I to jak!

*

Wyślę autorowi ten tekst , niech się zastanowi co pisze i dla kogo pisze -pomyślał Marcin.

Odpowiedni fragment znałazł u hrabiego Fredry:

"Nie nudź też tak bez litości,

Bo nim przyjdzie co do czego,

Tak udręczysz, tak utrudzisz,

Tak wymęczysz, tak wynudzisz,

Że aż krew się w żółć przemienia"

No to ja mu odpowiem tak :

"Już to ja tak z urodzenia"

Ja wiem -bo któż jak nie autor może to wiedzieć- ze książka ,którą-mam nadzieję – teraz czytasz jest trudna , jest chaotyczna..ale nie da sie inaczej .

Chcąc przekazać prawdę , zachwyt, słowa się gubią.

Trudno wyrazić to co ważne i piękne.

Marcin co tu dużo mówić ma rację. Same cytaty, same "C "wysokie można powiedzieć tak :"idzie skacząc po górach omijając pogórki". To dla kogo ta książka?

Dla ciebie. Bo warto chodzić po górach, bo stamtąd jakby bliżej do nieskończoności.

Nie warto potykać się o kretowiska. Nie warto.

*

Najlepiej wyraził to Jan od Krzyża:

Serce szlachetne nie szuka drogi Usianej tylko kwiatami;

Ono chce cierpieć w służbie miłości,Spowić się ofiar różami.

I nie nakarmi się do sytościU żadnej ziemskiej krynicy,

Bo szczęście jego w tej tajemnicy,Którą-m odnalazł w skrytości.

*

Jakże przedziwne jest Twoje milczenie

we wszystkim, czym zewsząd przemawia

stworzony świat...

Takie słowa w Tryptyku Rzymskim o milczeniu Boga, a jednocześnie ta nieustanna przemowa, ten list do nas napisany i wysłany.

*

Co mi mówisz górski strumieniu?

w którym miejscu ze mną się spotykasz?

ze mną, który także przemijam —

podobnie jak ty...

Czy podobnie jak ty?

Nie ,nie podobnie. Możemy – wracamy- wrocić do lat dawnych , czasów dawnych. Porozmawiać z duchami, zapytać i czekać na odpowiedź.

*

«W Nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy» —

mówi Paweł na ateńskim Areopagu —

Kim jest On?

Jest jak gdyby niewysłowiona przestrzeń, która wszystko

ogarnia —

On jest Stwórcą:

Ogarnia wszystko powołując do istnienia z nicości

nie tylko na początku, ale wciąż.

Wszystko trwa stając się nieustannie —

«Na początku było Słowo i wszystko przez Nie się stało».

Tajemnica początku rodzi się wraz ze Słowem, wyłania się

ze Słowa.

*

A pisząc tę książkę, którą ty-mam taką nadzieję- teraz czytasz i która -co tu dużo mówić -jest moją wersją historii, zerkam od czasu do czasu na zamek, który wieczorem robi się niebieski i patrzę czy na baszcie nie ukaże sie rycerz. Rycerz , który musiał wypatrywać czy nie zbliża się inwazja obcych wojsk.

Bo miasto , w którym pisze tę książkę zawsze było przy granicy położone.

A miejscowość gdzie żył Marcin też na samej granicy.

A granica, każda granica ma w sobie coś mistycznego.

Niby-patrzysz -taki sam świat,a jednak inny. Dlatego pisząc , łącze te dwa miejsca graniczne.

Granic już nie ma ,ale zostały w mentalności, w tradycji , we wspomnieniach.

*

Co to za tajemnica którą Jan od Krzyża odnalazł w skrytości ?

To pewność właściwie że Tam , czeka Ktoś i Jan chciał jak najszybciej tam dobiec.

Bo tam życie. Prawdziwe życie

I jak pisze: życie podobne do snu.

*

którędy do Ciebie

czy tylko przez oficjalną bramę

za świętymi bez przerwy

w sztywnych kołnierzykach

niosącymi przymusowy papier z pieczątką

może od innej strony

na przełaj

trochę naokoło

od tyłu

poprzez ciekawą wszystkiego rozpacz

poprzez poczekalnię II i III klasy

z biletem w inną stronę

bez wiary tylko z dobrocią jak na gapę

przez ratunkowe przejścia na wszelki wypadek

z zapasowym kluczem od Matki Boskiej

przez wszystkie małe furtki zielone otwierane z haczyka

przez drogę niewybraną

przez biedne pokraczne ścieżki

z każdego miejsca skąd wzywasz

nie umarłym nigdy sumieniem

*

A Marcin na zachowanym zdjęciu ma sztywny kołnierzyk.

A i on sam taki sztywny, jak nie przymierzając jego mistrz Jan Kalvin, który roześmiał się-jak mówią świadectwa-tylko raz w życiu.

I te zasady ważniejsze niż wszystko.

*

Jak często trzeba tracić wiarę

Urzędową

Nadętą

zadzierającą nosa do góry

asekurującą

głoszoną stąd do dotąd

żeby odnaleźć tę jedyną

wciąż jak węgiel jeszcze zielony

tę która jest po prostu

spotkaniem po ciemku

kiedy niepewność staje się pewnością

prawdziwą wiarę bo całkiem nie do wiary

*

A Juliusz ,który widzi więcej i czuje więcej niż jemu współcześni tak pisze:

"Polsko, ojczyzno! padaj ze mną na kolana

I proś Boga o starcie złotego szatana,

Który spadł z nieba jako jasna błyskawica,

Zmiótłszy trzecią część twoich gwiazd i ćwierć księżyca,

Nie z woli, ale właśnie zaparciem się woli,

Myśląc, że Bóg - na skrzypcach szlachcica rzępoli,

Za cudownością wszelką - idący po ciemku."

I przeczuwa czasy nam wspołczesne.ten kult złotego cielca, który z ludzi robi bezwolnych konsumentów...zjadaczy chleba.

I dlatego Juliusz postanowił zjadaczy chleba przerobić w aniołów.

A takiego , który tak myśli należy słuchać.

W zasadzie tylko takiego słuchać warto.

*

" Nie znikaj proszę w tych kaskadach, ale mi dokończ czarownej powieści"

Bo słowa Juliusza to takie kaskady, kaskady czaru i piękna. A każda zwrotka Króla -Ducha w inny, jakże inny świat przenosi.

*

A Juliusz Słowacki to Król-Duch.

To przeświadczenie że jest wybrany uzyskał w nocy z 20 na 21 kwietnia 1845 roku. Wtedy to doznał mistycznej wizji.

Tak to opisał , jesli mistyczną wizję da się w ogóle opisać:

"Widzenie na jawie ognia ogromnego nad głową-kopuły niby niebios całych ogniami napełnionej-tak że w okropnym przestrachu mówiłem:Boże Ojców moich zmiłuj się nade mną .."

A potem bardzo często przywoływał tę wizję , choćby w Księdze Legend:

"Bóg Ojców moich , który na śpiewaniu

Nadszedł spiewaka sennego wieczorem...

I rzucił się nań jak ogień w błyskaniu,

I mocy swoich przeraził upiorem

Bóg- Duch -widzialny ogień – o zaraniu

Nawiedzacz ludzkich izb z aniołów chórem..."

W paryskim mieszkaniu doznał Juliusz tej wizji. W momencie w którym Juliusz pisał , a własciwie -jak to Juliusz- rodził kolejne dziecko ...dzieło literackie.

Właśnie wtedy.

*

Dworek Marcina oblewały dwie rzeki graniczne Niemenek i Oposzcza .

*

A jak wyglądał dworek kresowego szlachcica?

Zobaczmy:

"Każdy dom szlachcica musiał być jego fortecą, miejscem schronienia i azylu. Liczne wojny, najazdy Tatarów zmusiły szlachtę zamieszkującą te rejony do budowy obronnych domostw. Lecz nie tylko broniono się przez obcymi, obronny dom mógł np. odeprzeć najazd sąsiada, z którym się procesowało. Każdy dom warowny dom szlachecki był okopany i otaczał go ostrokół. Wąskie okna idealnie nadawały się na stanowiska dla strzelców. Drzwi wejściowe były potężnie osadzone w bryle budynku co nie pozwalało ich wywarzyć. Bogaci ziemianie budowali nawet baszty w rogu budynku, która podwyższała walory obronne jego domu. Dworki szlacheckie musiały być samowystarczalne w każdym aspekcie życia jego

mieszkańców. Wytwarzano tam piwo, wódkę, świece, atrament, płótno, a nawet proch strzelniczy. To czego nie wytwarzano w dworku kupowano na jarmarkach, targach lub w najbliższym mieście. Każda mała warownia posiadała własny arsenał broni (szable, siekiery, piki, muszkiety, pistolety), toteż w razie zagrożenia służba dworu mogła być pośpiesznie uzbrojona. Dobrze zaopatrzony dwór był ciężki do zdobycia i dawał schronienie nie tylko domownikom, lecz np. mieszkańcom wsi przed najazdem tatarskim"

*

Na listy należy odpowiadać , więc i ja Marcinowi odpowiem:

"Wpłątałem ciebie Marcinie w naszą historię ,ale czy mogło byc inaczej?

Osiedliłeś się w takim miejscu ,które aż prosi się by je uwiecznić.

Na samej granicy się osiedliłeś, twój dworek i wybudowany przez ciebie kościół oblewaja dwie rzeki, niczym jakąś twierdzę.

A i droga życia twego jaką wybrałeś , ciekawa niezmiernie.Szkoda tylko żeś poszedł śladami Jana Kalvina

A może to nie ty wybrałeś a los wybrał za ciebie albo tak zapisane miałeś.

Nie wiadomo. Znaczy ty już wiesz , a my musimy szukać , badać , domyślać się .

Ale przecież na tym polega życie . To taka podróż . I ja podróżuje. Podróżuje do miejsc gdzie żyłeś , gdzie zdobywałeś wykształcenie.

Te miejsca już inne . Czas zatarł wiele śladów, ale od czego wyobraźnia"

*

Wiem już, wiem, co mi rzeczesz: Nie traw czasu marnie

Ani łam głowy, pełne tego są drukarnie;

*

Tak , ma racje Wacław Potocki, nie wolno czasu marnować . Nie wiadomo ile nam go odcięto z nieogarnionej płachty i podarowano. I od nas zależy co z tym darem zrobimy, bo to dar niewątpliwie , dar wspaniały. Czas.

*

Czyli czytelniku to co teraz czytasz jest moją wersją przeszłości, ale też twoją.

Dlatego że ty przepuszczasz to co czytasz przez swoj filtr, przez swoje okulary, a twoje doświadczenie jest inne niż moje, niż tych z tej książki.

I to właśnie jest ciekawe i fascynujące.

*

A Marcin do Birż pojechał by list do Dorpatu nadać , do syna Konstantego , studiującego matematykę na Uniwersytecie .

"Drogi mój synu Konstanty.

Jaka duma mnie rozpiera że ty matematykę studiujesz.

Nie wiem skąd ci się to wzięło , ale niezbadane są drogi Pańskie.

Ja jak wiesz do cyfr niestworzony.

Pisz więcej ,bo my tu w naszych Radziwiliszkach z niecierpliwością na twoje listy czekamy.

A już jak opisujesz swoje wycieczki po Dorpacie i okolicach to zdaje mi się jakby czas cofnął się i siebie widzę w tym pięknym mieście, kiedym uczył się pilnie teologii by Pana naszego poznać nie tylko z ducha ale i z litery.

Piszesz ze zamierzasz osiąśćw Rydze i tam wykładać matematykę na politechnice. To dobrze synu mój,

Ryga bliżej Radziwiliszek to i częściej strony rodzinne odwiedzać będziesz ,mam taką nadzieję jak czas ci pozwoli i obowiązki.

Z Bogiem zostań synu mój

Twój Ojciec

PS.

I jeszcze jedno mój synu, mam do ciebie prośbę spróbuj, boś zdolny, zmierzyć się z pewnym matematycznym problemem zwanym "hipoteza Poincarégo ", której celem jest wyjaśnienie, jaki kształt ma Wszechświat. Jeśli uda ci się to nazwisko nasze jaśnieć będzie na wieki.

*

Marcin studiował teologię w Dorpacie.

A teologia jak wiadomo szermuje słowami, ponieważ pragnie coś powiedzieć i nie wie jak to wyrazić.

Bo jak wyrazić niewyrażalne.

*

"A kiedy przyjdzie także po mnie,

Zegarmistrz Światła purpurowy,

by mi zabełtać błękit w głowie,

To będę jasny i gotowy.

Spłyną przeze mnie dni na przestrzał,

Zgasną podłogi i powietrza,

Na wszystko jeszcze raz popatrzę,

I pójdę nie wiem gdzie - na zawsze"

*

Ten zegarmistrz światła przyjdzie po każdego i zaprowadzi .. no właśnie ...gdzie zaprowadzi na zawsze?Wiadomo do ostatecznej krainy..czyli gdzie? My jeszcze nie wiemy ..ale Jan od Krzyża wie i jeszcze paru innych. A z chwilą kiedy dane im było w chwili jednej , w błyśnięciu jednym poznać to co niewyrażalne ,uznali że muszą to przekazać podzielić się radością wielka ze sens jest , że warto , że tam mieszkań wiele..i to jakich mieszkań

W pewnym momencie, a przyjdzie ten moment na każdego zaczyna człowiek zadawać sobie pytanie, co dalej? Czy to życie ,które się kończy to wszystko co mi dano.

I po co było to wszystko , kiedy pamięć o tych co byli zanika i wszelkie próby zachowania jej ,są skazane na niepowodzenie.

*Kto zakosztował Bożej miłości,

Kto uczuł w sobie jej tchnienia,

Dla tego wszystkie ziemskie radości

Są pełne smutku, znużenia.

I wzroku swego wstrzymać nie może

Tu na ułudnej próżności,

Bo szczęście jego w tej tajemnicy,

Którą odnalazł w skrytości.

*

Minęło ,zniknęło ale my podejmujemy próbę by wskrzesić, zapraszamy na te karty tych co niby już ich nie ma.Ale są , są w pamieci, a teraz to nawet w sieci krążą. Czyli teraz są bardziej, niż wtedy.I to jest ciekawe, i to jest niesamowite, że teraz są bardzie niż wtedy.Bo nawet nie wiadomo kto w tej chwili czyta te słowa, a przecież czyta. Może mieszka na drugim końcu świata, a może to sąsiad z naprzeciwka.

Tym bardziej że świat, który odszedł , jakiż piękny był .Tak o nim pisze Józef Ignacy Kraszewski

"Spojrzawszy po dzisiejszym świecie jaki on sobie szary, mdły, jednostajny i wystygły wygląda a porównawszy do owego bujnego żywota dni przeszłych tak pstrego, kraśnego zawiesistego i wrażliwego... aż się chce westchnąć, że te ludziska skarłowacieli tak. Nie powiem żeby tam wszystko było lepiej, ani utrzymuje żeby dziś miało być gorzej ,ale dalipan było inaczej, o, inaczej"

*

Ksiądz Baka tak to wyraził :

"Nie dopędzisz wczora cugiem,

Nie wyorzesz jutra pługiem. Minęło, zniknęło! Bez zwrotu, powrotu

Czy aby zginęło? Nie zginęło przecież , trwa zapisane w murach, kamieniach i trzeba tylko dotknąć tych murów, tych kamieni a odezwą się głosy z przeszłości i zaczną opowiadać. A posłuchać warto .

*

Tego problemu matematycznego zwanego hipotezą Poincarego syn Marcina Konstanty, nie rozwiązał. Myślę że nawet nie zdawał sobie sprawy z istnienia tej hipotezy

*

Dawniej Marcin krążył między Radziwiliszkami a Wilnem, zdarzyło sie że i o Dorpat zawadził, a teraz?W sieci krąży , po całym swiecie krąży .Ale się przydarzyło!

*

Konstanty Cumft 1870 -1913

A Konstanty Cumft poszedł w cyfry. To go pochłonęło, to go zafascynowało, świat liczb.

Konstanty to syn Marcina. I skończył tę matematykę i w Rydze wykładał.

To do Rygi by trzeba zajrzeć .

*

Konstanty jakby tutaj nie pasuje. Bo tutaj powiewają sztandary, tutaj przychodzą bohaterowie ,którzy wyszli z książek by spierać się ze swymi twórcami a on ,nasz Konstanty ze świata cyfr. Matematykę wykłada a tam ,wiadomo konkret.

Tam jak dwa do dwóch dodasz to cztery wyjdzie.

A w życiu a w literaturze niekoniecznie.

Może wyjść 44.

*

A tym 44 , Mickiewicz zadał nam zadanie do rozwiązania, prawie jak zadanie matematyczne. Tyle że znacznie trudniejsze.

*

Ale w zasadzie już wiadomo kto jest tym 44. To Mistrz Andrzej. Andrzej Towiański. Właśnie wsiada do swojej bryczki w Antoszwińcach , żegna się z rodziną i podąża do Paryża.

Może po drodze zawita do Radziwiliszek by opowiedzieć o swoich planach, o swojej misji.

Dzieci swoje powierzył bliskim osobom i odjeżdża ze swojej wioski rodzinnej na zawsze .

*

"Błogosławieni pragnący dobra innych, albowiem dobro będzie im dane".

A A ndrzej Towiański chciał dobrze chciał jak pisze Krzysztof Rutkowski w swojej książce"Braterstwo albo śmierć"..."żeby każdy człowiek z osobna i naród polski w całości przestał wreszcie cierpieć i zobaczył twarzą w twarz, a nie jak dotąd -przez zasłonę- co należy robić , aby być absolutnie wolnym i szczęśliwym"

*

Andrzej Towiański ,szlachcic z litewskiego zaścianka wyprzedzał swój czas i dlatego nie został zrozumiany przez ludzi mu współczesnych. A i my tej nauki jego nie rozumiemy i w jej głębie nie sięgamy.

Pisze Agnieszka Zielińska w swej książce"Ortodoksyjny heretyk" takie oto słowa:

"Towiański jako jeden z nielicznych w XIX w. Ludzi myślał globalnie.Widział świat tak, jak my go dziś w XXI wieku widzimy-jako jeden organizm, w którym narody, społeczeństwa są zależne od siebie w wielu dziedzinachi na różnych płaszczyznach ...Mistrzowi marzyła się totalna przemiana świata przez wniesienie chrześcijańskich wartości do relacji międzyludzkich .Co więcej ,uważał że dążenie do tej przemiany jest obowiązkiem nakładanym na człowiek przez Boga..

Ludzie jednak nie chcą go wypełniać , bo wymaga to od nich zbyt wielkiego wysiłku"

*

Wciąż się szamocę szukając sposobów,

Jakby was zmężnić – wszystkie drogi mylne!

A więc z pochodnią wstąpić chcę do grobów,

Na jaw wygrzebię czyny podmogilne –

Dawnych olbrzymów przed wami postawię

I z nimi wskrzeszę stary świat zamarły;

Może choć wtenczas przy waszej niesławie

Z wstydem przyznacie, że jesteście – karły.

*

Ksiądz Baka żył i pisał w Wilnie. Ale Marcin nie mógł do spotkać . Rozminęli się. Czas ks. Baki nie nałożył się na czas Marcina. Wtedy się nie nałożył. A teraz ? Teraz już zaproszenie wypisane i Jasiek co koń wyskoczy popędzi do Wilna i do dworku na samej granicy położonego zaprosi by ks. Baka przybył i kiedy posili się ,szynki wędzonej zje winem rocznik 1809 popije, by przeczytał te swoje niesamowite strofy o życiu o przemijaniu.

*

A trzeba dodać -teraz to już wiadome jest-że żadna z córek Marcina nie grała -ubrana na czarno- Szopena .Natomiast jedna z jego córek Maria , tłumaczyła za to niemieckiego filozofa na polski. Tym filozofem był Fryderyk Nietzsche. A dziełem tym ,było"Tako rzecze Zaratustra".

Nie przypuszczała zapewne córka Marcina że dzieło to, gdzie przedstawiona jest idea nadczłowieka posłuży w niedalekiej przyszłości rodzącemu się złu.

*

A tak Maria tłumaczyła dzieło niemieckiego filzofa z niemieckiego języka na polski. A kalendarz pokazywał rok 1900.

"Zaratustra zstępował samotny z gór, nie spotykając po drodze nikogo. Gdy jednak w las się zanurzył, stanął nagle przed nim starzec, co opuścił chatę swą świętą, aby korzonków szukać po lesie. I rzekł starzec do Zaratustry temi słowy:

— Nie jest mi obcy ten wędrowiec; przed laty przechodził on tędy. Zaratustra zwie się; jednakże przeobraził się on.

Wonczas niosłeś swój popiół w góry; chceszże dzisiaj swój ogień nieść w doliny? Nie obawiasz się kary podpalacza?"

*

Czemuż rozkosze ziemskie nie mogą

Nasycić duszy spragnionej?

- Bo jej pokarmu trzeba Bożego,

Piękności nie stworzonej!

Widząc się tutaj w ziemskiej istności

Samotną, opuszczoną,

Wchodzi do głębi tej tajemnicy,

Którą znalazła w skrytości.

*

To może te słowa Leśmiana będą odpowiednie dla Marii tłumaczącej Nietzschego na polski język

"Śnił się jej dzisiaj w nocy wilkołak w głębi kniej,

I dwaj rycerze zbrojni i aniołowie trzej !

*

Maria Cumft wychowana w surowej kalwińskiej atmosferze, fascynowała się kulturą południa.I kiedy -zdarzyło się- podróżowała po Italii to kościoły pełne dzieł sztuki muzea, zabytki oczarowały ją.

W kościele ,który zbudował jej ojciec ściany były białe, żadnych rzeźb, obrazów, witraży. Pusto i surowo.

A w Mariackim kościele w Krakowie mieszczanie krakowscy zamienieni na apostołów przez mistrza Wita Stwosza. Jak żywi.

Teraz w naszych czasach utrwalenie człowieka to rzecz prosta niezmiernie.

A wtedy , ileż pracy trzeba było włożyć w to by mieszczanie krakowscy zastygli na wieczność w tych pozach.

Przede wszystkim trzeba było mieć talent by z ogromnych kloców drewna czy z kamiennych bloków wydobyć człowieczą postać.

Bo te postaci tam już były, trzeba było tylko usunąć niepotrzebną warstwę. Tak jak to robił rzeźbiarz w kamieniu, usuwał niepotrzebna warstwę by wydobyć Dawida, Mojżesza czy Wenus.

I tak robił mistrz Wit w Krakowie. Kloce drewna przemieniał w ludzi. Prawie jak żywych.

A Maria Cumft kilkaset lat później w końcu wieku dziewiętnastego mogła ,patrząc na figury apostołów ,dostrzec -jako że lekarzem być chciała i medycyną się interesowała- choroby ,które tych mieszczan dręczyły, na ich twarzach wypisane i dokładnie przez mistrza Wita na wieki utrwalone.

*

To był zapewne przypadek, splot wielu czynników że Marcin został pastorem kalwińskim.

O co ja mam do Marcina pretensje i zarzut mu czynię że heretykiem został.

Gdzie byliście madrale z Genewy czy innych miast kiedy trzeba było nową wiarę wnieść w polską puszczę , w polskie knieje.

Kiedy trzeba było święte dęby wyrąbać i zasiać nowe ziarno.

Posłuchajcie jak to było, chodźcie ze mną na polanę w polskim lesie tysiąc lat temu i zobaczcie jak Bolesław Chrobry stare będzie wyrywał i robił miejsce dla nowego.

" Polana w połowie zawalona ludem. Była mała , krągła, w środku stał swięty dąb...Bolesław nadchodził zamaszystym krokiem, twarz miał czerwoną , szeroką.Za nim kupa wojów, wszyscy w zbrojach z mieczami, bez szłomów.

Bolko przeciął polanę , minął dąb nie uczciwszy go szedł dalej. Wprost na tłum.Rozsunęli się na strony, dali mu miejsce..

-Bywajcie w zdrowiu ludzie wolne

Ociec mój , wielki książe Mieszka oddał ten kraj Jezu Krystu. Słyszeliscie?

Przykazałem: dęby swięte ciąć jiże próchno są , zgnilizna , złe.

Zamarli. Nie spuścili zeń oczu. Serca przestały bic ,strach zdusił , niebo się zwaliło...

Drwale zbliżyli się ,stuknęli..Wyjęli piłę , obłupali korę toporami...Nagle dąb zadrżał....chwycili grube drągi..Trzasło topory weszły..Bolko zbliżył się do zwalonego dębu, kopnął go , krzyknął,pasja grała mu w gardle..Pociąć , porąbać a spalić! Słyszycie?

-Wola moja.

Drwale nieśli wielgi-wielgachny krzyż, by dąb; uginali się pod ciężarem.Ułożyli przed kikutem dębowym,wcisnęli stępkę w szparę pnia..wbili w szczelinę...pień chwycił podstwaę krzyża mocno by zębami.

W dzikim popłochu trzęsły się serca ludzkie.

Szło Nowe."

*

Tak było Marcinie..trudno było...słyszałeś.

*

"Do progów jego prowadzi -przed progiem

Odłam marmuru , co był kiedyś bogiem"

W nas święte dęby były bogami a w Grecji , marmurowe posągi.

I takiego leżącego gdzieś w krzakch boga spotkał Juliusz w Grecji, podróżując do Ziemii Świętej z Neapolu.

*

To że ta książka jest , że powstaje ,zależy oczywiście od autora .Ale autor mógł się na świecie nie pojawić, i nikt , nikt by tego nie zauważył, bo człowiek to byt niekonieczny , a to że się pojawił to splot musiał powstać wielu, bardzo wielu czynników.

Jednym z nich było to że Maria Cumft zemdlała.

Zemdlała na zajęciach z anatomii. Zemdlała kiedy ujrzała leżącego trupa ,którego studenci mieli krajać by poznać jak to w środku wszystko działa. Jak człowiek jest skonstruowany? A ona była studentką medycyny. Zapisała się na wydział medycyny, by lekarzem zostać.No ale te zajęcia zmieniły wszystko. Zrezygnowała wtedy z medycyny, przeniosła się na literaturę i na tej to literaturze wykładanej na Jagiellońskim Uniwersytecie w Krakowie poznała swego męża a mojego pradziadka. I taki to scenariusz życia pisze ...no właśnie kto pisze?

*

„Wjeżdżamy do Będzina

Co to za uroczysty widok? Szereg wzgórz a na jednym rozsiadło się zamczysko.

Nie zwlekać a rysować”.

Tak pisał w 1885r. Michał Andriolli – ilustrator „Pana Tadeusza”, który podróżował po

Zagłębiu i wjechał do Będzina od zachodniej strony. Zamek był ruiną lecz miasteczko Będzin

tętniło życiem.

*

A w 1859 r otwarto linię kolejową łączącą Dąbrowę Górniczą z Katowicami.

Tygodnik Ilustrowany z 19 września 1859 roku tak o tym wydarzeniu pisał;

"Ma ona długości z Ząbkowic do granicy pruskiej 16 wiorst i 214 sążni. Kierunek jej jest taki: Oddziela się po prawej stronie od linii głównej drogi warszawsko-wiedeńskiej, prowadząc prosto do stacji Dąbrowa, w którem to miejscu drogi boczne wykonane przez wydział górnictwa kosztem rządu, łączą się z tamecznemi kopalniami węgla kamiennego jak Reden, Ksawery i inne. Dla przebycia góry pod Będzinem wykonano przekop , do 25 stóp głęboki, stąd idzie droga przez dolinę Czarnej Przemszy, niedaleko wsi Sielec przecina rzekę mostem żelaznym wykonanym w zakładach hr. Andrzeja Zamojskiego i stąd zwraca się na wschód do Sosnowic osady na granicy Prus położonej do Sielca należącej gdzie stanęła stacja pograniczna. Most cały z żelaza na rzece Brynicy, stanowi granicę między Królestwem a Prusami. Na stacji Dąbrowa stanął tylko niewielki budynek stacyjny połączony ze składem towarowym, oraz domek mieszkalny dla oficjalistów miejscowych, w Sosnowicach zaś postawiono obrzerny dworzec mieszczący w sobie pokoje dla Najdostojniejszych Osób, sale 1, 2 i 3 klasy, lokal dla ekspedycji celnej , biuro paszportowe i różne mieszkania Oprócz tego znajduje się tam jeszcze, dom mieszkalny dla niższej służby,szopa na parowozy i wagony i pomost obrotowy".

*

Michał Andriolli ,ten syn włoskiego rzeźbiarza ,kapitana wojsk napoleońskich, urodził sie w Wilnie.

I to kolejny artysta o zagranicznym pochodzeniu ,który tak wiele zrobił dla polskiej kultury.

I ślad zostawił trwały. Nie taki może jak potomek czeskich emigrantów Jan Matejko, który swymi obrazami wdarł się do naszej swiadomości i na zawsze ustalił jak wyglądał Chrobry, Mieszko i Kazimierz Wielki.

*

Tą linią kolejową kiedyś -przyjdzie taki czas- będzie jechał Juliusz Słowacki. Będzie jechał przez Ksawerę i wspomni że książe Ksawery Drucki -Lubecki to przecież był jego przełożony w Ministerstwie Skarbu, a ta dzielnica Będzina na jego cześć nazwana.

Ale w tym ministerstwie Juliusz pracował -wstyd powiedzieć-jako ksero.

Po prostu przepisywał jakieś dokumenty nudząc się okropnie.

A teraz jedzie przez Dabrowę Górniczą, przez Będzin jedzie przez Sosnowiec. Na Kraków zmierza by tam na Wawelu obok Adama spocząć .bo Juliusz wraca...wraca jako Król-Duch.

*

W 1885 roku w dalekich Radziwiliszkach , Marcin budował kościół. Budował kościół na samej granicy Litwy i Kurlandii.

*

A inna z córek Marcina , Stefania Dorota Cumft została nauczycielką . Uczyła dzieci w polskich dworach szlacheckich na Litwie, i zapewne mówiła im o dziele Adama Mickiewicza , które na Litwie się dzieje. Jej Litwie . A przed pierwszą wojną światową przywędrowała nawet do Będzina i tutaj uczyła dzieci będzińskich mieszczan. Wychowała się jako dziecko nad rzeką Niemenek, a tutaj po lekcjach spacerowała nad Przemszą, też w pewnym sensie rzeką graniczną. Po górze zamkowej spacerowała zapewne i ruiny zamku podziwiać musiała.

*

A dzieje miasta Będzina rozpoczął Kazimierz Wielki :

" To Kazimierz rozpoczął dzieje tego miasta

Zwali go potem Wielki, pochodził od Piasta

Zbudował tutaj zamek , znany w okolicy

Ściągnął tych znad Jordanu i tych znad Brynicy"

*

Tych znad Jordanu już nie ma.Trochę śladów zostawili, kirkut na Zamkowj Górze i zanikającą pamięć.

A przecież był czas że żydowskie dzieci szły ulicą Podzamcze do szkoły przy wielkiej synagodze by tam czytać pierwsze słowa Tory :

?????? ??? ?????? ?? ????? ??? ????

"Na poczatku stworzył Bóg niebo i ziemię"

*

A w swoich domach na ulicy Podzamcze, czy Kołłątaja słuchali zapewne jak ojciec lub dziadek ,z Talmudu księgi pełnej mądrości te oto słowa odczytywał, które kiedyś Rabbi Jaakow wypowiedział i zapisane zostały:

"Ten świat jest jak przedsionek przyszłego świata; przygotuj się w przedsionku ,abyś mógł wejsć do komnat"

*

Ale zanim Michał Andriolli wjechał do Będzina był jeszcze na Dorotce.

Tak o tej wyprawie napisał:

"od Grodźca porzucamy konie i pniemy sie wprost ku szczytowi. Trud to niemały bo zielska i trawy śliskie,wiatr dmie potężnie, a nogi coraz się zapadają w dołki pokryte zielskiem,które pokopano by posadzić małe świerki.

Stajemy pod kościółkiem.

Ale cóż nędzny rysunek zdoła oddać wobec tego co oko w około widzi.

Stoimy na cyplu wzgórza ,na pograniczu dwu państw.Oko zbiega swobodnie szukając różnicy. Przecież jakaś musi być. Toć dwa państwa...dwa ludy..dwie cywilizacje odmienne."

*

Przy dobrej pogodzie i Beskidy zobaczymy z góry św Doroty i Tatry. Dobrą lunetę mieć należy i zobaczymy szczyty Tatr.

A w Tatrach Klimek Bachleda turystów oprowadza.

Zaprosić by go trzeba do dworku naszego by opowiedział o górach , którym oddał wszystko ,Życie oddał.

*

Dwie cywiliacje. Jedna to cywilizacja Rosyjskiego Imperium a druga to cywilizacja Prus.

Obie zaborcze, obie nieprzyjazne.

*

Parę kilometrów tylko, a miasto Będzin nie byłoby w rosyjskim zaborze. A tak świat wschodu

przypadł mu w udziale.

*

Ci kozacy dońscy, tacy przystojni i uśmiechnięci na tym zdjęciu, zupełnie inne maniery

okazywali kiedy nahajkami bili tłum, który wyrażał inne zdanie niż to, jakie Jaśnie panujący

narzucał.

Brali – opowiadała Marysia – garść słonecznika do ust i umiejętnie zębami i językiem

oddalali ziarenko od łusek. Nie pojedynczo jak teraz to robimy. Po prostu garść. A potem pluli

na ulicy. Wyobraźcie to sobie w zaborze pruskim, gdzie pozamiatane chodniki, przycięta

równo trawa i czystość, i schludność.

No cóż, tam Europa.

A my co? Azja.

*

Hinko Ethiopus, wójt Będzina, zwołał wiec. Przemsza znów wylała i do osady Brzozowica

nijak dostać się nie można, chyba żeby tratwy pobudować. Bo też z głodu oni pomrą, chleba

im trzeba dowieźć. A zacni tam ludzie żyją. Smołę wyrabiają i węgiel drzewny. To też co

postanowili to zrobili. A wszystko to z wieży budującego się zamku obronnego obserwował

rycerz Lubosz. A był rok Pański 1360, czyli mówiąć krótko średniowiecze.

*

A gdyby rycerz Lubosz dziś na wieżę będzińskiego zamku wyszedł i pilnie okolice obserwował , to ujrzał by jakże inny świat od jego świata.

Inny świat inne miasto, inni -jakże inni -ludzie.

Za sto powiedzmy lat świat będzie też inny . Będzie coś czego nie sposób przewidzieć i nawet nie probujemy tego czynić.

Wiadomo tylko że gdybyśmy jakimś cudem znależli się w miescie za sto lat , bylibyśmy zaskoczeni.

Tak jak zaskoczeni byliby ci z wieku XIX jakby cudem jakimś w naszym świecie się znaleźli.

I źle by im było bo ich świat odszedł.

Ich świat przyjazny, zrozumiały, przewidywalny.

*

Jest charakterystyczne i ciekawe że córki Marcina wyrwały się w świat dopiero po jego śmierci. Marcin był przeciwny temu by kobiety zdobywały wyższe wykształcenie.

A Maria została jedną z pierwszych studentek Jagiielońskiego Uniwersytetu w Krakowie, a to przecież powód do dumy. Ale nie dla Marcina, on pewnie by tego nie przeżył.Więc w pewnym sensie dobrze że już nie żył.

*

W roku 1896 syn Marcina, Adam Cumft , też pastor w Radziwiliszkach, dostał od cara Aleksandra III pamiątkowy srebrny medal.

I Adam Cumft ten medal od Moskala przyjał. Nie wiadomo za co go dostał. Gdzieś w petersburskich archiwach musi być zapisane za co, i może dowiemy się kiedyś, bo co by nie mówić nie jest to powód do dumy. Mało tego w 1901 roku dostał krzyż. Ale car już był inny.

*

Adam Cumft 1860-1911

Car Aleksander III zmarł w roku 1894. Więc medal za zasługi-bo tak to trzeba chyba określić, na razie nie wdając się , za jakie zasługi-dostał Adam dwa lata po śmierci cara.

Czyli mówiąc krótko biurokracja w mieście Petersburgu jest nierychliwa ale za to sprawiedliwa.

*

W 1964 roku w pewnej sali sądowej

Petersburga, który chwilowo stał się Leningradem doszło do następującego dialogu:

Sędzia: Gdzie pracowaliście?

Oskarżony: W przemyśle, w ekspedycjach geologicznych…

Sędzia: Jak długo pracowaliście w przemyśle?

Oskarżony: Rok.

Sędzia: W jakim charakterze?

Oskarżony: Jako frezer.

Sędzia: W ogóle jaki jest wasz zawód?

Oskarżony: Poeta. Poeta-tłumacz

Sędzia: A kto ustalił że jesteście poetą? Kto was przyjął w szeregi poetów?

Oskarżony: Nikt. A kto mnie przyjął w szeregi ludzi?

Sędzia: Czy uczyliście się tego?

Oskarżony: Czego?

Sędzia: Jak być poetą. Czy nie próbowaliście uczęszczać na uniwersytet, gdzie dają

wykształcenie… gdzie uczą…

Oskarżony: Ja nie myślałem… nie sądziłem, że można to osiągnąć przez wykształcenie.

Sędzia: A przez co w takim razie?

Oskarżony: Myślę, że to… od Boga…

A kto to ten oskarżony , który nie ulega monstualnemu złu ,tak ,to Josif Brodski.

Koniecznie, koniecznie trzeba go zaprosić.

Nie wiadomo gdzie jest ,czy na zesłaniu na Syberii czy w Nowym Jorku czy w Wenecji , musi go Jasiek posłaniec nasz niezawodny goniec , znaleźć i zaprosić.Musi!

*

"Podróż przecież nie zaczyna się w momencie, kiedy ruszamy w drogę, i nie kończy, kiedy dotarliśmy do mety. W rzeczywistości zaczyna się dużo wcześniej i praktycznie nie kończy się nigdy, bo taśma pamięci kręci się w nas dalej, mimo że fizycznie dawno już nie ruszamy się z miejsca."

A ta książka to taka podróż . Podróż do miejsc , którym nadamy znaczenie.

*

"Świat jest bardzo duży, a im więcej po nim podróżujemy tym bardziej stwierdzamy, że go właściwie nie znamy i że poznanie świata jest taką samą niemożliwością jak w biblijnej opowieści że wielbłąd nie może przejść przez ucho igielne. Im dłużej żyje i podróżuje tym bardziej się przekonuje, że dla mnie mapa świata jest pełna białych plam i ku mojemu zmartwieniu tych białych plam przybywa a nie maleje".

Tak pisze Ryszard Kapusciński i.. i ma chyba rację. Nie poznamy dogłębnie swiata. Za krótkie to życie, ale choć fragment mały ,choć okruch może ,ułamek

*

W 1896 roku urodziła się w mieście królewskim Będzinie ,Marysia. Marysia Opoka. Taka data jej urodzenia widnieje w

paszporcie z carskim orłem. W tym 1896 roku Mikołaj II zostaje koronowany na cara Rosji.

To jego zdjęcie wiszące w sali szkolnej na Warpiu Marysia będzie oglądać i przed lekcjami

hymn „Boże cara chranij” będzie śpiewać.

Z dziennika cara Mikołaja II:

„Procesja wyruszyła dokładnie o wpół do trzeciej, mama zajęła pierwszą złotą karocę…

Cóż mogę powiedzieć o zgotowanym nam powitaniu – było radosne, pełne triumfu, jak tylko

może być w Moskwie”

*

Marysia Opoka. była babcią autora tej książki. A kiedy poszła w roku 1903 do szkoły,,to była niestety szkoła rosyjska. Na ścianie wisiał portret cara Mikołaja II , tego który od którego Adam Cumft dostał krzyż. A przed lekcjami uczniowie śpiewać musieli hymn "Boże cara chranij", bo miasto Będzin było w granicach rosyjskiego Imperium, tak samo zresztą jak Radziwiliszki oddalone od Będzina setki kilometrów.

*

W Imperium nawet drzewa w puszczy muszą carski hymn nucić:

Pieśń litewskich borów

Wyszedł raz srogi ukaz do litewskich borów,

Aby nie śmiały szumieć ni modlić się ani

Mruczeć inaczej swoich wieczornych nieszporów,

Jak na suzdalską nutę: „B o ż e, c a r a ch r a n i”.

Trwoga padła na puszczę. Stoją ciche drzewa

Jak wynurzon z wód łona bór zakamieniały,

Ani zwierz się nie ozwie, ni ptak nie zaśpiewa,

Dzięcioł się boi nawet pukać w pień spruchniały.

A Suzdal cały krzyczy potrząsając knuty:

„Bór się boi, więc zagra wedle carskiej nuty”.

Wtem wstaje wiatr – i leci od zachodniej strony,

Już spadł na gonnych sosen wyniosłe korony,

Mruknęły dęby, trzęsie liściami brzezina:

Słuchajmy! Pieśń się jakaś wśród puszczy poczyna.

I brzmi coraz potężniej między koronami:

„Święty Boże a mocny, zmiłuj się nad nami!”

*

"W świecie Herodota niemal jedynym depozytariuszem pamięci jest człowiek. Żeby więc dotrzeć do tego, co zapamiętane, trzeba dojść do człowieka, a jeżeli mieszka on daleko od nas, musimy do niego pójść, wyruszyć w drogę, a kiedy już się spotkamy - usiąść razem i wysłuchać, co nam powie, wysłuchać, zapamiętać, może zapisać"

*

Wacław Pilecki, artysta malarz urodził się w 1896 roku, w tym samym roku co Marysia

wpisana do paszportu z carskim orłem Grzegorza Opoki. Z tym że Wacław Pilecki urodził się

na dalekim Uralu w miejscowości Nowoczerkutino. Studia malarskie zaczął w

Jekaterynurgu gdzie zamordowano cara (którego portret widziała Marysia co dzień w szkole

na Warpiu).

W Będzinie zamieszkał w 1921 r. Grób Wacława Pileckiego jest na cmentarza niedaleko Góry

Zamkowej obok grobu Marysi z domu Opoka.

Taki zbieg okoliczności. Ale czy na pewno?

*

W roku 1869 w Pińczowie urodził się ojciec Marysi Opoka , Grzegorz. Minie 87 lat i autor tej książki przejmię imię po Grzegorzu, pradziadku z Pińczowa.

A Grzegorz Opoka był murarzem. Majstrem murarskim. Zginął na budowie domu w Sosnowcu. Spadł z rusztowania. A Sosnowiec, który od siedmiu lat miał już prawa miejskie, rozbudowywał się na wszystkie strony.I ze wszystkich stron ściągali do tego nowego miasta ludzie by tutaj żyć i pracować.

A na ulicach słyszało się i rosyjski język i niemiecki i jidysz.

Tak jak w sąsiednim Będzinie, który miał już wtedy przeszło 500 lat.

*

Jednym z tych, którzy ściągnęli do tego młodego , rodzącego się dopiero miasta , był Henryk Dietl (1839-1911). Po zdobyciu wykształcenia i doświadczenia zawodowego przybył w 1878 roku wraz z żoną z Saksonii do Sosnowca i stał się po czasie jednym z najbogatszych ludzi ówczesnego Królestwa Polskiego. W Sosnowcu założył jedyną wówczas w Rosji przędzalnię wełny czesankowej, a jej korzystne ceny na skutek wojny celnej Rosji z Zachodem uczyniły go wkrótce czołową postacią miasta i regionu.

*

Jakże inne losy życiowe miał Grzegorz Opoka od Marcina Cumfta.

Ale mimo wszystko ,mimo iż Grzegorz Opoka mieszkal na Warpiu, w ubogim raczej domu, to mimo wszystko do jego izby też zaprosimy ciekawych gości.

Bo historia tego domu niemniej ciekawa.

*

"Ustały dla nas bić godzin zegary,

Duch nie miał czasu, a czas nie miał miary;

Szedł błyskawicą do wieczności progu

Duch - a stał wieczność - kiedy stanął w Bogu"

*

Ci , o których piszemy sa już poza zegarem. Niby ich nie ma , a jednak są, trwają gdyż pamieć o nich trwa.

*

Ten paszport został wydany w 1903 roku. Paszport z carskim orłem. Dwugłowym. Na stronie

siódmej urzędnik wpisał dzieci, które urodziły się: Józia w 1891, Marysia w 1896, Stasiu w

1898. Właściciel tego paszportu Grzegorz Opoka urodził się w 1869 r. w Pińczowie. Potem

za chlebem przywędrował do Będzina. Tutaj poznał żonę, która była 2 lata od Grzegorza

starsza. Grzegorz Opoka był murarzem. W 1911roku spadł z rusztowania na budowie w Sosnowcu

i zabił się. Pozostawił żonę i siedmioro dzieci. Do mieszkania na Warpiu zawitała bieda.

Zawitał głód.

*

Ale ,ale :

Ej, do nieba nam potrzeba! Tam pokoje, słodkie zdroje, Obłoki w potoki.obfite ,zakryte"

*

Ks. Baka już widać czyta swoje mądre wiersze o życiu.

*

A tymczasem w szkole na Warpiu zaczęła się lekcja. Hymn odśpiewany i nauczyciel Rosjanin

czyta uczniom historię rodu Romanowów.

Mikołaj II Romanow, miłościwie nam panujący car i jego żona Aleksandra doczekali się syna.

Mały carewicz Aleksy – mówi nauczyciel – kiedyś obejmie tron Wszechrusi. A przyjdzie czas

że może i do miasta Będzina zawita.

Nie zawita. Zgnije gdzieś w dole w Jekaterynburgu. A wcześniej życie jego będzie pasmem

cierpień, gdyż straszliwa choroba dręczyć go będzie.

I jeżeli on uosabiał Imperium, to Imperium było cieniem. Wykrwawiającym się cieniem.

Ale o tym nie wiedzieli uczniowie na Warpiu.

*

Carewicz Aleksy Mikołajewicz urodził się 30 lipca 1904 o godzinie trzynastej piętnaście. I to

była pierwsza wiadomość jaką 1 września 1904 roku usłyszała Marysia i jej koledzy w szkole

na Warpiu.

Aha. Jeszcze jedno. Mały car był długi na 58 cm. Ważył 4660 gram.

*

Jaki był ten car, który dał srebrny medal Adamowi...?... w dokumentach tak stoi:

"Wprowadził bezwzględny despotyzm. Mnożył aresztowania, śledztwa, tortury. Wprowadził obowiązek dokładnych ksiąg meldunkowych we wszystkich miejscach publicznych.Nasilił współpracę tajnej policji z innymi służbami. Przeprowadził reformę służb specjalnych. Utworzono "Ochranę", której podstawowym zadaniem była infiltracja środowisk opozycyjnych".

I od takiego cara Adam Cumft , pastor w Radziwiliszkach następca Marcina przyjął medal.

*

Jak dostać się do petersburskich archiwów aby poznać prawdę, jeżeli w petersburskich archiwach w ogóle jest prawda? Chociaż , jeżeli chodzi o prawdę to chyba tylko tam może ona się znajdować.

W kraju gdzie kłamstwo jest istotą życia ,tylko tajne służby mogły znać prawdę. Tylko one.

*

W 1945 roku jeszcze raz Maria miała spotkanie z Imperium. Tym razem ludzie Imperium

przyszli z karabinami na sznurkach, obdarci, prawie bosi ale idący na Berlin. Jednego z nich

zakwaterowano w domu Marii przy Brzozowickiej ulicy. Śpiewał całą noc pieśni rosyjskie,

smętne i rzewne, i powiedział słowa na zawsze zapamiętane:

„Jeśli nie zginę po drodze, jeśli nie zginę w Berlinie to gdy wrócę zabiją mnie. Zabiją mnie bo

widziałem świat Zachodu. Przyjdą w nocy, zabiorą do łagru i zabiją. Przyjdą w czapkach z

niebieskim otokiem”.

Ale to było powszechne doświadczenie w Imperium.

*

A Josif Brodski tak wyraził swoje odczucie gdy przeczytał Archipelag Gułag " człowiek jest w stanie ogarnąć tylko taką ilość zła, do jakiej sam jest zdolny"

*

„Radujcie się, choć teraz musiałem doznać trochę smutku z powodu różnorodnych

doświadczeń”.

1 P 1, 6

Tam nie będzie cierpienia. Czy taką nadzieję miał żołnierz Imperium spędzający noc na

kwaterze w Będzinie? Imperium odebrało mu wszystko. Wymazało wiarę, nadzieję i miłość z

życia. Było piekło i strach. Miliony tego doświadczyły, ponieważ zawładnął tym ogromnym

krajem Zły. I nie chodzi tutaj o kolor sztandarów, o głoszone hasła. To był kamuflaż. Istotą

były rządy czystego Zła. Zła, które deprawowało ludzi i na pokolenia zaszczepiło im

kłamstwo i obłudę.

*

Tyle mód przeminęło, tyle form umarło, a inspiracja tekstami świętymi jest niewyczerpana.

I nawet pisząc o moim mieście tekst, który jest takim luźnym skojarzeniem sięgam po np.

Psalmy. Czuję bowiem że pisząc o ludziach, których nie ma, którzy odeszli do innego miasta

pięknego w sposób niewypowiedziany, szukam wytłumaczenia ich życia, czasów, w których

żyli tekstem ponadczasowym. Każde życie – trzeba w to wierzyć – jest ponadczasowe.

Niektóre życie wydaje się banalne. Ot żył i koniec. Nic wielkiego nie zrobił, czytać nie umiał,

pisać nie umiał, nigdzie nie był, no to po co żył. Ale to nasza miara i ocena. Trzeba szukać

Prawdy i istoty życia. A szukanie i tylko szukanie jest najważniejsze.

*

" Czy to drugie życie pochłonie nas z wiekszą siłą niż ziemskie

Czy wyda nam się prawdziwsze

i jak tam będzie

Czy popadniemy w nieruchomy zachwyt osobno

Czy razem zatracimy się w kosmicznym tańcu"

*

A kiedy na nas wyrośnie trawa

Gdy nas doścignie ostatni zawał, gdy nasz ziemskie sprawy wszystkie

Skryją się pod zielonym listkiem, wtedy nam będzie wszystko jedno

Czy dobrze jest, czy też jest źle

Wtedy nam będzie wszystko jedno

A wcześniej..NIE"

*

Wszyscy znamy ten obraz Jana Matejki Reytan-Upadek Polski. Dlatego zaproszenie do Marcinowego dworku Reytana nie może podlegać dyskusji. Zwłaszcza w sytuacji kiedy Adam, syn Marcina Cumfta z Radziwiliszek, sto lat po tym geście Reytana , nie zrobił takiego gestu jaki powinien zrobić.Nie przyjąć medalu, albo medal odesłać.

*

Ten medal stanowi pewien problem, ale dla mnie , gdyż -tak myślę- dla Adama , na którego zdjęcie teraz patrzę- problemu nie było.

Pracował solidnie, uczciwie, władza to dostrzegła , uznala za stosowne nagrodzić, więc wszystko jest na miejscu. Jak należy.

Dopiero ja autor po stu przeszło latach robię z tego problem.

Bo myślę romantycznie, a ten romantyzm trwa ciągle trwa we mnie. A Adam -syn Marcina- mimo iż na Litwie żył i powinien być romantyzmem zarażony w sposób nieuleczalny, jednak jakoś mu nie uległ.

Czyli okazuje się że tak też można. Też można, ale jakże to tak?

*

Chopin jest bardziej polski niż Polska.A i z dala , z Paryża lepiej ją ujrzał, zrozumiał i dał wyraz.

*

To nie deszcz

To są krople Chopinowskich nut.

To nie szept

To fortepian oddycha tak.

Posłuchaj Marcinie tej piosenki mimo iż ty z XIX wieku i Waweli słuchać niepodobna, ale my ci umożliwimy byś poznał wszystko bez względu na czas.Bo taki czas ci dany dziwiętnastowieczny,ale tu w tej książce możemy wszystko , możemy zburzyć bariery. Tylko tu.

*

Musimy słuchać tych,którzy milczą i przyglądac się temu co niewidzialne.

*

"Przeciętny człowiek nie jest specjalnie ciekaw świata. Ot, żyje, musi jakoś się z tym faktem uporać, im będzie go to kosztowało mniej wysiłku- tym lepiej. A przecież poznawanie świata zakłada wysiłek, i to wielki, pochłaniający człowieka. Większość ludzi raczej rozwija w sobie zdolnośći przeciwne, zdolność, aby patrząc- nie widzieć, aby słuchając- nie słyszeć".

Te słowa wypowiedział Ryszard Kapusciński. I miał rację. Zaprosimy go do naszego dworku aby powiedział nam czy warto podróżować, poznawać, czy może nie warto.

*

W pielgrzymstwie świat ten ustawnie krążę

Nie wiedząc dokąd. Atoli dążę

Każdej minuty.

Lata, miesiące, dni i godziny

Mijając dają znać, że terminy

Tuż tuż zbliżają,

Do których zmierzam, których dojść muszę.

Jednak nie dojdę, chociaż wysuszę

Myśl mą o onych

*

XIX wiek . Marcin miał szczęście że urodził się i żył w tym wieku, wieku tak ważnym dla Polski.

Brzmi to dość dziwnie i zagadkowo, bo przecież w XIX wieku Polski na mapie nie było.

Jest taki obraz ,a na nim trzech władców ,którzy rozrywają Polskę na kawałki, każdy stara się jak najwięcej urwać dla siebie, by pochłonąc ,by unicestwić.

I urwali i pochłonęli ..ale jednocześnie spowodowali że ta Polska przeniosła się gdzie indziej, w sferę ducha,. A tam ich władza już nie sięgała.

*

Czyli Polski nie było , ale właściwie była . Unosiła się nad litewskimi wzgórzami, w dworkach kresowych była.

I Marcin chcąc ,nie chcąć musiał tę nieistniejącą Polskę przyjąć pod swój dach, przyjąć do swojego kresowego dworku ,który na samej granicy zbudował.

O POLSKO! POLSKO! Święta! Bogobojna!

Jeżeli kiedyś jasna i spokojna

obrócisz swoje rozwidnione oczy

na groby nasze, gdzie nas robak toczy;

gdzie urny prochów pod wierzby wiosenne

skryły się dumać jak łabędzie senne:

Polsko ty moja, gdy już nieprzytomni

będziemy - wspomnij ty o nas! O, wspomnij!

Wszak myśmy z twego zrobili nazwiska

pacierz, co płacze, i piorun, co błyska.

*

I jeszcze ta Polska była w pracowni mistrza Jana Matejki w Krakowie.na jego płótnach była, a płótna te ,to jak dzieła filmowe. Wielkie panoramy dziejowe.

A mistrz Jan właśnie w swojej pracowni przenosi się do 1521 roku by uchwycić tamten czas.

Będzie na płótno przenosił dzwon.

*

Na naszym kalendarzu 9 lipiec 1521 rok. Wcześnie rano mistrz ludwisarski Hans Beham wychodzi ze swojej pracowni w pobliżu Bramy Floriańskiej położonej i kroki swe kieruje na Wawel. Po drodze wstępuje jeszcze do Kościoła Mariackiego by przed ołtarzem mistrza Wita pomodlić się o szczęśliwy dzień , aby wszystko poszło jak najlepiej.

Hans Beham ,jak zawsze, dziwi się jak z takich martwych klocow mógł Stwosz wyczarować, bo inaczej tego nie można nazwać, tych apostołów co jak żywi potrafią zawładnać wyobraźnią.

On z metalu odlał wielki dzwon i dziś ,właśnie dziś, będzie kierował wielkim wydarzeniem , musi umieścić ten dzwon na przebudowanej specjalnie na tę okoliczność dawnej baszcie obronnej .

A udział w tym wydarzeniu zapowiedział Najjaśniejszy Pan ,król Zygmunt z całym dworem.

*

Kraków. Oberża "Pod złotym pawiem" A widzieliscie mistrza Behama , jak dumnie na Najjaśniejszego Pana Króla naszego Zygmunta patrzał ,kiedyśmy wreszcie dzwon gdzie trzeba zawiesili.Silny jak tur Bartłomiej z Tyńca, kończacy bochen chleba i michę wielką mięsiwa wszelakiego , zapijający to wszysko ogromnym kuflem piwa, grzmiał swoim basemna całą oberżę, w której zebrali się najwięksi siłacze Krakowa i okolicPijąc, jedzac , śpiewając, o tym wydarzeniu mówili i dumni byli że ten dzwon, który oni z takim trudem i nieludzkim wysiłkiem podniesli i na dzwonnicy umieścili , na Wawelu już na wieki wieków zostanie.Na wieki wieków.

*

Wyobraził sobie mistrz Jan Matejko tamten czas i zaczął malować ten obraz.

I uwiecznił to wydarzenie ..a Bartłomiej ? Bartłomiej silny jak tur..co z nim?

Jest..jest na pierwszym planie...na brązowo ubrany, rajtuzy brązowe, kapota ..ale postura potężna przede wszytkim, ..siła aż bije w oczy wylewa się z obrazu.

To i Bartłomiej na zawszejuż będzie ten dzwon podnosił , mistrz Beham na zawsze będzie dyrygował siłaczami a król Zygmunt, który aż wstał z tronu z wrażenia , już zawsze stać bedzie.

*

Zaprosimy mistrza Behama do naszego dworku, i Bartłomieja zaprosimy.

Trzeba będzie Marcinie ucztę specjalną przygotować, bo Bartłomiej lubi zjeść , że już o piciu nie wspomnę.

Mistrz Hans Beham do Norymbergi wyjeżdża , swojego rodzinnego miasta, to po drodze może zawadzić o nasz dworek.

To przecież zaszczyt nie lada gościć takiego ludwisarza.

A może by do Marcinowego kościoła odlał dzwon?

Kto wie.

Jakby dał głos ten dzwon to i na Litwie i w Kurlandii byłby słyszany.

*

A ja teraz zapraszam cię Marcinie na wycieczkę, na wycieczkę jedyną w swoim rodzaju.

Mieszkasz nad samą granicą. Dwie rzeki Niemenek i Oposzcza stykają się blisko twego dworku, więc idea granicy jest ci bliska.

Dlatego list wysyłam do ciebie , bo na telefony nie odpowiadasz, ja wiem ze żyjesz w czasach kiedy nikt nawet nie słyszał o czymś takim jak telefon, ale mimo wszystko nie usprawiedliwia cię to że nie odbierasz.zapraszam więc ciebie na wycieczkę do Trójkąta Trzech Cesarzy.

Jesteś sobie w stanie takie miejsce wyobrazić?

*

W jednym miejscu Rosja , Austria i Niemcy się stykają.

*

Katedra to symbol Europy. W Średniowieczu Europa była tam pokąd sięgały katedry.A najdalej na wschod była katedra w Gnieźnie.

*

Wystaw sobie czytelniku mapę Będzina z końca XIX wieku. To słowo „wystaw” tutaj nie pasuje. Trzeba by napisać „wyobraź sobie”. Pewne słowa zanikają. Zanikają na zawsze. Juliusz Słowacki często używał tego słowa „wystaw sobie” w listach, zwłaszcza do matki. To tak na marginesie, bo właściwie o czym innym chciałem napisać. O tej mapie. Mapa z końca XIX wieku. Na mapie Brzozowica, a na Brzozowicy młyn. Wyobraź sobie czytelniku ten młyn. Krajobraz niczym w Holandii. I wszystko byłoby dobrze, tylko patrząc na tę mapę, czytamy nazwy, które są po rosyjsku. Imperium sięgało aż do Brzozowicy. I ten teren, to miejsce nasze, ukąsiło Imperium Carów, a potem Imperium sowieckie zrobiło z naszego miejsca czerwone Zagłębie. Eksperymentowali tutaj potężni. Ciągle burzyli dzielnice całe i budowali dzielnice całe, ale już inne, wymieszane. Stare domy z piwnicami, strychami, komórkami zamieniali na bloki. Bloki nazwali te domy, bo przecież nazwa „dom” blokowi nie przysługuje. Blok to blok. Każdy żyje osobno, każdy z innej części kraju.

*

Będzin ma kilka dzielnic. Każda dzielnica inna. W 1358 roku Będzin uzyskał prawa miejskie. Przez przeszło 600 lat jego dzieje odzwierciedlały w jakimś sensie dzieje Polski. A te dzielnice są odzwierciedleniem ducha czasów.

Śródmieście – atmosfera końca XIX wieku i lat międzywojennych.

Ksawera – atmosfera socrealizmu. Jeszcze słychać pieśni junackie z lat 50 – tych.

(„Znów się pieśń na usta rwie, młodzież i SP”) Architektura przypomina Nową Hutę i film „Człowiek z marmuru”

Syberka – dzielnica przyjezdnych, ciągle nie zakorzenionych. Ich korzenie są w wioskach Kielecczyzny i Rzeszowszczyzny. Nazwa Syberka wzięła się stąd że był to punkt etapowy zesłańców na Syberię. Teraz kościół największy w Będzinie to „Golgota Wschodu”

Góra Zamkowa, Podzamcze – atmosfera żydowskiego Będzina – Cmentarz żydowski. Na ulicy Podzamcze ma się wrażenie że z domu wyjdzie Żyd w czarnym hałacie i poprosi o zgaszenie szabasowej świecy.

Warpie – atmosfera biedaszybów z końca XIX i początków XX wieku.

Jak wyjdziesz w nocy na basztę zamku to widzisz jak na spotkanie zmierzają na dziedziniec zamkowy i Król Kazimierz i Hinko Ethiopus i robotnicy z biedaszybów, górnicy z „Paryża”, włókniarki od „Szena”, zesłańcy na Syberię, Żydzi z ulicy Kołłątaja.

I dysputę prowadzą. O mieście mówią i swoim tutaj życiu przez te 600 lat.

*

W synagodze pod zamkiem modlą się będzińscy Żydzi. Już tu wrośli niczym kilkusetletnie

drzewa. Mają swoje groby, fabryki, ulice i kamienice. A w Wiedniu Adolf Hitler nie dostał się

do Akademii Sztuk Pięknych mimo że jego akwarele, nienajgorsze.

*

Blask wypalonych świec. Beniamin ze swojego okna miał widok na synagogę. Wyblakłymi

oczami patrzał na nią a potem z nabożną czcią przewracał kartki Pisma i tam natknął się na

zdanie z Mądrości Syracha:

„Woda gasi płonący ogień”.

I zobaczył Beniamin płonącą synagogę a woda nie zgasiła ognia, bo ogień zapalił już kilka lat

temu niedoszły student Akademii Sztuk Pięknych. Płonęły zwoje Tory i frunęły za rzekę

Przemszę. Taki upalony fragment podniosła Marysia, którą w 1896 r. wpisał urzędnik rosyjski

do paszportu Grzegorza Opoki. I nosiła ten fragment w modlitewniku swoim tam gdzie był

opis drogi krzyżowej. I pisało tam tak:

„Krzyż ma także swój koniec, jest wstępem do zwycięskiego wyjścia z grobu. Rozumie to

Matka tuląc martwe Ciało Syna”.

*

Na ulicy Podzamcze w Będzinie stoi stary Żyd. Właśnie wrócił z synagogi, której jeszcze Niemcy nie zburzyli,marzy o przyjściu Mesjasza. A Mesjasz w Kościele św. Trójcy czeka również na

niego. I doczeka się.

„Bo On sam cię wyzwoli z sideł myśliwego”.

Ps. 91, 3

Wielkie polowanie zaczęło się we wrześniu. Już 8 września wielka synagoga pod zamkiem

została podpalona. Nowy Testament otworzył bramę i uratował Stary Testament. Ksiądz

Mieczysław Zawadzki uratował tych co znad Jordanu przybyli i nad Przemszą znaleźli swoją

drugą ojczyznę. A na murze kościoła św. Trójcy jest jedyna w Polsce tablica z hebrajskimi

literami, która o tym 8 września mówi.

„…płonie synagoga

Płoną ludzie, płoną pergaminy…

I odszedł ten świat. Zamordowali go słudzy niedoszłego studenta Akademii Sztuk Pięknych w

Wiedniu.

*

W Będzinie przed II wojną światową było kilka zakładów fotograficznych. Wyprawa do

fotografa to było przeżycie. Trzeba było ubrać się odświętnie i przybrać odświętną pozę.

Pracowni „Moderne” zlecono zrobienie zdjęcia z wycieczki klasy dziewcząt z gimnazjum

Furstenbergów. Pod ruinami będzińskiego zamku ustawiła się całą klasa a panowie

fotografowie z „Moderne” uwiecznili ten fakt. A potem to zdjęcie jedna z wychowanek wzięła

ze sobą to obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. A potem odnaleziono je w walizce wraz

2500 innymi zdjęciami a potem wpisano na płytę CD i teraz spoczywa w twardym dysku

komputera. I w każdej chwili można tam wejść i popatrzeć na klasę dziewcząt z gimnazjum,

które zadowolone patrzą w obiektyw gdyż przeczuwają… że to zdjęcie w albumie będzie, na

płycie będzie i nie zginie.

To tylko one zginą.

*

"Ludzie tak znikają bez śladu, tak zupełnie bezpowrotnie, najpierw ze świata, a potem z naszej pamięci."

*

Ulica Podzamcze zaczyna się koło byłego Gimnazjum Furstenbergów, teraz liceum, które

przyjęło imię twórcy „Nocy listopadowej” ciągnie się aż do zamku, który wiele lat po

najeździe Dżyngis – Chana zbudował Kazimierz zwany Wielkim. Biegnie ta ulica obok

dwóch cmentarzy: cmentarza katolickiego i parę kroków dalej – żydowskiego.

I pierwszego listopada cmentarz katolicki jak wszędzie jarzy się milionami świec a cmentarz

żydowski tonie w mroku.

Ale zdarzyło się raz że idąc w stronę zamku zauważano na

kirkucie żydowskim palącą się jedną lampkę. Ta jedna jedyna lampka, położona na macewie,

to może ślad pamięci po tej wycieczce dziewcząt z Gimnazjum Furstenbergów, które stoją

pod Zamkiem i patrzą w obiektyw, a teraz patrzą z ekranu komputera. Może na imię jaj było

Salka, a może Róża, Sara albo Dorka.

*

Ona przychodziła do nas ze swoim ojcem. To byli biedni będzińscy Żydzi. Mój ojciec

częstował ich ziemniakami, które kroił w plasterki i piekł na rozgrzanej blasze piecyka

zwanego żeleźniakiem. Ona była piękną żydowską dziewczyną. Miała na imię Salina. Ostatni

raz widziałem ją w 1939 roku. Miałem wtedy 9 lat i ona też. Teraz mam 72 lata. Pamiętam ją

jakby wczoraj wyszła od nas z ojcem. Kiedyś ją spotkam, bo do spotkania z nią kiedy by

miała 15 lat nie dopuścili słudzy niedoszłego studenta Akademii Sztuk Pięknych. Ja zostałem

elektrykiem. Wiele kamienic w Będzinie ma instalacje elektryczne, które ja zakładałem. Teraz

Będzin jest inny. Nie ma Żydów, nie ma Saliny o wielkich, czarnych oczach. A Jurek, który

do dzisiaj pamięta Salinę jest synem Marysi Opoki, wpisanej do paszportu Grzegorza Opoki.

Paszportu z carskim orłem.

*

To się zdarzyło w będzińskim getcie. W getcie na Kamionce(Warpiu), był 1941 rok.

Wtedy to Jurek , syn Marii, naszej znajomej z carskiego paszportu, spotkał Salinę po raz

ostatni. Otóż Maria i jej mąż Stefan mieli pole na terenach, które Niemcy uczynili gettem

żydowskim. Mając od Niemców zezwolenie mogli wchodzić na teren getta by pracować na

polu i zdarzyło się jesienią że zwozili wielkim wózkiem ziemniaki. Spotkali znajomego Żyda

Herszliga z córką Saliną, Saliną o wielkich czarnych oczach. Salina przed wojną przychodziła

do domu Marii i Stefanai tam częstowano ich ziemniakami pieczonymi w popiele czy na

rozgrzanej blasze. Ona była zawsze zamyślona, taka tajemnicza.

Nie ma Saliny na zdjęciach zrobionych przed wojną w Będzinie bo to byli bardzo biedni

Żydzi, a oni się nie fotografowali. I ojciec Jurka Stefan powiedział w tym getcie do Herszliga

że przewiezie w tym wózku z ziemniakami Salinę i uratują ją, lecz Herszlig powiedział że

musi zostać z córką.

- Nie opuszczę Sali i ona też mnie nie opuści.

Salo – przecież mogłaś wyjechać z getta. Ja bym ciągnął ten wózek a potem ukrytej

dawałbym gorące ziemniaki i Salino doczekałabyś dnia kiedy skończyło się zło. Jeszcze raz

się obejrzałem wychodząc z getta jak ona odchodzi z ojcem, a on trzyma ją za rękę i z

miłością wielką patrzy na nią.

Tak jak ja.

60 lat przeszło minęło Jurku a ty pamiętasz?

Pamiętam.

*

W 1825 roku jeden z obywateli miasta Będzina zginął pod rumowiskiem walącego się muru zamku. Wtedy to wydano polecenie zburzenia zamku do fundamentów. I już Będzin nie kojarzyłby się z zamkiem, nie powstałyby dziesiątki, setki, tysiące zdjęć zamku, a kierowcy jadąc nocą przez Będzin nie ujrzeliby wynurzającego się z mroku zamku w niebieskich oparach mgły. Ale na szczęście w 1827 roku nakazano wstrzymać burzenie i chronić zabytki, bo przecież zabytkami są. W 1833 roku hr. Raczyński, komisarz Banku Polskiego zobaczywszy „przepyszne” zwaliska zamku postanowił je odbudować. W 1834 zajaśniało zamczysko pełnym blaskiem. Na razie jeszcze nie niebieskim.

*

Łatwo nam o tym mówić, łatwo nam o tym pisać.Ale tak to jest że następne pokolenia mają tendencję do łatwego osądzania i potępiania.

*

O przemijaniu pisał już Kohelet parę tysięcy lat temu. Już on

się dziwił przemijaniem. Już psalmista wiedział że ślady życia ludzkiego zacierają się. Więc

po co ich szukać?

Tutaj chodzi nie tylko o pamięć. Tutaj chodzi o podróż. Będziemy podróżować po mieście

razem z ludźmi, którzy kiedyś po ulicach jego chodzili. Razem z ludźmi, którzy teraz chodzą.

Będziemy rozmawiać z nimi. Jako że przypadków nie ma, zrozumiemy dlaczego ktoś żyje w

tym miejscu, akurat w tym czasie i z tymi i tylko z tymi ludźmi spotyka się. Ma napisaną rolę

do odegrania. Ale ma też wolność i Bóg łączy te dwie sprzeczności. Swój plan w stosunku do

człowieka z wolną wolą człowieka, który chce czegoś innego, który przecież wie lepiej niż

Bóg

*

„Zbierzcie pozostałe ułomki, aby nic nie zginęło”.

J. 6, 12

Czyli ważne jest wszystko. Z życia Marysi i wielu, wielu innych pozostają takie okruchy,

ułomki. Zbieramy je, do kosza wkładamy, niech każdy weźmie, kto całego bochenka chleba

nie jadł. Przyjdzie czas że te okruchy, te fragmenty, te ułomki cenne będą. Już są cenne. Z

nich budujemy całość. I jak się dobrze wczytamy to ujrzymy całe życie tych co kiedyś

ulicami miasta chodzili, a teraz nie ma ich. A patrząc na nich, siebie zobaczymy.

To się wydaje proste. Życiorys człowieka. Znamy datę urodzenia, znamy datę śmierci, znamy

garść faktów z życia, a przecież nie rozwikłamy nigdy tajemnicy. Tajemnicy dlaczego urodził

się tutaj? Dlaczego spotkał w życiu te osoby a nie inne?

Dlaczego cierpiał, kiedy inni… też cierpieli?

Żadnych odpowiedzi nie będzie, nie może być

*

„Racz mnie zachować na wieczność”.

Nie martw się nic nie zginie, żadne słowo, łza, uśmiech. Wszystko jest zapisane.

*

Marcin był Niemcem, Niemcem żyjącym na Litwie. Chociaż to jest niepewne czy był Niemcem czy na przykład mieszkańcem jednego z krajów bałtyckich, który przywędrował na Litwę, .Estończykiem na przykład , Łotyszem albo i Finem. Nie jednak Finem nie był. W jego bibliteczce nie było Kalevalii. A Kalevala to taki fiński Pan Tadeusz. Prawdopodobnie przodkowie Marcina przywędrowali do Inflant z Saksoni . A Saksonia , to byłby ciekawy trop. A wracając do biblioteki, nie wiadomo własciwie jakie książki posiadał Marcin , możemy się tylko domyślać.

Posiadał na pewno Biblię, oraz dzieła Jana Kalwina. To jest pewne , a co do innych książek to ...to zapełnimy mu bibliotekę ,gdyż jest to konieczne by nasza opowieść mogła się toczyć

*

Miejscowość w której żył Marcin to Radziwiliszki. Jak nazwa wskazuje pochodzi od Radziwiłłów , wielkiego i znanego rodu magnackiego.

Miasteczko założone zostało w 1584 wraz ze zborem protestanckim przez księcia Krzysztofa Radziwiłła . Podczas szwedzkiego potopu zbór jak i reszta miasteczka zostały zburzone, później odbudowane. Od 1795 pod panowaniem rosyjskim.

A kiedy Marcin zbudował w roku 1887 piękny kościół ,to z wieży kościoła można było patrzeć na Kurlandię , która położona po drugiej stronie rzeki Niemenek , fascynowała swoją jakże bogatą historią.

*

Jan Gabriel Cumft 1864-1929. Lekarz-okulista.

Zdarzyło się, że Jan się pojedynkował i w pojedynku tym został ranny. A pojedynek odbył się w Dorpacie , najbardzie polskim z estońskich miast.

A tak opowiedział o tym zdarzeniu:

"..właśnie opatrzyłem ranę w udzie ,gdy do mieszkania mojego zastukał woźny uniwersytecki. Przyniósł wezwanie od samego rektora, do natychmiastowego stawienia się przed oblicze jego magnificencji. Udałem się tam natychmiast piechotą ,zaciskając zęby w bólu i mocno kulejąc.

Do gabinetu rektora wszedłem jednak wyprostowany i nie kulejąc.

Rektor wybuchnął żalami na ciągłe kłótnie między Polakami i wobec wiadomości o mającym się odbyć pojedynku zażądał słowa honoru że student wydziału medycznego Jan Cumft nie będzie się pojedynkował.

Więc ja z czystym sumieniem dałem słowo honoru, bo było już przecież po pojedynku".

*

Jasiek wybrał się do litewskiego zaścianka aby zaprosić Bartka. Bartka zwanego Prusak.tak to o nim w Panu Tadeuszu pisze Adam:

"Z kolei Bartek poseł rzecz swą wyprowadzał;

Ten, że często na strugach do Królewca chadzał,

Nazwany był Prusakiem od swych spółrodaków

Przez żart, bo nienawidził okropnie Prusaków,

Choć lubił o nich gadać; człek podeszły w lata,

W podróżach swych dalekich wiele zwiedził świata;

Gazet pilny czytelnik, polityki świadom,

W niebytność Maćka zwykle przewodził obradom"

*

Trzeba tutaj dodać i wytłumaczyć kim jest Jasiek, Otóż Jasiek to taki posłaniec. Będzie jeżdził z zaproszeniami po czasie i przestrzeni. Ba , nawet pozna córkę Juliusza Słowackiego . Hipotetyczną córkę oczywiście. A zapraszać będzie ludzi i postacie którę twają gdzieś czy to kartach książek , obrazów czy na celuloidowej taśmie. I miejmy nadzieję że ci zaproszeni przyjadą .

*

A jeszcze wracając do Jaśka -posłańca, dowiedzmy się kim był posłaniec za czasów Marcina.

Jest to postać przedpotopowa, dziś już zaginiona i z tradycji tylko znana, ale dawniej istnieli tacy ludzie, co przez całe życie sprawiali obowiązki posłańców, było to ich powołanie. Takiego: „umyślnego" poznać było można zaraz po fizjognomii. Człowiek to zwykle bywał śmiały, z ludźmi obyty, dróg świadomy, zahartowany na wszystko i chętnie przewożący różne wiadomości. Nie gardził on kieliszkiem w szynku i koń jego miewał zwyczaj nawet przed każdym się zatrzymywać proprio motu. Więksi panowie mieli takich bojarów wielu, szlachta wybierała zdolniejszych z włościan.

List, który zwykł był posłaniec przywozić, często do rąk własnych adresowany, zawijany był w szmatkę, trzymany za nadrą, niekiedy pod koszulą na gołym ciele, aby go czuł zawsze poseł, czasem zatykał się w baranią czapkę, między dwie jej ściany. Pismu niekiedy towarzyszyło ustne pozdrowienie i jaki dodatek słowny. Przyjmowano posłańca różnie, ale najczęściej i kieliszkiem, i miską. Czasem garść jaka i konikowi się dostała, który albo szedł do gościnnej stajni, lub drzemał u płotu.

*

Pierwszy do Marcinowego dworku przybył Hersz Singer.

Z Krakowa przybyłem drogi Marcinie , Hersz Singer jestem.Ale własciwie kto zna Hersza Singera? Nikt nie zna, a Żyda z Wesela każdy zna, każdy kto był na przedstawieniu w teatrze czy film pana Wajdy widział. Ale po co przybyłem , po to by ostrzec , by ostrzec tych co tak pchaja się na karty literatury by uważali , by ostrożni byli. Łatwo, o jak łatwo na karty książki wejść , ale wyjść już się nie da ,to niemożliwe. A jeszcze jak się trafi na takiego kogoś jak ten Wyspiański to już wszystko stracone.

Moje życie zniszczone ja już nie Hersz Singer , ale Żyd z Wesela. I mało że Wyspiański mnie zapisał , utrwalił można powiedzieć , ale to co zrobił pan Brandstaetter z miasta Poznania to już przechodzi wszelkie wyobrażenie. O mnie , tylko o mnie sztukę napisał, o mojej rozterce wielkiej , a ten aktor z Krakowa tak zagrał że mnie już nie ma i nigdy nie będzie . Bo ten aktor stał się mną.

Już Hersza nie ma, już nie liczy się że karczmę prowadziłem w Bronowicach, że 8 morgów ziemi kupiłem że spokojnie żyłem i nieźle zarabiałem.

To się nie liczy tego nie ma . Więc ja Marcinie chociaż tym się przysłużę że ostrzegać będę

..nie pchajcie się tak na karty książek.

Inna rzecz że ja się nie prosiłem bym się w sztuce tego -jak mu tam..Wyspiańskiego- znalazł. Włożył mnie tam bez pytania a wyjść stamtąd...nie ma mowy.

Zastygłem tam już na zawsze bo ta sztuka, Marcinie , to Wesele to jak mówią kwintesencja polskosci, ba , nawet polskiego ducha.

- A był pan panie Hersz na tym przedstawieniu?

Czy mogłem nie iść Marcinie? Musiałem iść żeby zobaczyć co ja tam robię i co mówię.

Mój ojciec nie był w teatrze,mój dziadek nie był w teatrze, moj pradziadek nie był w teatrze i dopiero Hersz Singer był w teatrze.

Pomyśl Marcinie ja pobożny stary poważany Żyd stoję przed ludźmi w teatrze gadam z Rydlem jakieś głupstwa,kłócę się z chłopami , z jakims dziadem a ksiądz ciągnie mnie za chałat i przypomina mi, że mu jestem winien za dzierżawę. To są same kłamstwa.

*

Ale Jasiek niestrudzenie z zaproszeniami po Europie jeżdżił, by do dworku Marcina na granicy samej zbudowanego przybyli i historie swą opowiedzieli.

I przybywać zaczęli.

*

Kiedy nocą śpi scena, śnią maszyny huczne

I umilkły pioruny, burze, deszcze sztuczne,

Kiedy teatr bez widzów, jak kościół bez wiernych,

Jest tylko świętym domem tajemnic niezmiernych

Ci, co słońcem zrobili blask ramp migotliwy

I świat stworzyli bardziej niż życie prawdziwy,

Których wiecznie trwać będą miłość i cierpienie,

Schodzą się jako duchy i stają na scenie.

Was wzywam!

A kto wzywa? To Jan Lechoń.

Taka w końcu tragiczna postać.

Odszedł na zawsze w mieście gdzie niebotyczne drapacze chmur, a przecież jego świat był inny

Smutek taki mnie chwycił, że zda się, aż skomli,

Ani przed kim się żalić, kto wie, kiedy minie.

Gdybyż to było można usiąść przy kominie

I czytać sobie stare wiersze Syrokomli!

I marzyć, jakbyś pocztą wędrował podróżna.

O owych lasach, rzekach, tych dworach, tym zdroju,

I myśleć, że są wszyscy w przyleglym pokoju,

Od których ciągle listów wyglądasz na próżno.

Cóż znajdę, jeśli wyjdę takiego wieczoru?

Tu wszyscy obcy i każdy gdzieś śpieszy.

Ach żadna mnie muzyka dziś nie pocieszy,

Chyba "Aria z kurantem" ze "Strasznego Dworu".

*

Pan Roman Branstaetter przybył i takie oto słowa wyrzekł na początek

"Albowiem jesteśmy bezwolnym narzędziem w rękach naszych lekkomyślnych dzieł"

Jakież to dzieła ma Pan Roman na myśli?

*

"Wiesz Mamo- to oczywiscie list Juliusza Słowackiego- powiem ci czegom nikomu nie mówił. Modliłem się gorąco, żeby mi Bóg dał życie nanędzniejsze, żebym był pogardzanyprzez cały moj wiek i tylko żeby mi dał za to nieśmiertelną sławę po śmierci.

Przekonany jestem,że jakaś nadprzyrodzona moc pochwyciła moje prośby i dotrzymuje mi układu"

*

Andre Frossard przybył jako jeden z pierwszych. Przybył by opowiedzieć o tym co go spotkało 8 czerwca 1935 roku w małym kościółku przy ulicy Ulm w Paryżu.

W jednej chwili , bez żadnego przygotowania doświadczył wewnętrznie jakiegoś niezwykle intensywnego światła i nieskończenie łagodnej dobroci.

Objawił mu się inny świat, o wiele bardziej rzeczywisty, bogaty i piekny niż ten , który dotąd dostrzegał.

I te słowa Andre Frossard powiedział : "tylko Bóg istnieje, a wszystko inne jest jedynie hipotezą "

*

Często w dworku Marcina słychać było pieśń Solvegii. To pozwalało przywołać skandynawskie klimaty. Czyżby przodkowie Marcina stamtąd pochodzili, z fińskiej Kalewali lub norweskich fiordów? Kto to wie. Może znajdziemy odpowiedź.

*

Na studia wybrał się Marcin do Dorpatu, do pięknego miasta w Estonii. Tam studiował na wydziale teologii protestanckiej tamtejszego Uniwersytetu, zwanego dawniej Academia Gustaviana albo też

Universitas Gustaviana-Carolina a i taką też nazwą Cesarea Universitas Dorpatiensis się posługiwał.

*

Syn Marcina Cumfta, Konstanty również wybrał się na studia do Dorpatu. Ale nie wybrał teologii protestanckiej tylko matematykę.

Został potem wybitnym wykładowcą matematyki.

Opuścił na zawsze Radziwiliszki, wykładał matematykę w Rydze na tamtejszej politechnice.

I jak to matematyk,czyli umysł ścisły ,nic wspólnego z naszą romantyczną historią nie miał.

*

Nie byłoby tej historii ze studiami Marcina i jego synów gdyby król szwdzki Gustaw Adolf II nie ufundował Uniwersytetu w Dorpacie. Patrzy teraz dumnie z pomnika w Tartu i ma nadzieję że Marcin zaprosi go do swego dworku, i na spacer po Radziwiliszkach .

*

A muszę ci powiedzieć Marcinie że Dorpat odwiedziłem . A było to tak:

Jak by na to nie patrzeć ,to król szwedzki Gustaw Adolf spowodował że wybrałem się do Dorpatu. Bo trzeba było zobaczyć miasto gdzie Marcin i synowie jego studiowali. I Marcin nie zarzuci autorowi że zmyśla bo nie był.

Był , widział , dotknął.

Tę decyzje o moim tutaj przyjeździe podjął szwedzki władca w 1632 roku, fundując Uniwersytet znany jako Univeritas Gustaviana.

Dlatego pierwsze kroki skierowałem do pomnika z którego Król dumnie spogląda na miasto.

Miałem wrażenie - nawet pewność- że król chce mi powiedzieć te słowa" wreszcie jesteś , tyle lat czekałem"

Ile to już lat królu czekasz na mnie?

A ze czterysta już będzie, a to dużo i człowiek taki stał się jakby z żelaza.

- Dobrze królu że nie jesteś z marmuru, jak nie przymierzajać Mateusz Birkut.

-A jak tam podróż ci minęła , wszak z dalekiego kraju przybyłeś? - rzekł król Gustaw . - -Tak królu, z dalekiego kraju, ale też powiem ci że twoi potomkowie odwiedzili nas. Z biurem podróży które zwało się "Potop" przyjechali, nawet katolicki klasztor na Jasnej Górze chcieli zwiedzić mimo iż oni protestanci . Ale zakonnicy z uwagi na ograniczona ilość miejsc noclegowych ich nie przyjęli.

Ale wracając do podróży mojej tutaj...podróż ciekawa królu, bo i przez Litwę jechałem po drodze bursztynowe świerzopy oglądałem i jak wysiadaliśmy kości rozprostować to "wszystkim się zdawało ze Wojski wciąż gra jeszcze ...a to echo grało"

-A te wasze współczesne dyliżansy wygodne?

-Wygodne królu, wygodne i drogi bite to i podróż przyjemna.

Bo dodać muszę że moi przodkowie tutaj studiowali . Pradziadek Marcin i jego synowie. Teologię studiowali królu i medycynę i matematykę I na ludzi wyszli.To wypadało przyjechać tutaj i pochodzić ich śladami a może jakiś ślad odnaleźć. A studiowali w wieku XIX,i z Litwy do Inflant się wybrali bo Uniwersytet sławny a i poziom nauczania wysoki. A oni końmi jechali..jakież to było uciążliwe.

A król dalej swój monolog ciągnął -Patrz-mówi- ilu Polaków tutaj się wykształciło i wiedzą swoją krajowi służyli.

-O tak królu , lista studentów z Polski długa .

Ale pozwól królu że po mieście pochodzę, atmosferą lat dawnych pooddycham zdjęcie może jakie zrobię chociaż żem nie Japończyk i nie fotografuje wszystkiego co się rusza i co nie nie rusza

To i wyruszyłem.

Miasto piękne, zabytków pełne i uliczek urokliwych,a najwięcej pomników.

Co rusz pomnik.

A to całują się pod parasolem a to dyrygent dyryguje z pasją wielką, nawet pomnik świni, która poczciwa i smakowita się wydała.

I mosty . Mosty nad malowniczą rzeką pełne uroku.

A wracając do hotelu bo spać trzeba przecież posłuchałem rozmowy jaka na ławeczce przed uroczą " Cafe Wilde "prowadzili dwaj panowie W.

Oskar Wilde i Eduard Vilde.

-Skończyłeś już Doriana Graya? Pytał Eduard Oskara? Czy ona chociaż moralna będzie?

-Nie ma książek moralnych lub niemoralnych. Są tylko książki dobrze napisane i źle napisane. Odpowiedział Oskar.

*

Marcin byłby zdziwiony że znalazł się w tej książce, chociaż ,może jakoś by to przeżył, jednakże pomysłu że został wtłoczony w naszą romantyczna awanturę by raczej nie zaakceptował. Ale stało się . Osiedlił się na Litwie i chcąc nie chcąc musi uczestniczyc w naszej historii. Gdyby osiedlił się kilkadziesiąt metrów dalej na północ ,jego życie , historia jego życia byłaby inna . Zupełnie inna.

A tak został wplątany w dzieje ,które dla niego czasami niezrozumiałe były ,szalone ale i fascynujące.

*

Została czcionka. Czcionkę wymyślił Gutenberg i od tego momentu tysiące ludzi

dowiadywały się co myślą inni. Już mogli czytać o tym jak wygląda zachód słońca, nie

zadając sobie trudu by go samemu obejrzeć. I przeczytać mogli kto chciał książki wszystkie i

poznać całą wiedzę.

„Po części bowiem tylko poznajemy i po części prorokujemy

Gdy zaś przyjdzie to co jest doskonałe zniknie to co jest tylko częściowe”.

1 Kor. 13, 9

Zecer w drukarni w Będzinie na ulicy Sączewskiego pracowicie układał tekst z ołowianych

czcionek a potem wielka maszyna drukowała tekst. Wszędzie rozchodził się zapach farby

drukarskiej a z introligatorni zapach kleju stolarskiego. A teraz mamy dyskietkę – na

dyskietce tekst tej książki, odbijamy w nieskończoność.

„Gdy zaś przyjdzie to co jest doskonałe…”

I dyskietka też będzie eksponatem muzealnym niczym ta czcionka. Ołowiana czcionka z

literką Y.

*

Litwa należy do sfery mitu..Mickiewicz przeniósł Litwę do sfery wyobraźni, i tam ona już na zawsze zostanie. A na mapie jest tylko substytut, podróbka można powiedzieć.

Kiedy Adam przenosił Litwę w sferę ducha , Marcin liczył sobie jeden rok.i dodać należy koniecznie że Adam Mickiewicz przenosił Litwę w sferę wyobraźni , w Paryżu.

Żył potem Marcin na tej Litwie, która była dla Adama jak zdrowie, ale nie wiadomo czy kiedykolwiek przeczytał Pana Tadeusza .

Właściwie można z pełną odpowiedzialnością powiedzieć ze nie przeczytał.

Choćby dlatego że nie znał, i nigdy nie nauczył się języka polskiego, a i o Adamie Mickiewiczu pewnie nie słyszał.

Chociaż co do tego języka..może jednak znał .Skończył wszak gimnazjum w Słucku, gdzie językiem wykładowym był język polski, wiec zapewne znał język.Ale wątpię , by przeczytał Pana Tadeusza.

Ciekawe tyko czy przybył kiedy do Marcinowego dworku handlarz książkami ...

"a czy pamiętacie,

Kiedy w pańskim pałacu i w szlacheckiej chacie

Starczył za wszystkie książki wileński kalendarz,

A za wszystkie gazety wioskowy arendarz ?

Dziś cała Litwa czyta, dziś wszystko jest znane,

Więc pytasz sam u siebie: Kto sprawił tę zmianę ?

Oczywiście w dworku Marcina książki były ,jako że Marcin ukończył i gimnazjum w Słucku i Uniwersytet w Dorpacie to czytał chętnie a nawet musiał czytać Biblię bo tak nakazał Jan Kalvin.

Ale pytanie jest postawione takie, kto sprawił że cała Litwa czyta ?

Patrzcie! Ja go wam wskażę: Przyparty do ściany

Stoi Żyd siwobrody, okryty w łachmany,

Oczy krwawe, zamglone, zgrzybiałość na twarzy,

Pod pachą kilka książek. To Nestor księgarzy!

Nie szydźcie z tej postaci! Lat sześćdziesiąt blisko,

Jak zajął przy tej ścianie swoje stanowisko,

I przechodniom zalecał bibułę i szmaty,

Za miedzianą monetę dał złoto oświaty.

I jeszcze

Sprzedał za kilka groszy i w dodatku powie:

"Niech pan czyta szczęśliwie, niech służy na zdrowie."

No !... pana Mickiewicza zabłysnęła chwała;

to dobre dzieła !

Wallenrodom i Dziadom Litwa przyklasnęła.

Czy pan wiesz? były cuda, co i sen nie marzy:

W pół godziny sprzedałem dziesięć egzemplarzy !

A wziąwszy dziesięć złotych raduje się dusza :

"Ha ! to musi być większy od Horacyjusza !"

Pamiętam jakby dzisiaj, gdy w rzewnej podzięce

Autorowi Grażyny całowałem ręce..."

*

Z pożaru ratuj księgi przed innymi rzeczami; Nie kładź książki na ziemię, ani niczego na niej, a gdy upadnie podnieś ją i ucałuj; Spośród dwóch idących jeden niesie książkę: ten ma pierwszeństwo w przejściu; Biedą przyciśnięty sprzedasz książki na ostatku;

Splamiwszy inkaustem odzież i książkę - książkę odkupisz najpierw, nawet jeśli odzienie było drogocenne;

Chcąc czytaną książkę unieść i przybliżyć sobie, nie podłożysz pod nią innej książki, co będzie dla niej obrazą, jako sprzeczne z jej przeznaczeniem; rolę tę może przecież spełnić kawałek drewna lub kamień

Książka nie jest przeznaczona, by dawać ją w zastaw, ale żeby się z niej uczyć i kopiować ją .

Taka była wartość książek , dla nas dziś nie do wyobrażenia. Ale czuję to ze te czasy wrócą. Książka znów stanie czymś cennym

Zaśpiewajmy słowami Antoniego Odyńca tę pieśń;

"Pijmy zdrowie Mickiewicza,

On nam słodkich chwil użycza,Wszelkie troski koi boski —Jego lutni dźwięk!"

Już w uczniowskich stancjach w roku 1860 tę pieśń słychać było, co tak pięknie we Wspomnieniach niebieskiego mundurka" Wiktor Gomulicki opisał.

*

A Czesław Miłosz tak napisał:

"Ten Mickiewicz, po co nim się zajmować, jeżeli i tak jest wygodny.

Zmieniony w rekwizyt patriotyzmu dla pouczenia młodzieży.

W puszkę konserw, która po otwarciu miga

scenami kreskówki o dawnych Polakach"

*

Warto się nim zajmować. Warto go czytać.

*

Juliusz Słowacki postanowił poprawić Adama Mickiewicza.

"W Soplicowie, choć już się zbliżały zapusty,

Zjazdu nie było - dom był cichy, prawie pusty.

Wczora właśnie francuskie oficerstwo starsze,

Które wtenczas przez marsze i przez kontramarsze

Włóczyło się po Litwie z armią dowozową,

Opuściło gościnne zawsze Soplicowo..."

Ten fragment to Juliusza Słowackiego Pan Tadeusz.

*

Przyjdzie czas że do dworku Marcinowego , Żyd siwobrody przyniesie pięknie wydaną książkę która ma zagadkowy tytuł "Gdzieś w ostatecznej krainie". I wszyscy zgromadzeni w tym dworku, którzy przyszli zaproszeni przez gospodarza rozmawiać , wspominać ...przeczytają o sobie .A książka będzie w wileńskiej drukarni wydrukowana , a introligatorzy artyści dzieło sztuki z niej zrobią, i na półce to ona i tylko ona wzrok przyciągać będzie i do przeczytania namawiać.

A jaki to będzie rarytas dla bibliofilii.

*

Bo książka przetrwa, musi przetrwać bo jest wynalazkiem doskonałym ,jak koło , młotek czy dłuto.

Może tak się zdarzyć że internet się skończy a wynalazek to fascynujący , bo tę książkę którą teraz ja piszę a ty czytasz można błyskawicznie przesłać powiedzmy do Radziwiliszek ,albo na Alaskę. I ten internet może się skończyć a książka trwać będzie.

*

"Książkę papierową można wziąć do ręki, otworzyć na dowolnej stronie, zobaczyć początek i koniec, wyobrazić sobie jej objętość. To pomaga mózgowi w stworzeniu tak zwanej mentalnej mapy całej książki – skojarzyć informacje z miejscem, w jakim zostały pozyskane, co jest bardzo ważne w procesie uczenia się i zapamiętywania. Książka elektroniczna nie sprzyja tworzeniu takiej mentalnej mapy – cały czas dotykamy palcem jednego fragmentu ekranu, a w niektórych e-bookach nie widać nawet numerów stronic. Skoro mózg nie może stworzyć mentalnej mapy nowych informacji, zostają zapisane w pamięci w sposób losowy, rozproszony – i trudniej je potem odnaleźć"

Bo znaleźliśmy się w czasach, w epoce ebooków, czyli książki elektronicznej.

Ale ta ksiażka jest ...nie jest książką..tylko się tak nazywa.

Jest czymś bez ducha....bo zapachu nie ma, okładek nie ma.

*

Marcin Cumft pastor z Radziwiliszek mógłby powiedzieć "Litwo Ojczyzno moja ..."

Bo Litwa stała się jego ojczyzną.

I tej ojczyzny nigdy nie stracił. Ma swój grób na Litwie.

Ale tej Litwy nigdy nie odbierał w sposób poetycki, mistyczny.

Czyli okazuje się że tak też można.

Kalwini twardo chodzą po ziemi, a już pastor kalwiński nie mógł sobie pozwolić na bujanie w obłokach.Ale to jest tylko przypuszczenie.Mogło być inaczej, chociaż jednak nie.Nic nie wskazuje na to że było inaczej.Przynajmniej na razie.

Marcin Cumft 1831-1895

A ten list do syna Adama studiującego w Dorpacie napisał z Wilna ojciec jego Marcin.

Wilno. Maj rok 1882.

Mój synu drogi.

To już rok minie niedługo , jak opuściłeś dom nasz w Radziwiliszkach by podjąć naukę teologii w miejscu gdzie i ja piękne lata studiów spędziłem. Studiuj synu z pasją wielką by zgłębiać nauki Pana naszego Jezusa Chrystusa, i chwałę wierze naszej przynosić.

Ja z Wilna piszę do Ciebie synu bo jak co rok na synod przybyłem, by w naszym gronie sprawy ważne omówić i dalszą drogę wytyczyć.

Tydzień czasu mi droga do Wilna zajęła a chciałem też sprawę jedną zbadać ,która mi spokoju od czasu pewnego nie dawała.

Bo muszę ci powiedzieć że ze dwa miesiace temu handlarz książkami dotarł tu do nas i książki przywiózł a wśrod nich sławą się cieszące od czasu jakiegoś dzieło niejakiego Mickiewicza "Pan Tadeusz" zatytułowane. Przeczytałem je aby poznać ,bo sławne ponoć bardzo a i polski język doszlifować, bo w Wilnie to wszyscy po polsku mówią.

Ale rzecz jedna spokoju mi nie dawała. Otóż zastanawiałem się gdzie to Soplicowo jest położone ?.Ja , synu jak wiesz co rok przez całą Litwę do Wilna jeżdżę i jakoś nie słyszałem o tej miejscowości.

A w tym roku jadąc na nasz synod a będąc po lekturze pytałem dyskretnie w żydowskich zajazdach, bo Żydzi tacy są ruchliwi, gdyż jak wiesz rozległe interesy prowadzą, więc pytałem czy nie wiedzą gdzie to Soplicowo położone , bo podobno miejsce piękne i warte obejrzenia.

Ale nikt synu nie słyszał o Soplicowie.

Nie wiem co o tym myśleć, czyżby pan Mickiewicz okłamał czytelników swoich. Czyżby był tak nierzetelny?

Zbadam jeszcze tę kwestię a Tobie synu mój zdrowia życzę i wytrwałości w studiach i pisz często,a Dorpat miasto uroku pełne nam opisuj byśmy choć w taki sposób mogli razem z Tobą synu to piękne miejsce choć okiem wyobraźni ujrzeć.

Bo my tu na listy Twoje czekamy a każdy list to święto wielkie.

Napisz też czy już do Konwentu Polonia wstąpiłeś , naszej jakże miłej sercu memu Akademickiej Korporacji

Twój ojciec

*

W czasie kiedy Marcin był w Wilnie, na synodzie do jego dworku polożonego -jak wiemy już -na samej granicy zaczęli przybywać goście.

Niektorzy zadziwiajacy wprost. No bo co powiedzieć o Klimku Bachledzie.

Klimek źle się tutaj czuł. Brakowało mu jego Tatr, ten nizinny krajobraz w smutny nastrój go wprowadzał.

Kiedy jechali przez Litwę i Jasiek pokazywał Klimkowi te pogórki leśne , to Klimek nawet nie raczył na nie spojrzeć.

Pogórki leśne... śmieszne. On Klimek w Tatrach wychowany, Tatrom swoim życie dał i Tatry życie mu zabrały.

*

"W uniwersytecie w Dorpacie zachowała się cela XIX-wiecznego karceru dla studentów. Za ubliżenie kobiecie groziły cztery, za znieważenie woźnego pięć, a za przeklinanie osiem dni aresztu

Inna rzecz, że pobyt w karcerze nie musiał być bardzo dotkliwą karą. Jak wspominają w pamiętnikach dawni studenci, nadzorcy uniwersyteccy za niewielką opłatą wpuszczali do cel gości z piwem i arakiem, a nawet kobiety.

Cela mieści się na poddaszu głównego gmachu uniwersytetu. Zachowano ją dla potomności. Ściany pokryte są inicjałami, wierszykami i rysunkami ukaranych. Wąskie drewniane łóżko, małe biurko, miednica i dzbanek z wodą... Półokrągłe okienka dawnych „kóz” wciąż dostrzec można pod wiązaniem dachu, wysoko nad reprezentacyjnym wejściem do siedziby rektora. Niegdyś przypominało studentom, że uniwersytet w Dorpacie, jak w owych czasach nazywało się miasto, słynie nie tylko z rangi naukowej, ale i przestrzegania zasad moralnych".

Nie ma takiej możliwośći by Marcin spędził w takiej celi choć dzień jeden. Marcin był zapewne wzorem postępowania. Wzorem moralności. Przyszły pastor nie mógł byc inny. Musiał być chodzącą przyzwoitością. I był.

*

A po niemiecku Marcin mówił piękną, niemczyzną Goethego.

I tym to językiem głosił piękne kazania na które przychodzili osadnicy niemieccy nawet z Kurlandii

a jedno ze swoich kazań Marcin zaczął od tych słów:

"der Anfang war das Wort,

und das Wort war bei Gott,

und das Wort war Gott.

Er war im Anfang bei Gott.

Alles ist durch ihn gemacht,

und ohne dasselbe ist nichts gemacht,

was passiert ist."

Początek to jest coś tajemniczego i nieuchwytnego, bo aby zaistniał początek trzeba go jakoś przygotować a wtedy...no właśnie gdzie ten początek?

*

Bóg wyrzekł słowo stań się, Bóg i zgiń wyrzecze.

Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze,

Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona

Obleją, jak Moskale redutę Ordona -

Karząc plemię zwyciężców zbrodniami zatrute,

Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę.

Zrobimy tak że dworek Marcina stanie się taką redutą. Moskale już są. Wszędzie są.

*

Albo te słowa Miłosza:

"Ktokolwiek uważa za normalny porządek rzeczy

w którym silni triumfują, słabi giną, a życie kończy się

śmiercią godzi się na diabelskie panowanie"

*

Czesława Miłosza co by nie mówić też Litwa ukaształtowała

*

Języka polskiego uczył małego Marcina były powstaniec kościuszkowski.

Nie wiadomo jak się ten powstaniec nazywał , wiadomo tylko że był księdzem kalwinskim i wiadomo też że ucząc Marcina , dostrzegł u niego chęć do nauki i to spowodowało że załatwił mu wyjazd do Gimnazjum do Słucka. Dlaczego do Słucka . Otóż dlatego ,że w całej Litwie tylko w Słucku było gimnazjum polsko-kalwińskie z językiem wykładowym polskim.

Czyli Marcin język polski udając się na nauki do Słucka już musiał znać , co dobrze swiadczy i o jego zdolnośći do nauki języków ale też dobrze swiadczy o nauczycielu. Powstańcu kościuszkowskim.

*

Tego powstańca zaprosimy do naszego dworku, aby pokazać mu Panoramę Racławicką.

Na pewno ten powstaniec pod Racławicami nie był , więc musi popatrzeć choć na panoramę która niczym film , przeniesie go w tamte czasy. Jego czasy.

*

Co by na to powiedział Marcin jakby sie dowiedział ze Anioł Szemkel przemyca grzeszników do nieba? Napewno by zaprotestował .Zaprotestował dlatego iż burzy to ustalony porządek, gdyż burzy to ustalone zasady.

Bo jakze to tak wbrew prawu, sam przemyt jest bezprawiem , a prawo rzecz święta.

No ale w zasadzie to nikt do tej ostatecznej krainy nie ma szans by się dostać.

Przejść tę granicę , niewidoczną przecież ale ...ale trwałą, trwalszą niż wszystko inne.

*

To jest tylko możliwe w tej książce ze Marcin, który dopiero co wybiera się do Słucka do gimnazjum za chwilę musi zastanawiać sie nad teologicznym problemem , który Anioł Szemkel swoim postępowaniem stwarza. Tylko tutaj .

*

I znów jesteśmy w Będzinie.

Na Ksawerę zewsząd ściągali ludzie do pracy. Do pracy w kopalni. Ciężkiej pracy. Ksawera w początku XX wieku to lepianki i małe drewniane domki. Bieda i nędza. To tutaj agitatorzy rozpoczynali swoją działalność. Ale oni zaczynali w Rosji. To ich dostrzegł i opisał Fiodor Dostojewski. Przeczuwał co oni zrobią w XX wieku. Miał dla nich jedyne określenie: Biesy.

I te biesy wymyślali teorie, które zrealizowali w XX wieku. W jednym z miast Rosji zebrały się późnym wieczorem w mieszkaniu jednego z nich, i tam układają przyszłe losy świata. A my jeszcze nie istniejący, nie wiemy że ktoś za nas ułożył nam życie. Że ktoś uznał że ma prawo, niczym Bóg, pokierować losem człowieka i całego narodu. Posłuchajmy co on mówi:

„… ludzkość musi być podzielona na dwie nierówne części. Dziesiąta część otrzymuje wolność osobistą i nieograniczoną władzę nad pozostałymi dziewięcioma dziesiątymi. Tamci zaś zatracają osobowość, stają się stadem…

To co proponuję – nie jest podłością lecz rajem. Rajem na ziemi. Innego rozwiązania nie ma.

Tam w jego kajecie, jest sama prawda – ciągnął dalej Wierchowieński. Tam jest szpiegostwo. U niego każdy człowiek społeczeństwa pilnuje drugiego i ma obowiązek denuncjować go, w wyjątkowych wypadkach oszczerstwo lub zabójstwo. Lecz zawsze równość. Zaczyna się od zniżenia poziomu wykształcenia, wiedzy, talentów. Nie trzeba ludzi uzdolnionych. Puścimy w ruch pijaństwo, oszczerstwo, denuncjację. Rozplenimy niesłychaną rozpustę. Każdego geniusza zgasimy w kolebce. Równość całkowita.

Niech pan posłucha! Przede wszystkim będziemy szerzyć zamęt. Przenikniemy w lud…

…Lud jest pijany. Matki pijane. Dzieci pijane. Niechby się spili jeszcze więcej.”

Nad Ksawerą budził się dzień. Noc całą agitatorzy rozprawiali o przyszłym raju.

*

A zasady to rzecz najważniejsza i porządek.

*

Ten Anioł Szenkel to z wiersza Herberta, a i Heberta trzeba by do dworku zaprosić. I pana Cogito.

*

Moskale za czasów Marcina byli wszędzie.Wszak to było Rosyjskie Cesarstwo i na każdym kroku spotykał Marcin dwugłowego orła i portrety cara, już o patrolach,które spotykał po drodze jadąc do Wilna nie wspominając. A te patrole spotykano wszędzie gdzie sięgało Cesarstwo Rosyjskie.

A 2 marca roku 1881 na pierwsze stronie Gazety Petersburskiej wydrukowano zdjęcie cara Aleksandra II, który dzień wcześniej zginął w zamachu dokonanym przez Ignacego Hryniewieckiego.

Marcin przywiózł tę gazetę kupioną w Wilnie do swego dworku i goście przez wiele wieczorów komentowali to wydarzenie.

*

Ale pod Ostrą Bramą musiał Marcin być.

Choćby dlatego by zobaczyć Tę, która uzdrowiła Adama,bo gdyby nie uzdrowiła ,to Adam nie stworzył by Litwy, która nie krajem jest a mitem. I to się Adamowi Mickiewiczowi udało.

Juliusz takich ambicji nie miał. On chciał tylko zjadaczy chleba przerobić w aniołów.

A to mu się nie udało.Ale...ale ...wszystko przed nami ,póki czas odmierzony przez Zegarmistrza Światła jeszcze trwa . Oczywiście Marcin nic o tym cudownym uzdrowieniu Adama nie wiedział.

A nawet gdyby wiedział to by w nie nie uwierzył , z wiadomych względów.

*

Ale to tzw.bujanie w obłokach nie jest niczym złym.To był sposób by wygrać.

Przenieść tę mityczną ojczyznę w sferę ducha aby niedostępna była dla tych z Petersburga, Berlina czy Wiednia.Bo z duchem walczyć nie sposób.

W tamtych czasach jeszcze nie wiedzieli jak walczyć z duchem.

*

Ta myśl najczystsza... to słowa z Króla-Ducha poematu wielkiego i tajemniczego- to czym jest według Juliusza?

Tak pisze w piątym rapsodzie Króla -Ducha:

"Któż ją ma?-czasem gdzieś w pastuszku siedzi

ta myśla najczystsza-więc władnąca swiatem,

A nikt jej krokiem ziemskim nie wyprzedzi,

Choć owce ludem jej -a berło kwiatem

Widziano więc raz ,jak hełmom z miedzi

I królom drogim okrytym szkarłatem

Przyszła na pomoc taka bohaterka

Jedna słoneczna i święta pasterka"

Czyżby to była Joanna D,Arc?

A Mickiewicz napisał "nasz Naród jak lawa..." ... ale ...ale ...w tej głębi też podłości moc.

*

A swoją drogą,uważają niektórzy że Król-Duch nie został w ogóle napisany przez Juliusza.Został mu podyktowany przez duchy, które przychodziły do jego paryskiego mieszkania i zachęcały go by tylko zapisywał co one mu podyktują .

*

Napisał Juliusz Słowacki takie słowa o Królu-Duchu..."pieśń tę zostawiam wiekom, które mają potężne ręce i potężne głosy".Czyżby o naszych czasach myślał ,czyżby przewidywał jakie potężne środki przekazu nastaną.

Ale mimo wszystko,te jego twory trudne zawiłe ,dla nas , mroczne , niezrozumiałe.

Jeszcze jego przekazu, jego listu nie rozumiemy.Ale przyjdzie czas że zrozumiemy, choćby garstka tych jeszcze czytających zrozumie. I to wystarczy.

*

Kiedy Juliusz wrócił do Polski i spoczął na Wawelu, a był to rok 1927, to radio transmitowało na całą Polskę to wydarzenie. Wiemy że rodzina Opoków na Warpiu słuchała tej transmisji przez swoje radio kryształkowe. To radio kupili od Jonasza Gurfinkiela, Żyda domokrążcy. Sprzedał im na raty. Jeszcze dołożył firany, bo firany też sprzedawał. I mogli usłyszeć dzięki niemu o Juliuszu. A potem Marysia Opoka pojechała do Krakowa by zobaczyć Wawel i położyć kwiat na grobie Juliusza. Uczyła się w rosyjskiej szkole na Warpiu wierszy Puszkina. Nie słyszała wtedy o Juliuszu. Nie wiedziała, że chciał przerabiać „zjadaczy chleba w aniołów”. A u nich bywało, że chleba brakowało.

*

No ale te słowa z Króla-Ducha" ale już nie znali tego języka ,który we mnie śpiewał" ...co nam mówią? To mówią że Juliusz wie , że niezrozumiany będzie ,że zjadacze chleba czyli my czyli Ty czytelniku ,nie zrozumiesz Juliusza. On daje z siebie wszystko, wyrywa z siebie te strofy cudowne ,śpieszy się by zdążyć bo czasu ma mało..a Ty czytelniku nie doceniasz tego . I tutaj okazuje się jak słuszne są te słowa by nie rzucać "pereł przed wieprze"

*

W kościele św Trójcy w Będzinie , na lewej ścianie w prezbiterium widnieje piękna płaskorzeźba przedstawiająca orła z aureolą , trzymającego w dziobie kołczan z jedną strzałą. Po wmurowaniu owej płaskorzeźby co miało miejsce w czasach gdy Będzin był w Rosyjskim Imperium, władze rosyjskie powiadomione o tym, przez swych zaufanych,wietrzących wszędzie spiski i zdrady, rozpoczęły surowe śledztwo, bowiem dopatrzyły się w fakcie wmurowania tej płaskorzeźby czynu buntowniczego. Spisano stosy akt śledczych, przesłuchiwano proboszcza i sporą liczbę mieszczan będzińskich, lecz nie zdołano z nich nic wydobyć.

Mieszczanie bowiem oświadczyli że to nie jest orzeł polski tylko Duch święty. Władze sprawę umorzyły, a mieszczanie dumni byli że przechytrzyli rosyjskie władze pomysłem przemycenia Orła polskiego pod postacią Ducha świętego.

*

No ,ale duchem walczyć nie sposób.

*

To samo przeżywał Stanisław Wyspiański.

Z Krakowa on przecież. Wawel ,gdzie duchy królów, promieniował na niego i nie mógł się z tego napromieniowania wyzwolić i nie chciał, więc napisał:

"Myśmy wszystko zapomnieli.

GOSPODARZ

Mego ojca gdzieś zadźgali,

gdzieś zatłukli, spopychali;

kijakami, motykami

krwawiącego przez lód gnali...

Myśmy wszystko zapomnieli.

PAN MŁODY

Jak się to zmieniają ludzie,

jak się wszystko dziwnie plecie;

myśmy wszystko zapomnieli:

o tych mękach, nędzach, brudzie;

stroimy sie w pawie pióra.

*

15 lat miał Marcin jak w Galicji chłopi panów mordowali, a Szela Jakub grozę budził .Nie wiadomo -na razie nie wiadomo, bo po to w końcu ta książka powstaje, rodzi się każdego dnia by się dowiedziec poznać prawdę – czy do Marcina te wieśći z Galicji doszły, a jak doszły jak je przyjął?

*

Adam Mickiewicz powinien być pochowany nie na Wawelu, a na Litwie.

Najlepiej w Soplicowie.

Tam by go Pan Tadeusz Soplica odwiedzał.

"Właśnie dwukonną bryczką wjechał młody panek..." i on nie pod dworek by zajeżdżał by tam aż do znudzenia pociągać za sznurek by stary Dąbrowskiego usłyszeć mazurek, ale najpierw by pojechał na cmentarz leżący sto kroków od ruin zamku by tam na grobie Adama polne kwiaty złożyć -nawet bursztynowy świerzop, chociaż to podobno chwast- i podziękować za życie,które mu Adam dał. I to jakie życie? Wieczne.

Ale co tu dużo mówić, pan Tadeusz to niezbyt ciekawy osobnik. Takim jest on właściwie człowiekiem bez właściwości. Każda inna postać jest w poemacie Adama krwista , dynamiczna z osobowością aż wylewającą się z ram . A Tadeusz drętwy, tak prawdę mówiąc nadaję się tylko do tego by pociągać za ten sznurek by stary Dąbrowskiego usłyszeć mazurek. Można podejrzewać że na jego świadectwie aż roiło się od ocen mierny. No ale to właśnie on dał tytuł temu ponadczasowemu dziełu Adama .

Jak to wytłumaczyć?

*

Stare legendy chińskie mówią ,ze wielcy mistrzowie wchodzili w swoje obrazy i w nich znikali.

To jest cudowne, móc wejść do swojego dzieła. Matejko na ten przykład mógłby wejść do tego obrazu gdzie namalował podnoszenie dzwonu Zygmunta i pomóc, chociaż ,chyba nie, bo on taki jakby trochę cherlawy.Ale do swojego dzieła dziejącego się w Soplicowie , które w pewnym sensie jest obrazem mimo iż namalowanym literami , mógłby wejść Adam Mickiewicz.

Myślę ze on tam często wchodzi, choćby po to ,żeby bigosu spróbować , kawy się napić, na Zosię popatrzeć a może i czasami muchę jaką zabić, packą Wojskiego, bo na Litwie przecież , much dostatek.

*

A potem życie wieczne będzie dawała taśma filmowa.

Bracia Lumiere ustawili kamerę na peronie , ustawili kamerę przed fabryką i dali niczego nie podejrzewającym ludziom życie wieczne.A był rok 1895.

A kiedy bracia Lumiere uwieczniali ludzi w swych filmach , Marcin umarł. Właśnie w tym 1895 roku.

A oni już zawsze wychodzić będą z tej fabryki . Wszystkie panie w ogromnych kapeluszach , rozmawiające ze sobą, o czym rozmawiające? O tym ,co ugotują dzisiaj mężom swoim i dzieciom.

A czterech mężczyzn wyjeżdża na rowerach, też się spieszą do domu.I my w każdej chwili możemy patrzeć na nich.Przenosić się błyskawicznie do tego 1895 roku.

*

Nasza znajoma Marysia zapisana w paszporcie z carskim orłem przyszła na świat w 1896 roku. To był XIX wiek. Wiek, który nie wiadomo kiedy się skończył. Są różne warianty. Jeden mówi, że w 1914, inny, że w 1912 w kwietniu. Wtedy to zatonął ten wiek w Atlantyku. Wiek, w którym ludzie wierzyli w potęgę ludzkiego rozumu i swoje nieograniczone możliwości. A tu wystarczył kawałek lodu, i potęga poszła na dno. W kwietniu 1912 roku, gdy zatonął „Titanic”, Marysia miała 16 lat. Pracowała na budowie. Nosiła cegły w nosiłkach na plecach. Była pomocnikiem murarza. Przychodziła do domu tak zmęczona, że zaraz zasypiała. Nie zauważyła Marysia, że wiek XIX się skończył.

*

Marysia jest na zdjęciu zrobionym w roku 1927. Ma 31 lat. Stoi obok koleżanek z fabryki. Wszystkie elegancko, jak na tamte czasy ubrane. Marysia też. Minęło przeszło 70 lat od tej chwili. To zdjęcie uświadamia, jak każde zresztą, mistykę codzienności. Z jakiejkolwiek strony spojrzysz czy pomyślisz o tej fotografii wszędzie tajemnica, zdziwienie i nieprzewidywalność przyszłości. Bo czy one stając do tej fotografii patrząc w obiektyw mogły przewidzieć że po 70 latach ogląda je ktoś kogo istnienia w przyszłości nie przewidywały, nie wyobrażały sobie nawet. Nie mogły sobie wyobrazić tego świat za 70 lat, tak jak my nie jesteśmy w stanie wyobrazić sobie świata roku 2100.

Następne zdziwienie.

Patrzę na to zdjęcie i widzę całe życie Marysi. Od początku do końca. Ona patrzy w obiektyw piękna, młoda, a ja widzę jak umiera.

Widzę ten moment jak przechodzi do innego świata

*

7 września Roku Pańskiego 1786 pewna dziewczynka ,grająca na harfie przeszła do historii.

Johann Wolfgang Goethe napisał o niej w swoim dzienniku podróży , a podróżował wtedy do Włoch i dziennik ten znany jest pod nazwą "Podróż włoska".

Dyliżans ,w którym podróżował Goethe minął idącą ze swym ojcem pieszo jedenastoletnią harfistkę.idąca gdzieś by dać kolejny koncert. Goethe zaprosił ją do swego dyliżansu by podwieźć ją i by odpoczęła nieco.

Opowiedziała mu że grała już przed elektorem saskim, a w ogóle to jej występom przysłuchiwało się już aż dwudziestu jeden książęcych wysokości.Miło sobie rozmawiali i obiecali sobie że spotkają się jeszcze.

Oczywiście już się nigdy nie spotkali, ale ona przetrwała.Uwiecznił ją Goethe na zawsze.Do końca świata ona będzie tą spotkaną po drodze harfistką, zapraszaną do dyliżansu .

*

A Juliusz uwiecznił człowieka,który który niósł na własnych plecach ogromną butle z winem, którą ofiarowali mu mnichowie z klasztoru Betchaszban.kiedy po 45 dniach pobytu opuszczał ich i wracał do Europy.

Butla była tak wielka i ciężka że osiołek nie mógł jej udźwignać więc mnichowie -pisze Juliusz w liscie do Matki"wysłali za mną człowieka,który na żylastych ramionach przyniósł za mną trop w trop lecąc, butel aż do Bejrutu"

Nie było mu zapewne lekko ,ale pocieszmy go idąc z tym "butlem" wchodzi ,do polskiej literatury i historii.

*

"Nie ma pamięci o tych co żyli dawniej". Te słowa napisał Kohelet.I tutaj chyba się Kohelet pomylił.Już w zasadzie od Gutenberga dokumentujemy prawie wszystko.A od jakiegoś czasu fotografujemy i filmujemy wszystko co sie rusza i ci się nie rusza.Weźmy taką Bibliotekę Kongresu Stanów Zjednoczonych Library of Congress – największa biblioteka świata. Gromadzi ponad 142 mln różnego rodzaju dokumentów, ponad 29 mln książek, 58 mln rękopisów, 4,8 mln map i atlasów, 12 mln fotografii, 6 mln mikrofilmów 3,5 mln dokumentów muzycznych, 500.000 filmów wszystko w ponad 460 językach. 7% zbiorów to dokumenty w językach słowiańskich, w tym największy w USA zbiór polskich książek. A ile jest pomniejszych bibliotek na całym świecie. A czymże jest biblioteka jeśli nie zbiorową pamięcią

I co zrobić z tym stwierdzeniem Koheleta, które w Piśmie św. się znajduje.Z tym że Vanitas vanitatum et omnia vanitas – Marność nad marnościami i wszystko marność , można się w zasadzie zgodzić, ale że nie ma pamięci o tych co dawniej żyli. Z tym zgodzić się nie sposób.

*

A kiedy Juliusz wrócił z wyprawy na Bliski Wschód to przybył do Florencji i zamieszkał w hotelu który nazywał się New York.Ale nie na długo bo Zajdler (kto to Zajdler?) znalazł mu mieszkanie jak pisze Juliusz śliczne ,za 27 franków na miesiąc.

*

Czekamy na Fausta.Kiedy zjawi się w naszym dworku,i zacznie opowiadać swoje dzieje.

Na razie Goethe rozmawia z harfistką .Na razie tę małą przenosi do historii.

Och gdyby wiedziała kogo spotkała na swej drodze?

*

Trzeba by zaprosić do dworku Marcina tę małą harfistkę , aby dała koncert.Wprawdzie Marcin to nie jest książęca wysokość, ale za dobrą zapłatą ...kto wie.

Tylko gdzie ona jest? Jasiek może jechać z zaproszeniem i jedzie ale myśli sobie"gdzie mam ciebie szukać ,w jakie drzwi mam stukać.."

*

Jedyne szczęście: kto w szarej godzinie,

Z kilką przyjaciół siadłszy przy kominie,

Drzwi od Europy zamykał hałasów,

Wyrwał się myślą do szczęśliwszych czasów,

dumał, marzył o swojej krainie…

Ci zaproszeni przez Marcina goście, którzy ściągaja powoli do dworku, siadając przy kominku, zajadając się potrawami ,które gospodarz serwuje, to ludzie zewsząd ,ludzie, którym się udało. Udało im się zaistnieć w zbiorowej wyobraźni. Zagościli tam na stałe a przez to swoje życie uczynili ważnym, wartościowym. Daru życia nie zmarnowali.Ślad jakiś zostawili, nawet ci wymyśleni przez takiego czy innego autora.Bo mimo wszysto trwalsi ci wymyśleni. Trwalsi bo zapisani,i mieszkają w bibliotece ,mieszkają w zbiorowej wyobraźni.

*

Do Lubeki pojechał Jasiek dyliżansem . Pojechał aby wręczyć zaproszenie konsulowi Buddenbrookowi.

A właśnie niedawno odbył się ślub Toni Buddenbrook z panem Grunlichem.Tonia uległa perswazji ojca ,który uważał że pan Grunlich to będzie odpowiednia dla niej partia.

A kalendarz pokazywał rok 1846.

*

Ilekroć z Prus powracam, chcąc zmyć się z niemczyzny,

Wpadam do Soplicowa jak w centrum polszczyzny:

Tam się człowiek napije, nadysze Ojczyzny!

"Drogi Marcinie."..tak zaczynał się list który Jasiek wysłał z Lubeki.

Kończy się tydzień jaki spędziłem w domu konsula Tomasza Buddenbrooka . Chciałem tylko zaproszenie zostawić i wracać ,jednakże uprosili mnie bym został.

Rodzina -powiem ci Marcinie z tradycjami kupieckimi, zbożem handlują a firma ich słynna i solidna i warto z nimi interesy robić. Pomyśl o tym.A jak mnie karmili, jaka szynka pyszna ,jakie ciasta, leguminy, lody.

A Lubeka piękne miasto,domy jakich nie ma w naszych Radziwiliszkach,powozy suna po ulicach, a wszedzie dostatek i porządek. Nie wiem czy to wypada ale powiem ci ze małżeństwo pani Antoniny Buddenbrook z panem Grunlichem nie za bardzo udane i chyba nie przetrwa długo , tak mi się wydaje. Ale rodzina sama w sobie ciekawa i może kiedyś ktoś opisze jej losy bo warto.

Ale ja wracając do naszego gniazda wpadnę do Soplicowa ,bo co by nie mówić trzeba w tym jak twierdzi Adam centrum polszczyzny zmyć ten osad który na mnie osiadł . Muszę tylko się dowiedzieć o drogę bym tam trafił.

*

W podręcznikach historii Polski Zagłębia i Będzina właściwie nie ma. Tak się nasze losy

ułożyły że wielkie i przełomowe dla państwa i Narodu wydarzenia działy się w innych

miejscach. My zawsze byliśmy na marginesie historii. Na wschodnich kresach rodzili się

ludzie, którzy tworzyli kwintesencję polskości prozą, poezją i czynem. Najpierw w Gnieźnie,

potem w Krakowie, Warszawie a wreszcie w Paryżu było serce Narodu. A w Będzinie?

Czasami zatrzymał się tutaj król. Jednakże wydarzenia te nie były milowymi krokami historii.

Wspomina o Będzinie Paweł Jasienica.

W „Rzeczypospolitej Obojga Narodów” tak pisze „… w państwie rozciągającym się od

Międzyrzecza i Będzina aż pod Dzikie Pola i Połock…”.

Będzin więc był na zachodnich kresach Rzeczpospolitej. I kiedy w kresowych dworkach

słuchano Chopina, czytano Testament Juliusza czy przepis na bigos Adama M., tutaj

wstawano o 3 nad ranem by zdążyć na szychtę do „Paryża”, albo do Szena.

I tutaj Paryż kojarzył się z ciężką pracą a nie z Juliuszem piszącym „Króla – Ducha” czy

Fryderykiem komponującym polonez „As-dur”.

*

"Któż zbadał puszcz litewskich przepastne krainy,

Aż do samego środka, do jądra gęstwiny?

Rybak ledwo u brzegów nawiedza dno morza;

Myśliwiec krąży koło puszcz litewskich łoża,

Zna je ledwie po wierzchu, ich postać, ich lice,

Lecz obce mu ich wnętrzne serca tajemnice"

Jasiek przywiózł laptopa do Marcinowego dworku.I na tym to laptopie goście oglądali żubry, dziki ,sarny jelenie.Wszytko na żywo. Kamera zainstalowana na wysokim drzewie obserwowała miejsce gdzie przychodziły te piękne zwierzęta zajadać się sianem ,bo jak zima docisnęła to i o jedzenie trudno. Więc dobrzy ludzie lasu, zadbali by i zwierzęta mieli co najmniej trzy posiłki dziennie.A obraz docierał do dworku i oni siedzący przy kominku, popijający wino rocznik 1809 z rozrzewnieniem patrzyli na zwierzęta, które spotykali w litewskiej puszczy , i które do epopei narodowej Adama weszły i na zawsze zostały.

I tylko co się zmieniło?

"Ukryte w jądrze puszczy, światu niewidzialne"

To się zmieniło że już nie niewidzialne, już można je oglądać.Nie przewidział Adam że kamery i tam trafią, i takie to dziwy przeróżne zobaczą:

"Ogrodzone parkanem traw. W środek tarasu

Zajrzeć straszno, tam siedzą gospodarze lasu:

Dziki, niedźwiedzie, wilki; u wrót leżą kości

Na pół zgryzione jakichś nieostrożnych gości.

Czasem wymkną się w górę przez trawy zielenie,

Jakby dwa wodotryski, dwa rogi jelenie

I mignie między drzewa źwierz żółtawym pasem,

Jak promień, kiedy wpadłszy gaśnie między lasem"

*

Ale nie tylko zobaczyć można zwierzęta z puszczy , przede wszystkim miasta można zaobaczyć na żywo i ludzi . Choćby taki krakowski rynek. Patrzysz na ekran komputera i widzisz jak ludzie po rynku spacerują, a ty na chwilę wchodzisz w ich życie. Do Kościoła Mariackiego wchodzą by popatrzeć na ołtarz Wita Stwosza.

*

Słowa staniały. Rozmnożyły się, a straciły na wartości. Są wszędzie. Jest ich za dużo. Mrowią się, kłębią, dręczą jak chmary natarczywych much. Ogłuszają. Tęsknimy więc za ciszą. Za milczeniem. Za wędrówką przez pola. Przez łąki. Przez las, który szumi, ale nie ględzi, nie plecie, nie tokuje.

*

Marcin drzwi od Europy nie zamknie, ba, otworzy je na oścież.Mimo iż dokoła Azja , Moskwa, to u niego będzie inny świat.Tutaj usłyszymy Radio Wola Europa.

*

W długie zimowe wieczory przy zapalonym kominku, który nastrój tworzy prawdziwy, kresowy i taki że tylko malowac , fotografować opisywać, gawędy głosić będzie Zygmunt Nowakowski z radia Wolna Europa.Jasiek już pojechał po niego do Monachium, by przybył i o Krakowie swojej młodości opowiedział i i o stu innych sprawach. Bo czasu mamy w bród.

A co do tego klimatu kresowego przy zapalonym kominku ,to nie prawda że da się go opisać, już nie mówiac o namalowaniu czy sfotografowaniu.

Tego się nie da zrobić. To jest nieprzekazywalne.

*

Jedną z pierwszych studentek Uniwersytetu Jagiellońskiego była matka Zygmunta Nowakowskiego i jest bardzo pradwopodobne że spotkała Marię Cumft ,córkę Marcina.

*

U naszych znajomych na Warpiu gra radio. Marysia, Florentyna, Mietek Opoka słuchają

programu z dalekiej Warszawy. Zaprosili sąsiadów. Tak że w mieszkaniu dwanaście osób w

skupieniu słucha audycji. Nagle piosenka o Będzinie. Hanka Ordonówna swym cudownym

głosem śpiewa:

„Miasteczko Będzin w Polsce jest

Rynek w tej mieścinie.

Na rynku znany łobuz był

Jankielek Wasersztajn.

A ojciec jego grajkiem był,

na ślubach grał w Będzinie.

I zwał się Abram Wasersztajn

I wszystko było fajn…”

Sławne miasto nasze Będzin. W radiu o nim śpiewają. Za niedługo całe Warpie będzie o tym

mówić.

O tym że radio śpiewało o Będzinie.

*

Marcin był w Wilnie na synodzie , kiedy do jego dworku przybył Kurier.

Kurier z Warszawy. Jan Nowak- Jeziorański.

Jasiek sam , bez wiedzy Marcina wysłał zaproszenie do Monachium.

Bo w naszym dworku , w którym regularnie słuchano Radia Wolna Europa, nie mogło zabraknąć jego twórcy i dyrektora.

*

Musi gdzieś istnieć trop, ślad jakiś. Musi Jasiek szukać, przetrząsać archiwa. Bo gdzieś musi być napisane co stało się z naszą harfistką. Nasza ona ,bo już weszła do naszej książki już zastanawia już inspiruje.

Gdzie jej grób, gdzie jest jej miejsce spoczynku? I jakie cyfry na płycie nagrobnej wyryto? Ile czasu otrzymała w darze by koncerty na harfie dawać?

I najważniejsze gdzie ta płyta?

Bo pojechalibyśmy tam , zapalić znak pamięci, mimo iż harfistka nasza silnie zaznaczona przez kogoś kto wielki na wieki. Przez Goethego, który nie tylko harfistce dał zycie wieczne ale i Fausta utrwalił i Mefista i Małgorzatę.

*

Właściwie można powiedzieć ze Faust już zaczął istnieć .Już od szesnastu lat żył .Zaczął go Goethe pisać w roku 1770, a skończył w lipcu 1831 roku.czyli rodził się Faust przez 60 lat.

A ktoś kto się rodzi przez tyle lat musi być genialny. Innej możliwości nie ma

*

Duch:

Z miarowym hałasem na krosnach ja czasu

Dla bóstwa tkam szatę z żywego atłasu

Faust:

Czynny,snując watek swój na globie

Duchu ,z tego samego myśmy pnia

Duch:

Bliski ci duch,którego nosisz w sobie

Nie ja!

*

Marcin na pewno spotka ,wracając z synodu z Wilna, diabła..Jest pytanie, jaki to będzie diabeł?

polski ,niemiecki czy rosyjski?

Spotkanie rosyjskiego diabła jest mało prawdopodobne.on wyszedł z książki Dostojewskiego i wędruje przez Syberię.Zaznacza miejsca gdzie już niedługo będzie niepodzielnie panował.

To będą łagry i on, ten rosyjski diabeł będzie tam miał pełnie władzy.

A diabeł stworzony przez Bułhakowa w powiesći 'Mistrz i Małgorzata" taki raczej zachodni.Taki subtelny, delikatny, zdystansowany w zasadzie do rzeczywiśtości

Diabeł rosyjski to dziki , umazany krwią potwór.

I jeszcze do tego ten potwór w szkalnej trumnie w centrum Moskwy leży i oglądają go i podziwiają że wieczny.

Ale zło wieczne przecież .

*

Ale też pytanie się nasuwa ,jakież to dobro uczyni diabeł,który wejdzie na drogę Marcina?

Bo przecież powiedział Mefistofeles te oto słowa "„jam cząstka siły mała, co złego pragnąc zawsze dobro zdziała.”

O biedny polski diable! Każdy cię oszuka.

O! rozpustny Kmicicu, najmężniejszy z mężnych!

Widziałem ja na świecie szatanów potężnych,

Nie nadętych pyszałków, ale bosko dumnych

I niczym nie ugiętych, i bardzo rozumnych.

Tobie z nimi się mierzyć - toż komedia czysta!

Nigdy z ciebie, Boruto, nie będzie Mefista.

Jedno co możesz czynić - to gusła i czary

*

Nie wiem czy to już odpowiednia pora by wprowadzić tutaj agenta,Agenta Ochrany rzecz jasna.

Agenta, który sobie tylko znajomym sposobem słać będzie wielostronicowe raporty do Centrali mieszczącej się rzecz jasna w Petersburgu.

Bo przecież w takim miejscu musi urodzić się bunt.W takim miejscu gdzie Rzeczpospolita się jednocześnie i kończy i zaczyna.

*

W piwnicy Marcinowego dworku urządził Jasiek tajną drukarnię.Miał zamiar drukować tajne ulotki, książki zakazane czyli mówiąc krótko i zwięźle "bibułę".

O bibule pisał Józef Piłsudski tak: "Bibułą w żargonie rewolucyjnym zowią każdy druk nielegalny, nieopatrzony sakramentalną formułą: "dozwolono cenzuroju". Ilość tej bibuły z rokiem każdym wzrasta, wsiąkając coraz głębiej w warstwy ludowe, zataczając coraz szersze koła".

I jeszcze takie słowa pisze Józef Piłsudski : "Gdy sobie przypomnę swe lata dziecinne, staje mi żywo w pamięci obraz mego pierwszego zetknięcia się z "bibułą". Było to w dworku szlacheckim na Litwie jakie dziesięć lat po powstaniu. Wrażenie wieszatielskich rządów Murawjewa było jeszcze tak świeże, że ludzie drżeli na widok munduru czynowniczego, a twarze ich wyciągały się, gdy w powietrzu zabrzmiał dzwonek, zwiastujący przybycie któregoś z przedstawicieli władzy moskiewskiej. W tym to czasie matka moja wyciągała niekiedy z jakiejś kryjówki, jej tylko wiadomej, kilka książeczek, które odczytywała, ucząc nas, dzieci, pewnych ustępów na pamięć. Były to utwory naszych wieszczów.

*

Jasiek postanowił więc drukować książki zakazane i przemycać je przez granicę.

O całej sprawie nawet Marcin nie mógł się dowiedzieć gdyż on jako pastor ,przestrzegający prawa nie tylko Bożego ale i tego ziemskiego ,mógłby być przeciw.

Bo on jeszcze nie przesiąkł polską mentalnością.To dopiero jego dzieci i wnuki staną się buntownikami.

*

Tajna drukarnia w piwnicach Marcinowego dworku, o której nawet Marcin nie wiedział zaczęła drukować zakazane książki w dniu ,w którym Ignacy Hryniewiecki rzucił bombę.

*

W akcie oskarżenia takie słowa przeczytać można było:

"Kiedy dym opadł , oczom wszystkich znajdujących sie na miejscu ludzi, zarówno tych całych i zdrowych jak i rannych,ukazał się straszliwy widok-oto pomiędzy rozrzuconymi na ziemi rannymi ludżmi znajdował się także car. Umiłowany monarcha leżał na chodniku podpierając się łokciami,wsparty o blustradę nad kanałem,oddychał jeszcze ale był cały zakrwawiony. Poszarpane ,odkryte nogi Cesarza Męczennikamocno krwawiły,ciało było poranione,a twarz spływała krawią....

Na miejsce katastrofy przybiegł wielki książe Michał Mikołajewicz, a zaraz potem cara przeniesiono do sanek.Gdy wielki książe zapytał go, jak się czuje, Jego Wysokość odpowiedział :"Zabierzcie mnie do pałacu...tam..umrę" Były to ostatnie słowa konającego władcy"

*

Mało tego z dworku Marcina zacznie niedługo nadawać radio, oczywiście też zakazane ,bo w Cesarstwie Rosyjskim wszystko jest zakazane.Wszystko na co nie zezwala car.

To radio będzie nazywać się "Granica"To radio będzie nadawać swoje audycje na falach krótkich o częstotliwości 41 m.

A Marcin nic nie wie , nie domyśla się nawet co w jego dworku wyprawia Jasiek. Kiedy tylko wyjeżdża na synod do Wilna to Jasiek zaraz instaluje to co zakazane... a Marcin jako praworządny obywatel na pewno byłby przeciw.

Jeszcze w jego krwi nie ma krwinek buntu. Takimi kategoriami Marcin nie myśli. Jedzie tą swoją kolaską do Wilna, zatrzymuje się w żydowskich-bo innych nie ma-zajazdach , patrzy ne ten kraj i jakoś nie dostrzega aniołów unoszących się nad polami. Nie słyszy jadąc przez lasy echa które gra kiedy skończył grać Wojski.Ale jako że Marcin na kartach tej książki to wszystko przed nim, i wszystko przed nami.

Jak nie on to wnuki się zbuntują. Tak, wnuki zbuntują się na pewno.

*

28 czerwiec 1927 rok. Dom na Warpiu w Będzinie.

Za parę minut rozpocznie się transmisja radiowa z Krakowa, z pogrzebu Juliusza

Słowackiego. Mietek Opoka zainstalował w mieszkaniu ogromną antenę, która niczym

pajęczyna oplotła sufit, bo radio kryształowe takiej wymagało. Wkopał w ziemię dziurawe

wiadro jako uziemienie, słuchawki włożył do głębokiego talerza, który spełniał rolę

wzmacniacza słabego głosu ze słuchawek. Cała rodzina i kilkunastu sąsiadów słuchali

spikera, który opowiadał że sam Naczelnik Piłsudski z dostojnikami osobiście niósł trumnę

Juliusza na Wawel, „aby królom był równy”. A jeszcze wczoraj córeczka Mietka z

koleżankami z klasy tworzyła szpaler na dworcu kolejowym w Sosnowcu, przez który wolno

przetoczył się pociąg z trumną Słowackiego. Rzucała kwiaty, by powitać tego, który zaklinał,

żeby „żywi nie tracili nadziei”.

Rozległ się dźwięk dzwonu „Zygmunta”. Donośny dźwięk. A oni czuli, że są tam na Wawelu

a nie w ubogiej izbie robotnika kopalni „Paryż”, i słuchają jak Juliusz wraca z Paryża.

Do siebie.

*

Wejdźmy do tego ubogiego mieszkania na Warpiu w Będzinie i razem z nimi posłuchajmy radia. Posłuchajmy co mowi Józef Piłsudski:

"Gdy przed trumną stoję, mówić muszę o śmierci, o wszechwładnej pani wszystkiego, co żyje. Wszystko, co żyje, umiera, a wszystko, co umiera, żyło przedtem. Prawa śmierci są bezwzględne. Są, jak gdyby stwierdzić chciały prawdę, że co z prochu powstało, w proch sie obraca. Gdy kamień na tafle, spokojnej wody rzucamy, powstają kregi, idące wszerz i zamierające powoli. Tak żyją ludzie, gdy śmierci bramy przepastne przekroczą; kregi powoli zamieraja i nikną, pozostawiajac po sobie pustote a nawet zapomnienie. Prawa śmierci i prawa życia, związane ze soba, są bezwzgledne i bezlitosne. Żyło ludzi mnóstwo i wszyscy pomarli. Pokolenia za pokoleniami, żyjące codziennym życiem, zwykłym lub niezwykłym, do wieczności przechodzą, pozostawiajac po sobie jeno ogólne wspomnienia. Wspomnienia, gdzie imion nie ma i nie ma nazwisk. A jednak prawda życia ludzkiego daje nam i inne zjawiska. Są ludzie i są prace ludzkie tak silne i tak potężne, że śmierć przezwycieżają, że żyją i obcują miedzy nami"

*

Jeszcze raz wyjdźmy na wieżę zamku, by ujrzeć więcej. A co chcemy tym razem zobaczyć? Chcemy zobaczyć miasto, które ukąsił diabeł. Wmówił, że trzeba zburzyć wszystko by zbudować nowy wspaniały świat. On wszędzie działał, lecz tutaj na tych zachodnich kresach osiągnął najwięcej. Dlaczego? Ujrzał razu pewnego zdążających do miasta ludzi, którzy szukali tutaj lepszego życia. W swych wioskach poczuli się zbędni. Poczuli że są tymi „gębami”, których wyżywić nie sposób. A tam słyszeli, dymią kominy, fabryki pracują, praca jest. Ale na miejscu ujrzeli nędzę jeszcze większą, a odwrotu nie było. Lecz z czasem przyzwyczaili się do wstawania o 4 nad ranem, do pracy aż po zmierzch. I kiedy elokwentni agitatorzy tłumaczyli im, jak to jest, uwierzyli im. A potem, kiedy przetoczyła się wielka armia w kolorze czerwonym, zaczęła się tworzyć nowa historia. Od nowa, od zera. I oni wtedy zaczęli być ważni. Był tylko warunek, muszą zapomnieć, wyrzec się zniszczyć tamto, co było. Bo prawdziwa słuszna historia zaczęła się teraz. Powstawały betonowe, szklane domy. I oni w tych betonowych domach zamieszkali. I to był awans. Zapomnieli o tamtym życiu pełnym odniesień do Boga.

*

Bo Marcin jadąc kolaską ciągnioną przez dwa piękne konie, jeden czarny a drugi siwy,głównie czyta Pismo po ścieżkach wersetów tej natchnionej Księgi chodzi a mijając malownicze litewskie łąki myśli o łąkach raju i powoli czyta te wersety ,modli się nimi:

"Pan jest moim pasterzem, nie brak mi niczego. Pozwala mi leżeć na zielonych pastwiskach. Prowadzi mnie nad wody, gdzie mogę odpocząć: orzeźwia moją duszę. Wiedzie mnie po właściwych ścieżkach przez wzgląd na swoje imię. Chociażbym chodził ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną. Twój kij i Twoja laska są tym, co mnie pociesza. Stół dla mnie zastawiasz wobec mych przeciwników; namaszczasz mi głowę olejkiem; mój kielich jest przeobfity. Tak, dobroć i łaska pójdą w ślad za mną przez wszystkie dni mego życia i zamieszkam w domu Pańskim po najdłuższe czasy"

*

Jestem zatrzymany w bursztynie naszych czasów. I kiedyś rozbij ten bursztyn i zrekonstruuj to życie ,bo warto.

„Gdy gram, maluję, rzeźbię, piszę

spod moich drętwiejących palców wytryska życie”.

Janusz Pasierb

Wróćmy na chwilę do naszego dworku. Właśnie Marcin przyniósł kolejne butelki wina

rocznik 1809. nalał do kryształowych kielichów i wzniósł toast za wszystkich twórców,

którzy chcą wyrazić to co niewyrażalne. W salonie paliło się kilka świec i kryształowe

kielichy ustawione na stole przypominały chcąc nie chcąc, szklane macewy z Będzina.

A w tych szklanych macewach ich twórczyni zawarła życie i w tych kryształowych kielichach

pulsowało życie. Bo życiem było to wino które kiedyś było deszczem – wodą wypitą przez

winogrona a teraz ta woda stała się winem pitym aby chwalić życie. Życie, które jest wieczne.

*

A transmisja radiowa z Wawelu trwa i wszyscy w domu Grzegorz Opoki z uwagą wielką słuchają co mówi Naczelnik Państwa:

"Przed soba mamy trumnę ze szczątkami człowieka, szczątkami, które swiadczą o prawdzie, że proch jesteś i w proch się obrócisz. Slowacki, jak żywa prawda życia, jest miedzy nami. Staje się znajomym coraz szerszym kręgom. Wiemy o nim tyle, jak o żadnym ze swoich znajomych. Wiemy i o tym, czego nawet o braciach nie wiemy. Jest z tego powodu naszym żywym znajomym. Znamy drobnostki jego życia, anegdoty o nim, ba, jak sam pisze poeta, list do ekonoma lub wieczne przymierze z Handzią czy Marylką są nam znane i znajome. Są skadś wyciągnięte i rzucone przed oczy. Śmierci prawa są w ten sposób przezwyciężone. Jest nam żywym znajomym i żywa znajomość Słowackiego staje sie coraz powszechniejsza i coraz szersza, tak, że ma znajomych więcej, niż miał ich za życia. Gdy wezmę odwrotnie i policze kilkanascie milionów Polakow, wsród których żył Słowacki, co z nich pozostalo? Nie mają ani imienia, ani nazwiska, gdyż kilka zaledwie osób z ówczesnego pokolenia staje nam jako żywsze istoty, jako ci, którzy żyja, którzy nie umierają i nie nikną. Żył sto lat zaledwie temu, zaledwie trzy pokolenia wymarły lub wymieraja, a jednak, gdy policzymy ludzi, o których cośkolwiek wiemy, to jest ich tak mało, a gdy mówimy o Słowackim, to spotykamy sie z nim codziennie i z nim obcujemy. Powtarzamy jego słowa, jak gdyby byl żywą istotą, powtarzamy wrażenia, które przeżywal, jeżdząc po świecie. Wiemy, co mu sie podobało, a co nie pozostawiło na nim żadnej impresji. Jest więc żywy i żyje wsrśd nas i prawda smierci okrutna, prawda śmierci potężna nie istnieje dla niego. Powiecie może, ze to metafora, ze to nie jest słuszne, a jednak ta żywa prawda istnienia człowieka bez wzgledu na to, co kto o niej mówi, jest żywa, prawdziwa i realna. Słowacki żyje dlatego, ze umrzeć nie może. Zda się, jak gdyby bramy śmierci przepastne za nim zamknęły się nieszczelnie. Dla niektórych ludzi zostaja one otwarte, tak, ze życie i śmierć się nie rozdziela. Zda się, że są ludzie, którzy żyć muszą dłużej, których życie trwa nie latami, a wiekami, wbrew prawdzie przyrodzenia ludzkiego. I gdy teraz szczątki Słowackiego wprowadzamy do grobowców królewskich, wiemy, że przedłużamy mu życie dalej jeszcze i że życ będzie tak dlugo, aż murów Wawelu nie naruszy czas zniszczeniem, a skała, która nad Wisłą samotna tu stoi, nie ulegnie śmierci. Dajemy mu w ten sposob dłuższe życie, dłuzszą prawdę bytowania, które zostają pomiedzy ludzmi"

*

Pierwszy raport ,który znalazł się na biurku szefa Ochrany z Petersburgu miał kilka stron.

I jest zapewne w archiwum przepastnym. I dostać się tam musimy do tego archiwum by wersję agenta poznać.

A pisał o tym jak zamach... udany zamach ,na cara Aleksandra II komentują goście Marcina.

*

Przeczytamy ten raport,ale pytanie należy tutaj niezwłocznie zadać, kto poinformował agenta Ochrany o tym że radio z dworku Marcina nadaje i że drukarnia tajna zaczęła drukować.

Znaczyło by to że Ochrana wprowadziła swojego człowieka do Marcinowgo dworku.

*

Kościół zaprasza do nieba.Budowniczowie katedr wiedzieli o tym.

A Marcin wybudował swój kościół ,swoją można powiedzieć katedrę, na samej granicy Litwy i Kurlandii.ten jego kościół ,dzieło jego życia dotyka prawie granicy.

Tu się kończy Rzeczpospolita Obojga Narodów.

Marcin o tym wie.Ale wie również ze tutaj ta Rzeczpospolita się zaczyna.

I musi Marcin czy chce czy nie, dawać świadectwo.

*

A kościół Marcina w środku surowy, nie ma na czym zawiesić wzroku.

Gdyby Marcin do Krakowa pojechał, do Mariackiego kościoła wstąpił na ołtarz który mistrz z Norymbergi ,Stwoszem zwany wyrzeźbił , popatrzył , zachwycił się bo nie można przecież inaczej, to może by do swojego kościoła taki zamówił.

Może by złamał te surowe zasady Jana Kalvina.

A ci mieszczanie krakowscy uwiecznieni na wieki wieków jako apostołowie,jakże dumni że miliony ich oglądają. Kiedyś ci mieszczanie a teraz apostołowie byli drzewami.Kilkaset lat musięli rosnąc a potem piła, siekiera i do pracowni mistrza Stwosza.A on swoim mistrzostwem i talentem zrobił z tych drzew ludzi.prawie żywych.Mało tego nawet ich choroby utrwalił,niektore to nawet wstydliwe.

*

Ale za dworkiem Marcina za rzeką Niemenek , Rzeczpospolita Obojga Narodów się kończy.Tam już Kurlandia i Semigalia. Inny świat. Jakże inny.

*

"Pan Brzezan w cudnej mieszka okolicy.Zamek objęła rzeka w dwa ramiona,Nad bramą klasztor, w murach zakonnicy,Dalej kaplica blachą powleczona.W komnatach żadnej nie ujrzysz różnicyOd złotych komnat, gdzie mieszkała Bona.Pan Brzezan lubi żyć w królewskim dworze,Co ma król polski, i szlachcic mieć może.Posadzkiwzorem włoskim marmurowe,Na ścianach srebrem tkane adamaszki;Gęsto się lampy lśnią alabastrowe,Z srebrnych sadzawek niby dla igraszki Wytryska woda tchnąca wonią różyI nazad deszczem brylantowym spada."

Tak to sobie mieszka Pan Brzezan.Juliusz ten dworek....dworek to mało powiedziane, zamek, widział i opisał,ale Marcin tak nie mieszka .Też ma piękny dworek,który powoli będzie się zaludniał postaciami przybywającymi zewsząd na zaproszenia ,które Jasiek rozwozi, ale ten jego dworek nie ma ścianach srebrnych adamaszków.Ma obrazy a na tych obrazach postacie ,które patrzą na wszystko ,obserwują a potem w nocy gdy wszyscy śpią ,komentują .A nic im nie ujdzie , żaden szczegół.

*

" Więc jeśli człowiek jedną skałę minie

Wnet na to miejsce na inszą napłynie"

Jan Kochanowski z Czarnolasu jakby przewidział ze po caracie nastąpi komunizm, coś gorszego, po prostu szatański majstersztyk.

*

A Zygmunt Krasiński -co by nie mówić- syn kolaborantaWincentego Krasińskiego- nieprzeciętny ,przenikliwy umysł przewiduje co czeka Europę jak zwycieży komunizm.

*.

W sferę mitu przeniósł też Litwę Artur Grottger.

Ten jego cykl Lithuania dzieje się w jakimś mitycznym czasie ,ale jakże jest to sugestywne.

Czy Marcin mógł widzieć Lithuanie. Mógł,ale pewnie nie widział.

A nawet gdyby zobaczył to nie zaakceptował by, dlatego że on jako Niemiec a do tego pastor kalwiński chodził twardo po ziemi.

A tu takie wizje duchów w puszczy.

To dla niego byłoby nie do przyjęcia

*

"Niby nic,trochę wody,wzgórza ,drzewa...Doprawdy nie jest ziemia mniej piękna niż niebo"

Bo rzeczywiście z prostych elementów utworzone jest piękno.

*

Środa ,14 luty 1900 rok.Taki dzień pokazuje kalendarz wiszący w salonie dworku w Radziwiliszkach. W tym to dniu w dalekiej Australii grupa dziewcząt pojechał na piknik.

Dotarły pod Wiszącą Skałę. W samo południe ich zagarki się zatrzymały, a trzy z nich zniknęły.

Rozpłynęły się jakby w powietrzu.

Ale może przyjdą do naszego dworku i zdradzą tajemnicę.

Będziemy czekać

*

Czy zdradzą tajemnicę? Tajemnice życia.

*

A ja autor kradnę trochę czasu dla was.

Dla Marcina i jego gości.czas wam daję nasz, tutejszy, a wy funkcjonujecie poza czasem i przestrzenią i tam wam dobrze .Nie chcecie wracać by choć rąbek tajemnicy uchylić?

*

Tę książkę, którą teraz-mam nadzieję- czytasz nie łatwo zrozumieć. Nie schlebia ona gustom i trzeba znać kody kulturowe by wejść w istotę tej książki.

Bo odwołuje się ona do tego co kiedyś nas kształtowało , do tych dzieł , bez których nie sposób wyobrazić sobie polską nie tylko polską kulturę.

*

A właśnie co robią goście Marcina i kto przyjechał.

Jasiek którego Marcin używał jako posłańca , jeździł z zaproszeniami po całej Europie.

Zapraszał pisarzy, muzyków, filmowców, zapraszał wszystkich którzy odcisnęli jakikolwiek ślad w dziejach Europy.

A co z tymi ,którzy żadnego śladu nie odcisnęli? Przeminęli bez zapisania choćby jednej kreski w zeszycie dziejów, co z nimi?

*

Wprosił się nawet Jasiek na przyjęcie u konsula Buddenbrooka ,które regularnie w co drugi czwartek miesiąca odbywały się w pięknym domu konsula w Lubece.

Jasiek chciał spróbować "kolosalnej ceglasto-czerwonej szynki wedzonej i ugotowanej' i porównać jej smak do smaku tej szynki, którą częstował gości Marcin.

*

A jak by tak wysłać Jaśka do Wilna , do Oli Becu.

Powiedzieć jej żeby wszystkie okna zamknęła , bo zbliża się straszna burza z piorunami.

Bo Ola zamykała okna ale jednego nie zamknęła , w pokoju gdzie spał jej ojciec, doktor Becu.

I stało się .Kulisty piorun zabił jej ojca.

*

"I na ciebie przyjdzie czas,kiedy zamkną się powieki,a wtedy...ujrzysz i usłyszysz nowości ,co nie mieszczą się w ludzkiej wyobraźni"

*

Mistrz Ekhart przyjechał do Marcinowego dworku z Erfurtu . Pełnił tam funkcę prowincjała prowincjała dominikańskiej prowincji Saksonia , ale nie z tego stał się znany lecz ze swoich pism , ze swoich mów kaznodziejskich.

I one przetrwały.

Jego kazania i traktaty to niezgłębiona mądrość.

Może uda się sprawić by Marcin zawrócił z tej drogi , którą kroczy. Z tej drogi jaka wyznaczył mu Jan Kalwin , a wszedł na drogę Mistrza Ekharta .

Czy to jest możliwe?

Zobaczymy.

*

A jeśli mistrzowi Ekhartowi nie uda się to może Mistrza Jana Taulera poprosimy.

On też przecież z tego nurtu mistyki nadreńskiej.

I zapytać by należało co sprawiło że w tych nadreńskich krajach pojawili się ludzie ,którzy dostrzegali samą istotę Boga i głębię jego przekazu?

To mistrz Ekhart te słowa w kazaniu swym wypowiedział:

" Gdyby ktoś posiadał na własność całe królestwo lub bogactwa całej ziemi i gdyby wyłącznie ze wględu na Boga rozdał je i stał się jednym z najbiedniejszych ludzi , jacy żyja na ziemi, gdyby Bóg zesłał też na niego największe cierpienia , jakie kiedykolwiek na kogoś zsyłał ,i gdyby człowiek ten wszystko to znosił aż do śmierci, a Bóg pozwolił mu raz jeden ujrzeć na moment, jaki on jest w tej władzy, jego radość byłaby tak wielka , że wszystkie znoszone cierpienia i ubóstwo wydały by się mu jeszcze zbyt małe.

Raz jeszcze powtarzam:

Gdyby się znalazł człowiek, który by na jeden moment ujrzała swoim umysłem i zgodnie z prawdą tę radość i rozkosz , wówczas wszystko co mógłby on znieść wszelkie cierpienia , jakich Bóg by od niego zażądał , byłyby dlań niedostateczne, on miałby je po prtostu za nic"

*

Byli ludzie , którzy na moment twarzą w twarz ujrzeli to " czego ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało, ani serce człowieka nie zdołało pojąć, jak wielkie rzeczy przygotował Bóg tym, którzy Go miłują"

*

"Istniejemy ponieważ Bóg jest dobry, jedynym źrodłem całejdobroci stworzeń jest istotowa dobroć Boga"

*

Andre Frossard ujrzał, Blaise Pascal ujrzał i Juliusz Słowacki ujrzał.

"Że w tym domu dostatek mieszka i porządek. Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza,Że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza"..

U Marcina podobnie jak w Soplicowie. Na pewno dostatek, bo Marcin nie tylko kazania wygłasza ale i folwark posiada i młyn a porządek prawie jak w Genewie Jana Kalvina.

*

A wiecie co o Panu Tadeuszu Adama M myślał Norwid.... nie wiecie?

"Będzie to zawsze arcydziełem przez sztukę i przez tła od Ruisdaelowskich doskonalsze

– ale!!! poema arcy-narodowe-polskie? w którym jedyna figura serio jest... Żyd (Jankiel)

– reszta awanturniki, facecjonisci, gawędziarze ––

i dwie niewiasty: z tych jedna metresa, druga pensjonarka.

Oto polskie poema? – vivat! ––"

*

Pan Brzezan huczne wydaje biesiady.

Oto go łatwo rozeznać za stołem,

W złocistej szacie, ale bardzo blady;

Wydaje troski zachmurzonym czołem.

Może biesiada cierpienia ukoi?

Już od tygodnia szlachtę sprasza, poi.

Marcinowi by to do głowy nie przyszło zeby upijać szlachtę przez tydzień.

I ta szlachta była pijana i leżała pod stołem kiedy wymazywano Polskę z mapy Europy.

*

W harmonijnym porządku świata wiejskiego mieściło się to miejsce gdzie żył Marcin.

Wracajać z Wilna z synodu ,czytał Marcin ten wiersz Norwida:

"Tak – na wieś wrócę, do swoich wrócę,

Sterczące kości napotkam w roli

I dla tych kości piosnkę zanucę.

[...] Serce, ty czujesz strony rodzinne,

Bo tam dla ciebie było wesele,

I szczere modły w wiejskim kościele

I czucia szczere – niewinne…"

Szczere modły były napewno wszak Marcin pastor, to się zgadza,ale sterczących kości pewnie nie napotkał. Nie jest też pewne czy ten wiersz Norwida przeczytał.

W tej książce , którą teraz czytasz przeczytał,więc na razie niech tak zostanie.

*

Czy można się z Norwidem zgodzić co do jego opinii na temat Pana Tadeusza?

Można się zgodzić, ale trzeba też jasno powiedzieć ze ten poemat to satyra. Satyra na tamtą Polskę, tamten świat.

*

W roku 1833 Marcin miał dwa lata a Juliusz zaczął jak pisze w liście do matki " 25 rok zacząłem".. Obudził się o godzinie 7 , chociaż jak pisze w tym samym liście "zazwyczaj do 10 to jest do śniadania łóżko zalegam". Eglantyna rzuciła mu bukiet kwiatów na łóżko , a przy śniadaniu ofiarowała mu złotą obrączkę, gdzie w środku wygrawerowany był napis"23 Aout 1833"

A potem może w ten dzień lub następny albo jeszcze inny pójdzie na pocztę do Genewy by zobaczyć czy są już pieniądze.Rosyjskie ruble, które władze carskie wypłacały pani Becu, wdowie po panu profesorze Becu, którego w Wilnie zabił piorun, a pani Becu wysyła je synowi by mógł żyć przyjemnie i zalegać łóżko do dziesiątej godziny.

A potem napisze Kordiana , gdzie cara zmiesza z błotem.

Bo tak trzeba.

*

Ale przenieśmy się znów na Wawel i słów Piłudskiego posłuchajmy:

"Gdy warstwy ziemi otwarte przeliczę i widzę szkielety, co o Stwórcy świadczą, twierdzę, że są szkielety żywe, przejrzyste, świeże i młode, tak, że płakać po nich nie umiałby nikt szczerze. Nie płaczemy też po Słowackim! Gdy idzie trumna jego przez całą Polskę, witają go ludzie, nie zaś żegnają, tak, jak gdyby był żywym człowiekiem, i żałobne dzwony nie żałobnie biją, lecz biją radością i tryumfem. Nikt z nas nie potrafiłby zapłakac nad zmarlym. Twierdzę raz jeszcze, że bramy przepastne śmierci dla niektorych ludzi nie istnieją. Swiadczą o prawdzie wielkosci takiej, że prawa wielkości są inne, niż prawa małości. Gdy warstwy ziemi otwartej przeliczę i widzę przeszłości gościńce, po których kroczy ludzkość i po których teraz stąpa historia, to widzę umoszczone twarde drogi, które ludzie, pokoleniami idąc w życie i pokoleniami umierając, mościli życiem swoim, tak, jak i śmiercią. Pokolenia, które zostawiły ślady, szkieletami i pracą codzienną i codziennym odpoczywaniem, mościly gościnńce trwałe i wieczne. Lecz wszędzie, gdzie gościńce mają skręty, wszędzie, gdzie załomy drogi, gdzie ludzi wahania i gdzie ludzi małych trwoga, stoją na załomach, jak drogowskazy, olbrzymie głazy, świadczące o wielkiej prawdzie bytowania. Stoją olbrzymie głazy samotne, lecz z nazwiskami, gdy ludzie giną bezimiennie. Na naszym gościńcu historycznym, gdzie pokolenia za pokoleniami idące mościły drogi i życiem, i śmiercią, czasy Słowackiego były załamaniem, były prawdą historyczną ciemności niewoli i bezsily. Słowackiego wielkość sięga stu lat, gdy na ziemiach polskich przedostatnie powstanie 1830 roku skasowało jedną prawdę życia historycznego, skasowalo wojsko. Wojsko, ta prawda siły ramienia, co broni i chroni, co życie dając, życie innym otwiera, co krwią, jak cementem, mości prawdę historii i trwania narodu, znikło w roku 1830. Wtedy zapanowało wahanie na tym skręcie drogi, danym nam przez los. W trosce prawdy siły ramienia, w trosce prawdy nadziei, że ramię się wzmocni, znikly i upadły. I mamy zaraz próby, by miecze, co w podziemiach zasnęły lub tylko echem grają, zastąpić inną siłą, siłą ducha. Gdy miecze się skrzyżują, skry padaja. Starano się wykrzesać prawdy duszy, tak silne i mocne, że w pracy skry padały także. Starano sie zastąpić prawdy proste, siłę miecza prawdą siły ducha, tak, by wzmocniwszy ducha, móc trwać w niewoli i móc uzyskać siły, gdy tych sił będzie potrzeba. Byla to dziwna praca ówczesnego pokolenia, gdy rece ludziom mdlaly i gdy bojaźń tej prawdy ludzi nikczemniła i ludzi do rozpaczy doprowadzała; starano się zamienić prostą prawdę miecza siłą ducha, który się męczył w trwodze, ze sile miecza nie dorówna. Poszły w niebo harfy, gdy miecze pod ziemię się chowały, niszczejąc i rdzewiejąc. Gdy przed Słowackim, jedną z harf szczerozłotych, stoję, gdy warstwy mąk jego i pracy jego przeliczę, znajdę w tej harfie jedną strunę, co zawsze brzęczała, znajdę prawa dumy i prawa rozkoszy cierpienia dla dumy, dla godności ludzkiej. Szarpany niemocą ciala, szarpany niemocą prawd, które wyznawać rozum mu kazał, szukał w rozpaczy dumy siły, targajacej wnętrznosci swoje i ojczyzny swojej. Znajdziecie brzęczące struny dumy i struny godności ludzkiej na każdym kroku. Szedł, pracując, szedł, myśląc, ze duma stargana i sponiewierana wyda nie jęk rozpaczy, lecz sile olbrzyma. Pracował, jak i inni, myślał o możnosci, aby duch ludzki mogł zastąpic siłę ciała. I nieraz potwornie sie męcząc, watpił, jak i inni. "Godnosci nie mam, przed męką uciekłem." Tak mówi o sobie, męcząc się potwornie, i nie mogł wydobyć siły skończenia męczarni smiercią. Stargana duma i sponiewierana, w bloto czlowiek zdeptany, hardo prawa godnosci czlowieka dume nie w sile miecza, lecz w sile ducha przerabialy. On z kraju byl nie dumnych helotów i dumy tej pragnął, by była siła, by siłę dała, by wartość mocy, potegę Polski mieć mogła. Gdy niegdyś jednego z większych, co ostatnie prowadzili bunty i powstania, pytalem, ktory z wieszczów najwięcej wpłynął, najwiecej działał, gdy miecze na naszej ziemi zadzwoniły, stwierdzał mi zawsze, ze naszym poetą jest Słowacki"

To wszystko są okruchy z chleba przemijania.

Ale smakowite okruchy i ważne.Jezus kazał zbierać okruchy.

A po żniwach z ziarna świeży dobry chleb.

*

Porwie prąd życia garstkę kartek z kalendarza.

*

Kamienne topory ,które zwą się Czasem

*

"Nad pastwiskami

Ciągnący dym,

Wierzby jak mary

W welonach mgły,

Tu krzyż przydrożny,

Tam święty gaj...

Jest takie miejsce,

Taki kraj"

Jakaś wynędzniała postać zbliżała się do Marcinowego dworku.przywitał go Marcin serdecznie i pomyślał że najpierw posiłek zaproponujei odpoczynek . Zaprowadzono gościa do pokoju z widokiem na rzekę Niemenek.ten gośc jak się okazało to Norwid.

*

Taką jak byłaś nie wstaniesz z mogiły!

Nie wrócisz na świat w dawnej swojej krasie...."

*

Marcin grał w szachy i to dobrze grał.

Wracał razu pewnego z Wilna, miasta mitycznego, miasta gdzie i Adam i Juliusz zostawili swoje ślady i ujrzał jak nad pieknym jeziorkiem rycerz grał w szachy ze śmiercią.Zastanowiła go ta scena .Czy prawdziwa ona zaiste czy mu się tylko wydaje? Przystąpił do nich by popatrzeć jak gra przebiega ,szepnąć coś może ,doradzić

a tu:

..patrzy Marcin na rycerza a ten ruch robi pierwszy, bo białymi gra,jakże by inaczej.

A z lasu wychodzi

"Czarna Rachel w czerwonym idzie szalu drżąca

I gałęzie choiny potrąca idąca -

Nikogo nie chce budzić swej sukni szelestem,

I idzie w przód jak senna, z rąk tragicznym gestem,

I wzrokiem, błędnym wzrokiem gasi mgieł welony,

I świt się robi naraz. I staje zlękniony"

*

Ja pisząc te słowa jestem kontynuacją wszystkiego.

*

Każdy wcześniej czy później zamieni się w zdjęcie. Na zdjęciu jest promenada w Abbazi. Jest rok 1900. Na tej promendzie Marcin na rycerza a ten ruch robi pierwszystoi rodzina.Ojciec w mundurze wojskowym ,matka w długim płaszczu i białym kapelusiku, a przed nimi stoją dwie córki takie mniej więcej dziesięcioletnie. Też maja białe kapelusiki.

Patrzymy na nich ,na tę rodzinę i mamy świadomość że ich już nie ma , śladu po nich nie ma. Ajednak jest. To zdjęcie .Przed nimi dwie wojny.Nic o nich nie wiemy. Patrzymy na nich na ich spokój , na ich nieświadomość przyszłości.

*

Naiwny kto oddzielić chce prawdę od kłamstw, wszystko zależne od chwili moze być jednym i drugim.

*

Gramofon u Marcina miał wielką tubę.

Zaprosił wszystkich swoich gości Marcin by wysłuchali głosu Piłsudskiego.Głos ten kupił za 3 grosze na targu w Birżach od wędrownego Żyda.

A Józef Piłsudski to przewidział .Przewidział jak ten głos był nagrywany że kiedyś za 3 grosze będzie sprzedawany, dziwił się Piłsudski temu wynalazkowi , bo on wychowany w XIX wieku miał mentalność litewskiego szlachciury.

*

I tak zakończył Pilsudski przemowę swą nad trumną Juliusza Słowackiego z takim napięciem słuchaną w Będzinie w roku 1927:

Miłość ojczyzny - o! to słońce świetne

Dla serc, co dumne, sieroce, szlachetne,

Całe się czystym miłościom oddadzą.

Jako żórawie, co łańcuch prowadzą,

Świetniejsze serca wylatują przodem;

Umrą ich duchy, lecą przed narodem.

Gdy teraz, patrząc na trumnę, wiem, tak, jak wszyscy zebrani, ze Słowacki idzie, to wiem, że idzie tam, gdzie głazy na naszym gościńcu stoją, świadcząc nieledwie chronologicznie przez imiona o naszej przeszłosci. Idzie między Wladyslawy i Zygmunty, idzie miedzy Jany i Bolesławy. Idzie nie z imieniem, lecz z nazwiskiem, świadcząc także o wielkości pracy i wielkości ducha Polski. Idzie, by przedłużyć swe życie, by być nie tylko z naszym pokoleniem, lecz i z tym, ktorzy nadejdą. Idzie, jako Król Duch.

Po zakończeniu przemówienia Marszalek Piłsudski zwrócił się do otaczajacych nosze z trumną oficerów z nastepujacymi slowami:

W imieniu rządu Rzeczypospolitej polecam panom odnieść trumnę do krypty królewskiej, by królom był równy.

*

25 rok życia i te kwiaty na łóżku rzucone przez Eglantynę...to wszystko działo się w Genewie.

Działał tutaj Jan Kalvin twórca kalwinizmu, tutaj zresztą w Genewie jest pochowany i nigdy kwiaty nie ozdabiają jego grobu na którym umieszczone są tylko inicjały JC.

*

"Nie dokazuj, miła nie dokazuj,

Przecież nie jest z ciebie znowu taki cud,

Nie od razu , miła nie od razu,

Nie od razu stopisz serca mego lód!"

Juliusz słuchał tej piosenki w Marcinowym dworku wydobywanej z ogromnej tuby.I o Eglantynie myślał, która tęskni za nim w Genewie.

A piękna jest Eglantyna zamożna,więc czego ten Juliusz chce? Przecież jeszcze nie tak dawno nucił tę piosenkę

Będziesz zbierać kwiaty,

Będziesz się uśmiechać,

Będziesz liczyć gwiazdy,

Będziesz na mnie czekać,

I ty właśnie ty będziesz moją damą!

I ty tylko ty będziesz moją panią!

*

Eglantyna Pattey, piękna dziewczyna, ktorą Los postawił na drodze Juliusza. Myśli jakim to prezentem zadowolić tego zagadkowego młodzieńca z dziwnego kraju, który niby jest a w rzeczywistości go nie ma. Bo na mapie nie ma żadnej Polski tylko Imperium cara. A Juliusz właśnie spaceruje po ogrodzie pensjonatu w Genewie i czyta wiersze Kochanowskiego.

Czyta go bo jest dla niego Mistrz z Czarnolasu kimś kto polszczyzną piękną i jędrną operuje w sposób wzorowy a Juliusz z dala od Ojczyzny , nie chce zapomnieć tego języka , bo tylko język ma , bo tylko ten język zapewni mu miejsce na Wawelu.

I zerkając na Eglantynę czyta te strofy Mistrza Jana:

"Co by ty urodziwa Hanno na to dała

Aby ta twoja gładkość wiecznie z tobą trwała?

Wierzę ,w tym wieku młodym ani myślisz o tym

Ale byś też i dobrze myśliła , nic po tym

Bo czas nie da trwać żadnej rzeczy w jednej mierze

A jako wszytko niesie, tak zaś wszytko bierze.

Widziałem ja po ranu piękny kwiat przyjemny

A widziałem zaś wieczór zwiędły i nikcemny"

" Czas jest panem tego świata" tak Juliusz napisał w 'Księciu Niezłomnym"."25 rok zacząłem" ...a tu już będzie niedługo 165 lat jak Juliusz umarł.

No ale teraz gdy ja to piszę a ty to czytasz Juliusz ma swoje 5 minut.

Teraz żyje naprawdę.

W "Testamencie" napisał Juliusz że nie zostawił tutaj żadnego dziedzica. Chodzi oczywiście o wiersz 'Testament mój'. Ale wiedział co robi.Wiedział że Juliusz Słowacki może być tylko jeden.

I nie było pewności że potomek będzie genialny.

*

I jeszcze przeczytał Juliusz ten wiersz Jana z Czarnolasu:

" Pierwszy dzień dał każdemu

I ostatni, a k' swemu końcowi

Wszyscy idziem

Skąd już nazad nie przydziem"

Do tej ostatecznej krainy zmierzamy.

Zniknęło stulecie , w którym Juliusz żył, Marcin trwał na granicy, a jeszcze wcześniej zniknęło stulecie w którym nasza harfistka wędrowała dając koncerty różnym księciom i elektorom.

*

Panie

wiem że dni moje są policzone

zostało ich niewiele

Tyle żebym jeszcze zdążył zebrać piasek

którym przykryją mi twarz

nie zdążę już zadośćuczynić skrzywdzonym

ani przeprosić tych wszystkich

którym wyrządziłem zło

dlatego smutna jest moja dusza

*

"Dzieci moje rosną na moją pociechę.Kiedyś je obaczysz,jak znajdę człowieka,który by im za mentora w podróży mógł służyć,bo inaczej nie odważę się ich w podróz wyprawić -może by Ciebie nadto krzykliwą gromadą opadły",tak pisał Juliusz z Paryża do matki w 1840 roku.

A wcześniej aż tak opiekuńczy w stosunku do tych "swoich dzieci "nie był.

*

Poezja starych studni, zepsutych zegarów,

Strychu i niemych skrzypiec pękniętych bez grajka,

Zżółkła księga, gdzie uschła niezapominajka

Drzemie - były dzieciństwu memu lasem czarów...

Zbierałem zardzewiałe, stare klucze... Bajka

Szeptała mi, że klucz jest dziwnym darem darów,

Że otworzy mi zamki skryte w tajny parów,

Gdzie wejdę - blady książę z obrazu Van Dycka.

Motyle-m potem zbierał, magicznej latarki

Cuda wywoływałem na ściennej tapecie

I gromadziłem długi czas pocztowe marki...

Bo było to jak podróż szalona po świecie,

Pełne przygód odjazdy w wszystkie świata częście...

Sen słodki, niedorzeczny, jak szczęście... jak szczęście...

*

A te dni policzone to Herberta. I kiedy przyjdzie do naszego dworku na granicy położonego to

trzeba mu powiedzieć ze nie wyrządził zła. Dobro czynił. Nadzieję dawał.

*

Czy takie było dzieciństwo Marcina jak dzieciństwo Staffa, pełne zegarów zepsutych na strychu?

Nie na pewno nie. Marcin miał trudniej , bo już w dzieciństwie stracił ojca.

*

Rok 1838 Florencja.

Pisze Juliusz do matki:" Przedwczoraj miałem dzień miły dla mnie.Oto przyszło mi z Paryża ,moje ostatnie dziecko które tylko 11 dni dopiero żyje, w ładną sukienkę ubrane,potulne,melancholiczne...dziecko które ja kocham bardzo"

Dziecko Juliusza Słowackiego musi być i jest wyjątkowe. No bo tak..ma 11 dni a już chodzi z Paryża do Florencji przyszło ..samo.

Ale tutaj jako ojciec się Juliusz nie popisał, bo pisze tak: "odebrałem je z rana w niedzielę, więc porzuciwszy obojętnie, ubrałem sie i poszedłem na śniadanie"

Porzucić obojętnie takie 11 dniowe maleństwo nie godzi się. Jakże to tak.

*

Jestem wymyślony.tak sobie pomyślał Jasiek, którego autor planuje posyłać z listami w różne miejsca i ściągać gości, wybitnych gości ,do dworku Marcina.

Jestem wymyślony przez autora ,który postanowił stworzyć postać dla swojej książki ,postać którą mógłby dowolnie manipulować.

Ale ja się mu nie dam .Zresztą co to za pomysł posyłać z listami w czasach kiedy można błyskawicznie skontaktować się z każdym, a list idzie długo , tydzień albo i dwa przynajmniej

.Ja sam będę decydował o swym losie . Oświadczam to , i obiecuje czytelnikowi, bo to czytelnik daje mi życie, gdy czyta o mnie to ja wtedy żyje , żyje ,nie przymierzając jak jakiś Pan Tadeusz czy Faust, albo Raskolnikow

Ale Marcin nie jest wymyślony. Marcin żył naprawdę.

A Jasiek? Niech on już jeździ z tymi listami.Można ,wiadomo że można ,skontaktować się inaczej ,szybciej ale list to list.

List można choćby po przeczytaniu włożyć do skrzyneczki i zanieść ją na strych by po stu latach odkrył go ktoś i opublikował ...i myślał nie wiadomo co.

*

Marcin jak każdy porządny Niemiec i jeszcze do tego kalwiński ksiądz nie za bardzo chciał się uniezależnić od autora.

Mimo iż mieszkał w małym litewskim miasteczku, które kiedyś było Radziwiłłów to jednak nie stał się kimś niezależnym , takim polskim szlachciurą.

To dopiero przytrafiło się jego dzieciom i wnukom.On był nadal z ducha Niemcem i może dlatego ta mistyczność parująca z litewskich pól malowanych zbożem rozmaitem była mu chyba obca.

Nawet na pewno obca.

A przecież regularnie jeździł na synody do Wilna. I nic.Jak to możliwe? Przemierzał te miejsca które taki wpływ wywarły na Adama na Juliusza nawet na mistrza Andrzeja Towiańskiego, i nic.

*

Jedzie sobie Marcin na synod do Wilna, jedzie jak co rok, bo to przecież obowiązek , konieczność nawet.jedzie przez litewską ziemię która paruje mistycznoscią i jak pisze Krzysztof Rutkowski mistyczność ta : " intensywnie wydobywała się z bożnic,karczem i chederów , a anioły dobre i upadłe przelatywały nad lasami do ukrytych wśród borów jezior; diabły ,czarty strzygi i południce przemykały sie po wygonach wzbijając kłęby złotawego kurzu"

A Marcin jedzie swoją kolaską i nic nie dostrzega. Cały czas myśli o kazaniu jakie powie w Wilnie a będzie ono komentarzem do Psalmu pierwszego gdzie napisane jest"Szczęśliwy mąż,

który nie idzie za radą występnych,

nie wchodzi na drogę grzeszników

i nie siada w kole szyderców,

lecz ma upodobanie w Prawie Pana,

nad Jego Prawem rozmyśla dniem i nocą"

Więc myśląc nad tymi słowami napisanymi tysiące lat wcześniej nie widzi Marcin tego co widział Adam Mickiewicz a potem w swym poemacie , który z czasem też stanie się biblią -umieścił

"A przecież wokół nich ciągnęły się lasy

Litewskie! tak poważne i tak pełne krasy! -

Czeremchy oplatane dzikich chmielów wieńcem,

Jarzębiny ze świeżym pasterskim rumieńcem,

Leszczyna jak menada z zielonymi berły,

Ubranymi jak w grona, w orzechowe perły;

A niżej dziatwa leśna: głóg w objęciu kalin,

Ożyna czarne usta tuląca do malin.

*

Jednak go spotkał.Spotkał Marcin Tadeusza Soplicę. Obaj wracali z Wilna.Marcin z corocznego synodu a Tadeusz do domu wracał bo "w dalekim mieście kończył nauki,końca doczekał nareszcie"

Tam to mieszkał od dzieciństwa Tadeusz, tam to pobierał nauki.

Ale w naukach -tak to opisał Adam-był Tadeusz mniej pilny.

"Tępy nie był,lecz mało w naukach postąpił

Choć stryj na wychowanie niczego nie skąpił"

Nie to co Marcin, który uniwersytet w Dorpacie skończył ,z językiem wykładowym niemieckim.

Więc kiedy ich kolaski spotkały się na drodze i zaczęli rozmawiać.

Mało tego zaprosił Tadeusz Marcina do Soplicowa,ale Marcin odmówił.Wiadomo obowiązki czekały w Radziwiliszkach.

*

Telimena miała w swoim biurku plan miasta Petersburg. I taka ona zachwycona Rosją...

zaraz ,zaraz jak to mówiła:

"Znam ja dobrze Rosyją. Państwo nie wierzyli,

Gdy im nieraz mówiłam, jak tam z wielu względów

Godna pochwały czujność i srogość urzędów.

Byłam ja w Petersburku, nie raz, nie dwa razy!

Miłe wspomnienia! wdzięczne przeszłości obrazy!

Co za miasto! Nikt z panów nie był w Petersburku?

Chcecie może plan widzieć? Mam plan miasta w biurku."

O Petersburgu marzył też Bobczyński .Prosił przecież Chlestakowa . I to jak prosił...

"BOBCZYŃSKI: Jakżeż... mam... bardzo najniższą prośbę...

Proszę jak najpokorniej — jak pan pojedzie do Petersburga, niech pan raczy powiedzieć tam różnym możnowładcom, senatorom, admirałom, że, właśnie, wasza ekscelencjo, albo jaśnie oświecony książę, w tym a tym miasteczku mieszka Piotr Iwanowicz Bobczyński. Tak niech pan łaskawie powie: mieszka Piotr Iwanowicz Bobczyński.

CHLESTAKOW: Owszem, powiem...

BOBCZYŃSKI: Może się trafi okazja, że i Najjaśniejszy Pan... więc proszę pokornie także Najjaśniejszego Pana zawiadomić, że właśnie, Najjaśniejszy Panie, w tym a tym miasteczku mieszka Piotr Iwanowicz Bobczyński.

CHLESTAKOW: Owszem, zawiadomię"

Jak w dworku Marcina zjawi się Chlestakow to musi go Marcin zapytać ...musi koniecznie czy powiedział o Bobczyńskim, tym wszystkim możnowładcom ,admirałom i senatorom.

*

"Gdzież jest król, co na rzezie tłumy te wyprawia?

Czy dzieli ich odwagę, czy pierś sam nadstawia?

Nie, on siedzi o pięćset mil na swej stolicy,

Król wielki, samowładnik świata połowicy;

Zmarszczył brwi, - i tysiące kibitek wnet leci;

Podpisał, - tysiąc matek opłakuje dzieci;

Skinął, - padają knuty od Niemna do Chiwy.

Mocarzu, jak Bóg silny, jak szatan złośliwy,

Gdy Turków za Bałkanem twoje straszą spiże,

Gdy poselstwo paryskie twoje stopy liże, -

Warszawa jedna twojej mocy się urąga,

Podnosi na cię rękę i koronę ściąga,

Koronę Kazimierzów, Chrobrych z twojej głowy,

Boś ją ukradł i skrwawił, synu Wasilowy! "

*

Telimena zadowolona ,można powiedzieć w swoim jest żywiole, to samo Tadeusz ,ba nawet zahukany Bobczyński.Bo w tym momencie żyją ..czują że żyją bo ktos o nich czyta,myśli.

No dobrze ,a ci co siedzą w księgach na których gruba warstwa kurzu zalega,co maja powiedzieć?

Nikt do nich nie zagląda ,cisza, nuda.

Postanowił więc Marcin wysyłać Jaśka z zaproszeniami również do nich.

*

Agatę co to ją wyrzucili na zimę z domu choć ona mówi że nie :

- I... nie wypędzali... jakżeby... dobre są ludzie - krewniaki. Niezgody też nijakiej być nie było. Samam ino zmiarkowała, że trza mi w świat. Z cudzego woza to złaź choć i w pół morza.

Trza było... roboty już la mnie nie miały... na zimę idzie, to jakże - darmo mi to dadzą warzę abo i ten kąt do spani

Agatę trzeba zaprosić .W dworku przecież znajdzie się miejsce dla niej, a i nie za darmo chleb Marcina jeść bedzie.Folwark ma Marcin to i roboty jest bezmiar.

Trzeba bu też zaprosić Szymona.Szymona z Cyreny.

*

Andrzej Towiański postanowił zbawić Polskę, a ta Polska -tak się złożyło -była w Paryżu, więc spakował dobytek , dzieci powierzył rodzinie i kałamaszką zaprzężoną w dwójkę koni pognał do Paryża. A wcześniej nakazał swoim bliskim modlić się za cara.

*

A w Paryżu i Polska się znalazła i Litwy kawał i nawet pogrzeb Bema się odbył..i Norwid go ujrzał i opisał a potem Niemen wyśpiewał.

*

Czy nazwisko Goethe coś Marcinowi mówiło?

Czy w swojej bibliotece miał " Fausta".?

*

Marcin Cumft urodził się w 1831 roku w okolicy Radziwiliszek. Był synem młynarza ,który przywedrował z odległej północy i osiadł w Kurlandii na przeciwległym brzegu Niemenka.

Ale co znaczą słowa " z odległej północy"

Czy to Estonia , czy to Łotwa?

Nie wiadomo.

Nie wiadomo też napewno, na sto procent czy Marcin był Niemcem czy był po prostu potomkiem mieszkańca jednego z bałtyckich krajów.czy to się da ustalić tak, by żadnej wątpliwości nie było.

Próbować trzeba , szukać bo samo szukanie ciekawe na swój sposób.

*

Kiedy Marcin skończył pierwszy rok życia i zaczął samodzielnie chodzić, Juliusz Słowacki szedł do Genewy. Oczywiśćie nie szedł całą drogę ,tylko małe odcinki kiedy dyliżans zwalniał i można było bez obaw z niego wyjsć i iść pieszo.A zwalniał wtedy kiedy zaczął się górski etap podróży.

Był grudzień roku 1832 . Juliusz po rocznym pobycie w Paryżu postanowił opuścić stolicę swiata i przenieść się do Genewy.

Jak pisał w liście do matki wszyscy bardzo przeżywali jego wyjazd, mało tego pisze tak " Powiem ci tu jeszcze moja Mamo, że mnie w jednym zgromadzeniu ziomków proszono na klęczkach prawie , ażebym został-ale już było za późno-przygotowania do podróży były porobione".

W tej to Genewie trzysta lat wcześniej działał Jan Kalwin, którego wyznawcą stał się Marcin Cumft trzysta lat póżniej , w dalekich Radziwiliszkach na granicy Litwy i Kurlandii położonych.

A dla córki Marcina ,Marii Juliusz Słowacki stał się ważną postacią i jego poezje były dla niej wzkazówką w życiu .

*

Kiedy przybył do Genewy ,miasta ważnego dla naszej literatury- gdyż w mieście tym powstało ...właściwie należało by powiedzieć narodziło się wiele jego dzieci ., a Juliusz o swoich dziełach mówił że to dzieci - zamieszkał w hotelu" Pod wielkim orłem".

W hotelu tym nie mieszkał długo . Znalazł sobie pensjonat, w którym spędzi parę lat życia.

Ale przede wszystkim pozna córkę właścicielki ,piekną Eglantynę

I ta Eglantyna stanie się kimś ważnym.

*

" Mówiąc otwarcie ,abym był na cały rok spokojny, potrzeba mi około 450 rubli..." te słowa znalazły się w pierwszym liście który pisał w pensjonacie pani Pattey do matki będacej na emeryturze i utrzymaniu-co by nie mówić -carskiego rządu.

Zapewne mama Juliusza te 450 rubli przysłała synowi aby mógł żyć na odpowiedniej stopie i rodzić swoje dzieci.

Dzieci, z którymi Eglantyna nie miała nic wspólnego.

A szkoda.

*

Gdyby znała te słowa piosenki, pewnie by mu spacerując po ogrodzie zaśpiewała. Zaśpiewała o tym o czym marzyła :

...co wiersze Ci pisał

Co głupstwa wciąż gadał, o jutrze nie myślał ?

Z początku bawiło to ciągłe marzenie

Myślałaś że kiedyś go ściągniesz na ziemię

Że z czasem jak inni na ganku posiedzi

Tak przecież wypada bo patrzą sąsiedzi

Że kiedyś pomyśli o dzieciach w ogrodzie

A ty sweter mu zrobisz by nie marzł na chłodzie"

Nie zrobiła mu swetra i sąsiedzi nie ujrzeli ich razem jak bawią dzieci.

Bo dzieci nie mieli, tzn. Juliusz swoje twory poetyckie nazywał dziećmi. Ale co to za dziecko ,które składa się z liter i od razu po urodzeniu już takie mądre, że innych chce nauczać i na aniołów przerabiać.

*

A Juliusz-jak widzimy- spaceruje z Eglantyną po ogrodzie. Jest już prawie południe.

Juliusz wstaje mniej więcej o 10 , potem schodzi na śniadanie składające się z "jajek miękko gotowanych,z mięsa na zimno z kawy i herbaty" a zapewne i pieczywo jest na stole . Chleb nie taki jak tamten z Krzemieńca czy Wilna. Napewno nie taki. No wieć spaceruje z Eglantyną , która marzy by mu sweter zrobić, bo przecież często febra go łapie i taki on cherlawy.

Jak to poeta.

*

A jak spędza wieczory Juliusz?

Otóż wieczory w pensjonacie pani Pattey spędza Juliusz najczęściej grając w bostona.

A boston to "klasyczna gra karciana wywodząca się z Anglii. Gra pochodzi od wcześniejszej gry zwanej Ruff and Honours . Mimo że ma niezwykle proste zasady, to stwarza bardzo duże możliwości zastosowania wyszukanych strategii.

Gra w bostona została uwieczniona również w powieści "Wojna i pokój "Lwa Tołstoja.

Ale właściwie ten boston to dzisiejszy brydż.Więc Juliusz Słowacki grał w bydża wieczorami a jego partnerami byli goście pensjonatu pewna starsza dama, protestancki pastor i sama włascicielka pensjonatu, matka Eglantyny , pani Pattey.

*

Kalevala musiała być bliska Marcinowi.Ten epos skandynawski .....miał w sobie -mimo iż pogański- ducha dobra i miłości.

Ale czy Marcin zetknął się z tym dziełem? Raczej się nie zetknął , dlatego organizujemy tego typu spotkania na kartach tej książki.

Tutaj wszystko jest możliwe.

*

Juliusz Słowacki w dworku Marcina czuł się dobrze.odbywał częste spacery nad rzekę Niemenek, która w tym miejscu łączyła się z rzeką Oposzczą. Kąpał się w Niemenku ,który może nie przypominał szwajcarskiej Aarwy, która toczyła lodowatą wodę, a Juliusz był przekonany że kąpiel w tej to lodowatej wodzie wyleczy go z choroby ,która toczyła jego ciało i w końcu zabiła.Więc kąpał się w Niemenku wierząc może że ta rzeka która jest granicą z Kurlandią toczyć może wody , które zabiorą z jego ciała tę okrutną chorobę i do Bałtyku poniosą

A po powrocie pisał lub czytał zgromadzonym gościom swoje teksty, pokazywał jak on to się wyrażał "swoje dzieci"

Razu pewnego czytał swoje dzieło .które jak uważał i napisał o tym do matki, mógłby czytać przed Bogiem. Tym dziełem był "Ksiądz Marek".

Słuchając jak Juliusz czyta i opowiada swoją wizję-straszną wizje-miasteczka Bar na Podolu, gdzie ksiądz Marek Jandołowicz niczym natchniony wódz prowadził powstańców , pierwszych polskich powstanców, myślal Marcin czy on protestancki pastor mogłby stanąć na czele buntu?

*

Innym razem spacerując po tej litewskiej ziemi ułożył sobie strofę Króla -Ducha ...."Tak było rano-ale o wieczorze

Przeszedłem ja duch,po całej krainie;

I wszędy jakby sen szumiało zboże,

I miasta rosły i świętych pustynie;

I pastuszkom się na pustym ugorze

Pokazywały cudowne boginie;

I niepodobne były do zaranka

Wieczory ciche ,piękne jak sielanka."

*

Ten jedyny w swoim rodzaju poemat Król- Duch musi mieć w książce naszej swoje specjalne miejsce. I to jest to miejsce . Po to by wczytywać się strofa po strofie w ten Juliuszowy przekaz...ale...ale czy na pewno Juliuszowy?

"Tobie się cały poddam – a Ty duchu Najwyższy myśli moich święty stróżu

Dyktuj"

Więc niewątpliwie te wszystkie strofy które odczytywać bedziemy są podyktowane , a Juliusz je tylko gorączkowo przepisywał, dla nas przepisywał. I śpieszył się bardzo bo czasu jak wiadomo maił mało, jakże mało.I chyba zdawał sobie spraweę z tego że utrwala te podyktowane mu strofy dla nas ludzi z XXI wieku, nie dla tych z XIX wieku.

Czytając ten poemat sprawiamy że żyje on, bo Juliusz się martwił że:

" W kurhanach tylko zostanie pamiątka

I w pieśni długiej wędrownego dziada

Żem żył....

...ja teraz staję się wędrownym dziadem, po domach wędruje po całym świecie rozrzuconych, gdzie zaproszą wchodzę i opowiadam ... i Ty czytelniky też stań się wędrownym dziadem.

Weź kostur w rękę i wędruj. Po sieci wędruj...opowiadaj co zostało przez ducha Najwyższego podyktowane Juliuszowi.

" Gdzieś z ostatecznej krainy zachwyceń

Przyszły te duchy – i nauczyciele

słyszysz to mój czytelniku , czujesz co pisze Juliusz Słowacki w Królu- Duchu ? Z ostatecznej krainy przyszły do niego duchy i nauczyciele ,ale mało tego, posłuchaj co pisze Juliusz dalej :

"Bez słów i dźwięków, i bez tych przesyceń

Które duchowi są od nauk w ciele..

Ci za pomocą różnych się oświeceń

I blasków..szybom podobni w kościele

Wymalowanym ...z myśli tłumaczyli.."

*

Myślę a nawet jestem przekonany że Juliusz ucieszył by się dowiadująć o tym że tytuł tej książki jest wzięty od niego.

Pożyczony powiedzmy.

A oddajemy mu pisząc tę książkę.

*

I powiedzmy to wyraźnie Prawda o tej ostatecznej krainie jest dyktowana , jest przekazywana wsposób raczej niewytłumaczalny....to jakby nagłe oświecenie , blask witraża , który przemawia.

Wielka to raczej tajemnica i tajemnicą pozostanie.

Inaczej być nie może . Inaczej nie będzie.

*

I jeszcze napisał Juliusz " Chwasty mi porosną na grobie...Inny was anioł rozmiłuje w sobie"

Nie porosną. Na Wawelu chwasty nie rosną.

Za innym aniołem też nie pójdziemy...więc Juliuszu prowadź.Więc Juliuszu przerabiaj nas zjadaczy chleba w aniołów... przerabiaj koniecznie.

Bo czyż może być w życie cos ważniejszego niż zbawienie duszy?

Każda chwila , która tak szybko odchodzi przybliża nas do tej ostatecznej krainy.

Bo piękne są góry, bo piekne są lasy, kwiaty ...można by wymieniac piękno stworzone w nieskończoność...ale przecież to stworzone piękno przeminie a nieskończoność trwać bedzie.

*

Czy Marcin był surowym ojcem?

Pastor kalwiński , Niemiec, chyba był surowy.Musiał być. Tak myślę

Dzieci na pewno musiały prosto siedzieć przy stole.

A kiedy Marcin jeździł na synody do Wilna to ciekawe czy po tym Wilnie w wolnych chwilach spacerował.

Może spacerował, ale zapewne nie chodził śladami Juliusza czy Adama.

Ich nazwiska nic mu zapewne nie mówiły.

A wracjąc do swoich Radziwiliszek nie przejeżdżał zapewne przez Soplicowo. Chociaż musiał przejeżdżaćprzez miejsca do Soplicowa podobne.

Musiał choć okiem rzucić na bursztynowy świerzop i na pola malowane zbożem rozmaitem.

Na zboża musiał zwrócić uwagę , w końcu ojciec Marcina był młynarzem.

*

Jakie kazania głosił Marcin?

Wszak był,księdzem.

Co mógł powiedzieć o tym wydarzeniu w Troadzie .

Paweł mówił ,długo mówił, a pewien młodzieniec imieniem Eutych siedział na oknie , sen go zmorzył i młodzieniec spadł z trzeciego piętra.

Paweł go wzkrzesił, bo młodzieniec się zabił.

Ale ...właśnie jak to mógł Marcin ksiądz kalwiński zinterpretować.

Co usłyszeli wierni w kościele w Radziwiliszkach.

Że co ,że Paweł , trochę był nudny .

*

Albo ten fragment z Ewangelii św Marka

„I rzekł do nich owego dnia, gdy nastał wieczór: Przeprawmy się na drugą stronę. Opuścili więc lud i wzięli go z sobą tak jak był, w łodzi, a inne łodzie towarzyszyły mu. I zerwała się gwałtowna burza, a fale wdzierały się do łodzi, tak iż łódź już się wypełniała. A On był w tylnej części łodzi i spał na wezgłowiu. Budzą go więc i mówią do niego: Nauczycielu! Nic cię to nie obchodzi, że giniemy? I obudziwszy się, zgromił wicher i rzekł do morza: Umilknij! Ucisz się! I ustał wicher, i nastała wielka cisza, i rzekł do nich: Czemu jesteście tacy bojaźliwi? Jakże to, jeszcze wiary nie macie? I zdjął ich strach wielki, i mówi, jeden do drugiego: Kim więc jest Ten, że i wiatr, i morze są mu posłuszne?”

Czy druga strona to tamo życie ...Niebo?

*

" Idę łowić ryby". To powiedział Piotr kiedyś zwany Szymonem.

Kiedy to powiedział? Jak już było po wszystkim . Po tych latach, które im się przytrafiły, tylko im.

A oni nie zdawali sobie sprawy właściwie co ich spotkało.

Przyszedł do nich Ktoś, kto potrafił chodzić po wodzie, kto potrafił wskrzeszać, leczyć , kto im pokazał tamten świat.

Wszystko się skończyło .Rzymianie Go zabili.

*

"Gdy po śmierci w niebiosów przybyłam pustkowie,

Bóg długo patrzał na mnie i głaskał po głowie.

„Zbliż się do mnie, Urszulo! Poglądasz, jak żywa...

Zrobię dla cię, co zechcesz, byś była szczęśliwa.”

„Zrób tak, Boże - szepnęłam – by w nieb Twoich krasie

Wszystko było tak samo, jak tam – w Czarnolasie!” –

I umilkłam zlękniona i oczy unoszę,

By zbadać, czy się gniewa, że Go o to proszę?"

A czy Marcin....?nie to pytanie nie padnie.przynajmniej na razie.

*

Czy Marcin mógłby poprosic by wskrzeszono tamte lata, tamten dworek, tamto życie?

*

Nasz naród jak lawa....

i ciągle szukać trzeba , szukać odpowiedzi na pytanie dlaczego tam dlaczego na tej ziemi takie dzieła powstały.

Bo mimo że powstały w Paryżu, Genewie czy w innym miejscu , to tam powstały

na tej ziemi ,która jest jak zdrowie.

*

Gdzie jest ta ostateczna kraina?

Chyba wszyscy do tej krainy tęsknią.

Najpierw pojawia się w baśniach, w opowieściach snutych zimowymi wieczorami, a potem jako nadzieja.Dla Adama M to była Litwa, dla Juliusza okolice Krzemieńca.

Patrzał Adam i Juliusz na paryskie kamienice ,a na ścianach tych kamienic wyświetlał im się film . Pola widzieli , strumyki, ten bajeczny świat.

Dla nich bajeczny. A teraz i dla nas

*

"Łódź się budziła.

Pierwszy wrzaskliwy świst fabryczny rozdarł ciszę wczesnego poranku, a za nim we

Świt, Miasto

wszystkich stronach miasta zaczęty się zrywać coraz zgiełkliwiej inne i darły się chra-

pliwymi, niesfornymi głosami, niby chór potwornych kogutów piejących metalowymi

gardzielami hasło do pracy.

Olbrzymie fabryki, których długie, czarne cielska i wysmukłe szyje — kominy, ma-

Maszyna, Potwór

jaczyły w nocy, w mgle i w deszczu — budziły się z wolna, buchały płomieniami ognisk,

oddychały kłębami dymów, zaczynały żyć i poruszać się w ciemnościach, jakie jeszcze

zalegały ziemię"

Marcin nigdy nie zobaczył Łodzi, Warszawy,Krakowa.

Nie wiedział co to przemysł, fabryka,która połyka jak wieloryb robotników i wypluwa ich kiedy oni słaniają się na nogach po całodziennym wysiłku.

Z ziemią obiecaną spotykał się Marcin na kartach Biblii, którą nieustannie czytał, jak nakazał Jan Kalvin.

*

"Ktoś mnie stworzył,wymyślił

niechże on się troszczy

mnie wystarcza być świadkiem czasu i miejsca"

Jasiek od autora całkiem się uniezależnił.Bo Jaśka autor wymyślił...wymyślił po to by posyłać go niczym gońca z zaproszeniami do swego dworku, który tak nie do końca jest dworkiem.

Bo tak naprawdę to Marcin wybudowal oprocz kościoła , dzieła swego życia,obszerną plebanię.

I tam na tej plebani odbywać się będą spotkania z zaproszonymi gośćmi.

A goście będą rózni.

Bo i Faust się zjawi z nieodłacznym Mefistofelesem i Raskolnikow i Grottger.

Bo dlaczego nie ? .Wszak postacie literackie tak przecież wrosły w naszą kulturę że bez nich stała by się ona niepełna i uboższa.

*

Marcin gospodarz dworku w Radziwiliszkach usłyszał o Mickiewiczu że zdolny,że napisał piękny poemat ,który w Soplicowie się dzieje.

Dlatego Marcin wysłał Jaśka do Soplicowa by Jasiek zbadał to miejsce , by zdał relacje czy tam rzeczywiście jest tak jak Adam pisze.

*

Tam już na zawsze będzie się odgrywać taki sam spektakl.

Tadeusz będzie pociągał za sznurek, Telimena będzie plan Petersburga pokazywać, Wojski będzie grał na rogu ,Hrabia będzie robil szkice a Jankiel grać będzie na cymbałach a Sędzia na koń wsiędzie i jakoś to będzie.

*

Mickiewiczowska Litwa, zwłaszcza okolice Nowogródka, rodzinne strony poety, to kraj tajemniczy i trochę niesamowity. Pełno tam gęstych, nieprzebytych borów, niedostępnych mokradeł i trzęsawisk, a także urzekających jezior. Według wierzeń tamtejszego ludu, dzikie leśne ostępy, prócz zwierząt, zamieszkują niesamowite istoty z „innego” świata: strzygi, upiory, rusałki. Lasy i mroczne tonie jezior kryły swe tajemnice, o których ludzie opowiadali sobie przekazywane z pokolenia na pokolenie legendy.

W długie, zimowe wieczory, gdy na dworze wicher jęczał, a deszcz dzwonił o rynny, Adam słuchał opowiadań dwojga starych sług, którzy służyli w ich domu. Oboje znali mnóstwo baśni i pamiętali stare podania ludu litewskiego, wierzyli w gusła i zabobony. Całymi wieczorami snuli baśnie o rusałkach, o zatopionym mieście, o upiorach, o duchach, o zbójcach i o starych, pogańskich obrzędach.

"Nasz naród jak lawa...." Dziady, które na Litwie się dzieją najlepiej pokazał w Krakowie Konrad Swinarski w teatrze Starym. A potem Konrad Swinarski zginął w katastrofie lotniczej pod Damaszkiem

"Niedaleko Damaszku…Siedział diabeł na daszku…"

Czy to się jakoś łączy ze sobą...? Jakoś chyba się łączy...

*

A Juliusz siedząc samotny w swoim mieszkaniu w Paryżu, przenosił się zawsze myślami w czasy dzieciństwa , do Krzemieńca.Słuchał wtedy opowieści o czasach dawnych ,które w opowieściach stawały się bliskie.

Przeniósl się w czasy szwedzkiego potopu, w czasy Jana Kazimierza i zaczął pisać poemat prozą o konfederacji .

I wyszedł poemat pełen kresowego nastroju "Złota Czaszka"

*

W lipcu 1834 roku Eglantyna Pattey wróciła z 5 -cio tygodniowego pobytu w Paryżu do Genewy.

Juliusz Słowacki wyjechał na spotkanie jej , a potem galopem odwiózł do domu-matce,jak napisał.

A Eglantyna przywiozła mu z Paryża kryształowy kielich.

*

Tym kryształowym kielichem mógłby Juliusz wypić -oczywiście razem z Eglantyną- butel wina ,które otrzymał od zakonników z klasztoru Betcheszban w Libanie.Spędził tam 45 dni i napisał tam Anhellego.Ale niestety Z Eglantyną koniec.Już do pensjonatu pani Pattey nie wróci.

Więc musi ten wielki jak pisze 'butel" wypić sam .Ale nie... sam nie da rady.Częstuje tym winem zakonników na statku ,którzy razem z nim podróżują do Europy.

*

Miasteczko Radziwiliszki założone zostało w 1584 wraz ze zborem protestanckim przez ks.Krzysztofa Radziwiłła . Podczas szwedzkiego potopu zbór jak i reszta miasteczka zostały zburzone, później odbudowane. Od 1795 pod panowaniem rosyjskim.

*

Autor przestał go zupełnie kontrolować, nawet nie wiedział gdzie on jest.czy w pracowni Fausta, czy w ubogiej izdebce Raskolnikowa czy może leżakuje obok Hansa Castorpa w szwajcarskim sanatorium.

Ale ta ostatnia możliwość by oznaczała ze Jasiek chory jest.

I tu nasuwa się pytanie , czy postać stworzona przez autora może zachorować .

Czy może się na przykład zarazić suchotami od powiedzmy Juliusza Słowackiego czy Hansa Castorpa.

*

Nie uwierzylibyście gdzie Jaśka pognało. Do mieszkania starego subiekta Ignacego Rzeckiego.

Jasiek przybył przed godziną szóstą rano bo wiedział że :"Równie jak pokój, nie zmieniły się od ćwierć wieku zwyczaje pana Ignacego. Rano budził się zawsze o szóstej; przez chwilę słuchał, czy idzie leżący na krześle zegarek, i spoglądał na skazówki, które tworzyły jedną linię prostą. Chciał wstać spokojnie, bez awantur; ale że chłodne nogi i nieco zesztywniałe ręce nie okazywały się dość uległymi jego woli, więc zrywał się, nagle wyskakiwał na środek pokoju i rzuciwszy na łóżko szlafmycę, biegł pod piec do wielkiej miednicy, w której mył się od stóp do głów, rżąc i parskając jak wiekowy rumak szlachetnej krwi, któremu przypomniał się wyścig. Podczas obrządku wycierania się kosmatymi ręcznikami z upodobaniem patrzył na swoje chude łydki i zarośnięte piersi mrucząc: "No, przecie nabieram ciała".

Jasiek do drzwi zapukał kiedy..."pan Ignacy odczytywał przez binokle ze swego notatnika rozkład zajęć na dzień dzisiejszy.

"Oddać w banku osiemset rubli, aha... Do Lublina wysłać trzy albumy, tuzin portmonetek... Właśnie!... Do Wiednia przekaz na tysiąc dwieście guldenów... Z kolei odebrać transport... Zmonitować rymarza za nieodesłanie walizek... Bagatela!... Napisać list do Stasia... Bagatela..."

Zaproszenie do dworku Marcina Jasiek wręczył i już cieszył się na myśl ile ciekawych historii od starego subiekta usłyszy.Bo wskrzesi stary subiekt niewątpliwie starą Warszawę.prawdziwą taką ,bez koszmarnego pałacu ,który szatan z wąsami podarował .Ale to nie przypadek że Marcin posłał Jaśka do Warszawy roku 1878. Za dwadzieścia lat w tej Warszawie zamieszka córka Marcina, która ze swym mężem będzie tłumaczyć dzieła Nietzchego, a potem w tym mieście urodzi się wnuk Marcina, Staś.

*

A teraz opowiem wam o kuferku.

"Jeden z powstańców ciągnących do oddziału przyszedł z drewnianym kuferkiem.Widocznie kuferek niewygodny był do dalekich marszów-dosyć ze poprosił o przechowanie do końca wojny.Stał ten kuferek latami na strychu nowej plebanii ,którą później już po Powstaniu Styczniowym Marcin wybudował .....pamiętam ten kuferek -jak pisze we wspomnieniach Stanisław Pieńkowski- jak stał w 40 lat po powstaniu jako coś świętego"

Ten stojący kuferek to taka metafora protestanckiej mentalności, tj. szacunku do cudzej własności

*

"Obok orła znak Pogonii,

Poszli nasi w bój bez broni"

Tak podczas Powstania Styczniowego śpiewano i po nim.

A wcześniej Adam Mickiewicz tak napisał

"Szabel nam nie zabraknie ,szlachta na koń wsiędzie

Ja z synowcem na czele i jakoś to będzie"

Marcin takich słów nie mógł pojąć w żaden sposób.Jak tak można, myślał.jak można tak bez przygotowania ,bez żadnego planu, bez analizy sił i kosztów.To się w Marcinowej protestanckiej mentalności nie mieściło.

Ale kuferek powstańca styczniowego przechował.

A ten postaniec gdzie? Czy skończył życie na dalekiej Syberii, czy może ma jakiś bezimienny grób na tej Litwie, która jest jak zdrowie

*

Do Marcinowego dworku przyjechała piękną bryczką pewna dama. Kiedy wysiadła przedstawiła się tak Paulina ze Stamirowskich Konarzewska jestem. Chciałam przeczytać gościom twoim szanowny gospodarzu Marcinie mój dzienniczek, który jako 12 letnie dziewczę pisałam.

A pisałam go jak Styczniowe Powstanie trwało. Chciałam powspominać te piękne czasy.

A słyszałm też ze u ciebie Marcinie na strychu stoi kuferek powstańca i czeka na jego powrót.

Ale pewnie nie doczeka się.

Może on dożywa swoich dni gdzieś na Syberii i tęskni do tych pól malowanych zbożem rozmaitem

kto wie?

*

Poczęstowana kawą ,taką prawie jaką kawiarka w Panu Tadeuszu serwowała ,zaczęła pani Paulina czytać swój dzienniczek.

A zaczęła tak :

"nie będę pisała po francusku — bo choć ją bardzo lubię i francuski język także, to przecie czasem się boję, żeby po polsku nie zapomnieć i aż mi się płakać chce, bo doprawdy już w nocy nigdy mi się nie śni po polsku, tylko po francusku i pytałam się mateczki, czy mnie się nigdy już nie będzie śniło po polsku ?

Mateczka się śmiała, co mię uspokoiło i nie? boję się już mówić po francusku, bo przecież obce języki są potrzebne — ale dzienniczek mój pisać będę tylko po polsku, bo nie lubię tej mieszaniny, makaronizmu. Doskonale pamiętam ten wyraz, bo do makaronu podobny.

*

Co czas jakiś wpadać będziemy do dworku by posłuchać pani Pauliny i zobaczyć Powstanie okiem dwunastoletniej dziewczyny w polskim dworku wychowanej.

*

Pisze Władysław Konopczyński : "Patkul , Dołgoruki, Osterman w służbie Piotrowej wyszpiegowali,wykradli sekret psychiki szlacheckiej, zapuścili w nią jad..."

W służbie Piotrowej...no..tutaj chodzi o Piora I cara Rosji , od którego to wszystko się zaczęło.

I trwa , trwa już 300 lat. 300 lat Rosja niszczy naszą duszę

A Mickiewicz tak napisał..."Wszak to już mija wiek,Jak z Moskwy w Polskę nasyłają Samych łajdaków stek"

. I jeszcze do tych stu lat dwieście trzeba dodać.

A Josif Brodski napisał tak" ...żaden kraj nie doprowadził sztuki niszczenia dusz swoich obywateli do takiej perfekcji jak Rosja i żaden człowiek pióra nie zdoła tego naprawić"

"Diabeł mnie podkusił, żeby z moim rozumem i talentem urodzić się akurat w Rosji"... to napisał Puszkin , ten potomek murzyna, który stał się najwiekszym poetą Rosji.

*

Najpierw Marcin, teraz Jasiek ..to już druga postać wymyślona przez autora. Istnieje obawa ,że czytelnik się w tym pogubi.

Nie, teraz już się nie pogubi, teraz już wie że Marcin żyje sobie na Litwie, a Jasiek będzie z zaproszeniami latał po całej Europie i do dworku Marcina ściągał rożnych ludzi, mniej lub bardziej sławnych.

Trochę to brzmi dziwnie że Marcin żyje sobie na Litwie... ale to prawda. Żyje sobie, ale tylko wtedy jak ten tekst jest czytany.

I w interesie Marcina jest by czytany był zawsze.

Wtedy to Marcin może sobie smakować życia, mimo iż na cmentarzu w Radziwiliszkach jest tabliczka gdzie jest data urodzenia Marcina i data jego śmierci... ale to nic.

Marcin żyje. Właśnie idzie do piwnicy by przynieść butelkę wina rocznik 1809 bo gość się zbliża.

Jaki to gość, nie wiadomo.

Ale , cierpliwości ,wyjaśni się kogo autor zechce przywołać z niebytu by wypił kieliszek wina rocznik 1809 i skosztował pysznej szynki uwędzonej przez Marcina.

*

No, co to też czyta pani Paulina..posuchajmy:

"Co za okropny popłoch między Moskalami! Codzień objeszczyki uciekają całymi gromadami, konno, piechotą, na wozach, a wszyscy tacy zestrachani, tacy przerażeni! Boże! Boże! żeby to już powstańcy przyszli, ale lepiej że Moskale uciekną, bo by mogła być bitwa, a to by było okropne.

Wszyscy uciekają do Miechowa, tam podobno pełno wojska moskiewskiego.

Ach! co za okropną miałam wczoraj przygodę; doprawdy, aż mi wstyd pisać! Jakiś oficer moskiewski,. znajomy ojczusia przyjechał się pożegnać — byliśmy w saloniku, gdy wszedł i po chwili zaczął się żegnać i proszę sobie wyobrazić, że naprzód mamę, potem p. Emilię, a potem mnie w rękę pocałował.

Stefcia uciekła i ja byłabym uciekła, ale to przecież niegrzecznie, zresztą czy ja mogłam przypuścić, że on mnie w rękę pocałuje! Wybiegłam z pokoju i zaczęłam płakać i rękę wycierać. Mateczka perswadowała, że on pewnie ma daleko rodzinę i myśli że go Polaki zabiją, więc się żegnał z nami, myśląc o swojej rodzinie.

*

Rocznik 1809 ...to dobry rocznik. W tym to 1809 roku urodził się Juliusz Słowacki, który ważną rolę odegrał w życiu dzieci i wnuków Marcina ,bo i tak można spojrzeć na Juliusza.Bo przyjdzie czas kiedy córka Marcina zafascynuje się polskim poetą ,ona córka pastora Niemca.

*

Ale Marcin zapewne żadnych szynek nie wędził. On był porządnym kalwinskim pastorem i do głowy by mu zapewne nie przyszło dogadzać gościom w taki sposób.

Do głowy mu nie przyszło ze bedzie żył, że będzie żył na kartach tej książki, że jego los stanie się ważny dla potomków, dla ludzi którzy przyjdą żyć,poznawać swiat w przyszłości.

Osiedlając się na Litwie nie przypuszczał zapewne że jest to ziemia wyjątkowa,Albo też wyjątkową uczynią ją Adam,Juliusz i paru innych.

*

Udało się Jaśkowi przemycić przez granicę egzemplarz Pana Tadeusza . Przywiózł go Marcinowi by ten ujrzał wreszcie Litwę oczami Adama.

I czytał teraz Marcin nocami dzieło Adama .

Ten gość to strażnik pamięci. Tak mówił o sobie...jestem strażnik pamięci.Wszystko zapisuje,co pamiętam co usłyszałem, wspomnienia zbieram ,skrawki wspomnień.

Zachować to chce aby potem po latach inni zajrzeli do tego ,wspomnieli tamtych co to już ich nie ma .Ożywili choć na chwilę.

*

A o czym to teraz czyta pani Paulina , posłuchajmy:

Jakie to śliczne słowo „powstanie", — iść w lasy i bić się za Ojczyznę! Stefcia zaczęła klaskać w dłonie, skakać, cieszyć się, ale p. Emilia powiedziała, że to jest sprawa bardzo powabna i zdaje mi się, że ta kochana, moja Emilia miała łzy w oczach. Bo ona okropnie kocha swoją Helwecję, jak ją nazywa i taka dumna z tego, że jest Szwajcarką. Ja znów, nie chciałabym za nic, być czem innem jak Polką, za nic w świecie! — Ale ona naprawdę kocha teraz naszą Polskę, cette pauvre Pologne, jak mówi. Ubiera się zawsze czarno tak, jak Stefcia i Mateczka, tylko ja nie mam jeszcze czarnej sukni.

*

Roztopimy się w mieście, które wita każdego tak samo.

*

Wszystko co przeżyłem na zawsze zostanie.

*

"Mężczyznom dano wódkę ;wtenczas wszyscy siedli

I chołodziec litewski milcząc żwawo jedli"

Przeczytał Marcin te słowa i pomyślał że trzeba by gościom ten chołodziec litewski zaserwować.

Ale o wódce nie ma mowy.on kalwiński pastor nie wyobraża sobie w swoim domu pijaństwa, z którego szlachta słynie.

Czytał Marcin po nocach ten poemat, bo chciał zrozumieć ten kraj,który stał się jego krajem.

*

Pan Brzezan to taki typowy szlachcic a jeszcze do tego:

"Pan Brzezan w cudnej mieszka okolicy.

Zamek objęła rzeka w dwa ramiona,

Nad bramą klasztor, w murach zakonnicy,

Dalej kaplica blachą powleczona.

W komnatach żadnej nie ujrzysz różnicy

Od złotych komnat, gdzie mieszkała Bona.

Pan Brzezan lubi żyć w królewskim dworze,

Co ma król polski, i szlachcic mieć może"

Dworek Marcina też w cudnej okolicy położony

Też dwie rzeki Oposzcza i Niemenek łączą się niedaleko jego domu,ale przepychu w domu nie ma .

Bo w kalwińskim domu przepychu być nie może.

*

W swojej wirtualnej bibliotece zobaczył Marcin zdjęcie, na którym był odcisk buta Neila Armstronga na powierzchni księżyca, srebrnego globu jak się przyjęło nazywać księżyc.

*

Razu pewnego wracając z Wilna do tych swoich Radziwiliszek jechał Marcin przez ogromny las ,puszczę prawie i usłyszał jak grało echo.

To echo rozchodziło się po lesie z rogu Wojskiego..."Tu przerwał, lecz róg trzymał; wszystkim się zdawało,

Że Wojski wciąż gra jeszcze, a to echo grało.

Gdyby się Marcin zdecydował skręcił na tę polanę, dołączył do myśliwych, bigosu spróbował , to wszedłby raz na zawsze do tej narodowej epopeji , w szkole by się o nim uczono ...a tak przepadło.No ale chociaż to echo usłyszał, które i my słyszymy .

*

Oczywiście ze Jasiek może się zarazić, ale to taki problem dla autora bo kogo wtedy posyłać z zaproszeniami.?

Oczywiście jakimś rozwiązaniem jest kuracja w sanatorium w Szwajcarii ,leżakowanie razem z Hansem Castorpem, kąpiele w zimnej wodzie razem z Juliuszem , który uważał ze mu to pomaga,

ale tutaj potrzebne jest radykalne rozwiązanie czyli penicylina..

Albo szczepionka.

Bo zaszczepić trzeba Jaśka, gdyż on często będzie przebywał w towarzystwie Juliusza chorego na suchoty.

A to ze Jasiek wymyślony nie zmienia faktu że może się zarazić mało tego tak się uniezależnić od autora ze zarazki zaatakują i koniec.

Ale przede wszystkim klopot bo trzeba leczyć . Do sanatoriów wysyłać....a to i tak nic nie pomoże .

I czekałby Jaśka śmierć w młodym wieku.

A szkoda przecież ,bo tyle ma do zrobienia.

*

Co zrobić by ten tekst był zawsze czytany , by krążył w odpisach niczym jakaś odezwa czy ogłoszenie o rewolucji. Bo przecież chodzi o to by Marcin, by Jasiek żyli nawet takim życiem polegającym na poruszaniu myśli czytelnika, takim życiem ale przecież życiem.

Można powiedzieć że i Marcin i Jasiek trochę źle trafili. To nie te czasy gdzie czytanie było czymś pięknym i pożądanym. To nie te czasy Arlekinie nie te czasy jak kiedyś śpiewały Filipinki

*

My biegamy po Europie a pani Paulina czyta, czyta ten swój pamiętnik, bo wie że tylko w ten sposób przetrwa to co opisała , zatrzymała w bursztynie czasu, wieć posłuchajmy jeszcze:

"Co za okropny wypadek mógł się stać dziś po południu. Nasz mały braciszek Tadzio wyszedł przed dom i bawił się w koniki, trzymając w ręku jakąś chabinę. Naokoło domu pełno rosyjskiego wojska, broń w kozłach, a oni śpiewają i krzyczą. Dwóch szyldwachów chodzi na straży tuż koło naszego parkanu. Stoję w oknie i patrzę, jak jeden z nich przystaje i woła do małego Tadzia: „Ty malczyk!" i coś tam jeszcze. Na to malec podnosi chabinę w górę i krzyczy: „Idi precz, ty Moskalu !" Żołnierz zdejmuje karabin z ramienia z nasadzonym bagnetem i woła groźnie: „Szto? Szto ty gawarisz?!" Ja stoję w oknie i czuję i wiem, że on Tadzia tym bagnetem przebije, a nie mogę się ruszyć. Nogi wrosły w ziemię. Wtem wypada z domu moja siostra Stefcia, łapie chłopaka i niby ze złości na niego, zaczyna trzepać go po spodenkach. Wbiegła pędem do domu z krzyczącem dzieckiem i drzwi zatrzasnęła za sobą. O, Stefcia jest dzielna dziewczyna. Odetchnęliśmy — ale czy na długo!

20. maja1863 roku

Ledwo jedno złe przeszło z Tadziem, znowu drugie!... Wczoraj przejeżdżał tędy jakiś pułkownik moskiewski jeszcze dawny znajomy ojczusia i ojczuś zaprosił go na śniadanie. Gdy służąca wnosiła tacę, wśliznął się za nią Tadzio, a że ładny chłopczyk i zawsze czyściutko ubrany, więc pułkownik przyciągnął go do siebie, zaczął do niego mówić, wreszcie pyta go, sadzając na kolano: „A co, lubisz mię mały?" — Chłopiec spojrzał chmurnie i powiada:

„Nie — ja nie cierpię Moskali!" Moskal zrzucił dziecko z kolan, trzasnął drzwiami i wyszedł, nie chcąc śniadania.

*

" w 6 wieku po Chrystusie żył biskup imieniem Eufrozyn ,który nosił łachmany, prawie zupełnie wyrzekł się jedzenia spał na gołej ziemi zachowywał niebiańską zgoła pokorę. Czyli prekursor św Franciszka.Wielki mistyk.I machnijmy ręką na złe języki,które kwestionują jego świętość,zarzucając mu że uwiódł pewną dziewicę, a uchronił się przed karą za ten postępek dzięki wstawiennictwu noworodka, który zaledwie wydostawszy się z matczynego łona wrzeszczał po łacinie:Eophrosinus sine culpa est! "Eufrozyn jest niewinny"

*

Marcin był przeciwny temu by dziewczęta zdobywały wyższe wykształcenie.I kiedy Marcin odszedł by spacerować po zielonych łąkach raju, Maria jego córka postanowiła zrealizować swoje marzenie, wyrwać się z tego miejsca położonego na samej granicy Litwy i Kurlandii i zdobyć świat.

.Wyjechała więc z Radziwiliszek i zapisała się jako wolna słuchaczka na wydział przyrodniczy Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie aby móc potem przenieść się na medycynę.Ale zdarzyło się tak że na wykładzie z anatomii człowieka zemdlała na widok ludzkich zwłok. Przeniosła się więc na wydział literatury i na jakimś wiecu studenckim poznała studenta Stanisława .A on był zafascynowany twórczością Juliusza Słowackiego i tą fascynacją zaraził Marię Cumft, córkę Marcina . A potem przyszła fascynacja dziełem Fryderyka Nietzschego i żmudna praca nad tłumaczeniem myśli Zaratustry.

A potem zaczęli wspólne życie. Był rok 1896.

*

Dostojewski to mistrz w tworzeniu postaci złych,okrutnych i opętanych.Na ich tle dobrzy bohaterowie wypadają nieprzekonująco.

*

Obfitość istnieje tylko w raju. Cała reszta to substytut.

Czyli co?. Kohelet ma racje , zresztą zawsze ją miał mówiąc-'"marność nad marnościami i wszystko marność"

Wszystko przemija ,rozsypuje się.

Trwają tylko piramidy, ale to przecież grobowce.

Czy to nie jakiś symbol?

Juliusz , Juliusz ciągle ten Juliusz .Obsesja jakaś. A ja Jasiek ,postać stworzona przez autora, go nie lubię.

Nie lubię bo on zarozumiały i egocentryczny.

Ale dla autora tylko Juliusz się liczy

Juliusz nie śpi o jedenastej wieczorem, Juliusz wstaje o dzieiątej rano i je zimne mięsa , Juliusz odrzuca Eglantynę choć ona piękna i w nim zakochana.

Ja Jasiek mówię stanowczo nie.

Są inni ciekawsi...no choćby taki Faust.

Ale Jaśku- tutaj autor zaprotestował- Faust jest wymyślony..

Autorze, autorze ty tylko chwilę tutaj jesteś...jeszcze trochę a ty też będziesz wymyślony..

Zapomną ciebie i trzeba cię będzie wymyślić od nowa ...a ja ...ja trwam...

*

No i – co tu dużo mówić- przyszło nam żyć w infantylnych czasach. W czasach pogonii za coraz większą ilością gadżetów.

W ciekawym wywiadzie izraelski pisarz Amos Oz powiedział:" niedawno kupiłem elektryczny oczyszczacz powietrza. A tam gdzie mieszkam powietrze jest górskie, krystalicznie czyste. To po prostu fajna zabawka, tyle przełączników ,klawiszy.

*

Fascynująca jest też -zdaniem Raya Kurzweila- perspektywa nieśmiertelności, jaką osiągnąć będą mogli ludzie,którzy zdecydują sie przenieść zawartość swych mózgów do pamięci komputera.

Ale,,,czy to może być ostateczna kraina.

*

Mały chłopiec patrzy na napisy na kamiennych płytach. Te napisy to hieroglify.

-Czy można to przeczytać?

Słynny fizyk i matematyk Fourier odpowiada małemu 11 letniemu chłopczykowi ,że nie.

-A ja to odczytam.

Ten chłopczyk to Jean-Francois Champollion.

*

Autor dał mi na imię Jan. Z tym to ja jeszcze mogę się pogodzić,w końcu to imię uniwersalne .I ładnie brzmi po rosyjsku na przykład Iwan , Iwan i od razu skojarzenie w polskim mózgu Iwan Groźny..

Albo po angielsku John, czy francusku Jean.

No dobrze z tym imieniem mogę się zgodzić...ale z tym że autor wybrał mi dziewczynę i mało tego, każe mi z nią podróżować po różnych miejscach, to z tym pogodzić mi się trudno

Chociaz .....ładna ona , to nawet mało powidziane ładna .

Piękna

Ta dziewczyna ,to jak to określił Autor, hipotetyczna córka Juliusza Słowackiego.

Otóż Autor wymyślił sobie, że Juliusz miał córkę.

Miał te córkę z Korą Pinard, paryżanką ,córką drukarza.

Drukarz ten drukował wiersze Juliusza, te jego utwory dziwne,te dzieci , jak te swoje dzieła w listach do Matki określał Juliusz.

Więc kiedy Juliusz przychodził do tej paryskiej drukarni w latach 30 -tych XIX wieku to tam właśnie poznał Korę. Która z miejsca się w nim zakochała .

A urodę miała nieprzeciętną.

No po prostu była piękna.

*

Własciwie to jestem wdzięczny Autorowi że mi dał- co tu dużo mówić- życie wieczne.

Bo ty czytelniku gdy to teraz czytasz to życie mi dajesz, wyobrażasz sobie -nie mów że tak nie jest-

jak wyglądam.

Wyobrażaj sobie.

*

Wiem ze Autor jak już coś napisze to posyła do sieci, i ja Jasiek będe w tej sieci żył.

I wiem , wiem że od czasu do czasu ktoś rzuci na mnie okiem -jak ty teraz- i to jest właśnie moje życie.

Takie wirtualne...ale zawsze.

Wszystkiego przecież mieć nie można.

*

Do dworku Marcina przybył Anna Karenina .Umiescił ją Lew Tołstoj w swojej powieści i dobrze cieszy ją to ale... każe jej na końcu rzucic się pod pociąg ,a ona..ona chce żyć.

Nie chce takiego zakończenia.

Może da się cos zrobić-myśli sobie.

*

Kiedy już było po wszystkim, postanowilem spotkać się z Jairem.

Chciałem porozmawiać , chcialem zapytać ,dlaczego?

Dlaczego go tam nie było, dlaczego nie towarzyszył Jezusowi w drodze na Golgotę, dlaczego nie protestował , nie krzyczał w jego obronie.

Jego córka umarła. Nie wiemy jak miała na imię .

Sara, Noemi , może Rachela, nie wiemy.

Wiemy tylko że umarła i Jezus powiedział do niej "dziewczynko mówię ci wstań, Talita kum"

Stało sie coś dla nas niewyobrażalnego.

Jair odzyskał córkę. I chyba powinien być wdzięczny, coś zrobić ,żeby późniejsze wieki o tym mówily.

A Jair nie zrobił nic.

*

Juliusz przez Będzin przejeżdżał.

Nie zatrzymał się ani na chwilę, ten zaszczyt przypadł w udziale miastu,którew chwili przyjazdu Juliusza miało zaledwie 25 lat. A Będzin wtedy miał 569 lat,i tego zaszczytu nie dostąpił.

Ktoś zawiódł.

Kwiaty z będzińskich ogrodów , będzińskich łąk nie zasypały Juliuszowej trumny., bo Juliusz a właściwie to co z Juliusza zostało przejeżdzał w trumnie.

Wcześniej jego szczątki wykopano z grobu, na cmentarzu Montrmartre w Paryżu a potem... potem Król-Duch triumfalnie wracał do kraju by spocząc na Wawelu...

To miasto z 25 letnim stażem to Sosnowiec

A ówczesny kalendarz pokazuje rok 1927.

A w Bedzinie mieszka autor tej książki, którą teraz -mam nadzieję -czytasz. Ksiązki, którą piszą jej bohaterowie, i wodzą jak chcą autora.

I ciągle dają znać, jeszcze ja , jeszcze ja.

Ale czy można im sie dziwić.każdy chce żyć, chce w pamięci zostac.

A tu taka się przytrafia okazja.

*

Tytuł tej książki ,którą teraz czytasz- przynajmniej mam taką nadzieję ze czytasz- brzmi"Gdzieś w ostatecznej krainie"

Dobry tytuł .

*

Kohelet takie słowa napisał:

" Nie ma pamięci o tych co żyli dawniej".No ale ta książka ,którą czytasz teraz ,zaprzecza tym słowom.

Zdjęcia w albumach zaprzeczają, biblioteki zaprzeczają, archiwa.bo tam pamięc zgromadzona, aby trwała aby choć trochę zatrzymać czas i poczuć wieczność.

No ale przecież Kohelet mylić się nie może bo jego księga w wielkiej Księdze.te jego słowa słynne "Marność nad marnościami, wszystko jest marnością" trwają już wieki .Więc jak to jest?

Co Marcin o tym myśli?A jadąc przez Litwę musi rozmyślać nad życiem swoim , musi otwierać Pismo i zastanawiać się nad głębią słów powiedzianych i napisanych tysiące lat wcześniej.

I zastanawiać się że one ciągle aktualne.

*

Jasiek pojawił się nagle i trochę przypadkiem. Ale jak już się zjawił ,to został na stale ,stał się kimś ważnym ,potrzebnym i niezastąpionym.

Ale to z każdym tak jest. Jak już się pojawi to trudno sobie -mimo wszystko- wyobrazić że mogło by go nie być.

No, ale Jasiek jest wymyślony przez autora.Zjawił się na kartach książki i został.

Potem zaczął już żyć własnym życiem, to on decydował o swoich dalszych losach.

Jak to się mówi "wziął sprawy w swoje ręcę"

Zrozumiał że jest trwały ,można powiedzieć w pewnym sensie jest nieśmiertelny.

Bo choćby tylko jedna osoba czytała książkę to on wtedy żyje , dialog prowadzi.

Był tylko jeden problem,który go dreczył i spać nie dawał- jezeli postać książkowa wogóle śpi- był to brak zmian,brak niespodzianek.

A zaradzić temu było nie sposób.

Bo jak już ktoś zjawił się na kartach książki to zastygał ,zastygał na zawsze.

Weżmy taki pan Tadeusz. Ciągle wracał z tego dużego miasta-to pewnie Wilno-gdzie brał nauki- i wchodził do dworku, też zresztą wymyślonego przez Adama M i pociągał za sznurek" by stary Dąbrowskiego usłyszeć mazurek".

Pewnie Tadeusz chciałby inaczej zacząć tę historię a tu ciągle ten sznurek.

I niewątpliwie czuje się Tadeusz jak marionetka poruszana sznurkami.

Ale...ale przecież trwa...i póki ten jężyk żyje to i on żyć będzie.

*

A Marcin podróżował. Co rok udawał się na synody do Wilna. A jazda do Wilna z Radziwiliszek łatwa nie była.Dróg asfaltowych nie było, kolei nie było, wiec jechał Marcin swoją bryczką, po drodze zatrzymując się w żydowskich zajazdach.

*

Nad pastwiskami

Ciągnący dym,

Wierzby jak mary

W welonach mgły,

Tu krzyż przydrożny,

Tam święty gaj...

Jest takie miejsce,

Taki kraj.

*

Żydowskie zajazdy. Nie oferowały zbyt wiele wygód zmęczonym podróżnym. Ale cóz, nie było wyboru.Dobrze że był dach nad głową i gorąca herbata.

A Marcin też niewiele wymagał .

*

Na Litwie much dostatek, i te muchy obsiadają półgęski tłuste, kumpia, skrzydliki ozoru ,wszystkie wyborne ,wszystkie uwędzone sposobem domowym w kominie dymem jałowcowym.

No dobrze ale te muchy, te muchy które Wojski co rusz zabija.Chodzi z packą i pac.

Marcin z tego też powodu omija Soplicowo.

U niego w dworku sterylna czystość, dbałość o higienę. Po prostu Europa.

*

Kiedy Marcin wychodził z kościoła kalwińskiego w Radziwiliszkach skręcał na prawo ,to stawał na skarpie skąd rozciągał się wspaniały widok na dwie rzeki.Z lewej strony płynęła Oposzcza ,która wpadała , która łączyła się z Niemenkiem który był tutaj rzeką graniczną.To była granica Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Po drugiej stronie była już Kurlandia.Tam był już inny świat.

Jego dworek był ostatnim bastionem Rzeczpospolitej i on daleki od wszelkiego romantyzmu, egzaltacji,chcąc nie chcąc musiał dawać swiadectwo.Innej możliwosci nie było.

*

" Teraz wołam was..na piękne doliny..

Na nową pracę..przestańcie być snami..."

Bo goście Marcinowego dworku już snami być przestali, już z nami dialog prowadzą, wydobyci z urn niepamięci.

Wchodzą w ten nasz plastikowy świat XXI wieku.

I to o nich piszę Juliusz

"Na kraj obszerny-na kraj nieskończony

Wiodę was ..siłą moich nowych skrzydeł.."

A skrzydła te dostał od mistrza Andrzeja .

" Radosny że już do ojczyzny nowej

Prowadzę duchy , które ciał nie mają"

*

Ten piękny kościół protestancki w Radziwiliszkach wybudowany na granicy Litwy i Kurlandii trwa nadal...trwa niczym paryska katedra. I Marcin zobaczył efekt swej pracy.

A właśnie do dworku Marcina przybył Jean z Paryża.Jean był mistrzem murarskim i budował katedrę Notre-Dame w Paryżu. Kiedy zaczynał, kiedy kopał fundamenty to wiedział że nigdy tej katedry gotowej nie ujrzy ,bo budowa trwać bedzie przez kilka pokoleń.

I jakiej wiary trzeba będzie by wierzyć że ci co przyjdą po nim przejmą pałeczkę i zgodnie z pierwotnym zamysłem stworzą dzieło ,podziwiane przez pokolenia.

*

Fundamenty Marcinie kładziemy , ciężka to robota , bo katedra nasza będzie wielka i górować będzie nad Paryżem. Ale zaczęliśmy ,to najważniejsze...Jean coraz bardziej zapalał się opowiadając o budowli, której jeszcze nie było ...ale była już w jego myślach i marzeniach.

*

Europa ,towarzysze będzie nasza..

Towarzyszowi Leninowi się -jak wiecie-nie udało, zatrzymał go niejaki Piłsudski, czy jak chcą niektórzy Matka Boska.

Towarzyszowi Stalinowi też się nie udało, uprzedził go Hitler.

Ale nam-towarzysze się uda.

Nawet nie muszę w to wierzyć.

Ja to wiem.

Zrobimy- po to was tutaj zresztą wezwałem- największą mistyfikację XX wieku.

Mam tutaj plan, plan ogólny towarzysze .

Wymaga on jeszcze dopracowania, ale ogólny zarys jest taki: Musimy obalić komunizm

Tak towarzysze...obalić i wtedy pod innym sztandarem opanujemy Europę..

*

Jaśku -czytałeś opowiadanie Tołstoja 'Smierć Iwana Ilicza"....przeczytaj , bo to kronika życia, ale życia źle przeżytego.

Życie kropla po kropli ucieka Iwanowi a on uświadamia sobie ze ten dar wielki, dar jedyny zmarnował...

I to jest straszne.

*

Bułhakow kiedyś powiedział:

"Na co by się zdało dobro twoje, gdyby zło nie istniało i jakby wyglądała ziemia gdyby z niej znikneły cienie"

*

Jedno wydanie codziennej gazet zawiera taką ilość bitów informacji na jaką człowiek epoki renesansu był narażony w ciągu całego swojego życia.

*

Każdy ,prędzej czy później każdy zamieni się w zdjęcie

*

Don Kichot pragnie zmienić świat , ukształtować go wg.własnych wyobrażeń, Sancho Pansa myślał o tym i o to zabiegał by w tym świecie najwygodniej się urządzić, ponieważ trzeba dążyć do ideału a nie go realizować.

*

Niektórzy myślą że Niebo to zaciemniona szyba za którą siedzi milczący Bóg....siedzi i obserwuje i notuje ...a potem ...potem w rejestrze jest wszystko.

Nie tak nie jest...błędy są wpisane w nasze życie i z nich Bóg wyprowadza piękny wzór.

*

Staś Wyspiański z Krakowa skończył gimnazjum.

Razem z kolegami świętują. Idą gęsiego wokół kościoła Mariackiego, bo taka tradycja, potem idą na Planty.

Kim będą w życiu, kim będzie Staś?

*

Juliusz Słowacki nie chciał mieć dzieci.

"Wszak napisał "Nie zostawilem tutaj żadnego dziedzica

Ani dla mojej lutni ,ani dla imienia..."

No właśnie. Może miał i rację. Dzieci geniuszy przeważnie genialne nie są.

Mickiewicz miał tlum dzieci, ale tylko Władysław stał się jakoś znany z racji tego że kutywował pamięć o sławnym ojcu.

Juliusz chciał być ostatnim Słowackim.

No i udało się.

*

Doktor Jeckyll i Mr.Hyde to metafora Europy.

Na zewnątrz Europa miła,czysta, sympatyczna a wewnątrz Mr.Hyde.Potworna. Rodząca zło i

upiory.

*

Juliusz przystał na czas jakiś do sekty Towiańskiego.

A kiedy towiańczycy liczyli kolumny duchów ,Europa przeżywała bóle rodzącego się kapitalizmu.

To były dwa światy. I ci towiańczycy wywądzący się z kresowych dworków nie rozumieli Europy nie rozumieli jaki świat się zbliża.

*

„Niechaj śnię że mię tam anioł przenosi

I palmą złote czasu mgły odgania”.

J. Słowacki

Bo tamto co przeminęło zastygło gdzieś w wieczności i anioł może odgonić czasu mgły, i ukaże się przeszłość. A my staniemy i będziemy się przyglądać tamtym ludziom. Zgłębiać tajemnice ich życia, ich czasu.

„…Dziś ze Mną będziesz w raju”

Ileż głębi jest w słowach. Co znaczy to „Dziś” które Chrystus wyrzekł na krzyżu? Czy to słowo wyrzekł do łotra, czy do nas? Łotr to my.

*

Zło jest nicością.

Czy nicość może istnieć? Może. Przez chwilę, przez czas jakiś. To może być 12 albo 70 lat. Ale zatruwa zło otoczenie na długo. Nikt nie wie na jak długo. No i trwa pamięć. Jeżeli wymażemy zło to czy dobro jakie przy okazji powstało też zniknie? Nie zniknie. Dobro ciągle rodzi nowe dobro.

*

„Zaczęło się wszystko od jednego błędu i potoczyła się lawina gruzów”.

Kłamstwo może zbudować gmach, może zbudować imperium. W 1932 czy 33 roku na Ukrainie panował straszny głód. Miliony ludzi zmarły. Matki zjadały własne dzieci, i wtedy to kręcono filmy propagandowe gdzie syci, zadowoleni kołchoźnicy kosili kombajnem ogromne łany zboża. Z ekranu lała się radość i słońce. Dostatek i beztroska. To była perfidia szatana, który zarządzał tą częścią ziemi.

„Koniec nastał – Omega

Ale tak naprawdę to dopiero początek”.

Julek pisze „Króla-Ducha”. Każdą zwrotkę potrafi przedstawić w kilku, bywa i kilkunastu wersjach. A każdy wariant dobry, jedyny wprost. Ale część odrzuca. I taką strofę na przykład odrzucił:

„Słyszę te głosy, z którymi dziewczyna

Zjawiła mi się… z promienistym ciałem

Wpadła i drżąca cała jak osika

Kręciła całym powietrznym chorałem…”

Odrzucił ją. Znaczy tę strofę. A dziewczynę? Taką… z promienistym ciałem. Oj, ten Juliusz. Trzeba go zapytać dlaczego odrzuca takie perły?

*

Tylko gdzie jest Juliusz?

„Nade mną wielka ćma duchów latała

I różne złote, straszne komet miotły

Pędzały mego anioła szelestem

Skrzydeł… żem wcale nie wiedział – gdzie jestem”

Juliusz nie wie gdzie jest.

Jak zwykle uduchowiony, wśród duchów przebywa, albo on albo jego anioł. A potem wraca, i pisze, i pisze. I liczy na to, że ty to przeczytasz. Ale ty nie przeczytasz bo to dziwne, bo to mroczne, inne jakieś. Ale przeczytaj, a zadziwi cię Juliusz. On uważa że:

„… (Bo rzetelnością jest duch – ciało marą)”

On tak uważa. I chyba ma rację. Bo ile trwa nasze ciało, a ile duch. No właśnie. Juliusz ma rację.

*

" zniknął czas...." takie słowa napisał Juliusz w poemacie Król-Duch.

Juliusz to czuje...przeczuwa że tam za zasłoną...tak w ostatecznej krainie nie ma czasu, jest wieczne teraz.

*

Słowacki pisał „Króla-Ducha” w stanie kompletnego szaleństwa. Mówiąc inaczej, jest to wariackie dzieło wariata. Wszelkie próby zrekonstruowania całości czy fabuły dzieła, czy jego ciągłości […] nie mogą się powieść nie tylko dlatego, że taka całość czy fabuła, czy ciągłość nie istnieje i nigdy nie istniała, ale przede wszystkim dlatego, że nie jesteśmy w stanie pojąć, co wariat uważa za całość oraz co dla wariata może być fabułą.

To są słowa Jarosław Marka Rymkiewicza.

Może należałoby je przesłać Juliuszowi, który spaceruje sobie nad brzegiem Niemenka szczęśliwy że nowy rapsod mu się urodził i ze pośle go nam , potomnym a my ... my nic nie zrozumiemy. * *

Taki wiersz przytoczymy ukraińskiego poety Dmytry Pawłyczko:

„W jakimkolwiek stuleciu byś się urodził

zawsze będzie za późno i za wcześnie

za późno, bo wszystko co najważniejsze

na tym świecie

już stało się bez ciebie,

za wcześnie bo wszystko co najważniejsze

na tym świecie

jeszcze się stanie bez ciebie”

Nie byliśmy w pracowni mistrza Gutenberga, który wymyślił czcionkę i tym samym wpłynął na oblicze naszej cywilizacji. Właśnie obserwujemy jak epoka Gutenberga odchodzi w przeszłość. I właściwie tę dziewczynę z promienistym ciałem należy sfotografować, sfilmować, a potem na ogromnym ekranie pokazywać. I da się to zrobić.

A czytać o niej? Teraz. Nie. Źle trafiłeś Juliuszu. Nasza epoka to zły adresat twojego Króla-Ducha. Twojej poezji.

*

W naszym dworku w Radziwiliszkach Marcin pokazał wszystkim film. Króla-Ducha. Wizje Juliusza wypadły niesamowicie na ekranie. Wszystkie one były fotogeniczne, filmowe, tylko ustawić kamerę i filmować. Filmować te mgły, płonące wieże zamków, krwawe duchy, kryształowe wodospady. Odżyła krwawa Ukraina. Odżyła historia Polski według Juliusza Słowackiego. Całe zastępy aniołów, duchów otaczały władców Polski. I ten główny duch. Król-Duch wcielał się w kolejnego władcę, który prowadził naród ku przeznaczeniu. I kiedy oni oglądali te wizje wszedł Piast.

„Piast słuchał owych cudownych rapsodów

I poznał, że pieść była nadczłowiecza;

Więc rzekł – Nie kryjcie się, wyście nie z ziemi

Lecz aniołami jesteście złotemi”

*

Zdjęcia zmieniają znaczenie.

Pisze Janusz Głowacki.

„Na okładce tego albumu…

(A był to album ze zdjęciami Nowego Jorku).

…Pomnik tysięcy polskich żołnierzy i oficerów zamordowanych na rozkaz Stalina w Katyniu symbol zbrodni, klęski i zdradzieckiego ataku, wstydliwie patrzył z Jersey City na dwie wieże symbolizujące zwycięstwo i bogactwo”

Juliusz przytoczył swój wers po przeczytaniu tego tekstu.

„Zniknął mi w ogniach pożaru rumianych

Jak widmo – w dymie do nieba porwane”.

I jeżeli zestawimy tak odległe fakty bo i pomnik, i wieże sąsiadowały w jakiś sposób ze sobą to znaczy że świat cały to jedność.

Jedność.

A więc w drogę. Zbierajmy okruchy, obrazy.

A ty czytelniku mimo iż epoka Gutenberga skończyła się, nie opuszczaj nas.

Proszę, nie opuszczaj.

*

Przenieśmy się teraz do Florencji.

Tam właśnie u mistrza Andrzeja rozpoczął naukę Leonardo.

Co nas pognało aż do Florencji. I to do Florencji roku mniej więcej 1464.

Chcemy popatrzeć jak żyje mały chłopiec, który dostał nieprawdopodobny talent.

Dostał talent jaki można dostać raz na tysiąc lat.

„Czego chcesz najmocniej? – pytał go mistrz Andrzej.

Chcę wiedzieć, mistrzu.

Co?

Wszystko.

Mistrz Andrzej to Andrea Verrocchio a Leonardo to Leonardo da Vinci.

A ojciec Leonarda mówi do niego:

„Jesteś Leonardo leniwy, uparty i nie lubisz się uczyć”.

*

„Ktoś kto stworzył wschodzące słońce

Nie mógł być Stwórcą nicości”

M. Skwarnicki

Ustawią sztalugi jeszcze w nocy, ustawią statyw jeszcze w nocy, aby nie przegapić tej chwili. Chwili wschodu Słońca. I potem na obrazie, na zdjęciu, cudownym obrazie, cudownym zdjęciu przecież nie to. Bo to, bo tego nie da się sfotografować, namalować. To są jakby marne próby opisania pędzlem czy aparatem niewyrażalnego. A nicość? Co to jest nicość? Nicość jest piekłem. Też niewyrażalna. I tak przez wieki zmagają się, i tak przez wieki będą się zmagać z tym tematem różni twórcy. A główne ich pytanie brzmieć będzie: czy nicość tam, czy mieszkań wiele? Nie zajrzymy za zasłonę, za lustro, bo nie wolno. Możemy przeczuwać. Ale jakże łatwo przeczuwać Go gdy słońca wschód i zachód. Na szczycie wielkiej góry. A jakże trudno w szarym dniu codziennym, codziennym zgiełku.

*

Oczywiście, że ma rację Twardowski gdy pisze tak:

„Gdybyśmy sami sobie Ciebie wymyślili

byłbyś bardziej zrozumiały i elastyczny

albo tak doskonały że obojętny…

…spełniałbyś po kolei nasze życzenia…”

A najważniejsze to wiedzieć wszystko, przerwać zasłonę milczenia. Wedrzeć się Tam i…

No właśnie, i co?

*

Zostawiliśmy Leonarda we Florencji. On tam, chce wiedzieć wszystko. Wszystko poznać, zrozumieć. Chce znać odpowiedzi na wszystkie pytania. I żyje w epoce, która zaczyna wierzyć, że człowiek może wszystko. Że nie ma żadnych granic. A za to trzeba zapłacić. Trzeba dużo zapłacić. I jeszcze następne pokolenia, następne stulecia będą spłacać dług tzw. Odrodzenia.

Jaki to dług? To pomysł na sposób urządzenia życia bez Boga. Jeden z badaczy Odrodzenia tak pisze:

„… serca ludzi Renesansu dręczył ukryty ból. Nie bez powodu wszystkie postacie z obrazów Leonarda da Vinci odznaczają się zagadkowym i zwodniczym uśmiechem, który jest wyrazem sceptycyzmu, odejścia od Boga i uporczywego ludzkiego ja wiem; w samej rzeczy jest to uśmiech zagubienia; zagubili samych siebie. Ten uśmiech nie wyraża nic pozytywnego. I właśnie na tym polega jego zagadkowość.”

A potem następne pokolenia zechciały tworzyć nowy wspaniały świat. I polała się krew, i druty kolczaste ogrodziły ziemię, i butne hasła, i pochodnie zagościły na drogach Europy. A Mona Lisa zagadkowo, cynicznie uśmiechała się do nich.

*

„Opowiadają tu, że wygrałeś dwukrotnie bitwy i podobno zostałeś zabity. Napisz mi proszę cię usilnie, ile w tym prawdy? Chyba wiesz dobrze, jak zmartwiłaby mnie Twoja śmierć”

To jest fragment listu Izaaka Newtona do zaprzyjaźnionego z nim generała. Ciekawe, co odpisał generał, który być może zginął. W końcu wojna nie igraszka. Ale rzecz w tym, że dawniej pisano listy. Weźmy takie Listy do matki Juliusza Słowackiego. Wszystko się z nich dowiemy o Juliuszu, o czasach w których przyszło mu żyć i o nas samych czytających te listy. A teraz co? Dwa urwane zdania mają przekazać wszystko? „Cześć, wszystko OK. nara”

To jest bełkot, a nie rozmowa. I zawęża się krąg ludzi rozumiejących symbole, znaki i mity kulturowe. A one zawarte są w książkach nieprzemijających, w muzyce i w sztuce. I nagle wszystko przekreślono. Zaczynamy od nowa.

„A chodząc za marnością marnymi się stali”

*

Marcin zaprasza różnych gości do swego dworku a własciwie wielkiej plebani .

Właśnie przybył Benjamin Guggenheim.Gentleman w każdym calu.

Zaczął opowiadać o swoich interesach o kopalniach srebra w Kolorado o maszynach parowych ,które w swoim koncernie produkuje.

Ma mało czasu gdyż niedługo odpływa do Ameryki najwspanialszym statkiem w dziejach, a ten statek nazywa się "Titanic"

*

Benjamin Guggenheim w bibliotece Marcina przeglądał czasopismo o architekturze i ujrzał oryginalną budowlę .Było to muzeum w Nowym Jorku Gmach, będący ostatnim wielkim dziełem Wrighta. Od strony ulicy przypomina cylindrycznie zwiniętą, białą wstęgę, nieco szerszą na górze, niż na dole. Spirala zwieńczona jest szklaną kopułą.Wygląd budynku różni się zasadniczo od większości typowej zabudowy Manhattanu, otaczającej muzeum. Wnętrze muzeum ma kształt wznoszącej się spirali. Obrazy wystawiane są na ścianach spirali, a także na dodatkowych poziomach.

Ale co najważniejsze , przeczytał Benjamin że to muzeum Guggenheima.

I dobrze że daliśmy mu teraz taką mozliwość by Benjamin ujrzał przyszłość bo ...co tu dużo mówić jego wybór statku ,który ma go przewieżć do Ameryki nie jest dobrym wyborem .

To wybór najgorszy z możliwych.

*

Nie wrócą dawne czasy, bo wrócić nie mogą. Ale nikt nie odczyta naszych listów, bo ich po prostu nie piszemy. Krążą te krótkie zdania gdzieś w wirtualnej przestrzeni internetowo-SMSowej i giną. Nigdy nie pożółkną, nigdy ich nikt nie znajdzie w kufrze na strychu, bo kufrów już nie ma i strychów nie ma. Nic nie ma.

„Nie strasz śmiercią

bo po co

za oknami bór pachnie żywicą

pszczoły z pasiek się złocą”

A propos Juliusza. Właśnie pisze poemat o Anhelim, o Syberii. Nigdy tam nie był, i nie będzie, więc zmyśla. Tworzy swoje poetyckie wizje. Ale my już wszystko wiemy. Wszystko rozumiemy. W jednej z gazet zdjęcie z Syberii. Mały drewniany kościół. Chrystus powieszony na ścianie. Nie ma krzyża. Bo Syberia to jeden wielki krzyż. I te drzewa, ścinane w 40 stopniowym mrozie, które posłużyły jako ściany kościółka to krzyż. To symbol.

I patrzymy na to zdjęcie i rozumiemy wszystko. Jeszcze rozumiemy. Ale ci co już idą za nami nie rozumieją tych znaków, tych symboli, tych ukrytych znaczeń. Ogłuszył ich wrzask

Mc Świata, który jest kolorową pustką.

*

To zatruwa powoli.

Kropla po kropli.

A potem już trzeba wejść w świat kłamstwa.

Potrzebne są wtedy namiastki.

I trzeba odurzać się do nieprzytomności by zapomnieć.

Ale przecież i tak będzie jak ma być. Pisze przecież Twardowski:

„Mój Boże po co się wtrącałem

w to co zrobisz lepiej ode mnie”

Nie dasz przecież by mały głupi szatanek zatriumfował w świecie, który jest dobry.

Jemu udać się nie może, bo głupi on.

Tyle że przebiegły a przynajmniej tak mu się wydaje.

*

Ale o czym ta książka właściwie jest?

Myślę że czytelnik wie lepiej niż piszący.

*

Odczytamy teraz słowa anonimowego mężczyzny, który dzwoni na centralę. Jest 11 września 2001 roku. Nowy Jork. Tę rozmowę nagrano, i teraz po latach opublikowano:

Mężczyzna: Słuchajcie, mamy tu dziesiątki ciał. Ludzie po prostu skaczą ze szczytu budynku. Jestem przed północną wieżą WTC.

Dyżurna: Proszę pana, mówi pan, że co skacze z budynków?

Mężczyzna: Ludzie. Ciała po prostu lecą z nieba.

Dyżurna: Zrozumiałam.

*

Patrzyliście żołnierze polscy z katyńskiego pomnika na te lecące ciała. Patrzyliście. A kiedy uderzały o ziemię, to On już czekał na nich, tak jak na was na zielonych łąkach raju.

*

„Oczyść Panie moje oczy

Niechaj patrzą czysto…

Zniewolony nienawiścią i gniewem

Na wszystkich i siebie.

Mistrz pokusy

Świata tego książę,

Miotający się w granicach czasu,

Który mu się kurczy.

I choć skazany na nicość-

Śpieszy się, oj śpieszy

By zdążyć donikąd”

Janusz Kobierski

Jemu czas się skończy, a my go dostaniemy na wieczność całą. I wtedy wszystko zrozumiemy. Zrozumiemy dlaczego oni lecieli na ziemię niczym martwe ptaki, i dlaczego ci żołnierze zostali w tym lasku katyńskim.

*

Bo książka, którą czytasz to taki pleciony dywan, i to z drugiej strony. Poplątane to wszystko, te kolorowe nitki, ale przecież jest druga strona. I każdy wątek ma cel, ma sens i jest konieczny. Jest.

*

Pamiętam inne miasto. Ono – wiesz – jest we mnie. Chyba nie da się tego przekazać. Musisz sam szukać, zbierać te ułomki, okruchy. Ja gdybym mógł uwolnić się od tych przewodów, monitorów, to poszedłbym z tobą, a tu muszę leżeć i czekać. A wiesz moje życie jest już nikomu niepotrzebne. Taka jest prawda. Mój czas się kończy. A ty wyjrzyj przez okno, co widzisz. Widzisz górę zamkową. Jako dziecko tam biegałem. A teraz idź tam. Ja tu zostanę. Zasnę. Przyśni mi się moje miasto. Mój Będzin. I odszedł. A ja poszedłem na górę zamkową szukać śladów po nim. Biegał tu w 1925 roku, kiedy miał 5 lat. I było widać kawałek szpitala z zamkowej góry, i właśnie wtedy Lucjan odszedł. Odłączyli te wszystkie rurki, przewody, monitory, kroplówki. I czekali na niego koledzy z klasy.

*

,, Uważam bowiem za fakt niewątpliwy, że wypadki przeznaczone, z dala na nas czekające, wiszące ponad naszymi głowami, odbijają się w zdarzeniach drobnych i codziennych jak nadciągająca burza odbija się w wodzie”

Te słowa napisała kiedyś Zofia Kossak.

Bo zdarzyło się że bolszewicy najechali kiedyś na bryczkę , którą jechała z całą rodziną do Kościoła. I oni wszyscy znaleźli się w błocie. Czyż może być bardziej wymowny symbol czasów , które nadchodziły. Czasów kiedy barbarzyńcy tamten świat wrzucili w błoto

*

Zostawiliśmy w dworku Marcina gości, którzy czekają na nas, Mogą rozmawiać z nami , z sobą, spierać się, jeżeli my tam do nich pójdziemy. My jednakże wędrujemy wszędzie tylko nie tam.

We Florencji przyglądamy się Leonardowi da Vinci. On wymyśla łodzie podwodne, czołgi samoloty, mimo iż do wieku dwudziestego jeszcze kilkaset lat zostało .No i maluje on te swoje zagadkowe dzieła.

*

Paweł przemawiając nie miał mikrofonu ani tysiąc watowych wzmacniaczy. Kolorowe bilboardy nie zapowiadały jego przybycia do kolejnego miasta Rzymskiego Cesarstwa. A mimo to mówił tak, że słuchacze płonęli od żaru jego słów. Mówił o Człowieku, którego przecież nie widział. Nie znał tego Człowieka.

Kiedyś zwalczał tych, którzy uwierzyli w Jezusa z Nazarethu. Co było, co jest w słowach tego Człowieka, że trwają już 2 tysiące lat i trwać będą?

Paweł mówił głośno a przecież:

„Błogosławieni cisi…”

To przecież oni odziedziczą ziemię

*

Dostojewski to geniusz. Pisze tak sugestywnie, że nie można potem długo wyzwolić się od jego wizji. Do tego stopnia, że kiedy spojrzysz z wieży zamku będzińskiego przez lunetę w stronę Syberki, to co widzisz? Widzisz kopuły cerkwi. Czas musi minąć jakiś, by otrząsnąć się z tego widoku. Ale oto przychodzi inny widok. Golgota Wschodu. Co to znaczy? Dostojewski pisząc „Biesy” w Dreźnie, mieście sztuki, mieście pięknych pałaców i obrazów, dawał obraz piekła. Ale to piekło było w ludziach, i ci ludzie, ci młodzi rewolucjoniści marzący o powszechnej wolności, stworzyli monstrualne zło. Pisał Dostojewski, że zaczęli od powszechnej wolności, a skończyli na powszechnym zniewoleniu. Tak widział XX wiek, kilkadziesiąt lat przed jego nastaniem. Bo te łagry, obozy i zbrodnie były już w głowach młodych rewolucjonistów w połowie XIX wieku. I takie refleksje nachodzą kiedy z zamku będzińskiego patrzymy na Golgotę Wschodu na Syberce.

*

„Bracia, przyszedłszy do was, nie przybyłem by błyszczeć słowem i mądrością… I stanąłem przed wami w słabości i bojaźni, i z wielkim drżeniem. A mowa moja i moje głoszenie nauki nie miały nic z uwodzących przekonywaniem słów mądrości, lecz były ukrywaniem ducha i mocy, aby wiara wasza opierała się nie na mądrości ludzkiej…”

Stefan zamknął Księgę i zaczął przygotowywać się do pracy na rannej zmianie. Tamci rzucili „ziarno” i słowa Księgi te

ż rzucone na glebę. Które zakiełkuje? Które zwycięży tutaj, w mieście założonym przez króla Kazimierza.

*

A Juliusz też chce „zjadaczy chleba” przerobić w aniołów.

Teraz jedzie do Ziemi Świętej. I tam przeżyje wstrząs. Tam zrozumie wiele, a może wszystko. W Egipcie jest wielki grób faraona. I faraon jako mumia, jako trup czeka. A obok w Ziemi Świętej drugi grób. Grób Jezusa. Pusty grób. Dwa groby, dwie wizje życia. Która prawdziwa?

*

Idąc po raz ostatni uliczkami Jerozolimy, idąc z krzyżem, wiedział Jezus, że stulecia będą mijały , a ludzie po swojemu będą urządzać świat .I o pomoc prosić będą nie Jego lecz władcę ciemności, gdyż władca ciemności ma lepsze rozwiązania i pokazuje szybsza drogę do sukcesu. Te lepsze rozwiązania to np. niszczenie ,,wrogów”.

Ą pojęcie wroga jest bardzo szerokie, bo raz jest nim człowiek bogaty , innym razem biedak ze slumsów, który brudzi czysty obraz miasta.

Wszyscy rewolucjoniści mają wizję pięknego miasta szklanych domów.

Miasta pięknych ulic, równo przyciętych trawników, miasto bez podejrzanych dzielnic,

a przede wszystkim miasta wspaniałych ludzi. Ludzi mądrych wykształconych, zdrowych i pięknych.

W tym mieście nie ma chwastów. Chwasty wyrwano i spalono. Oczyszczano dokładnie miasto z ludzkich chwastów. Można sobie wyobrazić jak wygląda życie w takim mieście.

Wrócimy do tego miasta jeszcze. Zajdziemy do paru mieszkań, a teraz?

Teraz pomyślimy jak zbudować idealne miasto. Miasto, w którym zawrzemy mądrość wieków a budując go nie popełnimy żadnych błędów.

*

Nie znam tego Człowieka.

Kto powiedział te słowa? Czyżby to ten, który widział jak ten Człowiek przemienił się na górze i „twarz Jego zajaśniała jak Słońce, odzienie zaś stało białe jak światło”. Czyżby jeden z wybranych to powiedział? Nie znam tego Człowieka.

Ja też nie znam. Widziałem tysiąc jego twarzy, widziałem i słyszałem od zawsze o nim, a jednak często mówię: Nie znam tego Człowieka.

A ten, który powiedział te słowa - zasmucił się, gdyż coś sobie przypomniał. A przecież Mistrz wyrzekł te słowa: „Błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będą pocieszeni”. Pisze Roman Brandstaetter:

„Gdy poczęliśmy rozważać sens wydarzeń, które przewaliły się przez nasze życie, spostrzegliśmy że układają się one w mądry i logiczny obraz”.

A w planach przedwiecznego Boga jest już to, że nad twoim grobem, Piotrze, potomni zbudują cudowną bazylikę, a kaplicę Sykstyńską ozdobi freskami Michał Anioł. Teraz jednakże zaklinasz się i przysięgasz nieznanej kobiecie:

„Nie znam tego Człowieka”.

Przypomnij sobie Piotrze. To ten Człowiek, do którego szedłeś po wodzie.

*

Do piekarni przywieziono mąkę. Piekarnia jest na ulicy Brzozowickiej. Właściwie już jej nie ma. Została w pamięci. Został zapach chleba. Chleb był okrągły, pachnący, a skórkę miał chrupiącą. Inaczej być nie mogło. Chleb w przeszłości musiał być smaczny, pachnący i mieć chrupiącą skórkę. Potem chleb zaczęły piec fabryki, kombinaty i zakłady, i wtedy chleb stracił smak, zapach, o skórce to nawet szkoda mówić. No, ale powiedzieliśmy że >>do piekarni przywieziono mąkę<<. Mąkę z okolic Siewierza. Tam rosło zboże zasiane ręką. Tam skoszono je kosą. I teraz Władek przywiózł furmanką pięćdziesiąt worków z mąką. Pan Wojnowski rzucił okiem, spróbował szczyptę mąki, i już wiedział że będzie z tej mąki chleb. Taki właśnie o jaki nam chodzi i jemu. Taki mityczny chleb. A on musi być dobry, mimo iż powszedni

*

Mateusz, Marek, Łukasz i Jan.

Ci czterej napisali niewielkiej objętości książki, które są zadziwiające. Zadanie mieli właściwie niewykonalne, bo jak pokazać, opisać coś co się wymyka opisowi. Bo istota ich opisu tkwi głęboko. Głębie opisu pokolenia odkrywają i wymyka im się to co najważniejsze. A dlaczego im się wymyka? Dlatego że:

„Obraz i poznanie Królestwa Niebios nie docierają do nas wprost przez zmysły.”

Przypowieści o Królestwie Niebieskim są dotknięciem dłoni Boga. I gdyby Bóg ukazał się, wszystko inne musiałoby zniknąć. Czy zgadzacie się z tym? Zebrani w saloniku naszego dworku z uwagą wysłuchali słów wypowiedzianych przez Marcina, który niejedną noc spędził nad księgami, a zwłaszcza nad tą największą z ksiąg. Postanowili wszyscy werset po wersecie wsłuchać się w Dobrą Nowinę i dzielić się refleksjami. A my przycupniemy w kąciku i będziemy słuchać.

*

Pisze ks. Janusz Kobierski:

„Spisane dzieje

od początku do końca

to nasza ludzka historia

niech się nie wydaje nikomu,

że dziś nikogo nie dotyczy

ta KSIĘGA święta,

bo od Boga,

opowiada to,

co się wydarzyło

i jeszcze wydarzy.

A słowo się spełni

do ostatniej joty -

na wszystkich”

A więc każdy werset nas dotyczy? Każdy!

*

Książka ta zatacza koło. Jej część pierwsza była poświęcona Juliuszowi Słowackiemu. Szukaliśmy u Juliusza, w jego życiu, w jego twórczości, odpowiedzi na wiele pytań. Jedno z nich brzmiało: dlaczego Juliusz chciał przerobić zjadaczy chleba w aniołów. Odpowiedzi jednoznacznej nie znaleźliśmy.

Ale Juliusza znaleźliśmy w klasztorze na Betcheszban.

Jest rok 1837.

Miejsce jak pisze Juliusz „prawdziwie bezludne

Klasztor zbudowany na skale, rozległy widok na morze z mojej celi…”

I wspomina dalej:

„…Przepędzałem dnie całe na dumaniu…”

Na wielkiej skale czasu Juliusz otrzymał 40 lat. Od roku 1809 do 1849. Jak on wykorzystał ten dar, ten swój czas

*

Pisaliśmy, że książka ta zakreśla koło. Bo tytuł tej książki to "Gdzieś w ostatecznej krainie" i wszystkie rozważania, wszystkie rozdziały, mimo iż różne tytuły i koncepcje się tutaj mieszają, krążą wokół jednego. Dla innych nasze imię to pusty dźwięk. A jeżeli nie teraz, to w przyszłości tak będzie. Ale przecież to nie powód do smutku czy rozpaczy. Bóg zapisał nasze imię na zawsze i dla Niego nie jest ono pustym dźwiękiem. A celem tej książki jest również sakralizacja życia. Z każdej chwili należy uczynić sacrum. Z każdej.

*

Im doskonalszą cywilizację tworzy człowiek, tym bardziej staje się zabiegany, nerwowy, wewnętrznie rozbity, nienasycony. Życie więc w idealnym mieście byłoby nie do zniesienia. Ale dlaczego tak się dzieje? Przecież dążenie do doskonałości nie jest niczym złym.

I jeszcze jedno. W idealnym mieście nie było strychów, gdzie znajdowały się tajemnicze kufry, a w kufrach listy pradziadka, stare mapy, medale, stare pieniądze i tysiące innych skarbów. W i d e a l n y m mieście nie było nic tajemniczego.

*

Chodź, pokaże ci strych. To jest stary strych , bo dom jest stary. Kufer oczywiście jest, a obok kufra skrzynka. To był kiedyś telewizor Neptun.

W tym telewizorze oglądałem pogrzeb prezydenta Kennedy’ ego, Kabaret Starszych Panów, czterech pancernych i psa, (Szarika z resztą) i lądowanie Amerykanów na Księżycu ale wszędzie pisali że to pierwszy człowiek na Księżycu, dlatego niech będzie oglądałem lądowanie pierwszych ludzi na Księżycu. Psuł się ciągle ten telewizor więc ciągle przyjeżdżał ktoś do naprawy. Nie ktoś tylko Duda, bo on był najlepszy. A teraz została tylko skrzynka drewniana na strychu, w domu, na ulicy Brzozowickiej. Wszystko co zostało z Neptuna.

Ale Neptun miał duszę, a Sony?

Sony ma wszystko ale nie ma duszy.

*

Jeszcze tylko kilka kroków niewiedzy”

Na rysunkach zachowanych Leonarda jest wszystko. Są projekty czołgów i samolotów, łodzi podwodnych i jest wnętrze człowieka. Dokładnie narysowane ścięgna, muskulatura ramienia i inne narządy. Leonardo chciał zgłębić działanie czołgu, samolotu i człowieka. Pierwszy zajął się anatomią oka, a stąd już krok jeden do pomysłu aparatu fotograficznego i kamery. Już wydaje się geniuszowi z Vinci, że wszystko wie, że wszystko odkrył, zrozumiał. Wie jak działa człowiek. Ale w pewnym momencie uświadamia sobie, że człowiek to nie tylko ścięgna i mięśnie, człowiek to coś więcej. Bo rozsypią się mięśnie i ścięgna Leonarda, a on sam pozna, już poznał zasadę główną. Poznał Twórcę, przy którym jego geniusz nie wart rozmawiania nawet.

*

„O czasie, niszczycielu rzeczy zawistny, ty też zostaniesz pochłonięty”

Owidiusz

A na razie czas niszczy wszystko. Niszczy ludzi, miasta i dzieła ludzkie. Ale są dzieła, które nie poddają się działaniu czasu. Na zamku Kronberg królewicz duński Hamlet wypowiada słowa zawsze aktualne, zrozumiałe przez wszystkie epoki, mimo iż pełne wahań, pytań, wątpliwości: „Być, albo nie być” i tak dalej. Być. Bo warto. Warto być.

*

Co jest na ostatniej stronie historii świata? A że ostatnia strona jest, to rzecz pewna. Bo przecież była pierwsza strona. A od X wieku myśmy zapisywali swoje rozdziały, a potem ja zapisuję, a potem ty czytelniku piszesz swoją historię? Bo ta twoja historia wchodzi w skład historii świata. Dlatego wszystko jest ważne. Wszystko jest ważne, bo nic się nie powtarza. A ci w dworku w Radziwiliszkach na granicy Litwy i Łotwy już wiedzą. Siedzą w dworku – Juliusza nie ma, wojażuje po Europie – i piją wino. Chopin gra mazurki Chopina, Bach gra kantaty Bacha, Chaplin kopie kulę ziemską, Kieślowski obmyśla jak nakręcić film „Niebo” albo „Piekło”. W kociołkach bigos grzeją, Raskolnikow ostrzy siekierę. Chwilo, jesteś piękna, trwaj wiecznie – szepce szatan. No to niech trwa.

*

„Przyczyną, dla której Litwa chciała zniszczyć Słowackiego, mogła być litewska mściwość, połączona z litewską pamiętliwością. Słowacki co prawda nigdy nic złego żadnemu Litwinowi nie zrobił.”

To napisał w swojej książce o Juliuszu Słowackim Jarosław Marek Rymkiewicz. A w naszej książce Juliusz wrócił właśnie do dworku Marcina, i opowiada o podróży do Ziemi Świętej. Widział tam grób. Pusty grób. Spędził noc przy grobie Chrystusa w Jerozolimie. A w Egipcie widział grób faraona. Faraon wysuszony czekał. Nie wiadomo na co. Może liczył, że go znów złożą i zacznie panować.

Ale wracając do Litwinów, którzy chcieli zniszczyć Juliusza.

Otóż tak. Wyzwali go na pojedynek. Juliusz był gotów strzelać się, jednakże jego przeciwnik stchórzył. Ale gdyby nie stchórzył, i gdyby był dobrym strzelcem, to co wtedy? Może Juliusz niczym Aleksander Puszkin zginąłby w pojedynku. Historia Polski według Juliusza pod tytułem „Król-Duch” nie powstałaby. Ale stało się inaczej. Tak jak się stać miało.

*

Moryc Welt, Maks Baum i Karol Borowiecki przybyli do dworku. Opowiadać zaczęli jak w mieście Łodzi zamierzają zbudować wielką fabrykę. Chcą rozpocząć nowe dzieje. Kapitalizm.

* * *

„Na powieść moją smutną człowiek czeka,

A mnie odleciał anioł, który stwarza,

I muszę przestać strofy, które ludzi

Łamaną sztuką bawi – a mnie nudzi”.

Słowacki

Raz jesteśmy w dworku, raz w Będzinie, raz gdzieś w Europie, potem wchodzimy do książki, do filmu, do obrazu.

Łamańce straszne, poplątane to wszystko.

Ale przecież czytelnik łapie idee. Bo takie jest życie. Zwłaszcza teraz. Zewsząd atakują obrazy i krzyczą wybierz mnie. Jestem najlepszy, zobaczysz super film wybierz mnie zobaczyć najlepsze dokumenty, słuchaj naszej stacji, tu są same przeboje. I należy wszystko zobaczyć i należy wszystkiego wysłuchać. A najlepiej oglądać, słuchać i czytać jednocześnie.

To jest życie, nie to co dawniej. Weźmy taki dworek Marcina albo każdy inny dworek. Zegar bije co godzinę, niby czas odmierza. Ale to złudne, tam czas się zatrzymał. I tamten świat zginie. Wdepczą go w błoto twórcy nowego świata spod znaku ciemnej gwiazdy, a właściwie czerwonej .

*

„Delegaci! Jeżeli kiedykolwiek będę miał dzieci, to powieszę im na ścianie postać prokuratora Judei, Poncjusza Piłata, żeby dzieci chowały się w czystości. Prokurator Judei stoi i umywa ręce.”

Jerofiejew

Zaprosili jednak Wieniedikta Jerofiejewa do dworku. Tylko był problem, czy będzie on gustował w starych winach. Ale Wieniedikt pił wszystko, a potem rozpoczął swój monolog. Mówił o Moskwie, o Pietuszkach, o swoim życiu i swoim poemacie. Mówił o świecie absurdu spod znaku gwiazdy czerwonej i sierpa z młotem. A oni słuchali i nie wiedzieli, czy wierzyć jego słowom czy nie. Jak to się stało, że powstał taki świat. Oparty na monstrualnym kłamstwie i przemocy. I on, Jerofiejew znalazł do niego klucz. Monstrualną kpinę. I tylko ona ostała się.

*

Wienia kończył trzecią butelkę wina, rocznik 1809, i ciągle mówił, znał swój poemat „Moskwa-Pietuszki” na pamięć.

„No ale teraz to już nic tylko żyć! A życie wcale nie jest nudne! Nudne było tylko dla Mikołaja Gogola i króla Salomona. A jeżeli ktoś się już urodził – nie ma rady, trzeba trochę pożyć. Życie jest piękne – takie jest moje zdanie.”

My też tak myślimy – odrzekli goście zebrani w saloniku Marcina.

*

Nieprzypadkowo go zaprosił. Wszak to też człowiek stamtąd. Josif Brodski. Kiedy Wieniedikt skończył swój poemat, Josif zaczął deklamować swoje wiersze. To było typowe. Oni tam na Wschodzie zawsze deklamują, i to przy pełnych salach. Skąd się to bierze?

„Nasze myśli wciąż będą śmiałe i młode.

Wyleczymy się z każdej choroby jodem.

Powiesimy na oknach zasłony w kwiaty.

Nie życzymy w nich sobie więziennej kraty.

Statek wybudujemy z śrubą na parę

Caluteńki z żelaza i z pełnym barem.

Staniemy na pokładzie, dadzą na wizę,

Zobaczymy Akropol i Mone Lisę.”

*

Trzech przyjaciół z Łodzi wymknęło się chyłkiem. Przyszła depesza. Ceny w Odessie spadają, plajta za plajtą, a oni co, wierszyków tutaj słuchają. Wrócili do Łodzi, do Ziemi Obiecanej.

*

W książce o Będzinie „Jeśli nie będę pamiętał” przytoczyliśmy dialog w sądzie w Leningradzie. Dialog między Josifem Brodskim a sędzią. Dialog kończył się zdaniem: „…Myślę że to od… Boga”. Oczywiście dar pisania miał na myśli Josif Brodski. I dalej czytał swoje wiersze:

„Z naszych pól zaoranych zboża nie będzie

Przeraża nas adwokat i mierzi sędzia.

Droższa nam jest gra w klipe niż mecz stulecia.

Dajcie nam tylko obiad i kompot na trzecie

Chcemy się wiecznie bawić na łące w berka,

Chcemy chodzić nie w płaszczach lecz w pulowerkach

Jeśli na dworze będzie plucha i błoto

Chcemy wtedy odrabiać lekcje z ochotą”

*

„Każdy człowiek ma jakiś skład, który w testamencie nazywa: moje papiery otóż ja, który często palę w kominie moimi bazgraninami nie mam przy sobie nic więcej prawie…”

Kiedy Juliusz wrócił z podróży do Ziemi Świętej i w dworku Marcina opowiadał wrażenia, to słuchacze podziwiali jego dar dostrzegania wszędzie poezji. Dostrzegania głębi. I każdą myśl zapisywał, ubierał w słowa jedyne, a potem okazało się że dużo z tego niszczył. Tak. Palił w kominku rękopisami swoimi, które dzisiaj bez wątpienia wchodziłyby w skład jego wydanej twórczości. Szkoda. Ale cóż, Juliusz wie lepiej co ma istnieć w naszej świadomości, a co nie. Zostawmy ich tam w dworku, piszących, czytających, pijących wino rocznik 1809, słuchających Chopina i Bacha, oglądających Dekalog wg Kieślowskiego. Tam jest inny świat. A u nas? U nas kończy się pewna epoka. Kończy się era Gutenberga, era książki. No niby piszą książki, drukują, i to ładnie, pięknie wydają, ale coś jakby mało kto czyta. Mało kto chce wchodzić w tamten świat. I nie wiadomo czy to źle, czy dobrze.

*

„… źle mi się pisze. Nie jestem w stanie tego ocenić, bo w długim obcowaniu z tekstem traci się wyczucie, ale lękam się, coś mnie ostrzega. Czyż więc trzeba będzie wywalić wszystko do kosza…”

Gombrowicz – Dziennik

Witolda Gombrowicza Marcin nie zaprosił. Przewidywał bowiem, że i tak nie przybędzie z wiadomych względów. Ale co to znaczy z wiadomych względów? Wiadomych dla tych, którzy twórczość Gombrowicza znają. Ale tych, co nie znają jest większość, a większość tej książki nie czyta i nie przeczyta, bo to jest książka dla wybranych. Pierwszy tom był poświęcony Juliuszowi Słowackiemu. Potem przenieśliśmy się do dworku Marcina, później była mowa o Będzinie, a teraz odchylamy zasłonę. Odchylamy na ile się da, na ile można. I już jakbym chwytał za rękę Anioła, a on umyka. To nie jest Anioł Stróż, bo on przy mnie stoi rano, wieczór, we dnie, w nocy i służy pomocą. Chodzi o Anioła Prawdy. Ale on zdaje się mówić: szukaj, szukaj dalej bo tylko w szukaniu jest sens.

Wędruj, wędruj dalej. Bo kto szuka ten…

*

W 1941 roku wysłannik szatana na ZSRR – Stalin, poprosił Matkę Boską Kazańską o pomoc i pomoc uzyskał.

W najtrudniejszych dniach dla obrony ZSRR w grudniu 1941 roku, kiedy oddziały niemieckie stały przed Moskwą, ratunku w Bogurodzicy szukał „generalissimus” Józef Stalin. Podczas oblężenia Stalin nakazał oblatywanie Moskwy specjalnym samolotem z kopią ikony Matki Boskiej Kazańskiej na pokładzie. Miliony łagierników oczekiwało upadku potwora, jednakże on uzyskał pomoc. Jak to wytłumaczyć?

*

Gdyby zwyciężył Hitler, też niedobrze. Jeden diabeł pokonał drugiego diabła.

Samolot z Matką Boską Kazańską latał w 1941 roku. A wcześniej, w 1940 ginęli polscy oficerowie w Katyniu i nie tylko. Wspomnieliśmy o ich pomniku sfotografowanym na tle World Trade Center. I jest taki obraz, na którym Matka Boska trzyma przestrzeloną czaszkę polskiego żołnierza.

I prosił żołnierz polski o pomoc, i prosił o pomoc Józef Stalin.

Proście, a będzie...

*

„Tylko prawda jest ciekawa.”

J. Mackiewicz

*

W którym momencie to się zaczęło który to był wiek? Na pewno nie XX. Dziewiętnasty też nie. Robespierre, Danton, Saint-Just i paru innych rzucili ziarno zła. Potem była Wandea, a potem już tysiące było opętanych ideą zbawienia świata, naprawiania świata i budowania „nowego wspaniałego świata”. Przeczytali parę broszur i ulotek, i już wiedzieli wszystko. A potem popłynęła rzeka krwi.

*

Zostawiliśmy w naszym dworku mnóstwo gości. Oni tam czekają na nas, abyśmy na powrót rozpoczęli z nimi dialog. Juliusz wrócił z Ziemi Świętej uduchowiony, pełen nowych pomysłów.

Jednym z tych pomysłów jest koncepcja Juliusza jedyna w swoim rodzaju ze to on jest tym w którego wcielił się duch narodu.

Więc Juliusz mianował się królem.Królem -Duchem.Mało tego pisze Juliusz tak:

"Ten hełm co na mnie z cierniowej korony,

Wywiera na was takie czarnoksięstwo,

że wszyscy za nim w mgłę pójdziecie bladą....

To jest obraz piękny mgła nad łąkami , takie to polskie romantyczne takie chopinowskie.

Juliusz przeczytał to zdanie gościom zgromadzonym w dworku Marcina.

I oni rzucili wszystko , Bach przestał grać swoje kantaty w kościele .który Marcin zbudował, a inni wyszli przed dworek i szli przed siebie , a tam granica nagle Rzeczpospolitej .Finis Poloniae.

A carscy żołnierze z pistoletami maszynowymi patrolujący granicę groźnie patrzyli na korowód postaci ,tak im obcych

.... jak rozpłakane żurawiane stado..."

Bo to jest taka wędrówka. Zaczęliśmy od Juliusza, potem wszystkich zaprosiliśmy do dworku w Radziwiliszkach.

Teraz odchylamy zasłonę. Juliusz tak pisze: „skutkiem tej dziwnej władzy, która szepce do ucha nigdy wprzód nie słyszane wyrazy, a oczom we śnie pokazuje nigdy, we śnie nawet nie widziane istoty”.

Tak, on to ma. Ktoś mu wszystko dyktuje. Właśnie pisze „Balladynę”. Zaprowadził nas do chaty pustelnika. Pustelnik to Popiel III. Pustelnik może zajrzeć za zasłonę, bo może się skupić. Nic go nie rozprasza. Może godzinami kontemplować krople deszczu, czy źdźbło trawy. Nigdzie nie bywa, a wszystko wie. No, prawie wszystko.

*

Pisaliśmy o stawie pod grodzieckim lasem. W stawie tym żył topielec, co to ludzi gonił. Te opowieści o topielcu żyły opowiadane w długie zimowe wieczory. A u Juliusza, w „Balladynie” też podobny motyw. Goplana żyjąca w jeziorze, śpiąca na kryształowym łożu budzi się nagle, bo rybacy lód robią, gdyż zima jest, a oni ryb chcą. I wpadł jeden z nich, i co robi Goplana kiedy on majestatycznie opada na dno?

„Ale się piękny wydał – ach! piękny tak, że chciałam

zatrzymać go na wieki w zimnych pałacach

… i przykryć łańcuchem pocałunków.”

„Wtem zaczął konać… Musiałam wtenczas, ech, musiałam go wypuścić.”

Tak było u Juliusza. A w stawie w Będzinie nasza będzińska Goplana nie puściła chłopca. Dlatego chłopak ten sam uciekać musiał i ludzi straszyć, górników z roboty do domu idących. Tak było. Oj tak.

„zasłonił dłonią oczy ale zerknął ukradkiem

zrobił to za nas wszystkich wszak był

jedynym świadkiem”

ks. J. Pasierb

On to widział.

On, to Anioł, który potem czekał na trzy Marie, by im to powiedzieć.

Powiedzieć o najważniejszym wydarzeniu w dziejach świata.

O tym wydarzeniu mówi pusty grób.

*

Jakże trudno zajrzeć za zasłonę. Podświadomie czujemy, że tam coś jest. To Juliusz napisał to zdanie „ale zasłony więcej nie odchyli” w jednym ze swoich utworów. On to czuł bardzo intensywnie. Ba, on był pewien, jeżeli w tej materii można być w ogóle czegokolwiek pewnym.

*

Tyle istnień przeminęło bez śladu. Albo też ślad jakiś zostawili, to nazwisko w dzienniku klasowym. Czytamy. Urodził się w roku 1918, 1920 czy 1923. mieszkał na ulicy Brzozowickiej, czy Siemońskiej, ojciec jego górnik. I tyle. Chodził do szkoły, żył, już go nie mai nikt go już nie pamięta. Mało tego. Nikt nie wie, że istniał. Teraz, dzisiaj, przed chwilą odkryty w dzienniku. Ze sprawowania bardzo dobry, z polskiego niedostateczny, z innych przedmiotów też nie lepiej, nawet z religii niedostateczny. Pozostaje w 2. oddziale.

Jest rok 1931. on ma osiem lat. Nie wiadomo czy się tym przejął. Ale jest adres. Domu jednak już nie ma. Nawet śladu po domu. Tylko to po nim pozostało. A przecież niewiele czasu upłynęło. Może gdyby się uprzeć bardzo, to znalazłoby się coś więcej. Jakaś rodzina, wspomnienia. Tylko po co? Szukamy znanych, sławnych. Już, już Juliuszu, zaraz wrócimy do Radziwiliszek i będziemy rozmawiać o Tobie, o książkach, o filmach, tylko skończę o tym panie Nikt.

On miał taką rolę, być panem Nikt i zagrał ją doskonale. Był panem Nikt.

Ale czy rzeczywiście? Natrafiłem na niego w dzienniku przypadkowo i opisałem go. Zaistniał. Imię jego Henryk, rocznik 1922.

*

„Zda się, że jakieś bardzo piękne raje

Widziałem myślom moim otworzone…

Perłami na dnie świecące ruczaje,

Róże ogromne i rozpromienione,

Z drzew – pełne muzyk – aż podniebne gaje,

Niebiosa – nie te, które są – lecz śnione,

Pełne aniołów… a te po szafirze

Lecąc trzymali brylantowe krzyże.”

To jest wizja raju Juliusza Słowackiego. Tutaj Juliusz zagląda za zasłonę, odchyla ją, a tam „róże ogromne i rozpromienione”, „anioły trzymające brylantowe krzyże”. Ta wizja jest w „Królu-Duchu”. Ale niełatwo ją znaleźć, bo to jest 140 odmiana wariantu 25. No i ta ognista wizja. Juliusz ciągle do niej wraca. Na różne sposoby ją przedstawia. Na przykład tak pisze:

„Potem pamiętam – widmo się przyśniło,

W ogniach… i starzec się jakiś wspaniały

Pokazał…”

Dobrze od czasu do czasu zajrzeć za zasłonę. Za zasłonę, gdzie czas nie upływa, gdzie piękno niewypowiedziane króluje. Spacerujemy po ulicach naszego miasta i patrzymy, tutaj był kiedyś dom, właściwie wiele domów stało kiedyś przy tej ulicy. Teraz ulica poszerzona, samochody pędzą nie wiadomo gdzie i po co. I w tych domach mieszkali ludzie, i tych ludzi nie ma, odeszli na zawsze. Gdzie są? Może właśnie spacerują wśród tych ogromnych róż rozpromienionych. To jest nasza wizja. Oczywiście nieprawdziwa. Bo przecież „ani oko, ani ucho”. Ale myślę, że z tymi różami, podniebnymi gajami coś jest na rzeczy. Tak czuję. Trzeba by Juliusza spytać. On w końcu wybrany został. Przynajmniej tak to odczuł. Wybrany by powiedzieć coś ważnego. Jak jest TAM.

I czytając te jego wizje, odczytując je, dochodzimy do wniosku, że one takie zwiewne, ulotne, z mgły jakby są trwałe, a nasze życie zbudowane w betonu, szklanych domów i miliona innych rzeczy jest kruche, nietrwałe i niepoważne.

*

„ – Wiesz co myślę – powiedziała szeptem Natasza – że kiedy wspominasz, bez końca wspominasz, dowspominasz się wreszcie do tego, co było zanim przyszedłeś na świat.”

To mówi Natasza w powieści „Wojna i pokój”. I Natasza ma rację. Czyta ona naszą książkę, bo przecież czyta mimo iż Nataszę wymyślił Tołstoj ale jak już wymyślił to ona jest. I przyszła zaproszona do dworku w Radziwiliszkach.

A więc tak. W saloniku siedzi Juliusz i inni, i Natasza z „Wojny i pokoju” wypowiada te swoje słowa. Bo gdzie jest przeszłość? Nie ma jej. Jest tylko na kartach książek i na taśmie filmowej na obrazach i w pamięci. Mojej i Twojej. A teraz zbliżają się czasy gdy nie będzie pamięci. Setki, tysiące kamer obserwować będzie nas i nasze życie. Już obserwuje. W miastach czystych, schludnych, gdzie trawniki równo przycięte i wszystko dobrze zorganizowane i domy szklane. A w nich ludzie otoczeni zewsząd światem obrazów migających, obrazów z całego świata i światem dźwięków. I żyją oni i żyć będą życiem nie swoim, bo na swoje życie czasu braknie. Uwikłani w zadania jakie postawi im telewizor czy komputer. Czy oni się zbuntują? Czy uciekną w góry, czy zbuduję w swojej wyobraźni dworek kresowy, zaproszą gości i zajadając szynkę powspominają tamten świat? Świat pustki.

*

„Kiedyś gdy wyczerpiemy już morze słów

i na samym dnie

nad nierozwiązaną zagadką świata

wywiesimy białą flagę milczenia…”

Nie uda im się, bo udać się nie może rozwiązanie tajemnicy świata. Będą instalować kamery, czujniki, sensory, i co tam jeszcze. I może dowiedzą się jak. Jak to działa, ale nie dowiedzą się nigdy dlaczego i po co? Odkopią miasto sprzed tysięcy lat, a tam same pytania.

Po co istniało to miasto, a teraz śladu po nim nie ma. Nie, ślad jest. I po to jest by coś nam powiedzieć. Powiedzieć, że celem istnienia tego miasta odkopanego po latach, był brak celu. Życie nie ma celu. Życie ma za to sens. Oni w tym mieście na pewno mieli nie jeden cel, ale teraz te cele nie mają żadnego znaczenia. I już, już jakbyśmy chwytali tajemnicę, jakbyśmy spoglądali za zasłonę. Wymyka się ona, wyrazić ją trudno, niemożliwe to prawie. Chcemy tylko powiedzieć, chcemy tylko napisać, że nie ma znaczenia nasz cel jakikolwiek by on był. Mam cel napisać tę książkę. No i napiszę. Cel osiągnięty, ale przecież nie o to chodzi. Istota jest inna, tkwi gdzie indziej. Istotą jest sama droga, samo tworzenie, pisanie i dialog z tobą, który teraz to czytasz. Ty czujesz istotę i sens. Ten sens ukryty za zasłoną słów. I ja to wiem, że tak jest. Bo gdy uchwycisz sens, to wtedy widzisz więcej. Troszkę więcej. Nie powiem, że wszystko, bo wszystko na pewno nie. Może kiedyś. Na pewno kiedyś.

Jak trudno napisać coś, co jest ważne, tak napisać, by nie powstał banał.

*

A co tam w naszym dworku? Czy oni tam tworzą swoje dzieła, czy może jedzą szynkę Marcina albo piją wino rocznik 1809? Juliusz opowiada o wizycie u Niemcewicza.

Jest rok 1830, koniec sierpnia. Juliusz jednego poranka, a poranek był śliczny, lecz trochę zimny, pojechał do wioski Niemcewicza położonej „maleńką milę” od Warszawy. Tam przyjęty gościnnie czytał swoje „roboty”. I Niemcewicz wyczuł, że ten oto młody człowiek ma talent. Juliusz opisał to w liście do Matki. A my odchylamy zasłonę coraz bardziej ale mgła jeszcze i niepewny widok. Tyle wydarzeń że pogubić się można. Dlatego pytania zadajemy tym co wiedzą. Tym co zbliżyli się o milimetr, o krok do Prawdy. Uchylili zasłonę już tu i teraz. Teraz nam trochę trudno. Oni tam sobie w ciszy i spokoju siedzą. Marcin poszedł dopilnować młyna. Przywieziono właśnie ziarno. Dziesiątki furmanek ze zbożem. I jeszcze dzisiaj wieczorem upiecze Marcin chleb.

A dlaczego nam trudno? Trudno, bo tyle wydarzeń, że pogubić się można.

Jest godzina czternasta. Godzina 14 roku 1830 miesiąca sierpnia. Radziwiliszki. Dworek Marcina. Podano obiad.

Godzina 14.02 roku 1900 w Krakowie w zimie. Stanisław Wyspiański odespał tę męczącą noc. Obudził się właśnie i zaczął pisać. Całą noc spędził w Bronowicach na weselu kolegi, Lucjana Rydla. Teraz musi tylko te kłębiące się wizje przenieść na papier. Musi zobaczyć to „Wesele” jeszcze raz.

Godzina 14.03 roku 2004 miesiąc czerwiec dzień 30. w Będzinie. Darek wkłąda kasetę do magnetofonu. Chce „przeczytać” książkę. Nie widzi, ale to nie przeszkadza. Jest to książka mówiona. Siada wygodnie i słucha i przenosi się w rok 1002 do puszczy na terenie Wielkopolski.

„Drwale zbliżyli się, stuknęli… nagle dąb zadrżał… zaszumiał gałęziami, huknął o ziemię. Drwale nieśli wielgi – wielgachny krzyż, by dąb, uginali się pod ciężarem. Ułożyli przed kikutem dębowym, wcisnęli stępkę w szparę pnia, ramionami, drągami dźwignęli go – zachybotał się, nie upadł. Wbili w szczelinę, wytrącali kliny, pień chwycił podstawę krzyża mocno by zębami… Polana była mała krągła, by ok. puszczy. W środku polany stał krzyż wielki by dąb. Szło nowe.”

Godzina 14.05 Kraków rok 2004 czerwiec. Adam skończył książkę. Postawił kropkę. Przyjdzie chwila kiedy wyda ją, a wtedy zacznie ona własnym życiem żyć jak każda książka. A teraz idzie w stronę rynku. W kościele Mariackim popatrzy na ołtarz, który mistrz Wit wyrzeźbił z ogromnych kloców. Drzewo do jednej z figur zasiał wiatr w roku tym, w którym piłowano w puszczach święte dęby, a na ich miejsce wbijano znak Mistrza z Nazaretu.

Godzina 14.06 Genewa rok 1834 lipiec. Juliusz w Szwajcarii mieszka u pani Pattey. Właśnie pisze list do Matki.

„Jedyna myśl mnie pociesza w życiu – oto zdaje mi się, że jestem tym, czym być powinienem – zdaje mi się, żem nie minął mojego powołania – że zapełniam sobą jedną małą kratkę na świecie.”

Godzina 14.07 rok 2001 maj. Adam przyjechał do Genewy. Obmyśla kolejny rozdział swojej książki, którą pisze w Krakowie. Pod wieczór wybierze się na spacer i będzie w tym miejscu, gdzie stał pensjonat pani Pattey i gdzie Juliusz pisał listy, patrzał na Mont Blanc, gdzie ujrzał Kordiana.

*

Juliusz widzi jakiś inny świat. Świat piorunów, rajskich kwiatów, świat pełen duchów ognistych. Jest twórcą i zarazem uczestnikiem jakiegoś nieziemskiego widowiska.

„Nade mną wielka ćma duchów latała

I różne złote, straszne komet miotły

Pędzały mego anioła szelestem

Skrzydeł… żem wcale nie wiedział gdzie jestem”

Będą ci chcieli Juliuszu wykuć grób w Tatrach. Za te twoje strofy, które są z innego wymiaru. W końcu jesteś na Wawelu, tam gdzie Adam, ale taki pomysł mógł dotyczyć tylko ciebie.

*

Godzina 14.15. Ministerstwo Przychodów i Skarbu w Warszawie. Rok 1830, sierpień. Juliusz urzęduje. Siedzi przy stoliku obitym zielonym suknem i nudzi się potwornie. Interesanci nie zwracają na niego uwagi. Do głowy im nie przyjdzie że to ktoś wielki, ktoś kto trafia się raz na 100, może 200 lat. Ot, siedzi i coś pisze. Wypełnia rubryki. Wypełnia rubryki Król-Duch.

*

Juliusz wyjrzał przez okno. Była godzina 14.30. Ale czas był inny. To był 1944 rok. 1 sierpnia. I ujrzał młodych ludzi w swoim wieku jak gdzieś zmierzali. Wszyscy czymś zaaferowani. Jeszcze 2 i pół godziny i się zacznie. A oni, ci młodzi, to te kamienie o których on napisze. Kamienie przez Boga rzucane na szaniec. Musi. Musi być złożona kolejna danina krwi by ten naród mógł przetrwać. I Juliusz to wiedział. Usiadł przy biurku i nadal wypełniał nudne rubryki.

*

Król Stanisław wszystko popsuł. To co stworzył król Bolesław, potem umocnił Kazimierz, Władysław i Stefan, to Ciołek zepsuł. I naprawy podjął się Juliusz. Też król, tylko że Król-Duch. Ognisty anioł ujawnił mu plan i problem był tylko taki, żeby język giętki wyraził to, co pomyśli głowa.

*

„A ja jestem jak niepotrzebne ziele”

Jak on mógł tak o sobie myśleć, a przede wszystkim jak mógł to napisać?

Niepotrzebne ziele. Wszystko jest potrzebne, konieczne, nawet ziele. Oj, Juliuszu co ty piszesz, i to do matki. Tak nie można. Przecież masz świadomość swojej wielkości. Przeczuwasz, że na Wawelu cię pochowają. Nawet projekty były, by wykuć w Tatrach grób i tam złożyć twoje doczesne szczątki. Słyszysz, w Tatrach.

*

W dworku Marcina było mnóstwo zwierząt. Krowy i konie, świnie, kury, kaczki, gęsi. Te szynki pyszne, które Marcin przyrządzał, to z własnych świń. Te rosoły zawiesiste z własnych kur, a sery z mleka jego krów. To był jego folwark. I kiedy przybył do dworku Władysław Reymont, wśród zwierząt wyczuć można było lekki niepokój. Reymont napisał bowiem książkę o tym, jak zwierzęta zbuntowały się przeciw swoim panom. A one nie chciały się buntować. Rozumiały odwieczne prawa natury. „Bunt” to książka o tym, że kłamstwo musi przegrać. Że ten raj, który ma być tam, za górami, za lasami, nie istnieje.

„Dlaczego narody się buntują

czemu ludy knują daremne zamysły?”

to mówi Psalm 2. A ta książka Reymonta to metafora. Metafora buntu i wszelkiej rewolucji, która obiecuje ludziom raj na ziemi. Tacy agitatorzy raju przybyli i do Będzina, i zasiali ziarno. I to ziarno wydaje nadal plon. Kiedyś ten dworek Marcina w Radziwiliszkach, taki polski, taki pracowity, zniszczą, spalą, ci spod znaku sierpa i młota. Nawet ten sierp, symbol pracy, który rozpoczynano żniwa, zbezcześcili.

*

Reymont zaczął opowiadać o Lipcach. Tę wieś ukochał i opisał. Opisał genialnie. Każda postać jest żywa, krwista i prawdziwa. Weźmy Kubę. Patrząc na niego czujemy jego ból i jego zachwyt. A Reymont w dworku Marcina mówi, że ta wieś już odchodzi w przeszłość. Teraz ma zamiar jechać do Łodzi, bo tam rodzi się przyszłość. Tam do Łodzi zmierzają teraz chłopi niczym do ziemi obiecanej, by polepszyć swój byt. Tam fabryki ich połkną niczym czarne smoki, a potem wyplują.

I ja – powiedział Reymont – to opiszę.

*

To co Pan pisze to jeden bełkot – to powiedział Reymont do Juliusza,

A wie Pan panie Reymont dlaczego? Dlatego, bo tego co ja mam do powiedzenia nie da się wyrazić ot tak. Po tej wizji, która dotknęła mnie w kwietniu, po tej wizji ognistej, to co wiem to istne kłębowisko. Ja zajrzałem za zasłonę, a to co ujrzałem nie da się przedstawić tym językiem jaki znam. Więc miotam się, szukam, próbuję i wychodzi, jak Pan to określa, bełkot.

*

A na razie Juliusz gra w szachy w pensjonacie pani Pattey. Jest 1832 rok. Jesień. Późna jesień. Gra z protestanckim pastorem, gościem pensjonatu. Gra i myśli o swoich dziełach. Patrząc na króla już widzi scenę koronacji cara na króla Polski w „Kordianie”, patrząc na wieżę widzi Kordiana na szczycie Mont Blanc.

*

„Nie chciałeś chleba tam na Górze,

wyczerpany, głodny, poraniony.

Nie myśl że ci współczuję.

Wykonujesz swoją misję, a ja swoją.

I tak jak ty jesteś skazany, zapamiętaj to słowo, na zwycięstwo,

tak ja na porażkę.

Więc nie wiem, po co to robię.”

Tak mówi Szatan do Jezusa w jakimś opowiadaniu. „Wykonujesz swoją misję, a ja swoją.” Ale kto zlecił Szatanowi misję? Misję która trwać będzie do końca świata. A on jest konsekwentny, bo tylko Szatan jest konsekwentny. Zło wcielone. I będzie on miał różne oblicza, różne kostiumy. Wszędzie będzie. Ale szczególnie wiek XX zaznaczy się jego działalnością. Lecz on sobie ten dwudziesty wiek przygotuje. Zjawi się w pracowniach pisarzy i myślicieli, natchnie rewolucjonistów ideą zbawienia świata. Podyktuje wiele książek i broszur. Przygotuje dobrze to co ma przyjść. Wytyczy teren gdzie zbudują baraki i otoczą drutem kolczastym. Musi spełnić swoją misję. Tylko dlaczego wierzą w to co on mówi. Czy nie dostrzegają fałszu w jego górnolotnych słowach?

*

Cierpienie Hioba. Wzór wszelkiego cierpienia niezawinionego. I ta Księga Hioba nie wyjaśnia żadnych tajemnic. Bo wszystko jest tajemnicą. A odpowiedzi żadnej nie będzie. Trzeba przyjąć to co jest, bo ten, co napisał dzieje świata, wie lepiej. Wie wszystko. I kiedy to sobie uświadomimy wszystko stanie się proste i jasne.

*

Mikołaj już 6 miesięcy był na świecie kiedy zjawił się Juliusz. Rocznik 1809 to dobry rocznik. Bo Mikołaj to Mikołaj Gogol, a Juliusz wiadomo.

„Zimny pot oblewał mnie na myśl, że być może zostałem przeznaczony na zamienienie się w proch bez związania mego nazwiska z jakimkolwiek pięknym dziełem. Przejść przez świat bez pozostawienia śladu swego istnienia – ta idea mnie przerażała.”

To napisał Gogol, lecz podobnie myślał Juliusz. Pisał podobne słowa. Albo to. Nigdy nie opuszcza go uczucie bycia kierowanym.

„Ktoś niewidzialny napisał przede mną.” „Moje słowo jest związane z mocą, która przychodzi z wysoka.”

Juliusz też uważał, że Anioł mu dyktuje. Może kiedyś jeszcze powtórzy się rok 1809 i narodzą się, jak Gogol i Słowacki. Tylko czy można jeszcze raz napisać „Rewizora” albo „Martwe dusze”. Czy można to zrobić lepiej?

*

Ale oni są dowodem, że to co napisali było im nakazane. Tutaj ich wykształcenie, pochodzenie, oczytanie i co tam jeszcze, było drugorzędne. Mieli misje do spełnienia. Jeden miał napisać „Rewizora”, drugi „Króla-Ducha”. I tak Edison miał wynaleźć żarówkę, by rozświetlić XX wiek, Koch miał wynaleźć szczepionkę przeciw gruźlicy (szkoda, że po śmierci Juliusza, ale wszystkiego mieć nie można), a bracia Lumiere wynaleźć kinematograf aby zatrzymać czas. „Chwilo, jesteś piękna, trwaj wiecznie”. Tak rzecze diabeł. Ach, jeszcze Goethe miał napisać „Fausta”. I napisał. Role napisane, nic, tylko zagrać. Ale miliony nic nie zagrają. Nawet halabardy nie wniosą na scenę.

*

„śnieg, biurko i łajdaki…”

W tych trzech słowach ujął wrażenia z Petersburga 20 letni Gogol. Przyjechał na państwową służbę. W tym samym czasie Juliusz też siedział przy biurku. Wrażenia miał chyba podobne. Gogol pracował w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, Juliusz w Ministerstwie Skarbu. I co ciekawe obaj w jednym Imperium.

*

Ale cóż, Gogola znają wszyscy, a Juliusza? A przecież Gogol też chciał przerabiać zjadaczy chleba w aniołów.

*

Cała wielka literatura rosyjska mówi o Bogu i diable. Z tym zmaga się Gogol i Dostojewski. Całe Imperium zostało mu przekazane we władanie. A w szkole na Warpiu w Będzinie trwa lekcja rosyjskiego i nauczyciel czyta wiersz Puszkina o biesach. Te biesy zatrują też Będzin.

*

Tamten geniusz z książki Tomasza Manna, Adrian Leverkun podpisał kontrakt z diabłem. Podpisał w myślach. No i otrzymał, co chciał. Juliusz prawdopodobnie, tak piszą współcześni badacze, też taki kontrakt może nie podpisał, ale jakby chodził za tym.

„I ciągłą walkę z szatanów gromadą”. Nie mógł jak widać się opędzić. Czy tylko szatan daje talent? I dlaczego wszyscy twórcy od razu u niego szukają pomocy?

*

„Jeszcze trochę i byt się odsłoni

Powie żeśmy byli tu po nic”

J. M. Rymkiewicz

No bo rzeczywiście. Cokolwiek stworzył człowiek, rozsypało się wszystko, w zapomnienie poszło. To po co Bóg tworzył twórców? Po co Bach, skoro muzyka niebios przewyższa go o wieczność całą. A Bach niestrudzenie gra w dworku u Marcina „Pasję wg św. Mateusza”. Zostawiliśmy go tam pamiętasz czytelniku, i nie tylko jego, i wielu innych twórców. Ale wracając do głównej myśli, to jak „byliśmy tu po nic”. Niepotrzebne Bogu nasze Pasje, nasze filmy, nawet gdy kręci je Kieślowski. Niepotrzebne dzieła Carravagia, Leonarda, czy Michała Anioła. Niepotrzebna „Zbrodnia i kara” i „Biesy” – idź precz szatanie.

Bogu nie, ale nam potrzebne, bo dają przedsmak wieczności.

*

Jeszcze odwiedzimy nasz dworek i wyślemy kilka, może kilkanaście zaproszeń.

*

„Oto czynię wszystko nowe.”

Apokalipsa św. Jana

Ta księga jest zawiła, tajemnicza, nie na nasz umysł. Chcielibyśmy ją na naszą logikę wziąć. Nic z tego.

„Oto czynię wszystko nowe.”

Dlaczego? Czy stare było złe? Albo inaczej. Czy nie dałoby się ocalić chociaż kilka starych rzeczy? Wedle tej księgi, nie.

*

A „Urszulę Kochanowską” Leśmiana znacie?

„Gdy po śmierci w niebiosa przybyłam pustkowie,

Bóg długo patrzał na mnie i głaskał po głowie…

(…)

zrobię dla cię co zechcesz byś była szczęśliwa”

I Urszula poprosiła Boga by odtworzył dworek w Czarnolasie. I Bóg dworek w Czarnolasie odtworzył.

„Oto czynię wszystko nowe.”

*

„…w każdym ziarenku piasku zawarty jest list od Pana, tak niewielu chce go odczytać”

„Przeciętny człowiek patrzy na nuty i nie widzi nic poza kółeczkami i ogonkami, czasem jakiś krzyżyk czy klucz wiolinowy. A kompozytor spojrzy w partyturę i słyszy muzykę.”

„Wieczność to nie jest nieskończony czas, ale istnienie poza czasem. Poza czasem istnieje też Bóg.”

Zasłonę odchylamy szukając okruchów prawdy w książkach, różnych tekstach, chodząc po naszym mieście, a tymczasem listów od Pana Boga wokół mnóstwo. Ale my przeciętni, krzyżyki widzimy, kółeczka, a muzyki nie słyszymy. Musimy więc mozolnie odczytywać ziarenko po ziarenku. Ileż błędów popełniamy, na jakie fałszywe ścieżki wchodzimy, ale intencje czyste mamy, chcemy odczytać list od Pana. Może ci tam w dworku u Marcina więcej powiedzą. Zajrzyjmy tam.

*

Nie wszystko widzi się od razu, od pierwszej chwili. To dotyczy każdej rzeczy. To znaczy widzi się zewnętrzny pozór, a nie dostrzega się istoty rzeczy. To jest to słynne „co autor miał na myśli”. Widzimy obraz, zdjęcie, film, ale nie docieramy do istoty obrazu, zdjęcia czy tekstu. Pisał Antoine de Saint-Exupery, że istotą świecy nie jest stearyna czy wosk, mimo iż one pozostawiają ślady, ale ogień, światło, pomimo ze nieuchwytne. Nie do wyrażenia. Co jest istotą zdjęcia? Piękne zdjęcia europejskich katedr leżały na stolikach w salonie dworku Marcina Cumfta na granicy Litwy i Łotwy. Niedaleko płynęła rzeka Niemenek. I goście Marcina tu w tym miejscu, na końcu Rzeczypospolitej, na końcu Europy, oglądali wytwory rąk średniowiecznych budowniczych i próbowali dociec istoty katedry. Wielu z nich oddawało się kiedyś kontemplacji w ich murach, i wydawało im się, że budowniczym chodziło o uchwycenie wieczności, tak jak wieczność oni sobie wyobrażali. No i udało się to średniowiecznym budowniczym. Mały skrawek nieskończoności umieścili w doczesności. Ale czy nieskończoność można gdzieś umieścić czy zawrzeć? Nie można.

A im się udało.

*

Osip Mandelsztam przybył.

„Co mam rzec, powiem szeptem – na brudno,

Bo na czysty głos jeszcze nie czas:

Trzeba poddać się trudom i próbom

Nim beztroskie niebo przyjmie nas.”

Pięknie mówił po rosyjsku, a oni zaraz na swój język tłumaczyli jego słowa. Właściwie nic tu nie można dodać. Trzeba poddać się trudom i próbom. Ale czy niebo jest? Musi być, bo inaczej wszystko na nic. Nie da się tutaj nic udowodnić. A tak by się chciało raz na zawsze upewnić. A tu nic.

*

Marcin Cumft przyniósł do salonu szachy. Kiedyś kupił je w Petersburgu. Nie w Petersburgu nigdy nie był, przynajmniej nic o tym nie wiadomo by był w mieście gdzie żył kiedyś Gogol, Dostojewski , a Raskolnikow chodził po tym miescie z siekierą...aż zabił . Raczej te szachy kupił w Dorpacie albo w Wilnie .te szachy to piękna, ręczna robota. Wiedział, że pod wieczór przybędzie Rubinstein. Marcinie – rzekli zgromadzeni w saloniku goście – Skoro ma przybyć Rubinstein powinieneś przygotować fortepian.

Ależ nie, moi drodzy. To nie Artur, to Akiba. Akiba Rubinstein.

*

Akiba to architekt budujący świątynię szachową. Tak wyraził się o nim mistrz Max Euwe. Rozpoczęła się gra. Marcin postarał się o kilka szachownic, i złoty medalista III Olimpiady Szachowej w roku 1930 w Berlinie zagrał symultanę. Zagrał z Juliuszem, który w pensjonacie pani Pattey w Szwajcarii grywał z angielskim pastorem, zagrał z Adamem, który grał z Moskalami, zagrał z Robespierrem i Puszkinem. Grając opowiadał o sobie. O biednej żydowskiej rodzinie, w której był dwunastym dzieckiem. O swojej pracy nad szachami, o roku 1912, nazwanym „rokiem rubinsteinowskim”, gdyż wtedy triumfował w czterech turniejach. Kiedyś był zamkniętym i małomównym człowiekiem, lecz tutaj, w dworku Marcina, dużo opowiadał o szachach, o sobie, o tamtych czasach. I teraz wszystkie partie wygrał, co Marcin tak skomentował:

„Drewniane konie ach ruszają z kopyta

W rogu płonie wieża pociskami rozbita

Gońcy leżą, z przestrzelonym bokiem

Król siedzi pod tronem z zawiązanym okiem”

J. Harasymowicz

Nie mogło być inaczej. Nikt nie mógł pokonać Akiby Rubinsteina. Najbardziej niezadowolony ze swojej partii był Maksymilian Robespierre. Zauważywszy to Akiba powiedział:

„Niechby i wszystkim królom pospadały głowy

Jeden jest wieczny monarcha szachowy.”

Wznieśli więc toast wszyscy winem, rocznik 1809. Toast za mistrza.

*

Pisze Janusz Pasierb:

„Czy to drugie życie pochłonie nas

z większą siłą niż ziemskie

czy wyda się nam prawdziwsze

i jak tam będzie”

Stamtąd skąd przyszli, o drugim tamtym życiu mówiono dużo. Nie wprost może, ale poprzez przypowieści, nawet legendy. Tam wszystko świadczyło o tajemnicy. A tutaj, 20 letni agitator potrafił wytłumaczyć wszystko. I tylko pytanie jedno, dlaczego tak szybko mu uwierzyli.

*

Nie mieliście szczęścia – mówił im młody agitator – bo wierzyliście w to w co wierzyć nie należy. Te „idee” nie chodziły twardo po ziemi, a wy musicie stąpać mocno.

A im bardziej stąpali po ziemi, tym bardziej się zagrzebywali. Błotem ta ziemia się stawała i nic, i nikt nie potrafił już wyrwać ich z tego kręgu. Diabelskiego kręgu.

*

Piotr Wierchowieński, ten z „Biesów” przewidział to. Kazał więc dać im wódki, aby zapomnieli, zatracili się w pijanym tańcu. Aż nagle z tego błota zaczęły wyrastać piękne kwiaty, które z nadzieją patrzały w niebo. I wtedy zaczął się koniec tamtego szarego świata. Z wieży zamku widać było te zapadające się ogniki nadziei. Najpierw nikłe, nieśmiałe, a potem coraz większe. Ale uczniowie i wyznawcy Piotra Wierchowieńskiego nie dają za wygraną. Mają już stuletnie doświadczenie. Wiedzą, gdzie uderzyć, jak wyśmiać wyszydzić, skompromitować.

*

Jezus musiał przetłumaczyć nieskończoność na język aramejski. A tego języka już nie ma. Zrekonstruowano go tylko w filmie Gibsona. Ale dobrze. Jak wyrazić nieskończoność. Właściwie żaden język nie nadaje się do tego by wyrażać w nim nieskończoność. Ci, którzy przez chwilę, przez moment ujrzeli wieczność, zostawali bezradni. Uświadomili sobie, że ich język nie jest w stanie przekazać obrazu. Pojawiają się wtedy takie określenia: „coś, jakby”.

Ale w gruncie rzeczy wielka bezradność przychodzi.

*

W dworku Marcina grają w szachy. Fascynuje ich ta gra. Czują się jak taktycy, stratedzy, wodzowie armii. Rozumieją teraz Jagiełłę, Napoleona, Aleksandra Wielkiego, którzy posyłali w bój żołnierzy, hetmanów i gońców z rozkazami. Aby wygrać. Aby grać.

*

Jak łatwo przenieść się w przeszłość. Przeszłość, której nie ma. Ale czym jest to przenoszenie się w przeszłość? Otwieramy pierwszy list Juliusza do Matki. Juliusz jedzie do Ursynowa, aby spotkać się z Ursynem Niemcewiczem. Ursyn już na ganku swego dworku otoczonego wielkimi drzewami, czeka. I już na zawsze będzie czekał na Juliusza. Oczywiście doczeka się. Wysłucha tragedii „Mindowe” czytanej przez Juliusza. Pochwali go. A Juliusz ma 21 lat. Zostało mu 19 lat życia. Musi jeszcze napisać „Balladynę” i „Kordiana”. I jeszcze parę innych dzieł, które dzieła mało kto będzie czytał, bo trudne, mroczne, zawiłe. Ale my przeczytamy. Z tysiąca książek wybraliśmy książki Juliusza, jego dzieła, gdyż Juliusz uznał się za człowieka wyjątkowego. Niektóre teksty dyktował mu anioł. A przecież Anioł nie każdemu dyktuje co ma pisać. A więc wracając do pierwszego listu Julka, wystarczy opisać jakieś wydarzenie i ono stanie się nieśmiertelne. Dlatego tak łatwo przenieść się z roku 2005 do roku 1830, miesiąca sierpnia. Można chwilę pożyć w tamtym czasie, dodać ten czas do swojego czasu i…

*

Emily Dickinson pisze takie słowa, a są one aktualne zawsze i wszędzie:

"Dowiem się w końcu, dlaczego -

u kresu czasy - gdy skończę

już pytać, dlaczego:

Chrystus wyjaśni wtedy każdą z udręk

W świetlistej klasie, którą będzie niebo -

On mi przypomni obietnicę Piotra -

Ja w zamian - widząc, cośmy Mu zrobili -

zapomnę kroplę tej Udręki, która

Parzy mnie teraz - parzy mnie w tej chwili.”

*

Wczesny ranek. Za chwilę kobiety z Jerozolimy będą świadkami najważniejszego wydarzenia, jakie może w ogóle się zdarzyć. Właściwie nie będą świadkami wydarzenia. Zobaczą tylko płótna. Zobaczą anioła. Powiedzą o tym innym. I teraz świat podzieli się na tych, którzy w to uwierzą, i na tych, którzy w to nie uwierzą. Ale też miliony przejdą przez swoje życie nic o tym zdarzeniu nie wiedząc. Ta nowina będzie dotyczyć głównie Europy. Dopiero po wiekach całych usłyszą o tym na innych kontynentach. Paweł skierował swe kroki w stronę Europy, w stronę centrum świata. Wiedział co robi. Tutaj grunt był przygotowany.

*

Żeby coś przetrwało musi umrzeć. Na przykład takie Kresy musiały odejść, zostać zniszczone przez czerwone barbarzyństwo, aby odrodzić się jako mit, nostalgia i raj utracony. Była taka ulica w Będzinie, zwana ulicą Sławkowską, teraz Kołłątaja, i niby jest, ale już inna. Ale jest zdjęcie jedno i ta ulica kipi życiem na tym zdjęciu. Zdjęcie jest z lat trzydziestych XX wieku. Na ulicy tysiące ludzi. Trwa jakiś przemarsz z okazji może 3 maja. W oknach i na balkonach mnóstwo obserwatorów. Minęło 70 lat. Może małe dzieci, których tam mnóstwo, jeszcze chodzą po tej ulicy teraz. Tylko, że tych domów już nie ma.

*

W 1841 roku Juliusz mieszkał przy ulicy Castellane 11 na szósty piętrze. Windy nie było. Jak on, będąc chorym na gruźlicę mógł wchodzić tak wysoko? Wyobraźmy go sobie, jak idzie do swojego mieszkania. Ile czasu mu to zajmuje. Kaszel. Krew na chustce, i mokra koszula. Musi więc odpoczywać. Na 6. piętro idzie długo, kilkanaście, może kilkadziesiąt minut. Dużo czasu. Można powspominać. Wszedł na 1. piętro. Okno z klatki schodowej zamknięte. Widok na podwórko. Cztery lata temu spędził piękne chwile w klasztorze Betcheszban. Miejsce prawdziwie bezludne, klasztor zbudowany na skale, dobrzy księża ormiańscy, rozległy widok na morze. „Wszystko to miłe mi zostawiło wspomnienia” – tak wtedy napisał w liście do matki. Był 14 czerwca 1837 roku. Juliusz płynął do Europy. Wielka podróż z Neapolu do Ziemi Świętej kończyła się. Zwiedził miejsca, po których chodził Jezus. Będąc tam na Bliskim Wschodzie napisał wiersz Pt. „List do Aleksandra Hołyńskiego”. Pisał go płynąc łódką po Nilu, i taki fragment przypomniał sobie tam, na klatce schodowej w Paryżu, kiedy odpoczął po sforsowaniu pierwszego piętra.

„Nie ma go tu” – powiedział anioł Magdalenie,

Zazierającej w grobu skrwawionego cienie.

Taką odpowiedź tobie Araby wyniosą

Z pustych katakumb; nie ma ich tutaj – lecz gdzie są?

No właśnie, gdzie? Królowie egipscy w muzeum są, albo czekają na nie wiadomo co. Może ożywią ich, i będą straszyć w filmach, albo w książkach. A Juliusz odpoczął trochę, idzie na 2. piętro. Oddech coraz krótszy. Ciężko żyć, i jeszcze to niezrozumienie. Rzuca im swoje dzieci, swoje dzieła, a oni nic nie rozumieją. Nie zrozumieją go nigdy. Nawet matka go nie rozumie. I ta choroba. Właściwie nic nie pomaga. Alpy nie pomogły. Może trzeba zmienić tryb życia, może nie pisać? Tyle go to kosztuje. Pisze czasami krwią. I dla kogo. Dla tej litewskiej dziczy, która chce go zabić, zniszczyć, unicestwić. Chce ich przerobić w aniołów, a oni co? Mali ludzie. A jemu anioł dyktuje strofy. Już niedługo i wyjdzie na to swoje 6. piętro. I będzie pisał. Snuje mu się jakaś wielka, „przez wieki idąca powieść”. Ale napisze ją później. To będzie jego „Król-Duch”.

*

„Wstyd mi szczerze, że tak dawno nie pisałem do Ciebie, moja Olesiu; po części wymówką może być febra, która równie jak przeszłego roku na wiosnę, nie zaniedbała mnie odwiedzić…”

Wiosna to dla Juliusza niebezpieczna pora. Odzywa się wtedy śmiertelna choroba, którą odziedziczył po rodzicach. Gruźlica. Suchoty, jak wtedy ją określano. Olesia też ma suchoty, na które umrze trzy lata po otrzymaniu tego listu. Teraz, gdy Juliusz pisze ten list jest rok 1829, Olesia ma 25 lat. Jest przyrodnią siostrą Juliusza Słowackiego. A Juliusz pisze w liście następnym, że „do połowy lata co dwa tygodnie powracała mi febra (…) wszystkie sposoby i lekarstwa były bezskutecznymi.”

Jak by mu tu pomóc? Czytamy te jego listy i otwiera się przed nami inny świat. Świat sprzed 200 lat. Banalnym byłoby stwierdzenie, że on inny od naszego, bo przecież inny. Nie piszę, że lepszy czy gorszy. Inny. Krążą listy po tym świecie, i te listy zostały. A może spróbować by odczytywać zawarty w nich nasz współczesny świat. Zakładam, jestem nawet o tym przekonany, że wszystko w jakiś sposób zawarte jest we wszystkim. Wypadki przeszłe i przyszłe zawarte są w bieżącej chwili. Przykłady można by mnożyć, a Juliusz pisze i pisze. A febra, tzn. febrą nazywał on suchoty, krok po kroku niszczy jego ciało. Jakby los uparł się, by go nie było widać. Julek przed śmiercią nie ważył nawet 40 kg.

A co by było, gdyby wszyscy uwierzyli, przemienili się, i naukę wcielili w czyn, w życie? Co by było, gdyby powiedzmy Europa, na razie tylko Europa stała się miejscem, gdzie wytrzebiono zło, chwasty, miejscem zwanym rajem na ziemi? Wszędzie dobro, miecze zakopane, idylla. Już nie potrzeba głosić Dobrej Nowiny, bo wszystko jest Dobrą Nowiną.

Wszędzie kamery i mikrofony. A więc każdy staje się chcąc nie chcąc aktorem. Sztukę pisze kto? Nie wiadomo. Ale każdy ma świadomość że musi grać, udawać, pilnować się. Toczy się wielki spektakl.

*

„Przyszli wygnańce na ziemię sybirską i obrawszy miejsce szerokie zbudowali dom drewniany, aby zamieszkać razem w zgodzie…”

Tak zaczyna się „Anhelli”. Juliusz zaczął go pisać w klasztorze Betcheszban w Libanie na wiosnę roku 1837. Sto lat później sytuacja się powtórzy, tylko że wtedy miejsce obierze kto inny, otoczy drutem kolczastym i zabierze wszelką nadzieję.

*

Jak to się stało, że 2 tysiące lat trwa coś, co w czasie gdy się działo, wcale nie było nagłaśniane. Działo się to w zapadłej prowincji Cesarstwa Rzymskiego. Nikt tego nie filmował, nikt na bieżąco nie opisywał, nikt nie przeprowadzał wywiadów, nie robił zdjęć z ukrycia. To jest siła Prawdy. Co do zdjęć. Została jedna „fotografia” odbita w dziwny sposób, ale trwają i trwać będą spory, czy to chodzi o „niego”, czy czas, miejsce itd. się zgadza. Jeżeli to nie On, to niczego właściwie nie zmienia. Są relacje spisane przez celnika, lekarza, i jeszcze dwóch uczniów. Często sprzeczne. Ale przemawiają i inspirują. To jest siła Prawdy.

„I ciągłą walkę z szatanów gromadą”

Właściwie to Juliusz przeczuwał, co może się zdarzyć. Musiał to przeczuć gdyż jego los był w jakiś sposób zdeterminowany przez… przez kogo? Właśnie. Zawarł pakt (tylko z kim?) w którym jeden z punktów mówił o sławie. Z tym, że chodziło o sławę pośmiertną.

„Demony bywają hojne i za wierną służbę płacą nierzadko fontanną złocistego słońca”

Tak napisał współczesny poeta.

*

„Dlatego czymś naturalnym i słusznym wydaje mi się znikanie materialnych śladów przeszłości. Dzięki temu to, co było kiedyś i co istnieje już tylko w mojej prywatnej legendzie, nabiera cech niezniszczalnego bytu – niezniszczalnego dopóki trwa moje własne życia”.

Tymi oto słowy powitał zebranych w saloniku u Marcina Cumfta Jan Józef Szczepański. Trochę zapomnieliśmy o gościach w dworku Marcina. A gdy o nich nie piszemy, nie rozmawiamy z nimi, to oni wtedy zastygają w bezruchu. A bezruch to śmierć. W saloniku unosi się zapach szynki. Marcin podał wędzoną szynkę, wino – rocznik 1809 i chleb. Ten chleb to poezja. Ci, co go jedli przez całe życie wspominali smak Marcinkowego chleba. Szukali potem po całym świecie takiego chleba i nic. Nie znaleźli.

*

Juliusz odpoczął na półpiętrze, oddech się wyrównał. Przypomniał sobie I Psalm.

„Szczęśliwy, który nie idzie za radą występnych…”

Czy Andrzej Towiański był występny? Juliusz opuścił jego dziwaczne zgromadzenie. Na chwilę mistrz Andrzej uwiódł Juliusza. Na chwilę. Ale on wszystkich uwiódł, przede wszystkim Adama. Właściwie Mistrz nad Mistrze Andrzej Towiański, chciał dobrze, jak pisze Krzysztof Rutkowski w pierwszym zdaniu swojej książki „Braterstwo albo śmierć”. Wolność, Równość, Braterstwo, czy o to chodzi? Nie, mistrz Andrzej inaczej rozumiał braterstwo. A te hasła wyszły z buntu, a o buncie mówi drugi Psalm. Juliusz wszedł do mieszkania i głęboko się zamyślił. Przeniósł się do Baru. Do miasteczka Bar na Podolu.

*

Nie może się skończyć XIX wiek. Tutaj. Na tym terenia rozciągającym się w środkowej Europie. Ale nie tylko chodzi o teren geograficzny, na mapie, chodzi o teren ducha. To ciągle trwa. Te Kresy, dworki… a właśnie. Co tam u Marcina? Ledwo zaczniemy myśl, już przerywać trzeba i pędzić do tamtego dworku. Zobaczyć, kto przybył. Zobaczyć, czy Bach gra na organach, czy Maciek zapalił lampki spirytusu i kolegów wspomina, a Charlie zjada buty. Marcin słucha Wolnej Europy, chociaż Europa już wolna, i wszystko w niej wolno. Europa jest kolorowa, bogata, poniklowana. Zabija chorych kalekich, i tych, którym się nie udaje. A przed domem Marcina stoi żebrak. Bez ręki, cały w jakichś strupach, nie wiadomo, co to za choroba. Znają go tutaj od lat. Wspomagają. Kto wyjdzie do niego, czy Maksymilian Robespierre, bo przecież on głosi hasła braterstwa. Zobaczymy kto wyjdzie.

*

To przyszło nagle. Świadomość, że wszystko się kończy, przemija i nie pozostawia śladu. I chęć przychodzi, by zostawić ślad, jakoś zaznaczyć swoją obecność. To przyszło nagle. Juliusz jest we Wrocławiu. Rozpoczyna podróż. Wróci do Wrocławia rok przed śmiercią. Ja już to wiem, on jeszcze nie wie. Ja czytając list do matki z roku 1832 już wszystko wiem co było potem. I wiedząc już to wszystko spróbuję coś Juliuszowi doradzić. Może coś by zmienił. Nie mogą go wyleczyć, gdyż jeszcze nie wynaleziono penicyliny, a nawet gdyby, to jak mu ją podać? Żyłby może 60, 70 lat. Ile jeszcze by stworzył?

We Wrocławiu było nudno. Juliusz czekał na paszport. Dostał go i pojechał do Drezna. Jest kwiecień 1831 roku. Juliusz w Dreźnie, no to my też. Wielki Piątek – Juliusz idzie do kościoła katolickiego, bo słyszał, że mają być ładne śpiewy. Trafił na śpiewany Psalm. Potem poszedł do Cafe Europa. Podróż po Europie rozpoczęta. Przed nim Paryż, Londyn, Szwajcaria. I jeszcze ta noc, gdy ujrzał twarz Boga. Tak napisał. To wszystko przed nami. Jeszcze Juliusza nikt nie zna. Kiedy wróci do Wrocławia po 17 latach będzie sławny. Spotkanie z nim będzie wydarzeniem dla ludzi, którzy będą mieli szczęście go spotkać. A potem wróci na zawsze. Na Wawel.

„Więc będę śpiewał i dążył do kresu;

Ożywię ogień jeśli jest w iskierce…”

To jest motto „Kordiana”. Motto Juliusz wziął z poematu „Lambro”. Juliusz sam dla siebie jest klasykiem, punktem odniesienia. I zaczyna mówić słowa ostre, które biczują naród, naród, który zasłużył na taki los. Bo rozbiory to kara. Słuszna kara. Juliusz ma 24 lata i pisze „Kordiana” w Szwajcarii. Patrzy na Mont Blanc. Tam umieści Kordiana. Ale zastanawiające jest co innego. Zastanawia poprzedzające właściwy dramat „Przygotowanie”. Rzecz dzieje się w noc sylwestrową roku 1799. Niedługo zacznie się XIX wiek. Juliusz uważa, że w tym wieku szatan będzie rozdawał karty. A myśmy myśleli, że XX wiek jest jego domeną, a tutaj XIX. Dziewiętnasty wiek to było preludium do dwudziestego. Przeczucie co do tego, kto rozdaje karty i pisze dzieje, miał nie tylko Juliusz. Podobnie uważali Dostojewski i Bułhakow. Ale wracajmy do Juliusza, a właściwie do Szwajcarii. Juliusz wybrał nudny kraj, funkcjonujący z precyzją szwajcarskiego zegarka. I w tym nudnym kraju pisał swoje drgające emocjami dramaty i poematy.

Najwięcej o sobie może powiedzieć sam Juliusz. Spróbowałem zadzwonić do niego.

23081835 – to numer Juliusza w Genewie.

Dzień dobry, czy pani Pattey?

Tak. Słucham.

Mógłbym prosić pana Słowackiego?

Pan Słowacki wyprowadził się od nas.

Tak? Kiedy?

Będzie już ze dwa miesiące. Przeniósł się do Veytoux Pres de Montreux. Przeniósł się na wieś.

Dziękuję pani, do widzenia.

Juliusz miał już dość Eglantyny i wyjechał na wieś. Tam chodzi na wiejskie zabawy i oddycha wiejskim powietrzem. Ale trzy miesiące pustelniczego życia znudziły go. Już wolał Eglantynę. Przyjęli go jak syna marnotrawnego. Ale zaraz. Juliusz pisze tak:

„ …Chrystusa diabeł kusił i mnie kusi.

Na wieży świata postawił smutnego

Życiu nicością i pokazał wszędzie

Pustynię mówiąc <tam ci lepiej będzie>.”

Więc wieś to taka pustynia, a mimo to Juliusz uciekł stamtąd. Już niedługo zacznie podróżować. Zobaczy wiele. Wszystko przerobi na poezję. I ciągle, ciągle będzie się zmagał ze śmiertelną chorobą.

Niech sobie Juliusz wyjeżdża i wraca. On wie lepiej co jest dla niego dobre. Jeszcze tyle podróży przed nim. Ale do Juliusza dzwonić nie wypada, do niego trzeba pisać.

Juliuszu Słowacki – jesteś drugi. Adamowi przydzielono miejsce pierwsze, a tobie drugie. A ty wiesz najlepiej, że jest to niesprawiedliwe i niesłuszne. Potem już po twojej śmierci myślano nawet, by wykuć, grób w Tatrach, i tam złożyć twoje ciało. W Tatrach. Zrozumieli jednak że popełnili błąd. Ale ty sam nie pomogłeś im. Kto tak pisze? Tak zawile. Kto używa tak brylantów, łez, musi się liczyć, że przegra z litewskim bigosem.

Jednak przerobił nas Juliusz w aniołów. Piszemy o nim, mówimy o nim, mimo iż go kompletnie nie rozumiemy. Jego twórczość to jedna wielka tajemnica. Jak każda twórczość zresztą. Pisze Juliusz do matki swojej z Neapolu tak:

„Od piętnastu już dni siedzę w oknie moim na ulicy Świętej Łucji patrząc na błękitne morze, na Wezuwiusza, na Neapol.”

Siedzi na balkonie, pali turecki tytoń i nic nie robi. Nic nie pisze. Ileż mógłby stworzyć poematów, dramatów. Ileż duchów przywołać, ile łez wylać i brylantowych Kaskad przywołać, a tu nic. Siedzi i pali. Marnuje czas jak jakiś zjadacz chleba. W pensjonacie pani Pattey jadał na śniadanie zimne mięso chociaż, potem biblioteka i widok nieustający na Mont Blanc. Ileż on czasu zmarnował. Zamiast pisać wyjaśnienia do swoich mrocznych, zawiłych dzieł, a on siedzi na balkonie jak jakiś święty turecki. Podpisał przecież Juliusz kontrakt… i tu jest spór, z diabłem czy z aniołem. W każdym razie poprosił o talent, sławę i otrzymał wszystko, ale w zamian miał pisać, pisać i jeszcze raz pisać. Siedzi na balkonie, a tu pierwsze miejsce mu ucieka. To nie jemu zbudują pomnik na rynku w Krakowie, nie jemu kwiaciarki zanosić będą kwiaty. Drugie miejsce to żadne miejsce. A trzecie? Trzeci został Zygmunt Krasiński. A on też oryginał. Ale my nieustająco piszemy o drugim, co powinien być pierwszy, a nie jest.

Ale stało się. W końcu Juliusz wstał z tego krzesła ustawionego na balkonie i wybrał się w wielką podróż. Podróż życia. Podróż do Ziemi Świętej przez Grecję, Egipt. Będzie stał na piramidzie, będzie w Grobie Chrystusa w Jerozolimie. Będzie też w klasztorze w Libanie. Opuszczając ten klasztor otrzyma na drogę wielką butlę z winem. Będzie pił to wino wracając statkiem do Europy. W klasztorze spędzi 45 dni. Wieczorami będzie schodził do małego źródła, gdzie dziewczęta wiejskie czerpią wodę, i rozmawiać z nimi będzie po arabsku. Niczym jakiś prorok. Ale Juliusz uważał się… za prawie proroka. A może by taki pomnik postawić. Juliusz przy studni rozmawia z dziewczętami. Tylko gdzie postawić taki pomnik? Na razie w wyobraźni.

„Jeśli chcesz ujrzeć Jego twarz idź w góry”

No to teraz wszystko zrozumiałe. Juliusz ujrzał najpierw twarz Boga wpatrując się godzinami w szczyty alpejskie. Potem była noc kwietniowa i tam wizja ognista, ale było to w Paryża. Ale wszystko zaczęło się tam w Alpach…

Juliusz wyczuwał wiele wymiarów rzeczywistości, ale język nie zawsze mógł to wypowiedzieć.

„Prosiłem Boga o siłę i moc, bym osiągnął powodzenie. Uczynił mnie słabym, abym się nauczył pokornego posłuszeństwa. Prosiłem o zdrowie, by dokonać wielkich czynów. Dał mi kalectwo, abym dokonał rzeczy lepszych. Prosiłem o władzę, ażeby mnie ludzie cenili. Dał mi niemoc, abym odczuwał potrzebę Boga. Prosiłem o towarzysza, ażeby nie żyć samotnie. Dał mi serce, abym mógł kochać wszystkich braci. Niczego nie otrzymałem, o co prosiłem, a dostałem wszystko czego się spodziewałem.”

Juliusz osiągnął powodzenie. Jego prośby zostały wysłuchane. W wileńskiej katedrze młody, kilkunastoletni Juliusz zawarł układ. Prosił mocno o talent, sławę, sławę po śmierci. Otrzymał wszystko. W zamian zabrano mu zdrowie i długie życie z dziećmi i wnukami. Stał się narzędziem, które ma naprawić zepsuty do szpiku kości naród. Naród, który stracił wszystko przez swoje postępki w ubiegłych wiekach. Więc chory na suchoty Juliusz musiał leczyć naród. Mało tego. Uczynić inny naród. Godny tego by zajmować to miejsce przydzielone mu, kiedy jeszcze była tu puszcza. Ładne miejsce. Juliusz zajął się leczeniem narodu na serio. Zaczął obcować z duchami. Wtedy dopadł go obłęd. Mówił niezrozumiale. Rzucał perły przed… „zjadaczy chleba”.

Ile to już lat? 156 lat temu Juliusz Słowacki odszedł. Ale przecież ciągle jest. Nie został zapomniany jak miliardy zjadaczy chleba. Jest w tej grupie żyjących nadal, wpływających nadal na ludzi. A więc można z nim rozmawiać i on odpowie. Można na przykład napisać do niego list. Zaadresować Pensjonat pani Pattey, Genewa, Szwajcaria, i dojdzie. Juliusz odbył podróż do Ziemi Świętej, a my pochodźmy po mieście, które ma oficjalnie 650 lat i napiszmy mu relację. List. Teraz jest wieczór, to nigdzie nie wyjdziemy, dopiero jutro rano. Teraz rzut oka na oświetlony zamek, ale jutro od rana podróż po mieście i list do Genewy wyślemy, albo do Paryża. Się zobaczy gdzie. Przecież wszystko jest możliwe. Wszędzie taki postęp, na każdym kroku. Dlatego też wysłanie listu w przeszłość to w roku 2005 żaden problem.

Juliusz Słowacki

Pensjonat Pani Pattey

Genewa

Szwajcaria

No to zaczynam. To jest miasto wciśnięte w inne miasta. Bo tak: z jednej strony Sosnowiec, młode miasta – 102 czy 103 lata, znane, bo Kiepura się tam urodził, ten od brunetek i blondynek. Z drugiej strony Dąbrowa Górnicza. Też miasto nie najstarsze, a z boku Czeladź. Stare miasto, nawet bardzo. A my w środku jesteśmy, będziemy. Będziem tu w środku. To król powiedział. Zamek na wzgórzu, rzeka dołem płynie. Wiesz, jak w Krzemieńcu. Rzeka podobna do Ikry, góra do góry królowej Bony. A miasto? Powiem ci tak. Miasto umiera. Okres świetności ma za sobą. Umiera Warpie, Śródmieście i Ksawera. Kiedy pracowałeś w Ministerstwie Skarbu w Warszawie to kto był szefem? Ksawery Drucki – Lubecki. No widzisz. To od jego imienia Będzin ma dzielnicę Ksawera. Tam kiedyś kopalnia działała, huta, a teraz nic. Żydów nie ma. Wymordowali wszystkich, a oni nadawali kolor miastu. I to jaki. Syberka jest. Mógłbyś napisać tutaj Anhellego. Andriolli tu był. Ale to dawno było. Sto lat temu. To ten, co ilustrował (przepraszam za wyrażenie) „Pana Tadeusza”. Narysował paru mieszczan, ale miasto uzna za brzydkie. Tylko ruiny mu się spodobały. Zamku, ma się rozumieć.

80 kilometrów od Krakowa, a taka tu pustynia puszcza. No to co zrobić żeby przerobić zjadaczy chleba w aniołów i oni, ci aniołowie wtedy ożywią to miasto, choćby szumem swych skrzydeł. Choćby tylko to.

List ten wysłany do pana Juliusza, no i czekamy co odpisze.

Zegar bije na godzinę 11. Jedenastą wieczorem. Zegar szwajcarski.

„Słyszę zegar bijący głośno jedenastą w nocy godzinę. Nie uwierzysz, Mamo, jak coś dziwnego jest w głosie tutejszych zegarów.”

Jest rok 1834, 13 lipiec. Julek nie śpi. Zresztą nigdy tak wcześnie nie zasypiał. Wtedy właśnie myślał, wtedy tworzył. My czytając ten tekst przenosimy się w tamten czas. Ten list jest melancholiczny. Julek pisze, że upłynął „nowy miesiąc bez najmniejszych wydarzeń.” Cisza, spokój, spacery po ogrodzie, potem kąpiel w rzeczce Arwie. Kąpiel w lodowatej wodzie. Julek wierzy, że zimne kąpiele uodpornią go i wyleczą z choroby, która przecież w roku 1834 jest nieuleczalna. I te zimne kąpiele przyspieszają raczej rozwój choroby niż tłumią. Ale Juliusz wierzy, że mu to pomaga. Niech tak sobie myśli. W końcu wiara czyni cuda. Zresztą nie można się teraz z nim skontaktować. Telefon nie odpowiada. Eglantyna w Paryżu. Na dniach wróci. Przywiezie Julkowi kryształowy kielich. Julek trzyma kwiaty w tym kielichu. Lubi kwiaty. I tak sobie żyje w tej Szwajcarii, w tej Europie. Polska jest w Azji. Nie geograficznie, lecz mentalnie. To będzie trwało prawie do końca XX wieku z małą przerwą na lata dwudzieste, trzydzieste. A na razie niszczy nas Azja. Julek wyrwał się do Europy. Lepiej trafić nie mógł. Szwajcaria to kraj sensownie urządzony i rządzony. Przy sprzyjających warunkach Polska za 250 lat osiągnie ten poziom mentalny. 250 lat licząc od chwili, kiedy Juliusz usłyszał zegar bijący godzinę jedenastą.

Hans Castorp bohater „Czarodziejskiej góry” Tomasza Manna był chory na gruźlicę. Aby się leczyć wyjechał do Davos. Właściwie jechał tam na trzytygodniowe odwiedziny bo to jego przyjaciel był chory, ale okazało się , ze on też.

,, Czarodziejska góra” to powieść o chorobie, o umieraniu czyli dotyczy każdego.

Zaczęliśmy wędrówkę po książkach, wędrówkę dość niekonwencjonalną od ,,Czarodziejskiej góry”. Chyba nieprzypadkowo.

Tytuł tej książki zaczerpnięty ze Słowackiego „Choć ich nie było” mówi że wyobraźnia może stworzyć wiele.

Wędrówka po kartach książek, po fotograficznej kliszy, sama w sobie może być ciekawa.

Tomasz Mann sugestywnie rysuje obraz rozpadu, ale nas interesować będzie też wiele innych rzeczy.

I jeszcze wytłumaczymy tytuł książki.

Rzut pierwotny pieśni XI „Beniowskiego” wers 202 tak brzmiał:

„Szlachcic gdy wdumał

się i wpatrzył w stepy,

Dzwoniły mu gdzieś

hufce i lirniki,

choć ich nie było”

Potem Słowacki go zmienił ale to świadczy, że na każdą rzecz można spojrzeć z różnych stron i jak się tak dobrze wpatrzymy, to zobaczymy coś, czego nie zobaczą inni.

*

Hans Castorp razu pewnego poszedł na spacer w góry i tam w tych górach dostał krwotoku z nosa. Wrócił do sanatorium pokrwawiony i taki poszedł na odczyt.

A Juliusz też pozostawiał ślady krwi. On jednakże pozostawiał je na rękopisach.

*

Na razie zderzamy ciebie z górą, z „Czarodziejską górą” Manna. To skojarzenie tak od razu przyszło. Ty chory na suchoty i Hans Castorp też chory. On Niemiec, a ty z Krzemieńca, czyli z kresów, czyli skąd? Z kresów Rzeczypospolitej. Nie tak jak Staś Wyspiański, który dotykalnie obcował z duchami na Wawelu, a potem napisał „Wesele”. Ale „Wesele” to już rozprawa z Polską i o Polsce, a „Król-Duch” zaczyna się jak Polski jeszcze nie ma, dopiero trzeba ją stworzyć, wymyślić żeby potem móc stracić ją i opiewać stratę, i żałować to, co się straciło. Żałować jak zdrowie.

*

Jacy oni są różni, a jednocześnie jacy podobni. Hans Castorp jest postacią literacką, a Juliusz żył z nami, cierpiał i płakał z nami. Nie pozostawił tutaj Juliusz żadnego dziedzica, a Hans, co jest bardzo prawdopodobne, zginął w okopach I wojny światowej i też dziedzica nie pozostawił. Juliusz w pensjonacie w Szwajcarii też gorączkował, ale wierzył że wyjdzie z choroby. Nie wyszedł. Zabiła go gruźlica. Gdyby urodził się w XX wieku to… też by go zabiła. Chyba żeby się urodził w II połowie wieku dwudziestego. Tylko, że wtedy nie pochowaliby go na Wawelu i wieszczem by nie został. W podręcznikach byłaby tylko wzmianka, a nie rozdziały całe jak teraz.

*

XX wiek skończył się. Już wiemy jaki był. Już wszystko podliczone. Już wiemy ile było ofiar i kto został świętym. Czy gdy wiek XXI będzie się kończył będzie ktoś pamiętał o Maksymilianie Kolbe? Bo to że teraz jest znany, i pamięć o nim trwa jest czymś niepojętym. Ten czyn nie miał prawa być zapamiętany, zauważony, a jednak stało się inaczej. To ważne było utopione w banalnym. Bo przecież gdzieś tam działo się milion różnych spraw. Gdzieś tam handlowano złotem i dolarami, pracowano w polu i robiono mnóstwo rzeczy, trwała wojna. A gdzieś tam w bunkrze, chory na gruźlicę Maksymilian trwał. Naprawiał to, co zepsuli ludzie chcący posiąść świat. Aby naprawić to, co zepsuło zło trzeba złożyć ofiarę.

I ofiara musi być dobrowolna. Tak łatwo zło przychodzi człowiekowi, a dobro zrobić jest o wiele trudniej. Kiedy rozpętało się demony jakie trudno je okiełznać.

*

Borys Sawinkow urodził się w Wilnie. Borys był określany jako ucieleśnienie tzw. Rewolucji, czyli wcielonego zła. Te demony, które oni rozpętali, szykowały się do spektaklu długo. Nie można dokładnie określić ile lat. Może 200, a może 100 lat? Z diabelską konsekwencją, bo tylko zło jest konsekwentne, przygotowały grunt pod swój występ. I spektakl zaczął się. Zaczęła się noc grozy, strachu, przemocy i absurdu. W kraju, który obejmuje pół świata zatriumfował szatan.

*

W rapsodzie V „Króla-Ducha” bóg pogański, kiedyś przez polskich rycerzy Chrobrego zatopiony w Dnieprze, budzi się nagle i… Wizjoner jedyny w naszych dziejach - Juliusz Słowacki - tak to opisuje:

„…Jam patrzał… przez gwiazd

i przez kwiatów krocie

Na straszne widmo wstające z

topieli

Jakiś słowiański bóg zbudzony w błocie

wstawał powoli…

… Dzisiaj polska noga

W bagnie ruskiego nadeptała boga.”

I dalej tak:

„I wstał, i postać się okropna wzmogła…”

Takich okropnych postaci było wiele. Ale były też postacie piękne. Musiały być. Przecież niemożliwe jest by triumfowało zło absolutne - szatan. Dlatego Włodzimierz Wysocki, śpiewając zachrypłym głosem każe pędzić koniom, by zatracić się w galopie do wolności, do szczęścia, do raju. A Juliusz dalej pisze w Paryżu swój poemat o Królu Duchu, i pisze tak:

„Ja sam z ogniami na ustach

i z hasłem

Wpadłem z rumakiem w grobowiec

i zgasłem.”

*

Idąc po raz ostatni uliczkami Jerozolimy, idąc z krzyżem, wiedział Jezus, że stulecia będą mijały , a ludzie po swojemu będą urządzać świat .I o pomoc prosić będą nie Jego lecz władcę ciemności, gdyż władca ciemności ma lepsze rozwiązania i pokazuje szybsza drogę do sukcesu. Te lepsze rozwiązania to np. niszczenie ,,wrogów”.

Ą pojęcie wroga jest bardzo szerokie, bo raz jest nim człowiek bogaty , innym razem biedak ze slumsów, który brudzi czysty obraz miasta.

Wszyscy rewolucjoniści mają wizję pięknego miasta szklanych domów.

Miasta pięknych ulic, równo przyciętych trawników, miasto bez podejrzanych dzielnic,

a przede wszystkim miasta wspaniałych ludzi. Ludzi mądrych wykształconych, zdrowych i pięknych.

W tym mieście nie ma chwastów. Chwasty wyrwano i spalono. Oczyszczano dokładnie miasto z ludzkich chwastów. Można sobie wyobrazić jak wygląda życie w takim mieście.

Wrócimy do tego miasta jeszcze. Zajdziemy do paru mieszkań, a teraz?

Teraz pomyślimy jak zbudować idealne miasto. Miasto, w którym zawrzemy mądrość wieków a budując go nie popełnimy żadnych błędów.

*

Zaczniemy od mądrości wieków. Co to jest mądrość wieków? To wiedza zgromadzona w książkach. Zaczniemy więc budowę miasta od zbudowania ogromnej biblioteki. Sprowadzimy do niej, wszystkie książki jakie kiedykolwiek napisano.

*

Czy w idealnym mieście może zamieszkać każdy?

Nie. Każdy nie może. W tym mieście spróbujemy od nowa stworzyć piękny świat, piękne życie. A jak myślisz, należy zaprosić do naszego miasta pewnego Człowieka z Nazarethu?

*

Nie znam tego Człowieka.

Kto powiedział te słowa? Czyżby to ten, który widział jak ten Człowiek przemienił się na górze i „twarz Jego zajaśniała jak Słońce, odzienie zaś stało białe jak światło”. Czyżby jeden z wybranych to powiedział? Nie znam tego Człowieka.

Ja też nie znam. Widziałem tysiąc jego twarzy, widziałem i słyszałem od zawsze o nim, a jednak często mówię: Nie znam tego Człowieka.

A ten, który powiedział te słowa - zasmucił się, gdyż coś sobie przypomniał. A przecież Mistrz wyrzekł te słowa: „Błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będą pocieszeni”. Pisze Roman Brandstaetter:

„Gdy poczęliśmy rozważać sens wydarzeń, które przewaliły się przez nasze życie, spostrzegliśmy że układają się one w mądry i logiczny obraz”.

A w planach przedwiecznego Boga jest już to, że nad twoim grobem, Piotrze, potomni zbudują cudowną bazylikę, a kaplicę Sykstyńską ozdobi freskami Michał Anioł. Teraz jednakże zaklinasz się i przysięgasz nieznanej kobiecie:

„Nie znam tego Człowieka”.

Przypomnij sobie Piotrze. To ten Człowiek, do którego szedłeś po wodzie.

*

Piłat ujrzał Go pierwszy raz. Pomyślał sobie zapewne:

„Kto to jest? Nie znam tego Człowieka.”

I już w tym momencie wchodzi Piłat w dzieje świata, w dzieje zbawienia. Jest cząstką siły na usługach władcy świata - szatana. Kto ty jesteś prokuratorze, Poncjuszu Piłacie?

Goethe, wielki poeta niemiecki napisze w „Fauście” te słynne słowa dotyczące diabła.

„Jam cząstka siły mała,

Która zła pragnąc, zawsze Dobro zdziała”.

A więc czyń Poncjuszu Piłacie, co masz czynić.

*

Prowadzili Go wąskimi uliczkami. A przy jednej z uliczek w sklepiku Baruch Ben Joas targował się o grecką amforę. Na tej amforze grecki artysta wymalował cudownie umięśnionego, biegnącego atletę. Wrzaski Rzymian i jęki człowieka zakłóciły targowanie się o amforę.

- Wyjdź Baruchu, zobacz kogo tam prowadzą.

Nie znam tego Człowieka.

Baruchu, kupiłeś piękną grecką amforę, kiedyś po dwóch tysiącach lat archeolodzy znajdą jej okruchy.

A ty przegapiłeś coś wielkiego, ale cóż, przecież nie znałeś tego Człowieka.

*

Zdarzyło się tak że niewidomy wzrok odzyskał i zobaczył swoje miasteczko, zobaczył ludzi i ujrzał Człowieka, który przywrócił mu dar oglądania świata.

A potem ujrzał tego Człowieka który upadał pod krzyżem. I pomyślał sobie, gdzież Jego moc. Takiego Człowieka nie znam.

*

Paweł przemawiając nie miał mikrofonu ani tysiąc watowych wzmacniaczy. Kolorowe bilboardy nie zapowiadały jego przybycia do kolejnego miasta Rzymskiego Cesarstwa. A mimo to mówił tak, że słuchacze płonęli od żaru jego słów. Mówił o Człowieku, którego przecież nie widział. Nie znał tego Człowieka.

Kiedyś zwalczał tych, którzy uwierzyli w Jezusa z Nazarethu. Co było, co jest w słowach tego Człowieka, że trwają już 2 tysiące lat i trwać będą?

Paweł mówił głośno a przecież:

„Błogosławieni cisi…”

To przecież oni odziedziczą ziemię.

*

„Wychodzę z łodzi w toń zastygłą skinieniem ręki”.

K. Rudziński

To wszystko co jest dookoła nas to rozedrgane morze. Wszystko jest ruchome, zmienne, niepewne. A w środku ja. A w środku ty, my. Nasze życie. I on przychodzi do nas. Idzie do naszej łodzi, a żywioły poddają mu się.

Kto to idzie po wodzie?

Nie znam tego Człowieka.

*

I powstało idealne miasto.

Piękne, funkcjonalne szklane domy, wokół soczysta zieleń trawników, ulice czyste, chodniki z kolorowych płytek

W takim mieście muszą zamieszkać ludzie specjalnie dobrani, dlatego też testy i egzaminy

wyselekcjonowały osoby godne zamieszkania tutaj . Osoby inteligentne, mądre i dobre.

Co jest dobre a co złe ustaliło grono mędrców.

W tym mieście nie będzie chorych , ułomnych, starych. Jako że zamieszkają tutaj ludzie o szerokich horyzontach , będziemy mieć gwarancję że nie powstanie tutaj żaden margines społeczny i nie będzie przestępczości.

A wokół miasta zbudujemy repliki miejsc gdzie promienieje duch wiedzy, kultury, wiary. Zbudujemy replikę Wawelu i Rynku krakowskiego, zbudujemy uliczki w Jerozolimie, gdzie szedł z krzyżem Jezus z Nazarethu, zbudujemy zamek Elsynor gdzie żył Hamlet, zbudujemy dworek gdzie Tadeusz Soplica poznał Zosię. A 20 kilometrów od miasta postawimy ogromną szklaną kopułę i tam zainstalujemy urządzenia, które pozwolą zrekonstruować Sybir. Będzie 40 stopni mrozu, będzie otoczony drutem kolczastym łagier. Wszystko stworzymy. Każdy znajdzie coś dla siebie. I zobaczymy jak będą żyć nasi ludzie. Mądrzy, inteligentni i zdrowi.

*

Macie w tym mieście wszystko. Wizję tego miasta pokazano wcześniej chętnym, a ta wizja była sugestywna i przekonująca. Panoramiczna wizja miasta. I to wszystko dla was, wybrani. Tylko co w zamian?

Nie trzeba będzie w tym mieście o nic prosić, bo wszystko będzie. Będą mieć wszyscy znane nazwiska, zdrowie do samej starości, będą mieć samych przyjaciół wokół siebie. Spacerując po zrekonstruowanej uliczce jerozolimskiej, nie pomyśli nikt gdzie ta droga prowadziła.

*

„Nie wiem co jest prawdą

A co złudzeniem powiek

Nie znam obyczajów pszczół

Chociaż przeczytałem niejedną księgę

Tak dużo nie wiem…”

Ale miasto zbudowano. I co, myślisz, że problemy zaczęły się od razu. Ja wiem, czekasz tylko na to. Wiesz że nie ma i być nie może idealnego miasta. Wiesz że idealne miasto stało by się piekłem. Tam gdzie byłoby samo „dobro” nie można by czynić Dobra. Brat Albert nie miałby tam co robić.

*

A to jest muzeum w naszym mieście. Są tutaj wszystkie wielkie obrazy. Jest Rembrandt i Leonardo. Jest Rafael i Van Gogh. Wszyscy są. A obrazy są idealnie zrobione. Superkomputer namalował je tak jak to robili oni. Odkrył tajemnicę farby, płótna i ich geniuszu. Albo rzeźby. Też idealne. Tu jest ołtarz zwany Ołtarzem Wita Stwosza. Takie same drzewo. Elektroniczny rzeźbiarz dokonał cudu. Ale czemu ci elektroniczni fałszerze nic nie tworzą? Dlaczego tylko naśladują? Może program zawodzi. Coś tu nie gra.

*

„Królestwo ziemskie nie jest z tego świata

Zewsząd nam o tym mówi bezgłośna muzyka:

Lasów wysokie milczenie

Jezior zapatrzenie

Łanów akty strzeliste w sanktuarium zmierzchu”.

To jest przedsmak wieczności. Ale w naszym mieście panuje pełnia szczęścia, więc nie ma potrzeby spacerów po lesie wczesnym świtem, kiedy mgły malują leśny świat. W naszym mieście idealnym jest ogromna sala, gdzie wyświetlane są wszystkie filmy świata. A na zamówienie można obejrzeć filmy krajoznawcze. Można zobaczyć wodospady cudownie sfotografowane i usłyszeć dźwięk pojedynczej kropli tego wodospadu. Można zobaczyć puszczę litewską.

„Któż zbadał puszcz litewskich przepastne krainy,

Aż do samego środka, do jądra gęstwiny?”

A w tym filmie wszystko jest. Patrzysz na ten film i co widzisz:

„Trafisz w głębi na wielki wał pniów, kłód, korzeni,

Obronny trzęsawicą, tysiącem strumieni

I siecią zielsk zarosłych, i kopcami mrowisk

Gniazdami os, szerszeniów, kłębami wężowisk”.

I zapach. Unosi się w sali zapach puszczy. Puszcza jak żywa, jak wtedy, kiedy chodził po niej Adam. Z kajetem i pisał, pisał, pisał.

Albo takie góry. Jakie chcesz. Tatry, Alpy, Himalaje. Chodzisz prawie po nich. Wiatr chce ci urwać głowę, a mróz taki jak tam.

Wszystko masz na miejscu. Wszystko. Nie trzeba nigdzie jeździć, nie trzeba nikogo znać, wszystko będzie ci tu dane. Wszystko?

*

Dzwonnice trzeba by postawić w naszym mieście. Dzwony tworzą nastrój, wprowadzają życie.

*

I nie wiadomo kto się pierwszy zbuntował i uciekł z miasta.

„Błogosławieni, którzy stracili swe życie dla Ciebie, albowiem oni je odnajdą.

Błogosławieni, którzy z Twego powodu stali się biedni, albowiem oni odziedziczą ziemię”.

Nie zajrzeli do końca do duszy tych, którzy uciekli z miasta. Coś zawiodło. A może testy były niedopracowane. A przecież taką wiedzę mieli twórcy miasta. Na piedestale postawili Rozum.

Rozum.

*

„Słuchaj Pan historyji swej własnej rodzinnej,

Która się stała właśnie w tej izbie, nie innej”

W naszym mieście nie ma takiej izby. One bez pamięci wszystkie.

Bo to jest tak- posłuchajcie. Gdy jesteś na ten przykład w kościele Mariackim w Krakowie, to czujesz oddech wieków. Słyszysz te modlitwy krakowskich mieszczan sprzed powiedzmy trzystu lat i wcześniejsze też. A gdybyś miał takie urządzenie , które pozwoli odczytać zapisany na zawsze obraz na ścianie na witrażach na ławach na arrasach i w wielu innych miejscach. Bo on tam jest niczym na fotograficznej kliszy. Albo dotknął byś tym urządzeniem arrasów wawelskich i zaraz byś ujrzał zapisane tam autentyczne sceny, które działy się. Ujrzał byś jak wyglądał król Zygmunt August czy August II - Mocnym zwany. I wtedy co?

Okazałoby się że Jan Matejko się mylił. Trzeba od nowa namalować Poczet Królów i Książąt Polskich. Dotykamy tym urządzeniem(niech już nazywa się Uniwersalny Odtwarzacz Przeszłości) np. sztandar, który był pod Grunwaldem i na ścianie widzimy autentyczną bitwę. Jagiełło inny niż w filmie Forda. Książe Witold inny niż u Matejki. A Ulrich von Jungingen nie taki straszny jak go malują. W naszym mieście UOP nie przydatny. Trzeba z nim jechać na Kreml. Odczyta jak wyglądał Iwan Groźny, lecz co ważniejsze, co wyczyniał. Albo piramidę dotkniesz i widzisz Egipt za faraona. A inny on niż u Prusa. No tak. Trzeba podręczniki pisać na nowo, filmy nowe kręcić historyczne, obrazy królów i nie tylko trzeba malować od nowa. I co najgorsze, to się stanie. Bo wszystko jest możliwe. Wszystko.

*

„Niczego nie można dokonać bez samotności”.

Tam w tym idealnym mieście wszędzie czuło się czyjąś obecność. Jeżeli nie bezpośrednią, dotykalną, to obecność kamer, które śledziły każdy krok. Dlatego nasi buntownicy, o tym trzeba powiedzieć, zanim się zbuntowali poszli w góry. Właściwie weszli na wielką górę, która kilkanaście kilometrów od miasta dumnie pokrywała swoje oblicze. Tam w ciszy i samotności, patrząc w stronę miasta, które jakieś małe, nierealnie i śmieszne się wydało, dojrzali do decyzji.

Niedobry to pomysł - tworzenie sztucznych miast. Niedobry to pomysł - dobieranie idealnych ludzi. Czas skończyć z eksperymentami tworzenia Utopii, nowych wspaniałych światów i innych niedorzeczności. Mistrz z Nazarethu przyszedł do miasta, gdzie do ideału daleko było. Nie miał żadnej koncepcji poprawy miasta. Miał tylko propozycję dla człowieka. A jaką propozycję? Bardzo prostą, ale jednocześnie tak trudną, że prawie nie do wykonania. Ale Mistrz powiedział ostatkiem sił „Wykonało się”.

*

„Radziłeś słuchać tych

którzy milczą i przyglądać

temu co niewidzialne”

Jak ujrzeć to co niewidzialne? Jak ujrzeć twarz Stwórcy?

Ci tam, w mieście niewidzialnym nie wierzyli w Stwórcę. Sami uważali się za stwórców.

Oni wiedzieli lepiej i dlatego poślemy im wiersz Miłosza „Jeżeli”

„Jeżeli Boga nie ma,

To nie wszystko człowiekowi wolno.

Jest stróżem brata swego

I nie wolno mu brata swego zasmucać,

Opowiadając, że Boga nie ma”

*

Bo to miasto idealne stworzyło biesy. Zamysł był aby stworzyć raj a zrobiono piekło.

Bardzo szybko okazało się że w mieście króluje pustka. Pustka, która zabija. A Fiodor Dostojewski takie słowa napisał w powieści „Biesy”

„Zasadą bytu ludzkiego jest to,

Aby człowiek mógł zawsze korzyć się przed nieskończenie wielkim.

Człowiek pozbawiony nieskończenie wielkiego, nie chce żyć, umrze w rozpaczy. Nieskoń - czoność i wszechmoc są tak samo człowiekowi potrzebne, jak ta mała planeta, na której żyjemy.”

*

Zebrani w dworku w Radziwiliszkach, z uwagą wysłuchali czytaną im przez Marcina Cumfta

książkę p.t. „Choć ich nie było”, którą z Będzina przywiózł Jasiek.

Choć ich nie było tzn. Juliusza, Adama, Krzysztofa Kieślowskiego i tylu innych to przecież byli. Siedzieli w tym dworku , jedli bigos, kałduny, szynkę . Pili wódkę ,wino. Słuchali Bacha, Mozarta, Chopina.

Bo przecież wyobraźnia wszystko może.

- Jaśku, rzekł Marcin, niech autor pisze o swoich czasach o wrażeniach z przeczytanych książek, i filmów obejrzanych, niech stwarza wyobraźnią swoje różne światy, lecz niech nie tworzy upiornych, idealnych miast.

Szkoda na to czasu.

Szkoda na to życia.

*

Mateusz, Marek, Łukasz i Jan.

Ci czterej napisali niewielkiej objętości książki, które są zadziwiające. Zadanie mieli właściwie niewykonalne, bo jak pokazać, opisać coś co się wymyka opisowi. Bo istota ich opisu tkwi głęboko. Głębie opisu pokolenia odkrywają i wymyka im się to co najważniejsze. A dlaczego im się wymyka? Dlatego że:

„Obraz i poznanie Królestwa Niebios nie docierają do nas wprost przez zmysły.”

Przypowieści o Królestwie Niebieskim są dotknięciem dłoni Boga. I gdyby Bóg ukazał się, wszystko inne musiałoby zniknąć. Czy zgadzacie się z tym? Zebrani w saloniku naszego dworku z uwagą wysłuchali słów wypowiedzianych przez Marcina, który niejedną noc spędził nad księgami, a zwłaszcza nad tą największą z ksiąg. Postanowili wszyscy werset po wersecie wsłuchać się w Dobrą Nowinę i dzielić się refleksjami. A my przycupniemy w kąciku i będziemy słuchać.

*

Pisze ks. Janusz Kobierski:

„Spisane dzieje

od początku do końca

to nasza ludzka historia

niech się nie wydaje nikomu,

że dziś nikogo nie dotyczy

ta KSIĘGA święta,

bo od Boga,

opowiada to,

co się wydarzyło

i jeszcze wydarzy.

A słowo się spełni

do ostatniej joty -

na wszystkich”

A więc każdy werset nas dotyczy? Każdy!

*

Kim on jest?

To było, jest i będzie odwieczne pytanie.

Czytając te cztery książki, książeczki musimy sobie uświadomić że zapisano tam Tajemnicę.

Próbowano tam słowami ludzkimi opisać to co się działo. A przecież istota tego co się stało tkwiła w bezkresnej wieczności.

Jezus mówił swoje przypowieści, a one mimo że umieszczone w konkretnym czasie, były pozaczasowe.

„Błogosławieni ubodzy w duchu…”

Bądź ubogi w duchu, zdaje się mówić Jezus, nie myśl o sobie za dużo. Patrz, żyjesz tutaj, krótko, nic nie wiesz o wszechmocy i wszechwiedzy a więc ciesz się życiem lecz nie uważaj siebie za boga. Jeżeli odczytasz swoje powołanie zrozumiesz swoją małość i zaakceptujesz ją

To wtedy:

„…albowiem do nich należy królestwo niebieskie.”

Tak kończy się wers na Górze.

I w nim zawiera się już całość.

Ja do was przyszedłem i Jestem, - zdaje się mówić Jezus.

Przekonać Prawdę jest bardzo trudno. Wy tkwicie w swoim świecie, przemijającym i nawet nie zdajecie sobie sprawy jak wygląda tamten świat. Ja przyszedłem po to by nadać sens waszemu życiu tutaj i w ogóle.

*

„Jeżeli wam mówię o tym, co jest ziemskie, a nie wierzycie, to jakże uwierzycie temu co wam powiem o sprawach niebieskich.”

J. 3. 12

Kto jest godzien? Nikt. A jednak mieszkań tam wiele, więc ktoś zamieszka w nich. Życie szybko przemija, a każdemu inne życie przypisane. Pisze Marek Skwarnicki:

„Wieki mijają i nic się nie zmienia. Te parę kroków można przejść kulejąc. Ale co dalej?”

Można przejść kulejąc. Tak, ale dlaczego cierpienie? Na to pytanie nie ma odpowiedzi. Bo jak wytłumaczyć nieuleczalnie choremu czy niewidomemu, że jego cierpienie ma sens. Tak, można przejść te parę kroków kulejąc. To piękna metafora życia człowieka, który cierpi. Tylko on też chciałby widzieć świat czy móc biec po zielonych łąkach. No dobrze, ale te rozważania nic nie wnoszą nowego. Zdrowy nie zrozumie nigdy przeżyć tego, który nie może biec, nie może ujrzeć, nie może zrozumieć.

*

Dla Boga czasu nie mamy. I takie ciekawe zdanie gdzieś przeczytane:

„Jak dla Pana nie znajdujesz czasu, to na co ci w ogóle czas?”

Taki mały fragment, odcinek każdy z nas otrzymał dla siebie. Dla siebie? Jednemu przypadło żyć w XI wieku, oglądać budowę wielkich katedr, innemu na wsi litewskiej w XVIII wieku, jeszcze inny żyje teraz.

I ten czas to dar.

*

Pisze Juliusz Słowacki w dramacie „Ksiądz Morek” tak:

„A tak wszystko zaraza rozprzęga,

Że oto w smołę ubrany,

Rzuciwszy na plecy haki

Jak koń, który się zaprzęga

Do ciał, włóczy te sobaki,

Wyciągam z miasta za bramy

I rzucam nagie do jamy…”

I jeszcze komuś przyszło żyć gdy wielka zaraza przyszła i ciało jego niczym psa jakiegoś włóczono za miasto by zakopać i zapomnieć.

Zapomnieć o nim.

*

A inny dostał dar czasu innego. Dostał dar tworzenia. Pisał muzykę i słowa, które w zachwyt wprawiają. Dostał dar rzeźbienia, malowania i dar nawracania jak Szaweł, który stał się Pawłem. A większość. Większość wywleczono za miasto. Czas ich się skończył i nikt nie wie czy w ogóle mieli jakiś czas.

*

A może ten wiersz wyjaśni coś w kwestii cierpienia:

Wyroki Boskie

wyroki losu

te których nawet

przejrzeć nie sposób

przyjmij z pokorą

uklęknij w tłumie

dobroci Boga

nikt nie zrozumie

To znaczy że jeżeli nie widzisz, nie chodzisz całe życie leżysz i cierpisz to jest to dobroć Boga?

„dobroci Boga

nikt nie zrozumie”

,,Im dalej od Boga, tym mniej życia

Im bliżej Boga tym życia więcej”

I jeszcze odnośnie tego cierpienia.

„Wiele dzieje się w twoim życiu rzeczy

niezrozumiałych i dziwnych.

Miej cierpliwość - Bóg ci to wszystko

kiedyś wyjaśni.

*

Książka ta zatacza koło. Jej część pierwsza była poświęcona Juliuszowi Słowackiemu. Szukaliśmy u Juliusza, w jego życiu, w jego twórczości, odpowiedzi na wiele pytań. Jedno z nich brzmiało: dlaczego Juliusz chciał przerobić zjadaczy chleba w aniołów. Odpowiedzi jednoznacznej nie znaleźliśmy.

Ale Juliusza znaleźliśmy w klasztorze na Betcheszban.

Jest rok 1837.

Miejsce jak pisze Juliusz „prawdziwie bezludne

Klasztor zbudowany na skale, rozległy widok na morze z mojej celi…”

I wspomina dalej:

„…Przepędzałem dnie całe na dumaniu…”

Na wielkiej skale czasu Juliusz otrzymał 40 lat. Od roku 1809 do 1849. Jak on wykorzystał ten dar, ten swój czas?

*

310 lat temu czyli w 1703 roku car Piotr I zaczął budować wielkie miasto. W tym mieście 150 lat później Fiodor Dostojewski umieścił akcję paru swoich powieści. Właśnie w tym mieście Rodion Raskolnikow zabił lichwiarkę, w tym też mieście Tadeusz Soplica pobierał nauki. W tym mieście wylądował Uljanow, kiedy przybył do Rosji budować czerwony raj.

A markiz de Coustine opisywał w 1839 roku to miasto, jako miasto - monstrum. Miasto zbudowane na osuszonych bagnach i kościach ludzi.

Petersburg.

To jedno z paru miast, które oddziaływały w niewytłumaczalny sposób na twórców. Miasto, które powstało jako wola cara. Miasta od zawsze powstawały w inny sposób. Najpierw jako małe osady, potem rozrastały się, i ciąg dalszy jest już znany. Tutaj wola i kaprys cara stworzyły miasto. Najbardziej europejskie miasto Rosji.

Mistyczne miasto Petersburg.

*

Czy chcemy, czy nie, nasz los splótł się z losem tej części Europy. Te, a nie inne wydarzenia nas kształtowały, i o tym dyskutować nie można. Ten los został nam zadany. Ani on lepszy, ani gorszy od losu innych. Pewien plan realizujemy. Na pewno ważny plan.

*

Piotr I chciał stworzyć idealne miasto. W takim mieście powinni żyć ludzie wielcy, a przynajmniej uważający siebie za takich. Rodion Raskolnikow uważał siebie za wyrocznię. On zadecydował kto ma żyć, a kto nie. I ten swój plan zrealizował. Zabił.

Na razie była to mała skala. Potem zabijano masowo tych, którzy nie pasowali do koncepcji idealnego miasta, idealnego państwa, idealnego społeczeństwa. Ale początek zrobił student Raskolnikow. A potem powstała mała organizacja. To były biesy.

*

Kiedy car budował swoje miasto, swój Petersburg, w Będzinie Pan Mieroszewski zbudował pałac. Przypomina on dworek, typowy polski dworek. Taki z kolumnami, taki jak Adam opisał w swoim arcypoemacie. No, ale w naszym dworku w Radziwiliszkach na granicy Litwy i Łotwy zostawiliśmy gości Marcina Cumfta, który wysłał zaproszenie do pięknego, północnego kraju. Do Finlandii.

Ten kraj oparł się Szwedom. Tak jak my.

Oparł się Rosji. Tak jak my.

„Rybacy srebrne trzymali niewody

Kilka świec (choć już ranek błyszczał biały)

Nieśli kapłani, z lutniami Rapsody

Siedli na zrębie jednej małej skały

Pod bladą wierzbą… mgłą ranną okryci

Na wzgórzach w zmroku zapalono wici”

„Któż by to śmiał w księgi ludzkie włożyć

Dla sławy marnej, a nie dla spowiedzi?

Postanowiłem niebiosa zatrwożyć,

Uderzyć w niebo tak jak w tarczę z miedzi

Zbrodniami przedrzeć błękit i otworzyć,

I kolumnami praw, na których siedzi

Anioł żywota, zatrząść tak z posady

Aż się pokaże Bóg w niebiosach blady”

*

„Co będzie z wami - prosto wam nie powiem,

Nie jestem jako wieszcz wszystko wiedzący”.

A ja tu szukam Juliuszu odpowiedzi na wiele pytań, a ty mówisz że nie jesteś wszystkowiedzący. „Prosto wam nie powiem” - ach, tak. Teraz rozumiem. Trzeba się wczytać, wgłębić, a wtedy ukaże się Prawda. Juliusz Słowacki powtarzał ciągle, że wie, że dane mu było ujrzeć blask Prawdy, więc my mamy prawo pytać Juliusza, a on odpowie. I to, że Juliusz Słowacki nie przebywa między nami, nie ma znaczenia. Prawda jest ponadczasowa. „Co będzie z wami…”

Co będzie z nami? To co ma być, już jest. Już rośnie, już dojrzewa.

*

„Drzewa mi się tłumaczą z tajemnic swoich… a wszystko gada dziwnym, nowym językiem rzeczy, które zapewne nieprędko inni ludzie posłyszą”.

List do Matki 15.X. 1845 r.

Juliusz usłyszał.

„Pośród niesnasek Pan Bóg uderza w ogromny dzwon

Dla słowiańskiego oto papieża otworzył tron”.

W 1848 roku przewidział, że urodzony w Wadowicach… A potem przewidział, przeczuł wiele innych rzeczy. M.in. ten aparat fotograficzny, patrząc na Alpy. Juliusz usłyszał to czego inni nie słyszeli. Dobry miał słuch. Bardzo dobry.

*

Juliusz Słowacki coraz bardziej nas zaskakuje.

W ,,Beniowskim ” w pieśni czwartej tak pisze:

„Ujrzał na ścianach , boju stereotyp

Bowiem dąb w środku był jak dagerotyp

Co się więc działo zewnątrz , to się w łonie

Suchego dębu odbiło tęczowie”.

Juliusz przewidział to, że będzie można odczytywać przeszłość i to dokładnie, taka jak pisaliśmy wcześniej (wróć czytelniku i przeczytaj raz jeszcze o UOP) z przedmiotów. Bo ona tam zapisana. Dagerotyp, czyli jak by to określić aparat fotograficzny za czasów Juliusza to były absolutne powijaki, początki. Ale Juliusz dostrzegł istotę sprawy. Dostrzegł to, że na drzewie niczym na fotograficznej kliszy zapisuje się to, co się aktualnie dzieje. I teraz zrozumiałe jest co czytaliśmy wcześniej. Ten fragment z Listu do Matki:

„Drzewa mi się tłumaczą z tajemnic swoich… a wszystko gada dziwnym, nowym językiem rzeczy, które zapewne nieprędko inni ludzie posłyszą”.

Inni nie, ale Juliusz jest wybrany, więc słyszy.

*

Coś w tym jest, że rzeczy, które były świadkami jakichś wydarzeń emanują potem tamtym duchem. W filmie A. Wajdy „Wesele” grał autentyczny zegar który pokazywał czas podczas prawdziwego Wesela L. Rydla. On, ten zegar, tworzył nastrój. I mimo iż pokazywał dwa różne czasy, dwie różne epoki to łączył je jakoś. Ale mimo wszystko to my nadajemy znaczenie i sens rzeczom. Coś chcemy ocalić z przeszłości. Tylko dlaczego? Przecież przyszłość ciekawsza jest, zagadkowa i niesie tyle możliwości.

A my ciągle przeszłość i przeszłość.

*

„Gdzie byłeś gdy zakładałem Ziemię? Powiedz, jeśli wiesz i rozumiesz”.

Hiob 38, 4

Gdzie byłem, gdzie ty byłeś? Byliśmy już w zamyśle Stwórcy. W tym wielkim genialnym planie każdy z nas ma swoją rolę. Jedyną. Rolę do odegrania. A jaki cel tego wszystkiego? Jaki cel, skoro przemija wszystko. Przemija postać świata. Życie nie ma celu, ale ma sens. Ten sens kiedyś poznamy.

*

Juliusz Słowacki zapalił cygaro, chociaż nie powinien palić , gdyż chory jest (był) na gruźlicę .A przecież choremu na gruźlicę palenie nie może sprawiać przyjemności.

A Juliusz pali.

Niech już pali. Zresztą wyszedł na zewnątrz, przed dworek nasz w Radziwiliszkach i spaceruje samotny i zamyślony.

Bo Julek lubił samotność . Był z natury samotnikiem.

Wielkie dzieła powstają w ciszy i samotności.

Jaki był Juliusz?

On teraz idzie sobie wolno pali cygaro i myśli o czymś, to my wykorzystamy tę chwilę i posłuchamy co mówi o nim pewien badacz:

„Słowacki był naturą bardziej harmonijnie zbudowaną niż Mickiewicz. Naturą na wskroś poetycką . Słowacki silniej reagował na przeszłość niż na teraźniejszość...”

Na razie tyle, bo Juliusz wraca ze spaceru do dworku, po pióro zaraz sięgnie .

Co powstanie? On tam na tym spacerze drzew dotykał.

*

Pisaliśmy, że książka ta zakreśla koło. Bo tytuł tej książki to „Gdzieś w ostatecznej krainie" i wszystkie rozważania, wszystkie rozdziały, mimo iż różne tytuły i koncepcje się tutaj mieszają, krążą wokół jednego. Dla innych nasze imię to pusty dźwięk. A jeżeli nie teraz, to w przyszłości tak będzie. Ale przecież to nie powód do smutku czy rozpaczy. Bóg zapisał nasze imię na zawsze i dla Niego nie jest ono pustym dźwiękiem. A celem tej książki jest również sakralizacja życia. Z każdej chwili należy uczynić sacrum. Z każdej.

*

„Człowiek jest trzciną, najsłabszą w przyrodzie. Żeby go zniszczyć, nie musi zbroić się wszechświat, kropla wody wystarczy, by go uśmiercić”.

Wartość każdej chwili. A rzeczywistość jest taka:

Z jednej strony zniszczenie i unicestwienie, z drugiej obietnica tego co nowe.

*

Juliusz wrócił ze spaceru z nowymi pomysłami. Zaraz je zapisał:

„Aniołowie słońcami zamek oświecili.

Ja pomnę, że jako słońce, co nad borem wschodzi

I oczom nagle światło patrzącym odbierze

Ujrzałem gmach z płomieni i z płomieni wieże”.

Papież - Polak, aparat fotograficzny, przyrząd do odczytywania przeszłości, a teraz ujrzał Juliusz wieże płonące, które my tak dobrze znamy z tysiącznych przekazów w telewizji.

„Twój czar nade mną trwa.” - to też słowa Juliusza.

„Patrzcie! powracam bez serca i sławy,

Jak obłąkany ptak…”

*

Mógłby ich zawołać i podpłynęli by do brzegu a On by wsiadł.

Lecz stało się inaczej. A to co się stało opisał Marek tak:

„Widząc jak się trudzili przy wiosłowaniu, bo wiatr był im przeciwny, około czwartej straży nocnej przyszedł do nich, krocząc po jeziorze…”

To on przychodzi do nich, do nas. Wie, że wieje wiatr przeciwny. Wie, że zmęczeni, że przecież leniwi. A przecież niczym Władca mógłby czekać na brzegu aż podpłynie łódź,

i wsiąść w majestacie Władcy, ale On tak nie zrobił. On i d z i e p o w o d z i e. A może to jest prawdziwy Władca. Bo ten, który by czekał na brzegu byłby śmieszny, gdyż nawet po wodzie chodzić nie potrafi. Co to za W ł a d c a?

*

Nadaliśmy hejnał z wieży Mariackiej w Krakowie, mówi rozgłośnia polska Radia Wolna Europa. Stefan przyciszył radioodbiornik, gdyż wiedział że sąsiad z mieszkania obok słucha przyciskając szklankę do ściany. A potem pisze. Anonim.

„Ja, jako praworządny obywatel donoszę towarzysze, że Stefan P. słucha zakazanej rozgłośni i tym samym godzi w nasze sojusze.”

Stefan przeczytał ten anonim 1989 roku, kiedy czyszczono archiwum Komitetu Partii w Będzinie. Kazano spalić wszystkie dokumenty, wśród nich anonimy od praworządnych obywateli, lecz parę ocalało.

Po tym hejnale był dziennik i spiker powiedział, że stanęła stocznia. Był 14 sierpnia 1980 roku. To właśnie wtedy o 6 rano uderzono po raz pierwszy w berliński mur. A potem zamarły w morzu statki.

*

„Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią.”

Łk 23, 34

Dobrze wiedzieli co czynią.

A ci co przyglądali się nie zaprotestowali, a byli przecież wśród nich ludzie zdrowi, widzący i o czystej, bez trądu - skórze. Zdrowi teraz, a wcześniej? Wcześniej byli chorzy i On ich wyleczył. Od razu. Nie leżeli latami w szpitalu, nie brali leków, nie przewożono ich helikopterami do klinik wyposażonych w maszyny mogące dokonać cudów. Tego cudu dokonał On. A potem co? Zabili Go. Pierwsi głosowali by go zabić, a ocalić zabójcę.

Ich już nie ma. Śladu po nich nie ma. Nawet kości się już rozsypywały w proch i pył. A mieli nadzieję żyć wiecznie. No i nie mylili się.

*

Jakoś nie możemy wrócić do Będzina. Krążymy po Skandynawii, Petersburgu, Monachium(Monachium to Wolna Europa, oczywiście R.W.E.), Idealnym Mieście, a nasze miasto zostawiliśmy. Wracamy.

Na spacer idziemy do parku przy ulicy Brzozowickiej. Ten park posadziły dzieci na początku lat 50 - tych XX wieku. Właśnie wtedy zaczynała nadawać rozgłośnia polska Radia Wolna Europa. Postawiła sobie za cel, by te dzieci nie dały się zrusyfikować, aby kiedyś powiedziały „nie”. Aby zburzyły mur. Lecz dokonały tego dopiero ich dzieci. Tamto pokolenie ukąsił Stalin i trochę tego jadu zostało im.

Ale dla ich dzieci wzorem stał się świat Zachodu, radio Luksemburg, Deep Purple, Pink Floyd i dżinsy. A potem kiedy wymyślono video, xero to niemożliwością było utrzymywać ten świat fikcji i kłamstwa. Ale to już, jak mawiał Kipling „zupełnie inna historia.”

*

Im doskonalszą cywilizację tworzy człowiek, tym bardziej staje się zabiegany, nerwowy, wewnętrznie rozbity, nienasycony. Życie więc w idealnym mieście byłoby nie do zniesienia. Ale dlaczego tak się dzieje? Przecież dążenie do doskonałości nie jest niczym złym.

I jeszcze jedno. W idealnym mieście nie było strychów, gdzie znajdowały się tajemnicze kufry, a w kufrach listy pradziadka, stare mapy, medale, stare pieniądze i tysiące innych skarbów. W i d e a l n y m mieście nie było nic tajemniczego.

*

Chodź, pokaże ci strych. To jest stary strych , bo dom jest stary. Kufer oczywiście jest, a obok kufra skrzynka. To był kiedyś telewizor Neptun.

W tym telewizorze oglądałem pogrzeb prezydenta Kennedy’ ego, Kabaret Starszych Panów, czterech pancernych i psa, (Szarika z resztą) i lądowanie Amerykanów na Księżycu ale wszędzie pisali że to pierwszy człowiek na Księżycu, dlatego niech będzie oglądałem lądowanie pierwszych ludzi na Księżycu. Psuł się ciągle ten telewizor więc ciągle przyjeżdżał ktoś do naprawy. Nie ktoś tylko Duda, bo on był najlepszy. A teraz została tylko skrzynka drewniana na strychu, w domu, na ulicy Brzozowickiej. Wszystko co zostało z Neptuna.

Ale Neptun miał duszę, a Sony?

Sony ma wszystko ale nie ma duszy.

*

Bezludne biblioteki świata

Nie starczy czasu, nie starczy życia by przeczytać wszystkie książki. By porozmawiać z autorem, mimo iż autora nie ma od stu, dwustu czy tysiąca lat. A czytanie książki to rozmowa z autorem, to kosztowanie jego życia, smakowanie jego czasu. A teraz biblioteki bezludne. Czekają aby ktoś wyszedł ze swojego czasu i wstąpił w ich czas. My wstąpimy.

Idziemy do miasteczka Brunona Schulza do Drohobycza. Tutaj czas stanął w miejscu. Nic się nie dzieje, a Bruno Schulz pisze opowiadani, którym nada tytuł „Sklepy cynamonowe” i „Sanatorium pod klepsydrą”. Opowiadania pełne magii jakie tylko wspomnienia z dzieciństwa są w stanie wydobyć. Mickiewicz inaczej widział kraj lat dziecinnych, Schulz inaczej i inaczej widzisz go ty. Tak, ty.

„Niech będą jak plewy na wietrze”

Decyzja zapadła w nocy. Decyzja ostateczna, nieodwołalna. Poprzedziły ją całe lata przygotowań. Lata rozmyślań, analiz i dogłębnych studiów, ale i tak wiedział, że decyzję poweźmie, kiedy otrzyma znak. Znak jak rozkaz, od którego nie ma odwrotu. Otworzył Księgę i jeszcze odmówił swoją modlitwę: Powierzam Panie Tobie całego siebie, wszystko co mam i czym jestem, prowadź mnie. I wzrok jego padł na te słowa Księgi:

„Niech będą jak plewy na wietrze gdy będzie ich gnał anioł Pański.”

Jeszcze raz rzucił okiem na swój pokój. Obraz Chełmońskiego, wiszący zegar i okno. Za oknem kasztan, a dalej pola i las, puszcza właściwie. Prawie taka sama jak u Mickiewicza. Sprawdził to kiedyś dokładnie. Wszystko się zgadzało. Tylko legowiska niedźwiedzia nie mógł znaleźć. Ale na kości natknął się nie raz. Kości zwierząt.

*

Te przygotowania do dalekiej podróży czynił Andrzej . Uwierzył że słowo ma moc sprawczą.

Przecież Juliusz wierzył że jego słowo przerobi ,, zjadaczy chleba w aniołów”.

Przecież Adam wierzył że słowem będzie przewracać i stawiać trony.

I Andrzej wierzył w to idąc dobrowolnie na Syberię , to miejsce które jest drugą ojczyzną Polaków, że po drodze będzie przewracał słowem pomniki ludzi , w których wcieliło się Zło.

Nie będziemy mu przeszkadzać , niech idzie. Niech sieje słowo. Plon wzejdzie kiedyś.

Kiedy? Za 50 za 100 lat. Ale wzejdzie . Na pewno wzejdzie.

*

„Są pokolenia, i miasta i ludy,

Smętne i stare -

Które podały nam nie żadne cudy,

Lecz - garnków parę!”

I z tych garnków my odtwarzamy ich przeszłość i odczytujemy ich życie. Przeminęły. Myślały że wieczne będą, a tutaj zostały skorupy, które archeolodzy pieczołowicie zabezpieczają i latami odtwarzają dawne dzieje.

Ten wiersz o garnkach napisał Norwid, i ten wiersz zmusił nas do powrotu do Będzina.

Pamiętasz Czytelniku o Żydzie Aaronie, siedzącym w piwnicy na ulicy Brzozowickiej w czasie wojny? Poszedłem raz kolejny do tego domu. Została jedna ściana. Dom się rozsypał. Nawet ta ściana niewidoczna, gdyż przyroda atakuje. Zaciera ślady. I wierzyć się nie chce, że to tutaj rozgrywał się dramat. Ulica Brzozowicka już inna. Inni ludzie. Zostawmy więc chociaż mały ślad. W 2103 roku ktoś przeczyta tę książkę i niech wie, że byliśmy tutaj.

Pozdrawiam Ciebie nieznany czytelniku z nieznanego nam miasta Będzina.

*

Kiedyś na baszcie będzińskiego zamku stał rycerz. Wypatrywał Tatarów, Szwedów albo Czechów. Teraz ustawiona tam jest luneta. Gdyby nawała szła jakaś, to zobaczymy ją już z daleka, a na razie patrzymy na kominy elektrowni w Łagiszy, kościół na Dorotce i ogromne bloki mieszkalne na Syberce. W jednym z bloków mieszka Darek. Poznaliśmy go już.

Co on teraz robi?

Chyba czyta książkę, słucha książki z kasety, gdyż Darek nie widzi. Włożył do magnetofonu nową kasetę i …

„ - Widzę - krzyknął młodzieniec. Zerwał się z ziemi i na dowód, że widzi, począł biegać po izbie i pokazując palcem dzbany, kubki, miski, maty, piec, chrust, lampkę oliwną, wszystkie te przedmioty nazywał według ich nazw, a potem ustawił dzbany w dwa szeregi i przeszedł między nimi, ani jednego nie potrąciwszy nogami. Rodzice osłupieli.

- Kto ci to uczynił? - wycedził ojciec przez zaciśnięte gardło.

- Prorok…

- Jaki prorok?

- Zowią Go Rabbim Jeszuą ben Josef.

- Kto to jest?

- Nie wiem.”

*

Nigdzie w Polsce chyba nie ma Syberii, tylko w Będzinie. Patrzymy przez lunetę co zobaczymy? Bezkresne lasy i pustka? Nie ma ludzi? Są. Wszyscy przywiezieni tutaj z obcych stron.

Pisał kiedyś Adam Ważyk:

„Ze wsi z miasteczek

wagonami jadą, zbudować hutę

wyczarować miasto…”

Wszyscy obcy. A miasto, nie oni wyczarowali.

Miasto już było od setek lat.

I patrzą na miasto z góry, ze swoich wieżowców.

A korzenie ich nie stąd.

*

Od Czeladzi jedzie samochód. Skierujmy lunetę zamkowa na niego. Rejestracja krakowska.

W środku dwie osoby. Ojciec i syn. Co też tam mówią teraz?

„Patrz tato, jaki piękny widok. Na jednym ze wzgórz zamek.

Zatrzymajmy się, zrobię zdjęcie.”

A przecież ilustrator „Pana Tadeusza” Andriolli też mówił to samo, pamiętacie?

„Wjeżdżamy do Będzina, stój. Co to za uroczysty widok? Szereg wzgórz, a na jednym rozsiadło się zamczysko. Nie zwlekać, a rysować.”

Nie zwlekaj, fotografuj.

Rok 1885 i rok 2012

*

Oni pojechali i zabrali ze sobą zamek na kliszy, a może na dyskietce. A my zostajemy w mieście. Niedaleko zamku (z wieży widać – to dobrze) archeolodzy szukają śladów sprzed setek lat. Znaleźli ślady średniowiecznej chaty. Chata była zbudowana z drewna i kryta strzechą. Ale nas interesuje kto w niej mieszkał. Wychodził z chaty i patrzył przed siebie? Co widział? Czy pomyślał o tym, że przeszło tysiąc lat później jego chata będzie opisywana, i ktoś będzie próbował odtworzyć jego życie, jakże inne od naszego?

Jakże inne.

*

Wychodził z chaty i co widział z zamkowego wzgórza, które wtedy nie nazywało się tak, bo w ogóle się nie nazywało. A więc on wychodził i widział na dole szeroko rozlaną rzekę i lasy. Widział wokół wzgórza, które ci co zamieszkują na tym terenie potem nazwą Syberka, Dorotka. A on patrzy i myśli. Myśli o polowaniu i czy obcy nie zaatakuje. Życie jego jest jednostajne. Mało bodźców i wszystko bardziej proste. Nie wyobraża sobie przyszłości, nie analizuje przeszłości.

Po prostu żyje.

*

Z oddali, z góry widać lepiej. Widać panoramicznie. Przeskakujemy wtedy z jednej akcji na drugą. Skupić się nie można na jednym, bo żal drugiego, że umknie i nigdy go nie zobaczysz, nie uchwycisz. Z wieży widać lepiej, ale zejdźmy już.

*

Tę modlitwę przypomniał sobie Aaron, kiedy jadł kromkę chleba w piwnicy, w której ukrywał się przed Niemcami. Widział przez swoje małe okienko nie tylko Joasię karmiącą kury i Piotra codziennie wychodzącego do pracy, ale i piekarnię pana Wojnowskiego. I kiedy jadł chleb, który upiekł Wojnowski, przypomniał sobie Aaron że przed wojną jego ojciec odmawiał tę modlitwę przed posiłkiem:

„Baruch atah Adonaj, elohenu melech haolam hamocija lehem min haarec –

Błogosławiony bądź, Panie, Boże nasz, Królu Wszechświata, który wyprowadzasz chleb z ziemi.”

Wyprowadzasz chleb z ziemi.

*

Dostojewski to geniusz. Pisze tak sugestywnie, że nie można potem długo wyzwolić się od jego wizji. Do tego stopnia, że kiedy spojrzysz z wieży zamku będzińskiego przez lunetę w stronę Syberki, to co widzisz? Widzisz kopuły cerkwi. Czas musi minąć jakiś, by otrząsnąć się z tego widoku. Ale oto przychodzi inny widok. Golgota Wschodu. Co to znaczy? Dostojewski pisząc „Biesy” w Dreźnie, mieście sztuki, mieście pięknych pałaców i obrazów, dawał obraz piekła. Ale to piekło było w ludziach, i ci ludzie, ci młodzi rewolucjoniści marzący o powszechnej wolności, stworzyli monstrualne zło. Pisał Dostojewski, że zaczęli od powszechnej wolności, a skończyli na powszechnym zniewoleniu. Tak widział XX wiek, kilkadziesiąt lat przed jego nastaniem. Bo te łagry, obozy i zbrodnie były już w głowach młodych rewolucjonistów w połowie XIX wieku. I takie refleksje nachodzą kiedy z zamku będzińskiego patrzymy na Golgotę Wschodu na Syberce.

*

Borys Sawinkow, o którym pisaliśmy wcześniej tak pisze:

„Z lutego 1905 Kalajew zrezygnował z zamachu na wielkiego księcia Sergiusza, gdyż jechała z nim żona i dwójka dzieci.”

I Sawinkow go poparł: „Słusznie, dzieci zabijać nie wolno.”

A Albert Camus w dramacie „Sprawiedliwi” tak pisze:

„Stiepan: Dopiero w dniu, w którym postanowimy zapomnieć o dzieciach. Staniemy się panami świata i rewolucja zwycięży.”

Pisze Kohelet:

„Jest czas rodzenia i czas umierania

czas zabijania i czas leczenia

czas płaczu i czas śmiechu

czas rozdzierania i czas zszywania

czas miłowania i czas nienawiści

czas wojny i czas pokoju”

A zło jest w głowach, w sercach. Najpierw jako mała iskra, a potem rozprzestrzenia się i za późno już. Już złu służy książka zła i zły obraz. A zło ma dar przekonywania i sugestii i zaczyna się czas nienawiści.

*

„Czas okradnie człowieka ze wszystkiego.”A gdyby tkwił człowiek ciągle w tym samym, czym by był? Ale czym jest czas? Już św. Augustyn 1700 lat temu zastanawiał się nad istotą czasu„Czymże więc jest czas? Jeśli nikt mnie o to nie pyta, wiem. Jeśli pytającemu usiłuję wytłumaczyć, nie wiem. Przeszłości już nie ma, a przyszłości jeszcze nie ma…

… Nie możemy więc właściwie mówić że czas jest, jeśli nie dodajemy, iż zmierza on do tego, że go nie będzie.”

*

A więc każda chwila ważna i sens posiadająca. Nawet ta, która przed chwilą umknęła. Przejechał tramwaj, samochód, radio coś tam mówiło. Zadzwonił telefon. Ktoś wszedł na górę, ktoś odszedł na zawsze.

*

Gdzieś zostawiliśmy Juliusza. A on w Szwajcarii. Tam w pensjonacie pani Pattey pisze swoje wizje. W Szwajcarii. Do tej Szwajcarii zaczną przyjeżdżać w połowie XIX wieku rosyjscy rewolucjoniści, i tam wśród bajecznych krajobrazów będą układać wizję stworzenia na ziemi raju. Pożar jest w głowach. A Juliusz też chce „zjadaczy chleba” przerobić w aniołów.

Teraz jedzie do Ziemi Świętej. I tam przeżyje wstrząs. Tam zrozumie wiele, a może wszystko. W Egipcie jest wielki grób faraona. I faraon jako mumia, jako trup czeka. A obok w Ziemi Świętej drugi grób. Grób Jezusa. Pusty grób. Dwa groby, dwie wizje życia. Która prawdziwa?

*

I do szklanej trumny położyli człowieka o mongolskich rysach, człowieka, który na lata całe zaszczepił zło i nienawiść. I kazali oddawać mu cześć boską. A człowiek ten też ze Szwajcarii przyjechał. Właściwie przywieźli go w zaplombowanym pociągu do miasta, które car Piotr na kościach niewolników zbudował. I człowiek ten zapoczątkował triumf zła na niepospolitą skalę. I to wszystko przewidział Fiodor Dostojewski pisząc „Biesy”.

*

„Szczęśliwy, który nie idzie za radą występnych… Ukarz ich… niech staną się ofiarą własnych knowań; wygnaj ich z powodu licznych ich zbrodni…”

Te słowa Psalmów usłyszał Stefan, który w kościele obok zamku rozmyślał o słowach agitatorów.

„… są oni jak plewa, którą wiatr rozmiata…”

*

„Trzymaj, co masz”

„Oto postawiłem jako dar przed tobą drzwi otwarte, których nikt nie może zamknąć, bo ty chociaż masz moc znikomą, zachowałeś moje słowo i nie zaparłeś się mego imienia. Oto sprawię, iż przyjdą i padną na twarz przed twymi stopami, a poznają, że ciebie Ja umiłowałem. Tyś bowiem zachował nakaz mojej wytrwałości i Ja cię zachowam od godziny próby, która ma przyjść na cały obszar zamieszkany, by wypróbować tych, co mieszkają na ziemi. Przyjdę niebawem: Trzymaj, co masz, by nikt twego wieńca nie zabrał! Zwycięzcę uczynię filarem w świątyni…”

Ap 3, 8, 9-12

Była godzina dziesiąta. Jak zwykle wyszedł przed „dom”. W dole leniwie toczyła swe wody rzeka, dalej miasto ruin. Wszędzie ruiny. Wyglądało to nawet malowniczo, gdyż ruiny tonęły w zieleni. Dzisiaj miał przyjść on. Już dwadzieścia lat nie widział człowieka. Dwadzieścia lat nie rozmawiał z nikim. Tylko z sobą.

Tak, z sobą mówił dużo. Musiał mówić, by nie zapomnieć. Wiedział, że pamięć jest najważniejsza. I dzisiaj powie mu wszystko. I będzie spokojny, że on zaniesie tę pamięć do tamtych.

Te ruiny wokół to miasto, które otrzymało numer 3185, a ten, który patrzy na rzekę i ruiny to Piotr. Piotr urodził się w roku Pańskim 2089, a w dniu, w którym ujrzeliśmy go, przypadały jego 39 urodziny. A więc mamy 2128 rok, jesteśmy w przyszłości, a przyszłość tutaj przedstawiona będzie bardzo prawdopodobna, gdyż stanowić będzie konsekwencję wydarzeń sprzed 100 i więcej lat.

*

Każdy krajobraz jest wypełniony tajemniczymi znakami. To mowa Boga, to mowa człowieka, to mowa historii. I kiedy Piotr patrzał na ruiny miasta wokół siebie, to co mógł odczytać. Ruiny. Co one mogą powiedzieć? Trzeba szukać śladów. Piotr przez lata całe szukał i odtwarzał to co się wydarzyło w mieście 3185 i w innych miastach, które już nazw nie miały, tylko numery. I Piotr postanowił przywrócić dawną nazwę. Gość, który wchodzić będzie do miasta odczyta jego nazwę, którą Piotr napisał na tablicy i ustawił niedaleko domu.

*

Dzisiaj opowie Piotr wszystko. Opowie jak przybył tutaj 20 lat temu , jak szukał miejsca na dom swój i znalazł to miejsce.

Jak odnalazł stare książki , zdjęcia, mapy, a zwłaszcza mapę tego miejsca zwanego 3185.

A na jednym zdjęciu była budowla, którą w dawnych wiekach zwano zamkami. A ten zamek był inny, taki mały raczej, ale miał dziwny urok. I szukał Piotr miejsca gdzie mógłby ten zamek być. I znalazł to miejsce. To wzgórze było najbardziej odpowiednie. I kamienie jakie pozostały, były inne od pozostałych ruin. Tak, tutaj był zamek.

I wtedy zaczął budować tu swój dom. Ja będę tutaj – powiedział.

Będę.

*

Dwudziesty drugi wiek, a tutaj zaczynać trzeba wszystko od początku. A przecież nie było wojny w dwudziestym pierwszym wieku. Cios i upadek przyszedł z innego kierunku. Zaczęło się niewinnie. Zaczęto lansować model życia w permanentnym sukcesie. Rozpoczął się morderczy wyścig po laury. Ci, którzy nie mogli się wykazać byli eliminowani.

Nie. Nie fizycznie. Oni sami rozumieli że są zbędni, że nie przystają do tych norm, gdyż nie wykazali się osiągnięciami, przekroczyli barierę wieku i nigdy nie byli na topie. Oni nie potrafili walczyć, nie umieli się wyróżnić, a wokół huczało o ludziach sukcesu.

O wynalazcach, którzy swoimi wynalazkami przysparzali chwałę miastu i światu. Konstruowali coraz doskonalsze maszyny, które potrafiły wszystko. Człowiek stawał się zbędny.

O genialnych kompozytorach, poliglotach (15 języków to norma), i sportowcach – cyborgach.

Powstawały miasta idealne i tylko w nocy chyłkiem opuszczali je ludzie zbędni. Ludzie przeciętni. Ludzie niepotrzebni.

Niepotrzebni mogą odejść. Zbędni na aut.

*

Gdyby w 1903 roku ktoś zechciał napisać książkę o roku 2003 i o całym stuleciu, to co by pisał?

Spróbowałby sobie wyobrazić jak będzie. Rozejrzałby się wokół, i co by zobaczył? To zależy oczywiście z którego miejsca by patrzył. Ale mniej więcej uważałby że wszystko idzie w dobrym kierunku. XX wiek będzie wiekiem pokoju i dobrobytu. Nie byłby w stanie w żaden sposób wyobrazić sobie jak będzie naprawdę.

A przecież wszystko to co miało się zdarzyć już istniało i szykowało się by odegrać swoją rolę. Wszystko. Dlatego to co ma się zdarzyć między 2003 rokiem a 2128 już jest. Już żyje gdzieś w zalążkach. Już urodził się, może teraz gdy to czytasz, człowiek, który zmieni oblicze wieku. I tylko pytanie – czy będzie dobry? Ten człowiek oczywiście.

*

Andrzej już z daleka ujrzał sztandar. Szedł od zachodu. Zbliżając się do miasta, do którego zmierzał, ujrzał tablicę z napisem. To Piotr przywrócił dawną nazwę. Dano miastu numer, w którym przypadkowo zaszyfrowana była data powstania tego miasta. Andrzej nigdzie nie dostrzegł tablicy z numerem. Mijał idąc tutaj miasta z numerami, a to miało nazwę. I ten sztandar, na nim też wypisana nazwa. Jest rok 2128. Andrzej i Piotr witają się.

Witam cię w moim mieście. Witaj w Będzinie.

*

Zostawmy ich. Za chwilę Piotr rozpocznie swoją historię. Teraz zjedzą rybę, bo w Przemszy tak jak w 1358 roku tak i w 2128 ryb dostatek. Niech przełamią się chlebem, który upiekł Piotr, niech wypiją herbatę z malin. Bo głód i pragnienie są zawsze takie same, niezależna od czasu i miejsca.

*

Niech oni sobie rozmawiają. Niech odkrywają miasto sprzed stu lat.

Tu kiedyś było osiedle zwane Syberka, tu patrz, kawałek żelaznej szyny, tramwaj jeździł, a dalej znalazłem ułamane skrzydło, chyba to orła. Musiał być na jakimś pomniku.

A ci ludzie z przełomu XX i XXI wieku – co się z nimi stało? Nie zostawili żadnych śladów. Tylko wraki pojazdów i góry śmieci. A my wracamy do naszego miasta – do teraźniejszości.

*

„Jędza chwyciła za ramię Jasia, wepchnęła go do ciemnej komórki i zaryglowała za nim drzwi.

Siedź cicho złodzieju! – wrzasnęła wiedźma – Zjadłeś mój dom, teraz ja zjem ciebie!”

A właśnie, gdzie jest Jasiek? W pierwszym, drugim, trzecim i czwartym tomie tej książki był wysyłany przez autora gdzie tylko autor sobie wymarzył. Przeważnie podpatrywał Jasiek Juliusza Słowackiego, albo siedział w dworku w Radziwiliszkach i słuchał mądrych ludzi. I o Jaśka upomniano się. I Jasiek wraca. A był w mieście Będzinie w 2128 roku. On mógł. On mógł być w Radziwiliszkach w roku 1808, a potem przenieść się 320 lat później. Pospacerował Jasiek po ruinach miasta, po zardzewiałych szynach, po ulicach zarośniętych pokrzywą. Tu kiedyś kwitło życie, lecz oni wybrali złą drogę. Ale w końcu nic się nie stało. To nie pierwsze i nie ostatnie miasto ruin. I chodzi Jasiek po mieście ruin i wspomina:

- O, tutaj był pałac. Zostały tylko dwie kolumienki i szkło potłuczone. A tam był kościół, zostały fragmenty organów. Kiedy zagrały ostatni raz?

Jasiek się nie da. Nie zje go wiedźma, czyli zło. On wygra. Bo jest czystą myślą, jest ideą dobra.

*

„Na chwilę tu jestem i tylko na chwilę

Co dalsze przeoczę, a resztę pomylę.”

Różnie ta chwila trwa. No i zadanie trzeba wykonać. A jak zadanie będzie wykonane, to skończy się chwila tutaj. I potem uświadomi sobie każdy, że żył dla jednej chwili. Wszystko ważne było, lecz zadanie do wykonania było jedno. Skomponować „Pasje”. Namalować fresk. Oślepnąć, a potem przejrzeć i mówić Prawdę. Wystąpić z szeregu i oddać życie za kogoś. Za kogoś tam.

*

„…ale tak namalowani, że przestaje się myśleć o własnym przetrwaniu, byleby mieć pewność, że ten obraz przetrwa na wieki.”

To napisał Goethe w październiku 1786 roku podziwiając obraz Rafaela. Czy coś jest warte przetrwania? Jeżeli tak pisze Goethe, to pewnie jest.

*

W poprzednich rozdziałach tej książki byliśmy często na przyjęciu w dworku w Radziwiliszkach. Radziwiliszki istnieją. Spójrz na mapę Litwy. Na granicy Litwy i Łotwy , niedaleko miasta Birże leżą Radziwiliszki.

A w Będzinie jest ulica Sierakowskiego. Co ma wspólnego Sierakowski z Będzinem? Nie wiem. Ale ma związek z naszą opowieścią. Sierakowski był dowódcą Powstania Styczniowego na Litwie i złapany przez oddział rosyjski, jedną noc spędził w dworku Marcina. Był ranny. Tam rozmawiał z Marcinem całą noc i podyktował mu testament oraz listy do rodziny. Ja, autor tej książki mieszkałem na ulicy Brzozowickiej, i prostopadła do niej biegnie ulica Sierakowskiego. Nie podejrzewałem, że kiedyś wejdzie on na karty tej książki.

Na razie jest noc. Rok 1864, dogorywa Powstanie na Litwie. W Będzinie już Moskale uciszyli młodych powstańców z zamku, zabrali im kije wystrugane i wrzucili je do Przemszy. Jeszcze Brzozowica niezamieszkała, tylko brzozy rosną. A tam Zygmunt Sierakowski dyktuje testament. Za 140 lat odtworzymy te chwile i pospacerujemy ulicą Sierakowskiego w mieście, o którego istnieniu ani Marcin Cumft, ani Zygmunt Sierakowski pewnie nie wiedzieli.

*

„Narzekasz na piekło na ziemi? Idź w góry. Tam na szczytach będziesz bliżej nieba znajdziesz Tego, którego szukasz i będziesz z Nim rozmawiać jak Mojżesz z Jahwe. Idź więc w góry.”

H. Monedo

I jak oni wrócili z tych gór, z Alp, to inni chcieli tej mistyki trochę od nich przejąć, tego spokoju, tej ciszy. Spojrzeć poprzez nich na ten skamieniały świat, który żyje życiem tajemniczym. Prawdziwym.

*

Istotą świecy nie jest stearyna, wosk, ale płomień. Spala się świeca, przestaje istnieć, ale w tym czasie dała światło i wokół tego światła zgromadzeni ludzie czytali książkę, a książka ta przeniosła ich w inny świat. I wzięli wspomnienie tego wieczoru, tej nocy ze sobą. A świecy nie ma, zapomniana już. I tak istotą miasta, bo wracamy do naszego miasta, nie jest budowla taka czy inna, ale wydarzenia, emocje z nią związane.

*

„Nie gromadźcie sobie skarbów na ziemi, gdzie mól i rdza niszczą i gdzie złodzieje włamują się, i kradną.”

Mat 6. 19

Niezniszczalna jest myśl. Krąży ona gdzieś i trwa. Wszystko się rozsypuje, przemija i tak mało zostaje. Wspomnienie. No i dobro zostaje. W poprzednim tomie tej książki napisane było o Aaronie, który siedział w piwnicy w domu na ulicy Brzozowickiej i czekał na dzień wolności. On doświadczył zła i dobra. Zło rozsypało się, a dobro zostało. 60 lat minęło i pamięć trwa.

*

Wokół wrzask i zgiełk. Bilbordy, setki kanałów telewizyjnych i radiowych, kolorowe gazety. Wszyscy coś mówią. I teraz jak wyłowić prawdę z tego zgiełku? Co jest ważne? Właściwie każdy to wie, ale zagłusza to w sobie. Prawda jest niemodna, bo cicha i cierpliwa. Ale ten zgiełk porani wielu i stworzy ludzi bez właściwości. Bez korzeni, bez tradycji, bez wiary, bez oparcia, będą faszerować się narkotykami, alkoholem, mocnymi wrażeniami. A po nich świat popiołów powstanie. I nawet okruchu diamentu nie znajdzie nikt. Nawet okruchu.

*

„Jeszcze tylko kilka kroków niewiedzy”

Czyli całe życie, gdzie zdobywa się mądrość, ogromne biblioteki z ludzką myślą, zdjęcia z zapisaną chwilą, to droga niewiedzy. No, czasami odkryje nam jakiś twórca rąbek tajemnicy. Kieślowski ukaże błysk nieskończoności, Juliusz powie, że ujrzał twarz Jahwe, i to wszystko.

„… jeszcze tylko kilka kroków…”

a za 100, 200, czy 1000 lat te same pytania zadawać będą. To samo pisać, co ty teraz czytasz. Chociaż epoka Gutenberga się kończy. Wchodzi galaktyka obrazów. Ale to nie ma znaczenia. Będą pytania zadawać, obrazami, czy czym tam jeszcze. Te same pytania. Co tam jest? Czy jest coś? I nie będzie odpowiedzi. Pozostanie wiara, nadzieja.

*

Jeszcze o nich nic nie wiemy, a oni już są w odwiecznych planach. Jeszcze nie urodzili się ich pradziadkowie, a oni już są. To pokolenie, które się narodzi kiedyś, nie wiemy w jakim świecie będzie żyło. To przecież nie ma znaczenia. Nie wiadomo, czy coś wezmą od nas, czy coś ich zastanowi, zachwyci, czy coś uznają za warte pielęgnowania, warte pamięci. Jedyne co wiemy, że będzie trwał Krzyż. W ich życiu też.

*

Ale czy my mamy prawo sięgnąć za zasłonę przyszłości? My mamy swój czas, nam dany. Tylko dla nas. Więc prawa nie mamy. Ale ciekawi nas, bardzo ciekawi co będzie za 100 lat. Jak będzie wyglądało nasze miasto, jacy ludzie wtedy będą? Jak będą żyć? Co będzie dla nich ważne? Właśnie. Co będzie najważniejsze w ich życiu.

*

Wizja szklanych domów to wizja piekła. Szklane miasta, gdzie wszystko błyszczy, gdzie wszędzie kamery obserwują wszystkich, to koniec życia. Miasta bez zaułków, bez wąskich uliczek, skrzypiących schodów, piwnic i strychów. Miasta pocztówkowe. Miasta bilboardowe. W tym świecie przewodnikiem jest diabeł. On jest miły, uprzejmy, wyrozumiały. On jest bezduszny, bez serca. Eliminuje chorych, starych, nie pasujących do jego wizji szklanych domów. On nie zna litości. On zarządza coraz większym obszarem miasta. I daje błyskawiczną sławę. Bez trudu.

*

W tym mieście panuje kult doczesności. Ludzie w szklanych domach nie biorą pod uwagę, że w życiu jest krzyż, że życie jest kruche. Tutaj jest kult sukcesu. I to życie jest puste. A gdy przyjdzie cierpienie, wtedy cudowna pigułka daje zapomnienie, albo złoty strzał. I znów jest kolorowo.

*

Kiedyś upadną szklane miasta szklanych domów. Stojące w równej odległości od siebie domy będą kupą gruzów i nikt ich nie odbuduje. Nikomu do głowy nie przyjdzie zrekonstruować miasto szklanych domów. Rekonstruujemy domy z dawnych wieków, opisujemy życie tamtych ludzi, lecz o tych nie napiszemy nic. Nie opiszemy ich życia, bo tutaj życia nie było. Oni żyli życiem bohaterów telewizyjnych. Swojego życia nie mieli. Wyrzekli się go. Bali się być sobą. Ich celem życia było wtopienie się w tłum. Upodobnili się jeden do drugiego. Zmarnowali talent. Zakopali go głęboko.

*

Właściwie powiem ci Marcinie, że ten twój tajemniczy gość – Aleksander, a swoją drogą świetny szachista – nie wiadomo, jaką rolę tutaj pełni. Czyżby chciał zmienić historię?

- Nie, historii zmienić się nie da, myślę że on chce nas bliżej poznać, a przez to bardziej zrozumieć. Pojechał na tereny, którym daleko do siły mistycznej naszych ziem. Tu, jak wiesz, wszystko paruje mistycyzmem, a tam kominy, hałdy, ubogie robotnicze osiedla.

- A co ty masz na uszach Janku?

-To takie urządzenie do słuchania muzyki?

- Masz, posłuchaj Marcinie.

Marcin włożył do ucha miniaturową słuchawkę, posłuchał chwilę, i oddał Jaśkowi.

- To nie dla mnie.

- Dlaczego… dobra muzyka. Wiesz co to za utwór? To „Dziecko w czasie” Deep Purple.

- Ale Jaśku takie zestawienie… XIX-wieczny dworek, my, a zwłaszcza ty, wymyślony przez autora, postacie z polskiej literatury, Chopin grający Chopina, Bach grający Bacha, Eglantyna Pattey mająca przyjechać ze Szwajcarii, Juliusz Słowacki i Deep Purple. Przecież tego nie zniesie żaden czytelnik.

- Marcinie, u nich skończył się XX wiek, już parę lat trwa wiek XXI. Jeżeli znieśli XX wiek z jego całą gamą okrucieństw, dziwactw, to zniosą i to. „Dziecko w czasie”, słuchane w XIX-wiecznym dworku, w wieku XIX.

*

„Tak mówiąc spojrzał zyzem gdzie śród biesiadników,

Siedział gość Moskal; był to pan kapitan Rykow

Stary żołnierz, stał w bliskiej wiosce na kwaterze,

Pan Sędzia go przez grzeczność prosił na wieczerze”

- Aleksander, widzisz Jaśku, przybył do nas, bo to taka tradycja, by Moskala zapraszać. Adam wprowadził do swojego „Pana Tadeusza” Moskala, to i my mamy swojego Moskala. A swoją drogą, ciekawe gdzie on teraz jest, czy już wsiadł w Wilnie do pociągu, który do Warszawy zmierza? Myślę, że będzie nam przysyłał listy z tej podróży.

- Ciekawsze listy na pewno pośle do centrali, do Petersburga. Muszę pomyśleć Marcinie, jakby je przejąć, musi istnieć jakiś sposób.

- Ty się w to Jaśku nie mieszaj, bo skończysz na Syberii.

- Na Syberii? Może być. Nie ja pierwszy i nie ostatni. Syberia to kraj wielkich możliwości, można się tam dorobić fortuny. Przyjechałbym jak bogacz jakiś, to bym z tego dworku zrobił magnacką rezydencję, z basenem, marmurowymi posadzkami, a na ścianach wisiałyby oryginalne Kossaki.

*

„Złego nie przyjmiesz do siebie w gościnę…”

- Teraz Marcinie jesteśmy już w następnym tomie cyklu autora „Imię moje jak dźwięk pusty”, a tytuł wziął z Psalmu 5.

A ty przyjąłeś do siebie Aleksandra, a on przecież zły, bo Moskal, a Moskal dobry być nie może, tym bardziej że on z Ochrany. Knuje coś zapewne, przygotowuje grunt, aby zatryumfował najpotworniejszy z systemów. Bo to on przygotuje grunt dla takich postaci jak ta, która leży w szklanej trumnie na placu Czerwonym w Moskwie.

- Poczekaj, Jaśku. Nie wiemy jak się to wszystko potoczy. Zło jest połączone na zawsze z dobrem. Popatrz, taki Goethe zło uznaje za czynnik rozwojowy w dziejach świata. Bóg (tak uważa Goethe) daje człowiekowi diabła za towarzysza, by jako duch zły przeciwdziałał rozleniwieniu, umiłowaniu spokoju, by jako ferment podniecał i pobudzał do działania.

- Marcinie, filozof z ciebie. Dla mnie zło to zło. Ale dobrze, myśl sobie co chcesz. Ja opuszczam cię na jakiś czas. Jadę do Ziemi Świętej tropem Juliusza. Listy będę przysyłał, a ty je zachowaj, do skrzyni włóż na strychu, aby tam po latach różne prawnuki odczytały, bo to taka tradycja. Pamiętaj o tym. Pamiętaj.

*

„Pieśń tę zostawiam wiekom, które mają

Potężne ręce i potężne głosy…

Niech jej w niebiosach głośniej dośpiewają

Niż ja, kończący tu bolesne losy.

Anioły moje już przybiegły zgrają,

Tłuką mi serce – targają mi włosy

I nazywają już wielką osobą,

I szepczą… i już zapraszają z sobą”

Gdzie cię zapraszają Juliuszu, gdzie? A jakbyś tak opisał jak tam jest za zasłoną. Ty to zrobisz po mistrzowsku. Już ilu próbowało to opisać, przenieść na papier swe mistyczne stany. Ale teraz spróbuj ty. Napisz i przyślij na adres Marcinowego dworku. I będzie wszystko jasne. Albo też wskaż, które strofy należy odczytać jako przekaz stamtąd. Czekamy na ten znak.

I jeszcze zdanie dobrze nie wyschło na papierze, a znak już się pojawił. Marcin bowiem przejął od Dostojewskiego zwyczaj otwierania Pisma na chybił trafił i odczytywania zdania – przesłania. Bo przypadków nie ma i być nie może. A zdanie, które w tym momencie przeczytał, brzmiało:

„Przyjdzie bowiem chwila, kiedy zdrowej nauki nie będą znosili, ale według własnych pożądań… będą sobie mnożyli nauczycieli. Będą się odwracali od słuchania prawdy, a obrócą się ku zmyślonym opowiadaniom.”

*

„Czy nie widzicie, żem chory – szatanizm,

Bajronizm – siedem mnie dręczy boleści;

Wierzę w religię mas – w republikanizm,

W postęp… a nawet wierzę w te czterdzieści

Cztery…, choć nie wiem, co ta Liczba znaczy,

Ale w nią wierzę jak w dogmat… z rozpaczy.”

Ale nie pisze Juliusz nic o tym cyrografie. Chociaż badacze od dawna podejrzewali, że coś jest na rzeczy. Szatan daje sławę, powodzenie szybko, a Juliusz… dla Juliusza sława to była rzecz numer jeden, przynajmniej w pewnym okresie życia. Nie wiadomo, czy w Wilnie podpisał. Wilno piękne miasto, w ładnej by się to odbyło scenerii. 44… Nie wiadomo do dziś, ale sam pomysł genialny. Zadać zagadkę następnym wiekom, niech się męczą. „Pana Tadeusza” nie przeczytają, „Dziadów” też nie, ale 44 będzie ich pasjonować. Ale może jakiś komputer to rozwiąże. Komputer może wygrać z Kasparowem, to i rozwiąże zagadkę 44. Trzeba mu tylko wprowadzić w pamięć tysiące strof o tym dziwnym kraju. I niech pracuje. Niech się męczy. My poczekamy.

*

„Wszyscy się jednak do mnie zlatywali

Pytając, gdziem był…”

Już właściwie chcieliśmy usunąć Juliusza z Marcinowego dworku. Ale im bardziej usuwany tym bardziej obecny. Okazuje się że właściwie usunąć Juliusza się nie da. Bo to tak jakby wymazać go z naszej świadomości.

A zjadacze Marcinowego chleba (Boże, co za smak) jednak poczuli się aniołami.

Juliusz jest jedyny. Coś w nim jest takiego, że potrafi zawładnąć czytelnikiem jego dziwnych strof.

Bo weźmy na przykład taką strofę:

„Patrzajcie – rzekną – Otośmy przez wieki w tych pięknych urnach ledwo się ruszały…”

I zjawił się Juliusz i poruszył urny. Wszystko ożyło, anioły się zjawiły, świat się zmienił.

A gdzie jest Juliusz?

Właśnie, gdzie jest? W Genewie go nie ma, we Florencji też, z klasztoru Betheszban też się wyniósł z ogromnym jak pisze „butlem” pełnym wina. Ach wiem, jest nad oceanem atlantyckim w Pornic.

Mama przecież napisała mu w liście „kąp się w morzu”, więc Juliusz potraktował to jak rozkaz i pojechał, aby zażywać morskich kąpieli.

Liczyła na to, że morska kąpiel pomoże mu odzyskać zdrowie.

Nie pomogła, bo Juliusz już od dziecka był tą chorobą naznaczony, a Fleming, wynalazca penicyliny, jeszcze się nie urodził. Nic się nie da zrobić. Przynajmniej na razie, bo książka dopiero się zaczyna. Coś wymyślimy Juliuszu. Będzie dobrze.

*

Aleksander Fistonow przysłał Marcinowi list.

„Piszę z Wilna. Pociąg do Warszawy mam dopiero jutro, postanowiłem więc poznać bliżej to miasto. Pierwsze kroki skierowałem na ulicę Zamkowa ,tam jak wiesz Marcinie pod numerem 24 mieszkał August Becu ze swoją drugą żoną Salomeą, dwiema córkami Olą, Hersylią i przybranym synem Julkiem. Twoim jak myślę najważniejszym gościem. Byłem też na grobie Ojca Julka, nawet świeczkę zapaliłem. Powiedz o tym Juliuszowi, może choć trochę zmieni on swój stosunek do nas, Moskali. Wilno piękne miasto. A w malutkie księgarence kupiłem „Beniowskiego”. I popatrz nasza cenzura nie pozwala drukować Juliusza a ci Polacy z Wilna jakimś sposobem przemycają go.

Przymknę na to oko. Na razie przynajmniej.

Bądź zdrów.

Aleksander F

Marcin skończył czytać ,schował list i poszedł do salonu gdzie jego goście właśnie schodzili się by obejrzeć film.

Dzisiaj miał być zaprezentowany ostatni film Krzysztofa Kieślowskiego „Czerwony”.

Chcieli poznać motywacje emerytowanego sędziego, który podsłuchuje sąsiadów, gdyż tak rozumie hasło rewolucji francuskiej BRATERSTWO.

*

Rozpętała się burza.

Potężne błyskawice malowały srebrne nitki na niebie.

W dworku Marcina niespecjalnie zwracano na nią uwagę, gdyż zafrapowała ich historia opowiedziana przez Krzysztofa Kieślowskiego.

A w Wilnie tymczasem stało się nieszczęście. Do mieszkania położonego przy ulicy Zamkowej 24, wpadł piorun.

August Becu odpoczywał po obiedzie i piorun go zabił.

Pani Salomea została wdową po raz drugi.

I ten piorun był też przyczyną, jedną z przyczyn niechęci Juliusza do Adama Mickiewicza..

Bo Adam uważał, że to nie przypadek, że to kara Boża za postawę wobec Moskali, doktora Becu.

I pani Salomea zaczęła od rządu rosyjskiego otrzymywać emeryturę profesorską, której korzystał również Juliusz.

Mógł na przykład opłacić pensjonat pani Pattey i spokojnie kontemplować Mont Blanc, na którym ujrzał Kordiana, wroga Moskali.

*

„Nade mną wielka ćma duchów latała

I różne złote, straszne komet miotły

Pędzały mego anioła szelestem

Skrzydeł…żem wcale nie wiedział gdzie jestem”

Gdzie jest Aleksander?

Właśnie wsiadł do pociągu jadącego do Warszawy z Wilna. Kołdunów litewskich nakupił na drogę, gazet również i zajął miejsce w przedziale klasy pierwszej. Był sam.

Kiedy pociąg ruszył, na peronie zobaczył dziewczynę, właściwie mignęła twarz dziewczyny, bardzo podobnej do tej, którą kiedyś poznał w Petersburgu.

Miał 17 lat. Był na spacerze w parku i tam ujrzał siedzącą na ławce, czytającą książkę dziewczynę.

Przechodząc koło niej, poruszony jednakże niezwykłym u niego przypływem śmiałości, zapytał tytuł książki. I wtedy otrzymał odpowiedź wypowiedzianą miłym i sugestywnym głosem: to są „Biedni ludzie”. I teraz Aleksander, gdyż nosił tą książkę zawsze ze sobą zaczął czytać.

A tamtej dziewczyny już nigdy nie zobaczył, mimo iż jeszcze 2 lata przychodził w to samo miejsce.

*

A tymczasem w dworku Marcina poruszenie: przyjechała Eglantyna Pattey, dziewczyna o zniewalającej urodzie.

A Juliusza nie ma. Jak zwykle jej unika.

*

„Król-Duch zaczyna się grzmotami, piorunami i błyskawicami. W takiej scenerii Juliusz czuje się najlepiej.

„ A ja czekałem aż piorun uderzy

Tak byłem pewny, że w owe rumiane

Grzmotem powietrze – jak duch zmartwychwstanę”

Piorun może zabić, ale może też dać życie.

A Aleksander jedzie tymczasem do Warszawy, ale nie jedzie już sam .Do przedziału wszedł pasażer w habicie. Był to brat Łukasz z zakonu dominikanów.

Uśmiechnął się i usiadł naprzeciw Aleksandra.

Wyciągnął Biblię i zaczął czytać.

-Gdzie to braciszek się wybrał – Aleksander zapytał, by zacząć rozmowę?

-Do Warszawy zmierzam, jestem brat Łukasz.

Aleksander rzucił szybkie spojrzenie na pokaźnych rozmiarów tobołek, który spoczął obok zaczytanego Łukasza. By przekonany, że jest tam nielegalna literatura.

Wszyscy oni przejęli się rolą księdza Robaka, a intuicja Aleksandra wyszkolona latami praktyki nie pozostawiała żadnych wątpliwości.

Jednakże – pomyślał sobie – nie będę wszczynał żadnych akcji. Niech sobie knują.

Może braciszek skosztuje kołduna, mam też pyszny chleb, pieczony w polskim dworku, brat pewnie głodny?

Dziękuję, skosztuję.

A pan o ile można zapytać gdzie zmierza?

O, daleko. Jadę do Zagłębia, do takiego miasta nad Przemszą.

Jestem Włodzimierz . Włodzimierz Krasnow– nauczyciel rosyjskiego języka.

Kłamstwo, które teraz wypowiedział przyszło mu niezmiernie łatwo Aż sam zdziwił się, że tak łatwo.

*

A Jasiek? Jasiek postanowił zaskoczyć wszystkich. Wybrał on się mianowicie do dwóch miast, które miały się stać sławnymi w bardzo dalekiej przyszłości. Na razie jednak nic tego nie zapowiadało. A może jednak zapowiadało tylko mieszkańcy nie potrafili odczytać znaków? Bo znaki są zawsze.

Jasiek znalazł się w Pompejach i Herkulanum i to w roku 75 naszej już ery. Chodził po mieście i patrzył na ludzi, którzy za 4 lata staną się świadectwem swoich czasów.

Czytał kiedyś w bibliotece Marcinowego dworku książkę o archeologii i rozdziały o Pompejach i Herkulanum zrobiły na nim duże wrażenie. Wyczytał też jak to odkopano tabliczkę z napisem „Strzeż się psa”.

I znalazł ten dom. Rzeczywiście była tabliczka powieszona na murze wokół domu. Patrzał w twarze ludzi i poczuł wdzięczność do autora, że dał mu tak ciekawe życie. Uświadomił sobie, że on również przetrwa, że stanie się w pewnym sensie mitem.

A że przetrwa to wiedział na pewno. Chociażby na jednej dyskietce, na jednej płytce CD, ale przetrwa. On wymyślony, a jakże prawdziwy. Pomyślał nawet, że kiedyś napiszą o nim książkę, nakręcą film. Ale najbardziej cieszyło go to, że przeczyta o nim ktoś, kogo nie ma jeszcze na świecie. Jeszcze się nie narodził. Narodzi się za mniej więcej 70 lat. No, ale teraz spaceruje po Pompejach. Mógłby właściwie ich ostrzec, ale przecież mu nie uwierzą. A gdyby mu uwierzyli to przecież nie powstałaby ta piękna książka, którą czytał w bibliotece Marcina z wypiekami na twarzy. Więc niech historia się toczy jak się ma toczyć.

A teraz musi się spieszyć, bo za tydzień odpływa statek, którym przepłynie do Egiptu, a stamtąd wybierze się w podróż do Ziemi Świętej. Chce podążyć drogą mistrza z Nazaretu. Chce zrozumieć dlaczego ten człowiek przyszedł do nas. Do nas wymyślonych przez Jego Ojca.

*

Juliusz przyjechał do Drezna w Wielki Piątek. Był 1831 rok. Wynajął pokój za 6 talarów na miesiąc, pokój o 5 oknach. A w saloniku lampa alabastrowa, którą wieczorem zapala, i przy niej pisze. 114 lat później całe Drezno zapłonęło. W 1945 roku w lutym 3 dywanowe naloty bombowe zamieniły miasto w proch i pył. Zginęły setki tysięcy ludzi. Była to operacja „Clarion”. Alianci chcieli tym nalotem coś powiedzieć Hitlerowi. Ale my możemy spojrzeć jednocześnie na Julka, który zapala lampę i pisze w Dreźnie swoje wiersze, i na płonące Drezno. Julek nie przewiduje tego co będzie za 114 lat, chociaż przewidział to co będzie 130 lat od momentu gdy pisał „Pośród niesnasek Pan Bóg uderza w ogromny dzwon, dla słowiańskiego oto Papieża otworzył tron”. Zostawimy go w tym Dreźnie, on tam bezpieczny, i podążymy za Jaśkiem i Aleksandrem. Juliuszu, zapal lampę. Dzisiaj nic nie pisz, tylko weź Pismo i poczytaj. Otwórz na chybił trafił.

- Co tam masz?

- Kazanie na Górze.

- Dobrze.

*

Zostawimy Fistonowa w tym pociągu, niech jedzie gdzie mu przeznaczone. Jasiek smutny, ale przecież będzie pocieszony, bo tak powiedział w Kazaniu na Górze Jezus. A my wracamy do dworku. Przybyła tam pewna francuska dziewczyna. Właściwie nikt jej nie zapraszał, ale przecież Marcin wszystkich gości przyjmuje z radością.

- Jestem Sophie, po waszemu Zosia, przybyłam z Paryża.

- Bardzo mi miło – Marcin z atencją przywitał się, i patrzał na nią z nieskrywanym zachwytem. Jej uroda była zniewalająca. – Pani, jak się domyślam, ma zapewne tutaj jakieś sprawy do załatwienia.

- No niespecjalnie, chcę poznać to miejsce, bo mój ojciec był tutaj częstym gościem.

- Pani jest córką, przepraszam, kogo?

- Jestem Sophie Pinard, córka Juliusza Słowackiego i Kory Pinard.

Marcin z wrażenia o mało nie upadł.

- Ale… o ile wiem, Juliusz nie ma dzieci.

- Panie Marcinie, ja jestem córką hipotetyczną. Rozumie Pan, mogłam się przecież narodzić. Moja mama była zakochana w Juliuszu Słowackim do utraty tchu, więc dlaczego nie.

- Właściwie wszystko jest na tym świecie możliwe – rzekł Marcin.

A zwłaszcza w tej książce.

Hipotetyczna córka Juliusza Słowackiego i Kory Pinard urodziła się oczywiście w Paryżu.

Kora miała wtedy około 16 lat, prawie tyle co matka Juliusza pani Salomea kiedy Juliusz w pamiętnym 1809 roku na świat przychodził. Sophie to po francusku, u nas Sophie będzie po prostu Zosią.

A Julek kiedyś taki wiersz napisał;

„Niechaj mnie Zośka o wiersze nie prosi

Bo kiedy Zośka do ojczyzny wróci

To każdy kwiatek powie wiersze Zosi

Każda jej gwiazdka piosenkę zanuci”

A Zosia chciała poznać wszystko co było związane z jej ojcem. Marcin postanowił więc ściągnąć do dworku Jaśka, aby on był za przewodnika. Niech jadą do Krzemieńca, Wilna, Warszawy, aby Zośka mogła zrozumieć ten kraj, tych ludzi, którzy aniołami przecież nie są, a których Juliusz postanowił w aniołów przerobić. Ale gdzie jest Jasiek?

Jasiek idzie śladami Juliusza. Był w Jerozolimie, a teraz widzimy go, jak wchodzi do piramidy w Kairze. Jak go u ściągnąć? Wszak w dworku czeka śliczna dziewczyna.

*

Nie pozostawało nic innego jak ściągnąć Jaśka do dworku. Marcin napisał list i wysłał do wielu miejsc, gdzie Jasiek mógł się zjawić.

„Nie uwierzysz Jaśku – przyjechała dziewczyna, około 20-letnia, piękna że aż dech zapiera, i co najciekawsze i najdziwniejsze podaje się za córkę Juliusza Słowackiego. Czego to autor nie wymyśli, a przez to naraża nas, abyśmy zajęli w tej sprawie jakieś stanowisko. Niby wiesz, właściwie to jest możliwe. Ta Kora Pinard szalała za Julkiem. I ten nagły wyjazd z Paryża do Genewy pod koniec grudnia 1832 roku. Taka to była jakby ucieczka. Ale to już nie nasza sprawa. Ty musisz przyjechać i zająć się Zosią. Pokazać jej ciekawe miejsca, wspólnie poczytać dzieła Juliusza, aby ona mogła zrozumieć kim jest. Więc przyjeżdżaj. Czekam. Marcin.”

List Jasiek otrzymał. Wręczył mu go pewien człowiek w Bejrucie, kiedy Jasiek zwiedzał to miasto po pobycie w Klasztorze Bechteszban. A tam Jasiek być musiał, gdyż Julek spędził tam piękne chwile, i został obdarowany ogromną butlą z winem. A że Jasiek idzie tropem Julka, więc i ten klasztor zaliczył. List go specjalnie nie zdziwił. Będąc bohaterem tak skonstruowanej książki musiał się liczyć z różnymi sytuacjami i pomysłami najbardziej, wydawałoby się, fantastycznymi. Tym bardziej, że patrząc z klasztoru Bechteszban na jeden z piękniejszych widoków na świecie słuchał na swoim mp3 super przeboju zespołu Omega – „Dziewczyna o perłowych włosach”. Ciekawe tylko, czy Zosia też jest dziewczyną o perłowych włosach. I tylko to go zajmowało. Bo że jest, że istnieje, to było dla niego oczywiste.

*

Zapomnieliśmy o pięknej Eglantynie Pattey. A przecież ona już od pewnego czasu przebywa w naszym dworku. Spędzała głownie czas w bibliotece, wchłaniając w siebie dzieła Juliusza. Wiadomość o przybyciu Zosi, zaskoczyła ją zupełnie, to był dla niej cios. Postanowiła więc wyjechać stąd, wyjechać do swojego pensjonatu w Szwajcarii, i tam patrzą na Mont Blanc zastanawiać się dlaczego Juliusz ją odrzucił.

Wyjeżdżaj piękna Eglantyno, tam czeka na ciebie inny los. Jesteś szlachetna, dobra i piękna, i los uśmiechnie się do ciebie. Zostaniesz panią de Lupe. Pozostanie ci tylko portret Julka namalowany w 1836 roku we Florencji, na którego spoglądać będziesz zawsze. Do końca. Dobra, piękna Eglantyno, pomyśl - mimo wszystko los uśmiechnął się do ciebie. Jesteś na kartach polskiej literatury. Żyjesz. Patrz, ilu przeminęło bez śladu, a ty, póki Juliusz żyje, też żyć będziesz. Bo póki my go czytamy, i czytamy o nim, musimy natrafić na ciebie.

*

„Nadchodzi rok nieistnienia, nadchodzi straszne bezkwiecie,

W tym roku wszystkie dziewczęta wyginą, niby motyle.

Ja pierwsza blednę samochcąc i umrzeć muszę za chwilę –

I już umieram – o, spojrzyj! – i już mnie nie ma na świecie!”

Zosia Jasia oczarowała. Bo Jasiek wreszcie przybył. Europa już zaczynała opasywać się torami kolei żelaznej. Jadąc pociągiem z Warszawy do Wilna, minął po drodze pociąg z Wilna do Warszawy, w którym podróżował Fistonow. Kiedyś będziemy mu towarzyszyć, ale teraz wracamy do Zosi.

Czarne oczy – to po Juliuszu – delikatna cera, jednym słowem piękna dziewczyna. Zacznie się przygoda jedyna w swoim rodzaju, bo gdy zostanie stworzona to przetrwa. Zostawmy ich, niech się poznają, czeka ich długa droga. Jasiek weźmie Zosię w podróż po świecie, który wymyślił Juliusz, i w miejsca gdzie Juliusz był. I wymyślił Jasiek, że zacznie podróż od Syberii. Tam pojadą, by poznać kogoś, kto do nich podobny. Juliusz go stworzył w klasztorze Betchesz-ban. A nazywał się Anhelli.

*

„Gdym odjeżdżał na zawsze znajomym gościńcem

Patrzyły na mnie bratków wielkie, złote oczy

Podkute szafirowym dookoła sińcem

Był klomb i rój motyli i błękit przezroczy”.

Odjeżdżają Jasiek i Zosia. Ale czy na zawsze? Nie wiadomo, może na zawsze. Może się zdarzy coś, że do tego dworku przed którym był klomb z bratkami już nie wrócą. Tego nie wie nawet autor, bo nie wie on też, co się w tej podróży zdarzy. Pociąg z Wilna do Moskwy był pierwszym etapem ich podróży. Jasiek miał rosyjski paszport z dwugłowym rosyjskim orłem, a Zosia paszport francuski. To wystarczyło, by notatka z odpowiednią adnotacją znalazła się na biurku oficera Ochrany w Petersburgu, który pod nieobecność Fistonowa zajmował się Marcinowym dworkiem, i jego gośćmi. Z Moskwy wyruszyli koleją transsyberyjską do Władywostoku. W ich przedziale podróżowało jeszcze 2 pasażerów. Jeden to Andriej Szatunow, a drugi Piotr Kropotkin. Andrzej jechał w celach handlowych, a drugi w celach bliżej nieokreślonych.

Czekało ich 2 tygodnie wspólnej podróży, więc chcąc nie chcąc musieli się ze sobą zaprzyjaźnić. Jasiek wziął ze sobą wszystko co napisał Juliusz. Język polski Zosia znała słabo, ale znała. Korę Pinard i jej siostry Julek zaczął uczyć polskiego, kiedy przychodził do drukarni ich ojca drukować swoje dziwne poematy. Wyciągnął Jasiek z torby pierwszą książkę na chybił trafił, i był to „Król-Duch”. Zosia patrzała przez okno, jednak monotonny krajobraz nużył ją.

Zobacz Zosiu pierwsze zdanie „Króla-Ducha”:

„Cierpienia moje i męki serdeczne

i ciągłą walkę z szatanów gromadą…”

To ta choroba. Od dziecka był nią zainfekowany. Właściwie nieuleczalna. A więc całe życie cierpiał.

I dalej…

„i ciągłą walkę z szatanów gromadą…”

W tym momencie Zosia spojrzała przez okno i zauważyła ogrodzone drutem kolczastym tereny. To były łagry. Co kilkadziesiąt kilometrów widzieli obóz. Przed nim symbol sierpa i młota, idiotyczne hasła i portrety człowieka o mongolskich rysach, który w szklanej trumnie leżał niczym faraon w Moskwie.

„i ciągłą walkę z szatanów gromadą…”

Juliusz dostrzegł ten szatański rys w dziejach tego narodu, i przeczuwał co się zdarzy.

Zapanowała atmosfera przygnębiająca. Jakże piękny, pełen ciepła i miłości był ten Marcinowy dworek. Ten dworek, który poddani człowieka w szklanej trumnie kiedyś zniszczą, rozjadą czołgami tak, że nie pozostanie kamień na kamieniu. Ale przecież stworzymy go w wyobraźni – gdzie żaden czołg go nie rozjedzie. Żaden.

*

„Pod ziemią tętna zakopanych dzbanów

Z prochem rycerzy.”

- Jakie piękne zdanie, co ono znaczy dla was Jaśku?

Zosia spojrzała w zamyśleniu na Jaśka, który zdziwił się, że ta piękna dziewczyna rodem z Paryża, jadąca z nim w nieznane zainteresowała się zdaniem które znalazła w utworach Juliusza, jej ojca. I wtedy stała się rzecz dziwna i nieprzewidywalna. Milczący dotychczas pasażer Piotr Kropotkin odezwał się w te słowa:

- Panienko piękna, to są prochy zamordowanych przez nas żołnierzy polskich w lasku pod Katyniem. Tam się potworny mord dokonał. Tam triumfowało zło. A ja jadę na Syberię, i tam będę pokutował do końca mych dni, bo w tym mordzie brał udział mój ojciec. Nie wiem czy będzie mu to wybaczone, ale ja muszę pokutować. Oni chcieli na zbrodni, kłamstwie i krwi zbudować nowy, wspaniały świat… i co zrobili? Zniszczyli wszystko, i długo się nie podniesiemy po ich diabelskim eksperymencie. Ci rycerze polscy cwałują teraz na zielonych łąkach raju, to wiem na pewno, a my zostaliśmy tu z rękoma pełnymi krwi.

*

„Barwny ich strój

amaranty zapięte pod szyją

o Boże mój, jak to polscy ułani się biją…”

Co oni osiągnęli tym, że zabili tych rycerzy? Czy to coś znaczy, że stało się to, a potem nastąpiła cisza? Potem zarządzono triumf kłamstwa i ciszę. To coś znaczy, tylko co? Może za wiele lat okaże się sens tego wydarzenia. N razie nie możemy dotrzeć do nitki, która prowadzi do sensu i jest sensem. Jeżeli w tym momencie usunięto ich, usunięto z gry zwanej życiem, to znaczy że taki był cel, zamysł i plan. Nie, na pewno nie zła wcielonego. Oni przecież są cząstką tej siły, co zła pragnąc zawsze dobro zdziała. Ale sensu i celu nie odkryje Zosia. Może tylko pytać.

*

Jasiek posłał list do Marcina z opisem ich podróży i relacją z rozmów z Kropotkinem. Marcin odpisał mu błyskawicznie:

„W co ty Jaśku wciągasz tą dziewczynę? Co ją to może obchodzić? Ty wysiądź z tego pociągu (Anhellego ci się zachciało oglądać – nie przesadzaj), wsiądź do pociągu na Petersburg, a potem jedźcie do Paryża, a tam we ją na spacer do lasku bulońskiego, kup białe albo czerwone róże. Love story przeżyj, póki żyjesz. To jest najważniejsze. A ty ją wplątujesz w naszą historię. Po co? Gdybym ja był w twoim wieku… Historię zostaw nam. Przecież Zosia ma czarne oczy(to po ojcu, tak na pewno po ojcu) urodę niesamowitą, a ty o Syberii myślisz, oj Jaśku ,Jaśku.

*

Jasiek odebrał list na jednej ze stacji kolejowych.

- Wracamy Zosiu, jedziemy do Paryża.

- Dlaczego wracamy? – Zosia zdziwiona spojrzała na zaaferowanego otrzymanym listem Janka.

- Marcin ma rację, zostawmy sobie tego Anhellego na potem. Muszę ci powiedzieć, że cieszę się, że jesteś, że… to ty taka… piękna.

Pociąg do Petersburga odchodził dopiero w dniu następnym. Mieli czas by pochodzić po mieście. Zostawmy ich samych, bo żadne słowa nie oddadzą tych chwil.

*

Jasiek i Zosia przyjechali do Petersburga. Petersburg przywitał ich pogodą deszczową. Kupili bilety na ekspres „Nord”, który przez Berlin podążał do Paryża. Odjazd mieli wieczorem, o 20, więc te kilka godzin poświęcili na zwiedzanie miasta. Zosia chciała koniecznie zobaczyć miejsca znane z lektur. Zwiedziła kamienicę, w której żył i tworzył Fiodor Dostojewski. Chciała podążyć śladem studenta Raskolnikowa.

- To w tej kamienicy stało się to najstraszniejsze, tu zabił lichwiarkę – poinformował Zosię Jasiek. Rola przewodnika bardzo mu odpowiadała. Czuł się ważny, a ona z zainteresowaniem słuchała jego literackich opowieści. Kiedy przyszli na stację byli zmęczeni, lecz pełni wrażeń, które przetrawią jadąc ekspresem „Nord” do Paryża. Tam w Paryżu ona będzie przewodnikiem, bo to jej miasto.

*

„Otóż wy jesteście niczym i wasze dzieła są niczym”

Izajasz 41,24

Czy Leonardo da Vinci czytał te słowa? Czy czytał je Jan Sebastian Bach? Tak, on pewnie je czytał, i co?

Powinien przestać tworzyć, przerwać pracę nad swoją Pasją wg św. Mateusza, a nie przestał, nie przerwał pracy. Nie przerwał, bo po to został stworzony, on i wielu innych genialnych twórców. Bo to niczego nie zmienia, gdyż chodzi o coś innego. Oni działali w innej skali, innej rzeczywistości. Niech więc maluje swoje obrazy Leonardo i myśli nad tajemnicą twórczości, życia, i upływu czasu. Za zasłoną jest odpowiedź. Jest na pewno.

*

„Wtenczas wspomniałem na dzieciństwo moje

Dziwne. Przyszedłem na świat – anioł ciemny”

Kiedy Jasiek i Zosia wsiedli do ekspresu „Nord”, który pomknął do Paryża, Zosia otworzyła dzieło Juliusza „Król-Duch”, i to zdanie zastanowiło ją: „… przyszedłem na świat – anioł ciemny”.

- Co to znaczy Jaśku? Anioł ciemny to Juliusz, mój ojciec? Jak to? Przecież pisze, że walczył z szatanów gromadą, ta pisze w pierwszych wersach „Króla-Ducha”. Mało tego, przecież zjadaczy chleba chciał przerabiać w aniołów. Anioł ciemny nie mógłby tego zrobić, nawet by nie chciał.

- Tak Zosiu, to jest zagadka, to jest tajemnica, i ty musisz ją rozwikłać. Ale aby ją rozwikłać, musimy być w tych miejscach gdzie on był, zbadać jego ślady i sprawdzić, co wyrosło w miejscach gdzie on próbował zasiać swoje myśli. Innej drogi nie ma.

*

Co ten Marcin sobie myśli? On będzie mówił co ja mam robić?

Jasiek patrzał na piękną Zosię i myślał o liście Marcina, który nie wiadomo dlaczego uzurpuje sobie prawo do sterowania jego życiem. W tych sprawach nic na siłę. Co on myśli, że co… w Paryżu spojrzę na Zosię inaczej?

Nie. Dość. Niech on tam w tym swoim kresowym dworku napycha siebie i gości szynką, niech częstuje ich winem, rocznik 1809, i swoim legendarnym chlebem, ale niech nie ingeruje w moje życie.

Tu nie chodzi o Marcina w końcu, tu chodzi o autora książki. Autor użył sformułowania „gdym odjeżdżał na zawsze” co może sugerować, że chce się mnie pozbyć. Nic z tego. Przecież pomysł z Zosią musi kontynuować.

- Zosiu, wysiadamy na najbliższej stacji. Jedziemy do Warszawy. Juliusz pracował tam, odwiedził Usynów, pisał powstańcze wiersze. Jedziemy do Warszawy.

*

Zosia jest śliczna, myśli Jasiek, patrząc na jej twarz. Autor albo nie ma pomysłu jak poprowadzić ten „romans”, albo nie umie, albo nie chce. Co ja będę na niego liczył. Sam biorę sprawy w swoje ręce. Domyślam się, że autor chce nas wrobić w jakieś powstanie, wpuścić chce pewnie w kanał, a z Zosi zrobi pewnie sanitariuszkę, bo to takie polskie i romantyczne.

O, nie. Spróbuję spędzić z nią ten czas dany mi poza historią.

- Zosiu, nie jedziemy do Warszawy, pojedziemy do Kazimierza nad Wisłą. Wynajmiemy pokój i spędzimy tam czas poza naszą historią. Będziemy sami, tylko ty i ja. Nawet autor nie będzie nic o nas wiedział. Ty jesteś moja i tylko moja.

*

„I tęskniąc sobie zadaję pytanie

Czy to jest przyjaźń, czy to jest kochanie?”

Niewątpliwie jest to kochanie. Jasiek spacerował z Sophie po uroczych zakątkach Kazimierza nad Wisłą. Tam po raz pierwszy jej to powiedział, tak delikatnie, mimochodem właściwie. A ona uśmiechnęła się tajemniczo. Więcej już nic nie napiszemy, wszystko jasne.

Marcin tymczasem przeprosił gości i poszedł do swojego młyna dopilnować by mąka była zmielona jak należy. Goście też rozjechali się po Litwie, gdyż obejrzeć chcieli te piękne miejsca, które rysował Napoleon Orda i fotografował pan Dagere. Dworek opustoszał. Ale niczym sprężynę i rzucił pod nogi pięknej damie. Była to hrabina. Hrabina Cosel.tała jedna osoba. Był to pan Kraszewski, który każdą minutę wykorzystywał na pisanie. Właśnie nowy pomysł przyszedł mu do głowy, więc pisze. Skrzypi pióro gęsie po papierze, a on tworzy powieść o czasach króla Augusta II, Mocnym zwanego. Mocnym, bo podkowy łamał, i właśnie skręcił podkowę

*

„Nie wiedziała jak pieścić – nie wiedziała jak nęcić

Jakim śmiechem pośmieszyć, jakim smutkiem posmęcić”

Sophie była taka zwiewna. Jest zwiewna, bo przecież trwa. A Jasiek coraz bardziej zachwycony nią, przeżywał chwile, których wcześniej nie przeżył. Siadali w malowniczych zakątkach nad Wisłą i przy świetle księżyca on szeptał jej, że kocha, a ona:

„Nie wiedziała jak pieścić – nie wiedziała jak nęcić

Jakim śmiechem pośmieszyć, jakim smutkiem posmęcić”

I tą niewiedzą Jasiek był zachwycony. I przeżyli piękne chwile, jedyne, które powinien przeżyć każdy, ale nie każdemu są dane.

A może by teraz pojechać w góry, bo w górach bliżej do nieskończoności – pomyślał Jasiek.

Jedziemy w Tatry Zosiu, pokażę ci piękno gór.

*

Juliusz nigdy w Tatrach nie był.

Chodził za to po Alpach. 31 lipca 1834 wybrał się z grupą przyjaciół na 20-dniową wycieczkę. Opisał ją w liście do Matki, lecz zastrzegł, że: „Żadne opisy nie odmalują Wam zieloności szmaragdowej, którą widać w dolinie – tych domów białych, które po niej są rozsypane – tej góry żółtego koloru – tych gazowych chmur, które się wieszają po jej szczytach. A ja – to wszystko – widziałem.”

I jeszcze pisze:

„Obrazy, które sobie Twoja imaginacja utworzy, będą może piękne, ale nie będą tymi samymi obrazami, które teraz ja widzę we wspomnieniach. Czyż ludzie nie wynajdą kiedy jakiego środka, który by lepiej niż pismo i malarstwo wystawiał przedmioty. Dziwna i głupia myśl.”

- Widzisz Sophie, tak pisał Juliusz, przewidywał wynalazek aparatu fotograficznego i kamery.

Jasiek próbował zacząć rozmowę z Sophie, która milcząca i zamyślona patrzyła w okno pociągu zmierzającego do Zakopanego.

- Nie mam ochoty jechać w góry, wysiądźmy w Krakowie, pochodźmy po mieście, pokażesz mi ciekawe miejsca, góry zostawmy na później – dobrze Jasiu?

- Dobrze Zosiu, dobrze, wysiadamy w Krakowie.

Prośby Zosi Jasiek zawsze odbierał jak rozkaz, i jeszcze zadowolony był, że może coś dla niej zrobić, dla dziewczyny, którą kochał.

W Krakowie pierwsze kroki skierowali na rynek. Przed kościołem Mariackim czekało kilkanaście dorożek zaprzężonych w konie. Okazało się, że właśnie ksiądz udziela ślubu poecie i dziewczynie, jak mówili woźnice, „od nas, prostej, z ludu”.

Pan poeta Rydel brał ślub.

- A gdzie będzie przyjęcie weselne? – zapytał Jasiek.

- W Bronowicach panie, niedaleko.

*

- Właściwie to musimy tę chatę w Bronowicach opuścić. Co tutaj się dzieje? Tutaj nie ma miejsca dla nas Zosiu. My jesteśmy z innej opowieści. Popatrz, pan Wyspiański patrzy na to wszystko, i niechybnie to opisze. A jak on to opisze, to już na zawsze wtłoczy ich w swój dramat. I już zawsze będziesz musiała tańczyć, bawić się, i przeżywać coś, czego nie rozumiesz.

- Ależ Jasiu… zostańmy. Patrz, jak te kolorowe pary wirują, patrz, jaka panna młoda szczęśliwa, nawet Rachela tańczy. Zostańmy.

- Nie. Idziemy Zosiu po śladach Juliusza. On nigdy w Krakowie nie był i nie będzie.

- Skąd wiesz Jaśku, że nie będzie? Skąd wiesz?

*

Musimy się stąd wyrwać, Zosiu, wyrwać na zawsze. Tutaj historia jest na każdym kroku. Gdzie się nie ruszymy, autor wplątuje nas w dzieje tego dziwnego kraju. To wszystko jest już mistyczne, historyczne. Każdy kamień, drzewo każde, już nawet każdy dom, fabryka, stają się ważne, historyczne, dziejowe, jedyne i niepowtarzalne. Jedziemy do pensjonatu Pani Pattey w Genewie. Tam w ciszy i spokoju pomyślimy co dalej, jak wyrwać się spod władzy autora tej książki. Jak pokonać tę sprzeczność. Bo póki on pisze, jesteśmy, żyjemy, a jednocześnie musimy robić to, co on sobie wymyśli, co on chce. Ani jest to przyjemne. Weźmy na przykład takiego Pana Tadeusza, on ciągle przyjeżdża pod ten ganek w Soplicowie, a może on by chciał gdzie indziej pojechać. Nic z tego. Albo Raskolnikow, może on nie chciałby zabijać, a tu, widzisz, autor włożył mu tą siekierę do ręki już na zawsze. I nie ma wyjścia z tej sytuacji.

A my?

My na razie jesteśmy to na weselu w Bronowicach, to w Kazimierzu, i właściwie autor się waha w którą stronę iść. Ale kiedy nas wpuści w jakąś rolę według niego ważną to już na zawsze będziemy ją odgrywać. Więc musimy uciekać. Pensjonat Pani Pattey jest odpowiednim miejscem. No i może spotkamy tam Eglantynę.

- Nie wiem Jasiu, czy to dobry pomysł, i myślę, że mówienie mi o Eglantynie jest nie na miejscu.

- Eglantyna była potem Zosiu. Najpierw była Kora Pinard.

*

Pierwszy etap podróży to Wrocław. Juliusz tak napisał: „… wyjechałem w nocy, smutno mi było – zdawało mi się że uciekam…”

Dlaczego on napisał, że ucieka?

Zosia pokazała ten fragment listu do matki Jaśkowi w dyliżansie, który ich wiózł do Wrocławia.

Juliusz wtedy, w marcu 1831 roku też zapewne jechał dyliżansem, i miał wrażenie, zresztą słuszne, że ucieka, bo uciekał, inaczej tego nazwać nie można. Trwa powstanie, nazwane potem listopadowym, które rozpoczęli młodzi ludzie, jak on. Ważne dni w historii tego kraju, a Juliusz Słowacki ucieka. Uważa się za osobę zbyt cenną, by ginąć. Musi przecież stać się Juliuszem Słowackim. Szkoda oddawać teraz swoje życie, kiedy jego nazwisko nikomu nic nie mówi. I kiedy przyjeżdża do Wrocławia jest nikim. Po 17 latach tam wróci, ale wtedy jego nazwisko będzie robić piorunujące wrażenie, co samo w sobie jest zadziwiające, gdyż mało kto przeczytał jego poezję, a mimo to Juliusz Słowacki jest numer dwa. Bo numer jeden jest Adam, i nic nie da się tutaj zmienić. Nic.

*

„Mamo moja kochana, śliczny kraj opuściłem i może już do niego nigdy nie będę mógł powrócić.”

To jest zdanie z listu wysłanego przez Juliusza z Wrocławia, listu do matki oczywiście. Patrząc z naszego punktu widzenia, Juliusz właściwie kraju nie opuścił. Ale Wrocław mu się nie podoba, uważa, że miasto jest nudne. Wyrywa się na zachód. Czeka na niego Londyn, Paryż, a wcześniej Drezno. Czeka i Genewa, i ten pensjonat pani Pattey, do którego zmierzają bohaterowie naszej książki, Zosia i Jaś.

Właściwie Juliusz przybył do pensjonatu jadąc z zachodu, z Paryża, więc należałoby Jasia i Zosię również tam przenieść, by powtórzyli tę drogę. Tymczasem dyliżans zmierza do Wrocławia, a w nim Jaś zaczął bardzo interesującą rozmowę.

- Tak myślę, że moglibyśmy uwolnić się spod władzy autora.

- Co masz na myśli?

- To, że musimy robić to, co wymyśli autor. Teraz jedziemy w jakimś idiotycznym dyliżansie do Wrocławia, niby tropami Juliusza, a to już mnie tak nie interesuje. Ja mam inny pomysł na to nasze życie, nawet jeśli jest ono literackie. Powiem ci więcej nie przepadam za Juliuszem Słowackim. Wydaje mi się on taki zarozumiały ,przekonany o własnej wyjątkowości w stopniu trudnym do strawienia dla mnie a myślę ,że nie tylko dla mnie. No i rzecz najważniejsza ,te jego utwory, te wiersze ,poematy, dramaty ,są zawile, niezrozumiałe i nikt absolutnie nikt ich nie czyta. Może tylko jacyś szaleni pasjonaci, ale ich jest niewielu. Pamiętasz te jego słynne zdanie”aż was zjadacze chleba w aniołów przerobi”

Nikogo nie przerobił w anioła ,mówię ci, nikogo.

*

Juliusz jedzie dyliżansem z Paryża do Genewy.

Szybko, bardzo szybko ,podejrzanie szybko zdecydował się na wyjazd z Paryża, ku rozpaczy Kory Pinard.26 grudnia 1832 roku o godzinie siódmej wieczorem wsiadł do dyliżansu. Jechał ciemnymi paryskimi ulicami i myślał ,że opuszcza Paryż na zawsze.

Jadąc przez tereny górskie często z dyliżansu wysiadał i szedł piechotą ,wyprzedzając dyliżans o milę drogi. Po paru dniach przyjechał do Genewy i tam, chodząc po mieście znalazł „ładny pensjon w wiejskim domu, kilkadziesiąt kroków od miasta położony”

No i spotkał tutaj Eglantynę .

Nikt by o niej nie usłyszał gdyby nie ten przypadek, ze Juliusz wybrał akurat ten dom bo mu pewnie przypominał czasy spędzone w Krzemieńcu .Weszła dzięki temu na zawsze w dzieje polskiej literatury i szkoda tylko ze Juliusz nie poprosił o jej rękę.

Liczyła na to. Chciała być Eglantyną Słowacką z domu Pattey.

Nie wyszło. Szkoda!

*

Gdzieś zagubiliśmy Fistonowa. A on tymczasem zmierza do Szwajcarii. Jednakże nie ma on zamiaru zamieszkać w pensjonacie pani Pattey , podziwiać urodę Eglantyny, grać w szachy z Juliuszem. Dostał inne zadanie, ma jechać do Zurichu i tam zlikwidować niejakiego Uljanow. Ochrana już od jakiegoś czasu miała go na oku i teraz decyzja zapadła .ten człowiek musi zginąć ,gdyż jego działalność może doprowadzić do upadku Rosji.

Kurier jadący z Petersburga dostarczył Fistonowowi oprócz kilkunastu tysięcy rubliparasol z przemyślnie wbudowanym mechanizmem .Była to sprężyna na końcu której umieszczono ostrze z trucizną działająca błyskawicznie .Teraz należało tylko dostać się do Zurichu i wykonać zadanie.

*

A Jasiek z Zosią zbliżają się do Genewy .Mają nadzieje że w pensjonacie pani Pattey będą wolne pokoje. Liczą na to ,ze spotkają Eglantynę.

*

Goście Marcina poszli na spacer, część nawet rozjechała się po Litwie. Chciał im Marcin pokazać różne miejsca. Wilno, Kowno, Szawle, Jaszuny, Troki, Lida. W Trokach spotkali Napoleona Orde. To polski malarz, który rysował i malował ciekawe polskie i litewskie miejsca. Zamki, pałace, dworki. Zaprosił go Marcin do siebie. Obiecał Napoleon, że przyjedzie. Przywiezie obrazy, i zrobi wystawę.

*

Jeszcze nie teraz.

Następny tom naszej książki – cyklu „Imię moje jak dźwięk pusty” rozpoczęty. Cel jakby bliżej, już zarysy widać, osiągniemy go ale… jeszcze nie teraz.

*

Na grobie Robespierra taki napis „Przechodniu, nie płacz po nim, bo gdyby on żył, to ty nie żył byś na pewno.”

Maksymiliana Robespierra zaprosiliśmy do dworku Marcina Cumfta w Radziwiliszkach. Przyjechał, rozmawiał ze wszystkimi, ale z chwilą kiedy przybyli chłopi z Wandei, gdzieś zniknął. Musimy go odszukać. Posłuchać co on powie, i co powiedzą nam, żyjącym w XXI wieku, powstańcy z Wandei, wierni Bogu i królowi. A Maksymilian Robespierre też był wierny. Sobie.

*

W bibliotece Marcina siedział zatopiony w lekturze książki stary Żyd Natan. Był on kiedyś właścicielem antykwariatu w Krakowie, a książki to była jego pasja. Godzinami całymi siedział i czytał, a klientów zbywał opryskliwym „nie ma”, mimo iż książka była, stała na półce. Bo on nie chciał się rozstawać z książką, bo to tak jakby rozstawał się z kimś bliskim, z przyjacielem. Nie wiadomo kiedy wszedł do naszego dworku, ale wszedł. Siedzi i czyta. Wszystko dla niego ciekawe, ważne. Wszystkie książki traktuje niczym ważną rozmowę z kimś bliskim. Za jego czasów książki przemycano, on sam przemycał. I „Pana Tadeusza” i „Dziady”, i nawet książki Juliusza, którego Natan nie zawsze rozumiał. A każdy dzień zaczynał Natan od czytania Świętej Księgi. Ukochał Psalmy, bo to drogowskaz dla niego, i piękne słowa. A dzisiaj myślał o tym wersecie Psalmu drugiego:

„Przeczże się poganie buntują,

a narody przemyślaną próżne rzeczy”.

Ten naród, który przyjął jego ciągle się buntował. A te książki, które przewoził przez kordony zaborcze, tylko w tym pomagały. On nie rozumiał tej niecierpliwości Polaków, trzeba czekać. Cierpliwością pokona wszystko, a tu taki Mickiewicz i Słowacki każą im iść w bój, i co najgorsze, bez broni. Duchem pokonać armaty i karabiny. Ale biznes to biznes. Chcą czytać, to Natan im przemyci książki, i niech czytają. Niech się przerabiają w aniołów, niech płacą kolejną daninę krwi z najlepszych. Taki już ich los. I Natan czytał ich księgi i nadziwić się nie mógł.

*

„Nie będzie już walki o to kto ma być dowódcą”.

A ta walka jest zawsze. Dowódca zresztą jest potrzebny, byle był mądry i wiedział do czego zmierza. Zresztą w dziejach byli różni dowódcy. U Marcina zjawiło się też paru dowódców. Bo Juliusza można tak określić, mimo iż on dowodził tymi, których jeszcze nie było. Jeszcze się nie narodzili nawet. To ciekawe.

*

„Jesteś prawdziwym cudem tego świata.

Jesteś wyjątkowy, jedyny w swoim rodzaju, niepowtarzalny.”

Phil Bosmans

Że Juliusz, Adam czy Fryderyk, to rozumiem, ale ja czy ty, niepowtarzalny, wyjątkowy, albo ten tam, co to nic wyjątkowego nie uczynił. Ale okazuje się, że potrzebny był. Nawet swojego grobu nie ma. Kiedyś miał, ale potem zbudowano tam nowe miasto i zatarły się wszystkie ślady o tamtych. Niepojęte to tak bez śladu, bez pamięci.

*

Każde wydarzenie ma swoją głębię. Patrzę na zdjęcie będzińskiej synagogi, której już nie ma, i przypominam sobie zdarzenie z córką Jaira, zwierzchnika synagogi, w jednym w miast Izraela. Córka Jaira umarła, a potem ożyła, chociaż Jezus powiedział, że ona tylko śpi. Blisko będzińskiej synagogi jest kościół i Żydzi wychodzący z synagogi, idący obok kościoła do swoich domów musieli słyszeć opowieść sprzed 2000 lat o przełożonym synagogi i jego córce. Czas nie ma tutaj znaczenia, bo tutaj nie chodzi o głębię czasu, tutaj chodzi o coś więcej. Przełożony synagogi zwraca się do tego, który jest Posłany. Coś mu każe zwrócić się właśnie do Niego.

*

Coś w tym jest, że tak często pojawia się w dziejach narodu wybranego motyw ojca i córki. Nawet nasza wielka literatura przejęła ten motyw. Bo i Juliusz Słowacki w swym dramacie „Ksiądz Marek” umieszcza Judytę i jej ojca jako jednych z bohaterów dramatu, i Stanisław Wyspiański w „Weselu” też sprowadza na wesele do Bronowic Żyda z córką Rachelą. A u nas w Będzinie żyd Herszlig wędrował z córką po Gzichowie, Brzozowicy, i odszedł z nią na zawsze wywieziony z getta na Warpiu. Coś w tym jest.

*

Każda rzecz widzialna okazuje się znakiem, symbolem niewidzialnym. I to co niewidzialne ważniejsze jest od widzialnego.

*

A może jest tak, że klęska, upadek to odwrotna strona sukcesu i zwycięstwa. Na pewno tak jest.

Tam w dworku Marcina rozpoczął się koncert Jana Sebastiana Bacha. Gra na organach w kościółku niedaleko, to i słychać go dobrze. Wieczór jest jesienny. Jak wtedy wygląda świat, wiadomo. Opisano to na wiele sposobów, namalowana, i zawsze dodawano, że to niepełny obraz, niepełne słowa, że urok jesiennych chwil jest nieprzekazywalny. Jest nieprzekazywalny, ale cóż jest przekazywalne? Wracajmy do Bacha.

Ta jego gra w tym otoczeniu, nastroju, to jest to coś, do czego się wraca, bo to jest kwintesencja życia. Tych chwil ważnych, momentów skupiających w sobie wszystko. No więc Bach gra. Mgły unoszą się nad łąkami, chmury układają się w fantastyczne kształty. A Juliusz? Co robi Juliusz? Wyszedł i pali cygaro. Suchoty, w ogóle słabe zdrowie, a on pali. Niech pali. Obmyśla rapsody „Króla – Ducha”. Kiedyś te rapsody będzie deklamował w tajnym teatrze w Krakowie człowiek, który został słowiańskim papieżem. Juliusz to wie. Wie, że nie pasuje do tej epoki, w której żyje. A jednocześnie jest konieczny w tej epoce. Musi przygotować nowe zastępy. Więc przygotowuje.

*

Za 18 minut zajdzie słońce. Zapalamy szabasowe świece. To jest odwieczny rytuał. Juliusz zobaczył światełko w domu pewnego Żyda. Jest piątek i wszędzie zaczyna się szabat. A szabat to uświęcenie czasu. I tutaj tysiące kilometrów od Ziemi Obiecanej, gdzie płynie rzeka Niemen, czy tam gdzie płynie Przemsza, czy Wisła zaczyna się święto odwieczne.

*

„Szczęśliwy mąż, który nie idzie za radą występnych”

Tak zaczyna się Psalm I. Wcześniej pisaliśmy o tym człowieku, który budził strach. Nie on jeden zresztą. Nazywał się Robespierre. Mówimy teraz o nim, i o tym, że te słowa są ponadczasowe. On był występny, rady jego były złe, i tylko złe. Wielu go posłuchało na ich nieszczęście, i Europy, ale Wandea go nie posłuchała. Teraz Maksymilian siedzi w salonie Marcina, słucha Bacha, i myśli o Wandei. Myśli o chłopach, którzy nie chcieli postępu i wolności, równości i braterstwa, tak jak rozumiał te hasła Maksymilian de Robespierre.

Co jakiś czas pojawia się w historii jakiś występny człowiek, i namawia do zła. Znajduje takich, którzy za nim idą, i pozostawiają za sobą ruiny i zgliszcza. I tak już musi być. Bo tak jak ponadczasowe są słowa Psalmu, tak ponadczasowe jest zło i występni, którzy są i będą pośród nas. A może to my.

*

Borges kiedyś tak napisał:

„Niech inni się chełpią stronami jakie napisali; mnie dumą napełniają te, które czytałem.”

Parę książek można by zabrać w wieczność, mimo iż tam będzie wszystko jasne. Ale przecież będą tam biblioteki, muszą być. Przecież Urszulce Bóg stworzył tam dworek z Czarnolasu. Wszystko było tak samo, identyczne. Tylko rodziców nie było, ale to przecież kwestia czasu, jeżeli czas jest tam jakąś kwestią. Wiersz Leśmiana o Urszuli to coś, co przełamuję barierę czasu. Naszego czasu. Bo w innych miejscach raczej niezrozumiały jest, chociaż kto wie. Ale wracając do bibliotek. Będą tam wszystkie książki świata, i nieograniczona ilość czasu, by je wszystkie przeczytać.

*

„Jesień nudna jesień… Ciągłe słoty angielskie mgły przeniosły się do Paryża – i często wieczorem nie można znaleźć dobrze znanej ulicy… słychać huk i turkot niewidocznych powozów – i tylko latarnie kabrioletów we mgle płyną i migają.”

Tak wyglądała jesień w Paryżu w roku 1832. Juliusz wszystko widzi poetycznie, filmowo. Te kabriolety we mgle to przecież piękna scena z filmu, którego jeszcze nie nakręcono. Na razie. Pisze też Juliusz że „nigdy tak zdrów nie byłem jak teraz”. Jesień dla ludzi chorych na suchoty to niebezpieczna pora, ale Juliusz ma 23 lata i choroba jeszcze nie spowodowała za wiele spustoszeń w jego organizmie.

*

Aby ratować zdrowie Juliusz wyjechał do Szwajcarii. Jechał do Genewy dyliżansem. Ta podróż była bardzo oryginalna, gdyż Juliusz często z dyliżansu wysiadał, wyprzedzał go idąc pieszo. I tak zajechali do Genewy. Tam znalazł pochodziwszy trochę, bardzo ładny pensjonat. Tutaj zaczęła się historia z Eglantyną. Eglantyna była piękną dziewczyną, szkoda, że Juliusz nie związał się z nią. Ale przecież nie tylko uroda decyduje o związkach.

*

To sobie przypominał Juliusz paląc cygaro przed dworkiem Marcina. A tam dyskusje trwały o życiu, o świecie, o przeszłości i przyszłości. Oni wszyscy tam trudzili się, aby zrozumieć swój czas, zrozumieć świat, rozplątać zawiłości życia. Próbowali, próbowali, i co? I nic. Świat toczył się, tak jak miał się toczyć. Usłyszał Juliusz jak Woland, który przybył z Moskwy wyrzekł słowa „będzie to, co ma być”. Będzie próbował Maksymilian Robespierre i jemu podobni tworzyć nowy świat, lepszy według ich mniemania, ale pozostawią po sobie ruiny, zgliszcza i górę, wielką górę trupów. Słuchając tych namiętnych dyskusji układał Juliusz strofy „Króla-Ducha”.

„Wieszcze się jawią w ogniu i guślarze

Przepowiadają przyszły świat nieznany

Co w pieśni stworzę, to się zaraz pokaże

Przyprowadzone na świat przez szatany.

Każdy wiek wielki miał prawdy ołtarze…”

Robespierre zbudował ołtarz dla Rozumu. Ale czy Rozum przeniknie Tajemnicę?

*

Jesień w Genewie była inna.

„Często z panną Eglantyną siadamy na ziemi w ogrodzie – i słuchając szmeru spadających liści marzymy o wielkich rzeczach.”

O czym może marzyć Juliusz. Talent otrzymał, i to taki, jaki zdarza się raz na 500 lat. Sława przyjdzie, musi przyjść, więc on marzy o domku na wsi, ogródku, i życiu spokojnym bez wzruszeń, życiu sielskim, anielskim. Takie życie nie dla niego. Po co wtedy talent poetycki i nieprawdopodobna umiejętność tworzenia wersów, jakich jeszcze nikt przed nim, i nikt po nim nie stworzył. Bo to, co on pisze, to nie dla ludzi z XIX wieku. On pisze dla przyszłości, dalekiej przyszłości.

„Ja, istota Nieznana wtenczas na ziemi nikomu…”

Juliusz, istota nieznana. I wtedy, i później i teraz. Za wiele Juliuszu żądasz od czytelników, od ludzi. Za wiele.

*

Ciągle wraca to zdanie:

„… i tylko latarnie kabrioletów, we mgle płyną i migają.”

Juliusz, zresztą nie tylko on ujrzał taki poetyczny obraz, i tak go opisał. Inni przeszli nad tym do porządku, ot, normalna rzecz. Ale ciekawe jest co innego. Kto wtedy w tych kabrioletach jechał i gdzie. I gdzie oni teraz. Dobrze byłoby powiedzieć im, że nie tak całkiem rozpłynęli się we mgle. Nie tylko w tej mgle jesiennej roku 1832, ale we mgle czasu. Juliusz utrwalił ich. Chociaż w taki sposób. Kiedyś badacze dotrą do tego, odkryją kto jechał w tych kabrioletach, kto rzucił okiem na niepozornego przechodnia, który potem ich unieśmiertelnił. A oni nawet o tym nie wiedzieli. Nic a nic.

*

Nie wiadomo, kiedy Juliusz nauczył się grać w szachy. Nie wiadomo, kto go nauczył. Nie wiadomo, czy Juliusz grał dobrze, ale pewnie tak, gdyż umiał wiele rzeczy przewidywać. W każdym bądź razie w pensjonacie pani Pattey grywał w szachy m.in. z pewnym protestanckim pastorem. A w dworku Marcina też grają w szachy. Szachy Marcina to arcydzieło sztuki. Wszystkie figury ręcznie rzeźbione, specjalnie zamówione przez Marcina. Rzeźbione w bursztynie.

*

25. urodziny Juliusz spędził w pensjonacie pani Pattey. Kiedy się obudził o 7 rano, zauważył, że jakaś ręka rzuciła na jego łóżko bukiet kwiatów. Przeważnie spał do 10, ale dzisiaj wiadomo, 25 lat. A to Eglantyna, piękna i dobra rzuca kwiaty. I jeszcze jedno, jakaś angielka, która też mieszka w pensjonacie, gra z rana na fortepianie. Oto Julku twoje życie.

*

Litewskie kołduny wniesiono. Ich zapach rozchodził się po całym salonie. Goście Marcina z apetytem próbowali tego przysmaku, i kiedy jedli wszedł nowy gość. Dziwny co nieco.

- Faust jestem. Żyłem przez wieki w podaniach ludowych, aż mistrz słowa nad mistrze, pan Goethe, umieścił mnie na zawsze w swym poemacie.

- A Mefistofeles też przyjdzie? – zapytał Marcin.

- On zapewne już tu jest – rzekł Faust – tylko nie wiem, jaką tym razem przybrał postać.

*

Płynie przez nas czas. Nawet tego nie zauważamy. Tzn. zauważamy po czasie. Coś przynosi – daje, i coś zabiera. Czas zabiera nam czas, jaki pozostał. A w dworku Marcina zjawił się zegarmistrz. Mówił, że lata całe naprawiał zegary i zna ich tajemnice. Może zatrzymać czas. Może, jak się go poprosi, zatrzymać piękne chwile, sprawić aby chwila piękna trwała wiecznie. Juliusz zainteresował się nowym nieznajomym, a on zapytał o piękne chwile w jego życiu. Dużo ich było. Weźmy pobyt w klasztorze Bet-chesz-ban. Cisza, cudowne widoki z okien celi, spokój, pokój, to można by zatrzymać.

- No to co panie Juliuszu, zatrzymujemy ten czas na zawsze?

Wtedy dostrzegł Juliusz jakiś diabelski błysk w oczach zegarmistrza. Tak, Faust miał rację. Zły przybrał postać człowieka od zegarów. I Juliusz zrozumiał w jednej chwili, że to nie tędy droga, że on ten czas zatrzyma inaczej. Pośle go w liście swojej matce… czyli nam.

*

Już mamy XXI wiek, a więc na wiek XIX możemy spojrzeć z oddali. A z oddali widać więcej, i wiele rzeczy jednocześnie. Widzimy jak Juliusz spaceruje paryskimi ulicami (już wrócił z Ziemi Świętej), jak Napoleon wraca spod Moskwy, a powstańcy styczniowi idą w bój bez broni. Wokulski robi biznes, a ksiądz Robak spiskuje, bracia Lumierre filmują wjazd pociągu na stację w Paryżu. Jak to wszystko połączyć ze sobą, by wyszedł sens.

Jeszcze Goethe kończy Fausta, i już wie co będzie za sto lat w jego kraju, i w Europie. Bo przecież Juliusz też wie, że kamienie z jego testamentu ktoś rzuci na szaniec w 1944 w Warszawie. Miliony wydarzeń małych i dużych, a wszystkie ważne, celowe, i sens mające. Nie zawsze dla nas jasny. No ale cóż my…

*

„W kurhanach tylko zostanie pamiątka

I w pieśni długiej wędrownego dziada,

Żem żył – chwasty mi porosną na grobie…

Inny was anioł rozmiłuje w sobie…”

Jaki inny anioł? Co ty piszesz Juliuszu w tym Paryżu?

Albo „chwasty mi porosną na grobie…” Chwasty? Na Wawelu?

Piszesz „Króla-Ducha”, bo te wersy, piękne wersy z „Króla-Ducha” przecież, a piszesz o sobie i Król-Duch to przecież ty. I jaki może być inny anioł?

Zjadaczy chleba może przerabiać w anioły tylko inny anioł. A jak piszesz żeś anioł, no to tak jest. Tobie chyba można wierzyć. Tobie trzeba wierzyć. W końcu widziałeś twarz Boga w ogniach całą. A my… nie.

*

Gdy autorze o nas nic nie piszesz, trwamy w bezruchu. Czujemy się jak książki, na których zalega warstwa kurzu. My tu w tym dworku, który stworzyłeś siłą swojej wyobraźni czekamy kiedy przyjdziesz, albo Jaśka wyślesz, aby przyprowadził kogoś, czy porozmawiał z nami.

- Jeśli sięgasz po „Króla-Ducha”, i czytasz, choć mało co rozumiesz – ja to wiem – to ja żyć zaczynam – rzekł Juliusz.

- Albo jeśli czytasz o Raskolnikowie, to ja wiem, że jesteś w Petersburgu, moim mieście – powiedział Dostojewski.

A bezruch to śmierć. A po to tworzyliśmy by książka żyła. Chcemy ciągle rozmawiać, mamy przecież tyle do powiedzenia.

No dobrze, ale czemu Juliuszu wykreśliłeś taką strofę twego „Króla-Ducha”?

„Czasem się do mnie cudowna dziewczyna

Przybliży… i tak wichrem tonów kręci

Że jako wietrznym skrzydłem koła młyna

Nakryje ducha… i wyrwie z pamięci…”

Dlaczego ta strofa niedobra?

- Już nie wiem. Pisałem w gorączce, wizje przychodziły, odchodziły, co jedna to lepsza. Tak myślałem. Trzeba było się spieszyć. Ale widzę, że nic nie zginęło. Czytajcie jak chcecie, ale czytajcie, ja to pisałem dla was, tych co przyjdą po mnie za sto, może dwieście lat. Wszystko się zmieni, ja to wiem, ale pytania co jest za zasłoną pozostaną. I nie wierzcie tym, co mówią, że nic nie ma, bo każde wydarzenie, każda chwila, każda rzecz świadczą o tym, że tam coś jest.

Zasłuchany Marcin wyrwał się pierwszy:

- No to powiedz Juliuszu, co jest?

- Powiem, ale… jeszcze nie teraz.

*

Roman Brandstaetter wszedł do salonu Marcina z Biblią w ręku. Całe godziny spędzał w bibliotece Marcina i czytał.

Czytał przede wszystkim Biblię, bo czytanie tej Księgi nakazał mu ojciec i dziadek. I wnikał pan Roman w każdy werset, w każde słowo, i myślał co ono oznacza na dziś, na teraz, na jutro i na wieczność. A dzisiaj całe godziny spędził nad wersetem 9. Psalmu.

„… zgubiłeś występnych,

imię ich na wieczne czasy wymazałeś…”

Popatrzył Roman po gościach zgromadzonych w salonie, i pomyślał, kto z nich takie zło czynił, że Pan imię jego wymaże. Imię jego będzie pustym dźwiękiem.

*

Autor umieścił nas wszystkich (a ilu jeszcze tutaj przybędzie?) w dworku swego prapradziadka Marcina, bo dworek dla niego, to Arkadia, to świat cudowny, bezpieczny, ale przecież nieruchomy – powiedział Juliusz do Józefa Ignacego Kraszewskiego, który obmyślał kolejną powieść o dziejach Polski.

Te same gesty, rytuały, przez wieki nic się tutaj nie zmieniło. Chleb miał taki sam smak przez dziesiątki, setki lat, wino też, krajobraz się nigdy nie zmieniał, wszystko trwało w bezruchu.

I pan, panie Kraszewski, to wszystko pięknie opisuje. Tych dziwaków kresowych, te typy piękne, ale przecież śmieszne, zacofane.

Ależ pan mądry, panie Słowacki – odrzekł z przekąsem autor „Starej Baśni”.

*

„Całą potęgą ducha cię wyzywam

Człowieku przyszły”

Ten werset Juliusz przeczytał wszystkim podniesionym głosem. Skąd u niego taka wiara w potęgę swojego poetyckiego słowa? Sprawa staje się jasna, gdy uświadomimy sobie, kto mu dyktował. Bo przecież ktoś mu wszystko dyktował.

Wtedy rozległo się pukanie do drzwi. Przyszedł nowy gość.

- Jestem Ludwik Montfort – przedstawił się przybysz z dalekiej Francji, z dalekiego czasu.

Ale dla nich tam czas nie miał znaczenia. Oni tam istnieli poza czasem. Z chwilą, kiedy ty czytasz, ich egzystencja staje się realna. Bo jak czytasz, że Jezus chodzi po wodzie, to przecież chodzi.

A może spróbować chodzić po wodzie?

*

Ludwik de Montfort zasiał kiedyś ziarno, które wydało plon. Pragnął o tym opowiedzieć, ale Marcin dostrzegł w nim, i jego działaniu coś więcej. A my teraz autorze posilimy się, zjemy bigosu przepisu Pana Tadeuszowego, zjemy szynkę, spróbujemy ciasta. Odpoczniemy, Juliusz zapali, choć nie powinien, inni pospacerują po okolicy.

Dlatego autorze, zostaw nas na chwilkę. Idź gdzie indziej.

Ale gdzie mam iść? Gdzie?

*

A może zobaczyć co robi Hans Castorp, czy jeszcze żyje? Nie, jeszcze można by się zarazić. Wystarczy, że Juliusz chory. A może zobaczyć co robi Eglantyna Pattey? Po prostu popatrzeć na nią, bo to w końcu piękna dziewczyna. Że też Juliusz… a zresztą, nic to nie zmieni. Żal Eglantyny. Dziwny jest Juliusz, zupełnie jak ten świat.

*

Od Marcinkowego dworku do kościoła jest blisko, i Ludwik de Montfort wybrał się tam na wieczorną mszę. Spotkał tam chłopów z Wandei, którzy budzili taką niechęć Maksymiliana Robespierre’a. oni potrafili mu się sprzeciwić, i jego hasłom o wolności, równości i braterstwie. Byli wierni Bogu i królowi, ginęli za Boga i króla. A to ziarno wierności zasiał Ludwik de Montfort. Zasiał prawie sto lat wcześniej.

*

Juliusz tymczasem poszedł do lasu. Litewskie lasy.

Specjalistą od litewskich lasów, a właściwie litewskich puszczy był Adam. Jest Adam. Nikt w końcu lepiej litewskiej puszczy nie opisywał, bo on poznał ją aż do „jądra gęstwiny”.

Tutaj w tej materii Adam był lepszy. Ale skąd on to wiedział właściwie. Też na Litwie nie spędził za dużo czasu. W ogóle obaj i Adam, i Juliusz większość czasu spędzili poza ojczyzną, a tak potrafili ją ładnie opisać.

Nagle …spłoszył Juliusz dwie sarny. Zaraz przecież to było w Szwajcarii.

„Pamiętam chwilę …poranek był skwarny

Tameśmy szumem spłoszyli dwie sarny”

Poemat „W Szwajcarii” przypomniał sobie.

Przypomniał sobie jak go pisał po tym jak wracał z wycieczki w Alpy.

„Raz mię ów anioł zaprowadził złoty

Przez jasne łąki do lodowej groty”

Lodowe groty w Alpach, cela w klasztorze Bet-chesz-ban, wspinaczka po piramidach w Egipcie. To wszystko przed nim, za nim zależy jak na to spojrzeć.

I tutaj na tym spacerze zaczęły powoli wyłaniać się z mgły rapsody ogromnego dzieła o Duchu, który był Królem.

Bo wtedy Juliusz zrozumiał, że szatan chce uwięzić nasze zmysły w czymś, co małe, brzydkie, niewarte nic, a on poczuł, że tę walkę z „szatanów gromadą” wygrał i duch jego powędrował wysoko i zdolny jest pociągnąć nas wszystkich zjadaczy chleba za sobą.

A idąc leśną ścieżką, rozmyślając o rapsodach swojego wielkiego poematu myślał o mechanizmach tworzenia.

Jak duża jest rola czytelnika w tworzeniu dzieła.

*

Stworzę im – myśli Juliusz – wielki poemat. Niech czytają, niech swoje życie przemieniają chociaż w wyobraźni. Najpierw to odrzucą, muszą odrzucić, ale to odrzucone zakiełkuje, nawet nie zauważą, kiedy owoc zacznie przynosić.

*

„Jakże charakterystyczny ton przyjmuje w swych listach Słowacki. Jest to ton niewzruszonej pewności i wynikającej stąd wyższości. Chciałoby się wręcz życzyć poecie, aby wreszcie roztopił się w Boskim Absolucie – cóż bowiem takiej istocie życzyć tutaj…”

Juliusz spacerował sobie po Internecie, kiedy wrócił ze spaceru po Radziwiliszkach. No i natrafił na to zdanie jakiegoś XX wiecznego poety. Mało tego, ten poeta napisał, że Juliusz to rozpieszczony dzieciak. No i widzisz, Juliuszu, oni nic nie pojęli. Zapal sobie teraz. Uspokoisz się trochę, a potem idź na spacer. Do Internetu już nie wchodź, szkoda twoich nerwów.

*

Właściwie to po co Marcin, gospodarz naszego dworku, leżącego na dalekich północnych kresach Rzeczypospolitej, zaprasza do siebie tylu gości? Częstuje ich swoją szynką, bigosem, winem, a oni rozmawiają, spacerują i tak im czas mija, jeśli w ogóle możemy mówić, że w dworku Marcina upływa jakiś czas.

- Moi drodzy goście, zaprosiłem was tutaj, a zapraszać będę póki trwam, wielu znanych i nieznanych, by poznać prawdę. Chcę zrozumieć, chcę abyście mi uchylili choć trochę zasłony, abym mógł pewności nabyć i spokoju pewnego, że wszystko ma sens i cel. Wasze życie było takie twórcze, takie nastawione na dawanie. Ja jestem młynarzem. Z pól malowanych zbożem rozmaitem, wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem, zwożą mi ziarno, a ja je przerabiam na mąkę. Ale cóż mnie do was. Wy piszecie takie piękne książki, poematy, muzykę tworzycie, filmy, które zostaną już na zawsze. Przyjdą czasy, że na srebrnym obrazie telewizora będą o was mówić…

Juliusz tymczasem zaczął przeglądać prasę. I natrafił na wywiad z Jarosławem Markiem Rymkiewiczem, autorem książki „Juliusz Słowacki pyta o godzinę”. Przeczytał tam takie zdanie:

„Gdyby w telewizji powiedzieli, że Adam Mickiewicz napisał „Pana Tadeusza”, a Chopin koncert f - moll, to też byłoby to kłamstwo.”

Zejdę – pomyślał Juliusz – do salonu i powiem, że Adam nie napisał swojego poematu. Ciekawe, co on na to powie?

*

Juliusz znów wyszedł na spacer. To był jego zwyczaj. Kiedyś, będąc w Szwajcarii, wyszedł z balu. Był znużony zaduchem salonów, blaskiem lamp… i poszedł nad brzeg jeziora.

„Marzyłem patrząc na czerwieniejące się niebo” – napisał potem do pani Salomei Becu – matki swojej. I teraz też wyszedł pospacerować, pomyśleć i przemyśleć życie swoje.

Nie rozumieją, nie czytają, nie udało się przerobić w aniołów. Gdzie tkwił błąd? Nie dorośli do tych strof czy co?

*

To jest za duży trud, kłopot, za duże ofiary trzeba ponieść, a cel niepewny, i nie dla każdego przeznaczony. Dlatego też z Egiptu postanowiliśmy nie wychodzić. My należymy do pokolenia, które potrafi wyciągać wnioski z burzliwej historii. A ponadto nie jesteśmy, nie byliśmy zbyt skłonni do ryzyka. Nie było też w naszym pokoleniu nikogo, za którym można by pójść ryzykując wszystko, położyć na szalę dorobek naszego życia, jakikolwiek by nie był. Trudno iść w nieznane z jednodniowym idolem, a takich w naszym pokoleniu nie brakowało. Krzykliwi, wykreowani przez wszechmocne media, nie dawali gwarancji, że warto im zaufać. Byliśmy zresztą zbyt sceptyczni wobec słowa, nie darzyliśmy go wielkim szacunkiem. Zalewało nas zewsząd morze słów, i nie dało się z tej kakofonii dźwięków wyłowić tego prawdziwego, zresztą wymagałoby to zbyt dużego wysiłku. A przecież w końcu wszędzie da się jakoś żyć. Można przecież dogadać się z każdym. Wymyślono przecież kompromis.

Czasy się zmieniają, wymagają od nas dużej elastyczności. Mamy takich elokwentnych adwokatów, którzy każdą rzecz, każdy werset zinterpretują jak należy. Wszystko jest przecież względne. Można napisać wiele aneksów i poprawek, nawet do Dekalogu. Trzeba by, aby wyjść, uwolnić się od pęt, a przecież nasze ręce i dusze spętane światem, który nas otacza. Wymaże nas pewnie Pan ze swoich Ksiąg, bo nie chcieliśmy podjąć trudu wędrówki, trudu przemiany, trudu zawierzenia. Stworzyliśmy własne księgi, gdzie my jesteśmy autorami, i my decydujemy, kogo w nich umieścić. Kłaniamy się własnym dziełom, budujemy pomniki, uśmiechamy się z kolorowych bilboardów. Triumfujemy.

Zawarliśmy układy z faraonem, i jest nam dobrze. On jest nam potrzebny, i my jemu. Nie potrafimy już prawdziwie wierzyć, ani prawdziwie nie wierzyć. Stworzyliśmy świat, gdzie nie ma miejsca na jednoznaczne postawy. My wiemy, że nawet nasze cielce złote, tak naprawdę nie są prawdziwe, w środku są puste.

A my?

A ja?

„A chodząc za marnością

marnymi się stali.”

A może nasze dzieci wyjdą z ziemi egipskiej, i skleją to, co myśmy rozbili.

*

„Chodził patrzał, trząsł sobą i błotem i światem,

Sam z gliny, więc posągów wnet się nazwał bratem.”

No tak, rzeczywiście ulepieni jesteśmy z gliny, ale często o tym zapominamy. Zawsze zapominamy. Juliusz przeczytał swój wiersz o snycerzu, co to zatrudniony był lepieniem, i zaczął komentować sztukę, która tworzy się gdzieś tam w przyszłości, a dotyczy XX wieku. Jaki będzie ten przyszły wiek? Oni tutaj, w dworku Marcina są szczęśliwi, oni już zagrali swoje role, zadanie wykonali. Bo najważniejszy był sam wysiłek, trud. On sam w sobie był i jest nagrodą.

- A ty, Panie Juliuszu, piszesz „kto drugi tak bez świata oklasków się zgodzi iść…”

Po co ci oklaski? – spytał Marcin – Po co ci sława?

Juliusz zapalił cygaro, i rzekł te nieśmiertelne słowa:

„Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna…

Aż was zjadacze chleba w aniołów przerobi.”

Dziennikarz z Wesela - który przeprowadził wiele wywiadów, ale zgubił się gdzieś, i trochę zapomnieliśmy o nim, a przecież jest tutaj, chłonie wszystko – zaczął opowiadać, jak to w czasie wojny rozpętanej przez niedoszłego studenta Akademii Sztuk Pięknych, w krakowskich mieszkaniach recytowano rapsody „Króla-Ducha”. A jeden z recytatorów miał na imię Karol.

- Skąd Pan, Panie Słowacki wiedział, że ten Karol odmieni i odnowi oblicze tej ziemi? Przecież Pan 130 lat wcześniej przewidział, że słowiański papież przyjdzie. Ależ siłę mają pańskie strofy i rapsody. Skąd Pan to ma?

- Pan dziennikarz i nie wie?

*

To w zasadzie jest książka o Juliuszu Słowackim. Już kolejny rozdział. A Adam ciągle w tle, mimo iż Adam zajął na zawsze pierwsze miejsce. Zresztą słusznie. Rozerwać tę zasłonę, i poznać tajemnicę Adama, Juliusza, Fryderyka, nie jest chyba możliwe. Niech to zostanie tajemnicą. W Księdze Mądrości są takie słowa:

„Wcześnie osiągnąwszy doskonałość, przeżył czasów wiele

Dusza jego podobała się Bogu,

Dlatego pospiesznie wyszedł spośród nieprawości.”

40 lat tylko Juliusz, 40 lat tylko Fryderyk, 40 lat tylko Zbyszek w ciemnych okularach. Zbyszek? Jaki Zbyszek? Maciek. Taka rola trafia się raz na 100 lat. Tylu aktorów było i co? Tylko halabarda. A Zbyszek dostał prezent. Zapalił lampki ze spirytusem dla kolegów.

*

Dla Juliusza liczył się tylko duch. I kiedy jego ciało odpoczywało w paryskiej ziemi już 46 rok, to wtedy bracia Lumiere wynaleźli i zaprezentowali maszynę do zatrzymywania czasu. Jaka szkoda, że ktoś 60-70 lat wcześniej nie wpadł na ten pomysł, nie ustawił kinematografu gdzieś na paryskiej ulicy, i nie sfilmował ówczesnych Paryżan, a wśród nich Juliusza. Juliusz elegancki, z laseczką, w żółtych rękawiczkach idzie do teatru, wolno, bo wiadomo, męczy się przez te suchoty, a kamera ówczesna zapisuje na zawsze, utrwala dla wszystkich postać „sternika duchami napełnionej łodzi”. A potem ta taśma stałaby się relikwią narodową. Może też umieszczono by ją na Wawelu, albo wykuto by dla niej w Tatrach specjalną grotę. Kto wie?

*

W bibliotece Marcina siedział Faust, i czytał. Czytał łapczywie. Książek miał Marcin tysiące, i wciąż nowe mu dostarczano, więc zajęcie miał Faust na wieki całe. Mimo iż kiedyś uświadomił sobie, że wiedza to bolesne złudzenie, jednakże ciągle miał nadzieję, że pozna Prawdę, że uchwyci tą nitkę, i ona doprowadzi go do celu. Że zerwie zasłonę, a tam ukaże się Prawda i sens w czystej postaci. I były takie dzieła, które mogły go naprowadzić na właściwy trop, jednakże coś mu przeszkadzało w sięgnięciu do tych dzieł. Coś albo Ktoś. Mefistofil przybierał różne postaci, wcielał się w różne sytuacje, gdy tylko Faust spoglądał na stojące na wysokiej półce dzieła św. Jana od Krzyża. A to gasło światło, a to opanowywało go znużenie, a to Marcin prosił wszystkich na posiłek. Zapachy wędzonej szynki, prawdziwego chleba, nie pozwalały na myślenie o czymś innym. Trzeba było wszystko rzucić i zacząć jeść.

*

- Może mu podpowiemy gdzie ma iść, kogo zapytać o ten wiek dwudziesty? – powiedział Marcin do zgromadzonych w jego dworku gości – Podpowiemy, a właściwie może byśmy ostrzegli wszystkich. Panowie, co wy na to?

- Ja napisałem „Biesy” – odrzekł Dostojewski – Tam wszystko jest. Niech się w nie wczytają, i zrozumieją wszystko. To jest zapowiedź.

- Ten pożar na razie jest w głowach paru ludzi. Jest jeszcze nadzieja, że się nie rozprzestrzeni. My tutaj sporządzimy listę miejsc, gdzie rodzi się to, co zatryumfuje w wieku dwudziestym, a nawet później.

Poślij tam Jaśka, niech patrzy, niech zobaczy jak rodzi się zło, ale i dobro.

Te słowa wyrzekł ksiądz Robak.

- Ksiądz u nas, jak to miło – rzekł Marcin.

- Marcinie, postać stworzona ręką mistrza żyje wiecznie.

Pamiętasz, co pisał Goethe w swym „Fauście”:

„Znowuście przy mnie, wy chwiejne postacie

Których mi onyż śnił się zarys mdły

Zaliż wam każę żywym kształtem stać się?”

Tak. Goethe stworzył „Fausta”, tam również są odpowiedzi na nasze pytania o dwudziesty wiek.

Ksiądz Robak poczęstował gości tabaką, i posłał listę, by każdy wpisał miejsce, które odwiedzi Jasiek.

- Ja – rzekł Robak – już się nachodziłem. Wiecznym emisariuszem zrobił mnie mistrz Adam. Odpocznę trochę, niech młodsi teraz przejmą mą służbę. Jasiek udzielał się w książkach, które nazwano „Chata, którą wieki roztrącą”, i „Wnet zapragną skrzydeł”.

- Te tytuły autor wyciągnął z moich rapsodów – rzekł Juliusz – Czy ktoś mnie pytał o zgodę? A zresztą… ważne, że czytają…

*

„Nie ma Go tu – powiedział Anioł Magdalenie…”

Ten fragment wiersza, dotyczący tego niesamowitego poranka, przeczytał Juliusz postaci, która raz była Wolandem, raz Mefistem, raz Cziczikowem. Bo właśnie podjechał pojazd, którym podróżował Cziczikow. Była to duża bryczka na resorach, a jej właściciel wypoczywał w salonie Marcina. Cziczikow miał niesamowity dar dostosowania się do otoczenia. Sprawiał wrażenie, jakby zawsze tutaj przebywał, jakby zawsze skupował dusze na litewskich i polskich wsiach.

- Panie Marcinie, czy ma Pan jakieś martwe dusze, chętnie kupię, dobrze płacę. Widzi Pan, papierowe rubelki mam, dużo rubelków.

- Martwe dusze? – tutaj nie ma martwych dusz. Tu są ludzie, którzy trwają zawsze, tu są ludzie, którzy stworzyli dzieła, które zapewniły im nieśmiertelność. Na przykład pan Gogol. Mikołaj Gogol.

*

Cziczikow – diabeł,skupuje dusze rosyjskie, ale to jest mała skala. Wiek XX pokaże dopiero skalę działania Złego. Juliusz Słowacki spędził w Szwajcarii kilka lat swego życia, kilka lat swego życia spędził tam człowiek o mongolskich rysach, który zasiał zło w rosyjskich duszach na wielką skalę. Niewyobrażalną.

*

Ten człowiek o mongolskich rysach wypełnił dokładnie plan Diabła, zasiał zło, kłamstwo i zbrodnie, w nagrodę Diabeł zrobił go bogiem. Ale Diabeł nie byłby sobą, gdyby nie kłamał i oszukiwał. Oszukał diabeł człowieka o mongolskich rysach, gdyż zamknął go w szklanej trumnie, i kazał udawać boga, albo faraona.

*

A w dworku Marcina zgromadzeni Rosjanie zacni, to jest: Anna Achmatowa, Mikołaj Gogol, Fiodor Dostojewski, Sergiusz Jesienin. Zastanawiają się, czyby Borysa Sawinkowa, terrorystę wszechczasów, nie posłać do Szwajcarii z zadaniem, aby unieszkodliwić tego człowieka, zatrzymać jakoś, może pociąg wykoleić, który zmierza do Petersburga. Widzą jednak, że nie można nic zrobić, widzą, że biesy z całej Rosji czekają na wodza, czekają na znak, i doczekają się. Historia musi się dopełnić.

*

Słuchajcie kochani goście moi , otrzymałem przed chwilą pocztą ,nie wspomnę już jaką pierwszy akt sztuki teatralnej .

Marcin ,mówiąc te słowa rozglądał się po salonie szukając oczami Juliusza.

Zależało mu na tym by właśnie Juliusz wysłuchał tego tekstu, gdyż to on uparł się by przerobić zjadaczy chleba w aniołów, a sztuka dotyczyła zbliżającego się wieku dwudziestego .

Juliusza nie było .

No to posłuchajcie a potem powiedzcie, co o tym myślicie, wy ludzie wieku dziewiętnastego, kochani goście moi.

Prolog

(pracownia malarsko-rzeźbiarska. Przy wielkim płótnie Maxymilian. Maluje z wielką pasją i szyderstwem)

Maxymilian:

Namaluje wam obraz, pokaże wam co was czeka, w tym przez was z tęsknotą oczekiwanym dwudziestym wieku. Ale to wy sami stworzyliście ten wasz świat, ja go tylko maluje.

O macie tutaj druty kolczaste, numery zamiast nazwisk, macie swoje symbole, którym cześć boską będziecie oddawać, macie sierp i młot, macie swastykę,macie grzyb atomowy.

Muszę się śpieszyć, bo już zbliża się wasze stulecie wiedzy, nauki. Po Księżycu będziecie chodzić namaluje wam Księżyc, stworzycie raj na ziemi.Ależ wy pomysłowi, będziecie bogami.

A potem wiecie, co… wszystko wyleje się z tego obrazu i nikt, nikt tego nie zatrzyma. Nikt.

(diabelski chichot)

Akt 1

Scena 1

(mieszkanie inżyniera Romana. Wchodzi jego przyjaciel Gustaw – zegarmistrz. Jest rok 1900, wiosna. Roman właśnie czyta. W całym mieszkaniu porozrzucane książki)

„Królu wiek dziewiętnasty uderzył… wiek co przyjdzie, ucieszy szatany…”

Gustaw:

Co to czytasz dzisiaj?

Roman:

Kordiana… szukam odpowiedzi na pytanie, jaki będzie ten wiek ,co zaczął się niedawno Dziewiętnasty się skończył, myślę, że dwudziesty będzie wiekiem triumfu dobra, prawdy, sprawiedliwości, a przede wszystkim nauki. To będzie wyjątkowy wiek. Popatrz, cała Europa poprzecinana drogami żelaznymi, po niebie majestatycznie suną sterowce, rozmawiamy przez druty telegraficzne, zatrzymujemy czas.Wiesz chyba każdy chce wiedzieć, jaka będzie przyszłość.

Gustaw:

Zaraz,zaraz,jak to „zatrzymujemy czas”?

Roman:

Czytałem, że w Paryżu pokazuję ruchome obrazy, a to przecież zatrzymanie czasu. Można teraz rzec jak Faust: „chwilo jesteś piękna trwaj wiecznie”.

Gustaw:

Twoje mieszkanie Adamie, przypomina pracownię Fausta. Te wszędzie walające się księgi, i ty opętany chęcią poznania wszystkiego.

Roman:

Myślę, że to będzie wyjątkowy wiek. Dziewiętnasty, który odszedł przygotował piękny, żyzny grunt i zasiał przede wszystkim to, co w dwudziestym będziemy zbierać.

Gustaw:

(bierze do ręki Pismo Święte i zaczyna czytać):

„… Lecz gdy ludzie spali, przyszedł jego nieprzyjaciel i nasiał chwastu między pszenicę i odszedł…”

Roman:

Co mówisz?

Gustaw:

Tu miałeś otworzone Pismo, i tak przypadkowo czytam o chwaście.

Scena 2

(mieszkanie Romana)

Roman:

Witam Gustawie, ty jak zwykle punktualny. Można by zegarki regulować. Kiedyś z punktualności słynął Kant.

Gustaw:

Od regulowania zegarków to ja jestem, od naprawiania też a ty dzisiaj taki jakiś przygnębiony.

Roman:

No wiesz, to już 5 lat mija jak jej nie ma, mojej Marii. Byłem rano na grobie, wspomnienia wracają, dawne piękne dni, piękne chwile.Ale trudno. Co, kawka jak zwykle ze śmietanką?

Gustaw:

Pora się otrząsnąć, Maria by pewnie chciała, byś inaczej żył.

Roman:

Nie potrafię inaczej.

Gustaw:

Rób projekty tych swoich mostów, i kawkę też podaj

(siadają do partii szachów)

Gustaw:

Słuchaj, ty w takim dużym domu sam, może byś wynajął, chociaż strych. Masz fragment przeszklonego dachu, może jakąś pracownię malarską byś urządził.

Roman:

Nie chcę obcych w moim domu. Zresztą wiadomo to, na kogo się trafi?

Gustaw:

Mówił mi Stasiu, że młody malarz szuka pracowni. Młody i zdolny, może byś pomyślał o tym. Zawsze to jakieś urozmaicenie w twoim nudnym, jednostajnym życiu.

Roman:

Nie, nie. Nie mówmy o tym.

Gustaw:

Ja jednak skontaktuję cię. Zawsze też jakiś grosz wpadnie.

Roman:

Na życie mi starcza. Zresztą taki młody artysta nie opływa w dostatek.

Gustaw:

Podobno jest wzięty, i do tego ciekawy zdolny człowiek.

Roman:

Dobrze, już dobrze. Pilnuj wieży, bo znów przegrasz i się obrazisz

Gustaw:

Nikt nie lubi przegrywać, ale tę partię masz przegraną, hetmana nie obronisz, za chwilę go stracisz….za wcześnie posłałeś go do boju.

Roman:

Irytuje mnie czasami twoja pewność.

Gustaw:

To tak nie jest,ja po prostu umiem czekać.Cierpliwością zawsze zwyciężysz.

Roman:

No, tak zaglądasz do zegarów, poznałeś naturę czasu, nie kusiło cię, aby zatrzymać czas.

Wiesz ile ja bym dał by cofnąć czas, by wróciły te chwile, kiedy żyła Maria.

Gustaw:

Czasu nie zatrzymasz ani nie cofniesz, ale przyjdzie czas, gdy zrozumiesz sens wszystkiego również tego, co cię spotkało w życiu, zrozumiesz sens jej odejścia. To jest na pewno jakiś znak. My często nie umiemy odczytywać znaków, które są nam zsyłane.

Roman:

Maria była dla mnie wszystkim. Była przede wszystkim dobra. Teraz to doceniam, jej dobroć.

Gustaw:

Dobro wróciło do Dobra.

Roman:

Ty jesteś jakiś mistyk. Ja wierzę w naukę, w postęp. Widzisz, lekarze nie mieli sposobu, lekarstwa, by wyleczyć Marię, ale kiedyś przecież znajdą sposób.

Gustaw:

No dobrze, a jak postępują rozmowy z malarzem?

Roman:

Urządzi tutaj na strychu pracownię. Zgodziłem się.

Gustaw:

No to dobrze. Odmieni się twoje życie. Będziesz spędzał czas nie tylko czytając i grając w szachy.

Roman:

No tak, ale skończy się spokój. On, z tego, co wiem, ma tłum kolegów i znajomych.

Gustaw:

Nie chciałeś wyjść do świata, to świat przyjdzie do ciebie… a teraz przyjdzie na ciebie zagłada, szach mat!

Roman: (poirytowany przegraną)

Kiedyś Gustawie, ludzie wymyślą maszyny, które rozgromią takich pewniaków jak ty.

Gustaw:

O tak, na pewno. Ale ja już tego nie doczekam. Tymczasem będę cię pokonywał.

Roman:

Ciągle przegrywam. W życiu też. Czy to znak jakiś?

Scena 3

(w pracowni Adama na strychu. W pracowni koledzy Adama Wiktor, Paweł, Marek)

Adam:

No to jak widzicie pracownia urządzona. Sztalugi, farby, płótna. Nasz pan Roman niczego nie będzie podejrzewał.

Wiktor:

Ale musisz Adasiu coś malować, od czasu do czasu, by nie wzbudzić podejrzeń. Masz przecież talent, jak mało, kto.

Adam:

Dobrze nie zawracaj mi teraz głowy malowaniem, zobaczcie to cudo

(wyjmuje z torby zapalni do bomby)

Paweł;

To już pojutrze, wszystko przygotowane, to będzie dobry, głośny sygnał do rozpoczęcia akcji i nowego wieku. Ten wiek będzie do nas należał.

Adam:

Generał-gubenator tutaj pod ruinami zamku zakończy swoje podłe życie.

Ten cud techniki zadziała bez zarzutu.

Marek:

A może zaczekamy jeszcze, mam pewne wątpliwości, chyba trzeba to jednak lepiej przygotować.

Adam:

Na co tu jeszcze czekać? Nie wiadomo, kiedy następnym razem będzie „wizytował” nasze miasto.

Marek:

Ale wiesz potem te represje, wywózki, konfiskaty, mogą cierpieć niewinni.

Adam:

Będzie dobrze, zobaczysz,zresztą oni przyzwyczajeni do cierpienia,.Cały wiek poprzedni cierpieli. Nic nie robili tylko powstania o potem widowiskowo cierpieli

Marek:

No nie tylko pisali też wielkie poematy, malowali Bitwę pod Grunwaldem i… czekali, czekali.

Scena 4

(mieszkanie inż. Romana, pukanie do drzwi, wchodzi Maxymilian, malarz z prologu)

Maxymilian:

Dzień dobry, jest Adam?… ja do niego. Jest w domu tzn. w pracowni?

Roman:

Pan rozumiem kolega pana Adasia. Nie ma go,rano wziął swoje sztalugi i pędzle i poszedł malować te swoje pejzaże, pewnie jest nad rzeką albo w innym malowniczym, że się tak wyrażę, miejscu.

A tu w mieście i okolicach nie brak takich miejsc. A pan z daleka pewnie. Proszę wejść. Jak to mówią gość w dom…

Maxymilian:

Dziękuję panu, chwilę posiedzę, wypocznę.

O, u pana widzę książek mnóstwo jak nie przymierzając w pracowni Fausta

Szuka pan pewnie prawdy…

Roman:

Czytam sobie, szukam, szukam odpowiedzi,…dlaczego? Dlaczego na przykład? moja żona musiała odejść na zawsze ,taka młoda, dobra. Nie mogę się z tym pogodzić, mimo że czas upływa, już powiem panu pięć lat, jak jej nie ma

Maxymilian:

O, to mi niezmiernie przykro

Roman:

Zabrano mi radość życia

Maxymilian:

Tak On jest okrutny i taki wymagający i nie tłumaczy się ze swoich niezrozumiałych decyzji.

Roman;

Przepraszam, ale kogo pan ma na myśli?

Maxymilian:

Twórcę tego wszystkiego, tego losu waszego…naszego.

Ja bym to wszystko inaczej urządził.

Roman:

A, przepraszam, można wiedzieć, czym szanowny pan się zajmuje?

Maxymilian:

Doradzam, jestem jakby to powiedzieć doradcą, zjawiam się tam gdzie tworzy się coś nowego ciekawego. Adaś słyszałem też coś tworzy, może mu podsunę jakieś pomysły.

Roman:

To znaczy pan jest artystą.

Maxymilian:

W pewnym sensie. Dodaje do powstających dzieł mocne barwy.

Roman:

Trochę pan zagadkowy.

Maxymilian:

Nie czytał pan o mnie. W tych książkach, których ma pan tutaj tyle piszą o mnie.

Roman:

Nie może być, czyżby?

Maxymilian

O, i to wiele razy. Ale na mnie czas. Dziękuje za miłą rozmowę.

Roman:

Niech pan przyjdzie jeszcze, wieczorem pan Adaś wraca.

Maxymilian:

Przyjdę na pewno. Do zobaczenia

Scena V

(mieszkanie Romana)

Roman:

Ty wiesz Gustawie, że już mija już wiek, jak przysyłają nam z Moskwy samych łajdaków stek?

Gustaw:

Siedzisz w tych księgach, i już wierszem gadasz. Ale właściwie masz rację, to już wiek, a nawet więcej. Ale to się skończy.

Roman:

Tak myślisz? Niedaleko, jak wiesz, jest szkoła, i ja, idąc rano na spacer słyszę jak dzieci nasze śpiewają hymn rosyjski, a potem uczą się historii wielkiego Imperium.

Gustaw:

Ważne, że się uczą.

Roman:

Ale naszej historii nie znają. W naszym mieście ruiny zamku, który pamięta świetność tego miasta, i tego narodu, a dzieci śpiewają obcy hymn… To pokolenie stracone.

Gustaw:

Nigdy nic nie wiadomo. Nie wiesz przecież, o czym mówią w swoich domach, co czytają.

Roman:

Trudno o dobrą polską książkę.

Gustaw:

A jak twój gość?

Roman:

Ciągle wychodzi rano z tymi swoimi sztalugami, koledzy go odwiedzają, gadają do późna w nocy. Wiadomo, długie nocne rodaków rozmowy.

Gustaw:

A ty z nimi też…?

Roman:

Nie, raczej mnie nie zapraszają. Są młodzi, to inny, obcy dla mnie świat.

Gustaw:

Ale zadowolony jesteś z lokatora?

Roman:

Tak, sympatyczny młody człowiek, ale jakby owładnięty jakąś ideą…

Gustaw:

Tworzenia…

Roman:

Myślę, że tak, tworzenia. A wiesz wczoraj miałem ciekawego gościa. Miał znów przyjść wieczorem, ale nie przyszedł. Sprawiał dziwne wrażenie

Gustaw:

To może nie wpuszczaj wszystkich.

Roman:

Słuchaj to się od ciebie w końcu zaczęło. To twój pomysł bym w domu swoim zakwaterował artystę. No to mam galerię osobliwości. Ciekawe, co z tego wyniknie?

*

No właśnie. Co z tego wyniknie?

Marcin przeczytał zebranym w salonie pierwszy akt sztuki teatralnej „Obraz”, którą otrzymał pocztą elektroniczną z dalekiego miasta, z dalekiego czasu. Przyszłego.

-Autor przecież wie jak potoczy się dwudziesty wiek. My tutaj zgromadzeni też wiemy.

Nic tylko nie wie Roman, Gustaw, Adam.

*

Juliusz dostał febry. Co jakiś czas choroba dawała o sobie znać. To właściwie trwało od zawsze. Klimat Litwy nie służył Juliuszowi. On potrzebował ciepła, słońca. Najlepiej czuł się we Włoszech. Dlatego dworek Marcina, położony na północy Litwy, blisko granicy z Łotwą, nie służył mu. Zaprowadził go Marcin do pokoju na piętrze, aby tam wypoczął. Leżąc wspominał Juliusz swoją podróż do Ziemi Świętej, noc spędzoną u Grobu Chrystusa, egipskie piramidy. Tam zrozumiał, że ten grób, i te piramidy to znaki, to dwie koncepcje cywilizacji. Jedna oparta na wierze w to, że można ożywić ciało, w tym wypadku zmumifikowane ciało faraona, i on znów będzie panować. Druga to koncepcja Jezusa, lecz ta była o wiele trudniejsza do zrozumienia. Tutaj trzeba było wiary. Wczytując się w Dobrą Nowinę pełną cudów, znaków, trudno pojąć odrzucenie Jezusa. Gdzie był Jair, przełożony synagogi, któremu Jezus przywrócił córkę, leżącą na łożu śmierci, do życia? Właśnie, gdzie był Jair, kiedy Jezus szedł ulicami Jerozolimy na Golgotę? Co robił potem? Czyż większego trzeba było znaku, niż wskrzeszenie jego córki?

Tak rozmyślając usłyszał Juliusz, że w salonie pojawił się nowy gość. Atak febry już przeszedł, więc Juliusz zszedł powoli do salonu. Tam siedział już, posilając się chlebem i szynką, Antoni Gołubiew. To on wskrzesił czas, kiedy Polska przyjmowała chrzest. On wskrzesił czas, kiedy krzyż zastępował święte gaje. Nie było łatwo, ale udało się.

*

- Przyszedłem do was, idąc duży kawał drogi przez litewską puszczę, tak cudownie opisaną przez Adama Mickiewicza. Puszcza trwa niezmiennie od wieków.

- Puszcza – powiedział Marcin – to pierwszy tom pana wielkiej powieści o początkach chrześcijaństwa w Polsce. Powieści Bolesław Chrobry, bo taki pan dał tytuł.

- Tak, to powieść mego życia – rzekł Gołubiew – chciałem, by czytelnik przeniósł się w tamte czasy, kiedy szło nowe, a stare odchodziło w niepamięć.

*

- Czy ktoś za francuski? Mamy gościa z Francji, to pan Andre Frossard.

- Panie Marcinie, ja znam francuski, spędziłem we Francji połowę życia – rzekł Juliusz – Myślę, że tutaj, w pańskim dworku większość gości zna ten język.

- Posłuchajmy, co pan Frossard ma do powiedzenia.

- Znacie moją historię. Wiecie co mnie spotkało 8 czerwca 1935 roku. Ujrzałem inny świat. Zajrzałem za zasłonę.

- Dobrze, zaraz nam pan opowie, ale najpierw proszę się posilić. Może bigosu, zrobiony wedle Pana Tadeuszowego przepisu.

- To co mnie spotkało – zaczął Andre Frossard – to największe wydarzenie mojego życia. Jak już wspominałem, zajrzałem za zasłonę. Za życia, i to zmieniło moje życie, moje odczuwanie codzienności. Starałem się mówić, przekonywać, że życie tutaj, zakorzenione jest tam.

- Nas, panie Andre, przekonywać nie trzeba. My to przeczuwaliśmy, i w swej twórczości i działalności dawaliśmy temu wyraz.

Juliusz mówiąc te słowa spacerował po salonie, a potem usiadł na kanapie i głęboko się zamyślił.

- Panowie, chciałbym abyśmy odpisali autorowi książkia „Obraz”, który zmaga się z tekstem. On chce ukazać, gdzie tkwią przyczyny, że wiek XX był taki, jaki był.

Doradzimy mu – myślę, że to dobry pomysł, aby udał się do pracowni uczonych i na zebrania rewolucyjnych kółek. Tam wykuwa się XX wiek. Ten wiek odda bałwochwalczy hołd Rozumowi. Rozum, wiedza, technologia pójdą swoim torem. Na pierwszej stacji wysadzi się etykę, moralność, zasady, gdyż uzna się je jedynie za ciężar, niepotrzebny balast. Doraźny cel się będzie liczył. I tylko to.

*

Roman Brandstaetter zapalił swoją fajkę i wyszedł z salonu Marcinowego dworku na podwórze. Zastanawiał się nad głębią Dobrej Nowiny, która kiedyś zawładnęła nim. Otworzył Pismo, które z nabożną czcią czytał jego ojciec i dziad, a teraz on odczytywał po raz nie wiadomo, który wersy Dobrej Nowiny, i zawsze znajdował w nich coś nowego, coś, czego wcześniej nie dostrzegał.

Otworzył Pismo i odczytał:

„Dokonajcie tego, żeby jakieś drzewo było dobre, a wówczas i jego owoc będzie dobry; uczyńcie to drzewo złym, a wtedy i jego owoc będzie niedobry”.

I kiedy wczytywał się w ten tekst nagle zjawił się nasz znajomy. Maksymilian. Usiadł na ławeczce obok pana Romana i zaczął rozmowę.

- Ja pana znam, panie Romanie. Ta pana książka o Człowieku z Nazaretu dużo zła zrobiła w naszym środowisku. Czas mija, a ludzie o tym Człowieku nie zapominają, bo takie książki jak pana, wpływają na ich przekonania.

- To uważa pan, że czynie zło? – zapytał Roman.

- Tak, to jest złe, dla naszej koncepcji świata i życia tutaj, jest to zło.

- Domyślam się, kim pan jest, i myślę, że to dla mnie komplement. Może przejdziemy się do lasu, porozmawiamy?

- Dobrze, chętnie. Las sprzyja medytacji. Tyle tam drzew, cisza. Chodźmy.

*

Szli, więc w stronę litewskiej puszczy, którą Adam tak sugestywnie opisał. Ogromne drzewa, szemrzące strumyki i cisza przerywana tajemniczymi odgłosami, tworzyły nastrój wręcz mistyczny. Ten nastrój udzielił się obu wędrowcom, tak różnym.

Pan Roman myślami był w Jerozolimie, w tym dniu, kiedy Jezus…

„Wlókł się krok za krokiem pochyloną głową, borykał się z ciężarem patibulum, które kołysało się na Jego barku jak ramiona ogromnej wagi, a za każdym jego przechyłem – Jezus zataczał się, przystawał i znów szedł kilka kroków, wciąż mocując się z brzemieniem i chwiejną równowagą belki, i z bólem przyprawiającym Go o omdlenie”

-O, czym Pan myśli Panie Romanie- cicho zapytał Maksymilian.

-Próbuje sobie wyobrazić ten dzień w Jerozolimie, kiedy Jezus dźwigał krzyż na Golgotę.

-Tak? A czy Pan wie, że ja tam byłem wtedy, towarzyszyłem Mu od początku, od ogrodu w Getsemani. Ostrzegałem namawiałem by porzucił to wszystko, zapewniałem Go, że nie warto.

Mówię, zobacz śpią…Ty dzieje świata zmieniasz a oni śpią… Nie posłuchał. Zrobił, co miał zrobić.

-Domyślałem się, kim pan jest, panie Maksymilianie. Zastanawia mnie pana konsekwencja.

Tylko Zło może być tak konsekwentne.

Zbliżali się do uroczej polany i tutaj postanowili odpocząć.

A po prawej stronie ujrzeli krzyż. Była to zapomniana mogiła powstańcza. Kiedyś musiała rozegrać się tutaj bitwa lub w tajemnicy pochowano jakiegoś powstańca.

- O, widzi pan, panie Maksymilianie ten krzyż, zawędrował aż tutaj. Mimo iż niszczy go wiatr deszcz i czas, on trwa i trwać będzie. Trwać będzie mimo pana planów zniszczenia go. Wiem, że repertuar pomysłów by go zniszczyć ma pan nieograniczony, i potrafi pan dostosować się do czasów i miejsca. Ale przecież przegrywa pan. W chwili, kiedy jest pan na szczycie, kiedy wydaje się, że pan triumfuje, kiedy wydaje się panu, że osiągnął pan zamierzony cel, wtedy kończy się noc i zaczyna ranek.

Jest to ranek zmartwychwstania.

-Tak, ma pan, panie Romanie racje, zawsze ktoś psuje moje dzieło. Zawsze ktoś wprowadza dysonans do mojej misternie skomponowanej symfonii.

Zawsze ktoś do obrazu, który naszkicuje a potem maluje wprowadza jakieś postacie, które wszystko psują. Na przykład taki Maksymilian.

-Maksymilian?

-Myślę o Maksymilianie Kolbe. Zrobił jeden krok i wszystko zepsuł.

Jeden krok.

*

Artur Grottger przywiózł swoje obrazy. To był cykl zatytułowany „Lithuania”. Zrobiły ogromne wrażenie, gdyż miały jakiś tajemniczy urok. Ta puszcza litewska pełna duchów, zjaw, powstała sama. Żadna ręka ludzka nie ingerowała, kiedy była tutaj pusta ziemia. Najpierw padło jedno ziarenko przyniesione przez wiatr, i po latach wyrosło drzewo, a potem rozrastał się ten lasek, który lasem się stał i puszczą potem. Zwierzęta znalazły tutaj swój dom, a małe strumyki płynęły wśród zwalonych drzew. I tak to trwało wieki. I zamieszkał tutaj duch. Duch puszczy. I tego ducha ujrzał Artur Grottger i namalował go.

*

A Marcin list z Niderlandów otrzymał.Syn pewnego młynarza zapragnął przybyć do Marcinowego dworku i zaprezentować swoje prace.Zabrał się, więc Marcin do przygotowania

Miejsca dla nowego przybysza, a w tym czasie wrócił ze spaceru po puszczy pan Roman. Wrócił sam , bo Maksymilian , pożegnał się i pognał gdzieś by realizować swoje idee, wróżnych miejscach Europy. Przygotować grunt pod przyjście wieku XX, wieku w którym mają spełnić się marzenia XIX wiecznych marzycieli.

- No jak pan puszczę naszą znajduje- panie Romanie, urocza czyż nie?

- O, tak. I pełna tajemnic.

-No właśnie. Wie pan, że tam żyje pustelnik, bardzo ciekawy człowiek. Zanoszę mu, co jakiś czas chleba parę bochenków, pogawędzimy trochę… a z nim jest, o czym. Musi pan się z nim spotkać koniecznie.

- Dobrze. Chętnie z nim porozmawiam, jeśli ma się rozumieć zechce się ze mną spotkać.

- Jutro panie Romanie pokażę panu drogę do niego, ale wybaczy pan z panem nie pójdę gdyż nowego goście w moich progach witać będę.

-Tak? A któż to taki?

-Rembrandt, syn młynarza.

- Napisałem panie Marcinie o nim sztukę teatralną. Syn marnotrawny. To wielki malarz, malarz światła.

*

Nie ma tego dworku, gdzie Marcin przyjmuje gości. Tak, teraz, kiedy mamy pierwsze lata XXI wieku ten dworek już nie istnieje. Rozsypał się, rozpadł i czas zatarł ślady. A potem padło nasiono jedno, potem drugie, i wyrosły brzozy, i teraz jest tam brzozowy zagajnik. Ale dla nas dworek istnieje, bo właśnie Juliusz zaczął czytać zgromadzonym gościom piękne strofy, zwane przez wydawców „poetyckimi fragmentami”.

„Na to jedna odpowiedź: Wielki, kto posłucha,

Że wszystko jest przez ducha stworzone dla ducha.

A jeśli tak – to oto świata przeszłość cała

W nas zamarła i z nami razem zmartwychwstała;

A gdy chcesz – to w pamięci cała zmartwychwstanie.

Lecz jakże mi uwierzysz?”

- Ja ci wierzę – te słowa wypowiedział Jasiek. Gdzieś się zagubił i nagle się odnalazł. Marcin na prośbę autora książki wysyłał go z zaproszeniami w różne miejsca czasu i przestrzeni. Ale potem Jasiek usamodzielnił się. Nabrał pewności, zaczął żyć swoim życiem. Bo tak już jest, że postać raz stworzona już trwa. Więc Jasiek stał się Jaśkiem Wędrowniczkiem, i zaczęła mu ta rola odpowiadać. Sam sobie wybierał miejsca, które trzeba odwiedzić, i coraz rzadziej zjawiał się w naszym dworku. Ale teraz wrócił.

- Daj Marcinie jeść. Bigosu daj, twojego chleba o legendarnym smaku i szynki, a potem wina, rocznik 1809, a ja jak podjem sobie, to opowiem wam jak spełnia się Juliuszowe proroctwo o tych zjadaczach chleba i aniołach. A pan Juliusz niech dalej czyta swoje wiersze, bo one rzeczywiście – teraz to wiem – mają moc.

Mają moc przerobienia zjadaczy chleba w aniołów. Ale ja będę jadł teraz pyszny chleb z Marcinowego pieca. I dla tego chleba na razie rezygnuję z bycia aniołem, bo dla tego chleba warto być zjadaczem.

Już można Jaśku? No to czytam.

Czytaj Juliuszu:

„Na to mam odpowiedź – lecz ta jest otchłanią

Wiedzy – i wy czekacie, i świat czeka na nią,

I patrzy w górę – Boga chcąc widzieć za mgłami;

Lecz on nie jest za zorzą i za księżycami.”

- Panie Romanie – Marcin szeptem zagadnął Brandstaettera – jutro, jak pan pójdzie do pustelnika, zabierze mu pan kilka bochenków chleba.

- Dobrze, zabiorę.

*

Jasiek miał ogromny apetyt. Jadł ze smakiem, delektował się chlebem, szynką, bigosem i winem.

- No dobrze Marcinie, co u ciebie? Widzę, że gości masz jak zwykle mnóstwo. Przyjeżdżają, gościsz ich, gadają, gadają, i co dalej? Co z tego wynika, masz z tego jakieś korzyści? Tylu sławnych w jednym miejscu, można by to jakoś sprzedać.

- Oj Jaśku, coś ty taki przemądrzały. Autor cię stworzył, funkcję ci dał ,byś z zaproszeniami po świecie jeździł, by zjawiali się tutaj różni na swój sposób ciekawi ludzie, aby dialog trwał, by czytali ich książki, i rozmawiali z nimi, bo oni mają coś do powiedzenia, i czas nie ma tutaj nic do rzeczy. Ale ty za szybko odciąłeś się, i chcesz żyć swoim życiem.

-, Bo to Marcinie tak jest, autor zapomina o mnie. Daje mi pożyć chwilę, a potem czas mija, a mnie nie dostrzega. Nie można tak.

- Jaśku bądź trochę skromniejszy. Popatrz na pana Juliusza. On modlił się o sławę, ale po śmierci. Za życia godził się być pogardzanym. Pamiętasz, co napisał?

Kto drugi tak bez świta oklasków się godzi „

Iść…”

I to, popatrz taki Juliusz Słowacki, a ty, co? Chcesz dyktować autorowi, co ma robić? Autor wie lepiej.

- No nie wiem czy wie lepiej. Ale dobrze, niech będzie, że masz rację. Jakich to nowych gości masz?

- Rembrandt ma przybyć. A z nowych? Jest ich tylu, że już mi się wszystko miesza, ale mam pomysł, co do jednego człowieka.

- No, mów.

- Musi tu przybyć, i ty go sprowadzisz, tylko musisz uważać, bo Ochrana węszy.

-, O kim mówisz?

- O Stanisławie. No wiesz, ten powstaniec.

- Ach, przypominam sobie, to ten uratowany przez pustelnika.

- Tak, ten. Zjesz, odpoczniesz i w drogę. Weźmiesz siwka, będzie szybciej.

- Coś taki Marcinie niecierpliwy?

- Chcę, aby jego historii wysłuchał pan Roman.

*

Maksymilian nie próżnował. Pojechał do małego miasteczka położonego w północnej części Niemiec. Miał tam odwiedzić Johanna Mansteina i jego rodzinę. Johanna poznał w Dreźnie, na zjeździe kupców i sklepikarzy, bo Johann miał sklep żelazny, i dbał aby był zaopatrzony w najnowsze osiągnięcia techniki XIX wiecznej. Maksymilian chętnie przyjął zaproszenie. Chciał poznać rodzinę Johanna, jego żonę i trójkę dzieci: Karla, Friedricha i Ewę. Żona Anna zajmowała się domem. Maksymilian był zachwycony domem i rodziną. Podziwiał porządek, punktualność, czystość panującą w domu. W kuchni obok kredensu wisiał rozkład dnia, i ten rozkład był przestrzegany z ogromną precyzją. Nic i nikt nie był w stanie zmienić ani joty w ściśle ustalonym porządku dnia. Zachwycił Maksymiliana zadbany ogród przed domem. Wypielęgnowana trawa, żywopłoty idealnie przycięte. To było wzorowe, to było idealne. I co ciekawe, sąsiedzi Johanna prowadzili identyczne życie. W ich domach, jak zapewniał Johann, również wisiał rozkład dnia, i wszystko odbywało się zgodnie z precyzyjnie ustalonym planem.

- To pan, panie Maksymilianie, w interesach podróżuje po całej Europie, czyż tak?

- Tak, panie Joannie. Podróżuję, patrzę, zbieram doświadczenia. Europa się zmienia. Technika, oświata robią postęp niewyobrażalny. Racjonalizm tryumfuje.

- To dobrze.

- A wie pan, panie Johann, że podoba mi się w tym miasteczku. Tu jest schludnie, czysto, wszystko jest obliczone, ponumerowane, takie przewidywalne. Europa powinna brać z was przykład. A są w niej miejsca dzikie, pełne zabobonu, jakiegoś chaosu, gdzie nie przestrzega się prawa.

- O tak, panie Maksymilianie, prawo to rzecz najważniejsza. Weźmy u nas. Burmistrz nakazał, a myśmy, rada miasta, go poparli, by żadnych włóczęgów do miasta nie wpuszczać, żadnych żebraków, żadnych obcych, chyba, że kupców albo ludzi interesu.

- Tak, tak, podoba mi się to miasto.

Słuchaj Marcinie-pan Roman zapalił kolejną fajkę- jutro,jak mówisz przybędzie Rembrandt i ja chciałbym z nim porozmawiać o jego obrazie „Syn marnotrawny”.

Taka okazja może się już nie powtórzyć. Autor książki, „Ale zasłony więcej nie odchyli” może porzucić ten wątek, ciągnąć inny, to w jego stylu, więc przełóżmy to spotkanie moje z pustelnikiem na później. Dobrze?

- Dobrze, wola szanownego gościa to dla mnie rozkaz. Przy okazji odwołam też podróż Jaśka do pewnego człowieka, który wiele zawdzięcza pustelnikowi.

Marcin poszedł do stajni. Jasiek był już prawie gotowy do drogi Koń osiodłany,niecierpliwił się.

- Jaśku, nie pojedziesz teraz do powstańca, zmiana planów …może innym razem.

-To Marcinie odwiedzę pustelnika.Nigdy u niego nie byłem.Znam jego historię tylko z twoich opowiadań, a nie ma to jak spotkać się z kimś sam na sam..

To zajmij się koniem a ja pójdę pieszo.

*

Wieniedikt Jerofiejew otrzymał zaproszenie w pociągu. Wsiadł w Moskwie i zmierzał do Pietuszek. Wypity rano alkohol wprowadził go w przyjemny nastrój. Szklanka żubrówki, potem szklanka kolendrówki a dopełnił to dwoma kuflami żygułowskiego piwa.. Było dobrze , jechał pociągiem i starał się nie myśleć o tej rzeczywistości absurdalnej ,która wszystkich omotała i trzymała mocno .Tylko alkohol był izolatorem od świat ,który zaprojektował …kto?

Z zamyślenia wyrwał go ostry głos konduktora.

-Masz Wienia …koperta dla ciebie…ktoś przed odjazdem mi podał, …że cię niby znam.

A któż cię nie zna?

W kopercie było zaproszenie od Marcina.

- Kto to ten Marcin? Gdzie ten dworek, jak ja tam trafię?

Przyjeżdżaj jak możesz najszybciej. Czeka na ciebie pełna piwnica, a tam setki butelek z winem o rocznikach… że już to samo przyprawia o zawrót głowy. Przyjeżdżaj i mów, opowiadaj, opowiadaj o twoim życiu, o tym jak zrozumiałeś w jednym błysku, o co chodzi. Jak ogarnęła cię rozpacz, i postanowiłeś stworzyć własny świat. Prawdziwy. Bo ten świat, w którym przyszło ci żyć, był diabelską fikcją. Ale jednocześnie prawdziwy, bo naprawdę kłamstwo nazywało się „Prawda”. Wszystko zostało splugawione, nie było ani małego kawałeczka sacrum. Nie było nic świętego. No, Wienieczka przyjeżdżaj. Wysiądź z tego pociągu, wróć do Moskwy, i jedź do Pitra. W Pitrze przesiądź się na Wilno, i wysiądź w Radziwiliszkach. Tam już jest dworzec kolejowy. Marcin będzie czekał, a może Jasiek albo któryś z gości Marcina. Kogo byś sobie życzył za towarzysza podróży z dworca do dworku? Z każdym potrafisz nawiązać dialog. Może będzie czekał na ciebie Rodion Raskolnikow, może Anna Achmatowa, może Chlestakow lub Cziczikow. Ale nie, ty masz dość tego wszystkiego. Kto inny wyjdzie po ciebie na dworzec. Przyjedź, a zobaczysz kto.

*

„Przez stolicę przechodzę

Miasto ukrzyżowane”

Przypomnę mu te słowa, przeczytam mu moje wiersze jak przyjedzie.

Anna Achmatowa patrząc z ogródka na Marcinowy dworek, na otoczenie pełne ciszy, radości i miłości, przypomniała sobie Moskwę, miasto ukrzyżowane, pełne strachu, kłamstwa, podłości, nad którym unosił się zły duch tyrana jakiego nie znały dzieje.

-Anno pozwól na chwilę ,pokażę ci pewną ikonę. Marcin zaprowadził Annę do pokoju na pierwszym piętrze. Tam na ścianie wisiała ikona przedstawiająca błogosławioną Matronę.

-Czy znasz jej losy Anno?

Urodziła się Matriona w bardzo biednej rodzinie Niklowych, we wsi Kolo Tuły. Urodziła się niewidoma pozbawiona gałek ocznych, ze zrośniętymi powiekami. Matriona nie rosła, Gdy miała 17 lat przestała chodzić. Przez resztę życia leżała z podkurczonymi nogami, podpierając się łokciem.

Przez kilkadziesiąt lat przychodziło do niej wielu ludzi-po radę ,po nadzieję ,po wiarę po uleczenie. Jej życie to wielkie świadectwo wiary W tych miejscach gdzie ona mieszkała, a mieszkała w wielu miejscach ,gdyż wiele osób brało ją do siebie, robiło się jaśniej. Tam była prawda.

O, popatrz na nią , popatrz na tę twarz, na zamknięte oczy , które wszystko widzą.

*

Podroż Jaśka do chatki pustelnika trwała pół dnia. Jasiek idąc odkrywał uroki puszczy.Był człowiekiem miasta, lubił miasto, lubił tą różnorodność, lubił ruch gwar, a puszcza wydawała mu się nudna, jednostajna.

Nic bardziej mylnego. Co krok idąc napotykał coś nowego. Fascynowały go ogromne drzewa, chyba tysiącletnie, jeziorka urokliwe, piękne strumyki.

Czuł Jasiek, że obserwują go setki oczu.

Ptaki go obserwują, zające, lisy może niedźwiedź.

Ale on nie szedł jak napastnik, nie chciał zabierać nikomu życia, aby głód swój zaspokoić czy przyjemność, dzisiaj szedł porozmawiać z pustelnikiem, poznać jego tajemnicę, dowiedzieć się jak to naprawdę było tamtej nocy, gdy zdarzył się cud.

*

Maksymilian przybył do Zurichu. W tym szwajcarskim mieście przebywał pewien człowiek który planował wielkie dzieło. Planował wielki przewrót. Planował rewolucję w kraju Puszkina i Dostojewskiego. Nie miał żadnych skrupułów, miał za to jeden cel, władzę absolutną.

Maksymilian obiecał mu pomóc i przyznał, że się wszystko powiedzie.

Ten człowiek nazywał się Uljanow, ale potem świat zapamięta go pod innym nazwiskiem.

W wielkim kraju zajmującym znaczną część świata nie będzie miasta, miasteczka, w którym by nie było twojego pomnika. Będą twoje ulice, fabryki, a ty sam spoczniesz jak faraon po skończonym dziele w szklanej trumnie i po śmierci będziesz nieśmiertelny. Będziesz bogiem.

Przyrzekłem ci to Włodzimierzu. Szykuj się do drogi, pojedziesz pociągiem do miasta, które na kościach ludzi zbudował Piotr i zaczniesz najciekawszy eksperyment w dziejach.

Zbudujesz królestwo gdzie ty będziesz bogiem i tobie podobni. Będziesz rzeki zawracać, będziesz przesiedlać miliony z miejsca na miejsce, popłynie rzeka krwi. Sztandar umoczysz wasz we krwi i to będzie wasz znak. Powodzenia.

Zmienić nic nie można. Ten pociąg musi dojechać do Petersburga. Musi zacząć się ten okrutny spektakl. Ci, co mają zginąć, zginą. Nic zrobić nie możemy.

To, po co oni przybywają do tego dworku? Po to żeby wino pić z Marcinowych piwnic, jeść chleb i wędzoną przez Stefana szynkę, próbować bigosu wg recepty Adama? Po co?

Nawet Maksymiliana, zło wcielone, zatrzymać nie możemy. A on gdzie może, tam zasiewa zło, a po jakimś czasie zbiera plony. Ale nie wie – a może wie – że do zła, które on wytrwale sieje, przyczepione jest dobro, i to dobro też wydaje plon. Ci, co mają zginąć, zginą. Ale my możemy ich uratować. Możemy ich uratować nawet 50, nawet 100 lat później. Powrócimy do tego, Gdy Jasiek dojdzie do chaty pustelnika. Już się zbliża. Już ujrzał krzyż, który zrobił Tomasz – pustelnik, a przed chatą ujrzał Tomasza, który przygotowywał wędki. Bo Tomasz łowił ryby, tak jak kiedyś apostołowie.

*

„Bo Ty nie jesteś Bogiem, któremu miła nieprawość

Złego nie przyjmiesz do siebie w gościnę

Nieprawi nie ostoją się przed Tobą

Nienawidzisz wszystkich złoczyńców, zsyłasz zgubę na wszystkich co mówią kłamliwie

Mężem krwawym i podstępnym brzydzi się Pan”

Codziennie Tomasz modlił się Psalmami. Jasiek czekał w milczeniu, aż Tomasz skończy V psalm.

- Dzień dobry Tomaszu, chleb od Marcina przyniosłem, dobry chleb… siedem bochenków.

- A ty kto?

- Jasiek jestem, u Marcina teraz mieszkam, załatwiam mu różne sprawy… podróżuję dużo po świecie. Chciałem cię poznać, porozmawiać.

Tomasz w milczeniu słuchał Jaśka, który chcąc przykryć zmieszanie mówił i mówił.

- Jak to się tak samemu żyje? Do świata, do ludzi nie ciągnie?

- Chodź gościu – Tomasz uśmiechnął się, i gestem ręki zaprosił Jaśka do chaty. – Posilisz się. Zjesz rybę i napijesz się moich soków. Mam sok z malin, jagód, rozcieńczony wodą, dobre to, zdrowe picie.

Weszli do chaty. A w chacie Tomasza stół, krzesło, legowisko, na ścianie krzyż, na półkach dzbany gliniane i parę książek. Ale Jaśka zaintrygował obraz. Nie spodziewał się, że ujrzy tutaj obraz.

- Piękny obraz Tomaszu. To ty go namalowałeś?

- Nie, nie, ja nie maluję. Ofiarowano mi go przed laty. Nie wiem, kto go namalował, ale wiem, kto ofiarował.

Jasiek nie mógł oderwać oczu od obrazu, miał on w sobie jakąś dziwną moc. Przedstawiał Jezusa, kroczącego po wodzie w stronę łodzi z apostołami, i Piotra, który wychodzi z łodzi, z taką pewnością, jakby wychodził na ląd.

- Tomaszu – Jasiek zdobył się na odwagę, i chciał zadać to pytanie, z którym tu przyszedł – Ty też podobno chodziłeś po jeziorze.

- Jaśku, zjedz rybę najpierw, spróbuj chleba, napij się, odpocznij.

- Dobrze, ale opowiesz mi jak to było?

- Może opowiem. A teraz jedz. Gość w dom, Bóg w dom.

*

- Nasz agent operacyjny na Litwie przysłał raport, dlatego zebrałem panów, abyśmy wspólnie zastanowili się i podjęli decyzję. – Aleksander Fistonow, naczelnik wydziału zagranicznego Ochrany w Petersburgu, rozpoczął spotkanie operacyjne. – Panowie, dziwne postaci przybywają do niejakiego Marcina Cumfta w Radziwiliszkach. Wiemy, że przybywają tam, on ich gości, nieraz całymi tygodniami, ale o czym mówią nie wiadomo. Nie ma jak dotychczas możliwości wprowadzenia tam naszego człowieka.

- Aleksandrze Pawłowiczu, a jakby tak zainstalować podsłuch? W takim dużym domu można dziesiątki pluskiew umieścić, nikt nie zauważy.

- Rodionie Michajłowiczu, spójrz na kalendarz, myśmy są Ochrana, nie mamy jeszcze takich możliwości jakie mieć będą towarzysze z KGB. To będzie gwardia, ale i tak paru ich zdradzi… taki Riezun, znany bardziej jako Suworow. Wszystko opisze w tych swoich książkach. Wolność wybrał. No, ale wracając do tematu… musimy znaleźć sposób dotarcia do Marcina Cumfta i umieszczenia tam naszego człowieka. Musimy wiedzieć, o czym oni rozmawiają. Zgłaszajcie panowie propozycje.

- A gdyby tak, Aleksandrze Pawłowiczu, umieścić na drzewach kamery, niech filmują przybywających.

- Ten znowu swoje. Rodionie, mamy połowę XIX wieku, jakie kamery, raczej rysowników trzeba by porozmieszczać na drzewach. To, że autor tej książki ma taką konwencję, że skacze po wiekach, latach, epokach, to nie znaczy, że my też mamy robić to samo. Pisze jak byk, że Aleksander Fistonow jest naczelnikiem wydziału Ochrany w Petersburgu, i tego się trzymajmy. A więc panowie żadnych kamer, żadnych pluskiew, tradycyjne metody. Boże, cara chranij.

*

-To ile lat tak sam tutaj żyjesz Tomaszu?

-Będzie ze dwadzieścia,ale może więcej może mniej, specjalnie nie liczę.

-Właściwie to wycofałeś się z życia, odpowiada ci to. Co spowodowało, że wybrałeś samotność?

-Na to ci nie odpowiem, teraz to zresztą nie ma znaczenia. Ważne, że żyjąc tutaj zdobyłem to, czego tam nie miałem.

A ten cud?

Cud? Cudem jest wszystko. Kiedyś to zrozumiesz.

*

Syn młynarza z Lejdy Rembrandt jednak przybył. Czekał na niego obfity poczęstunek i pisarz, który uczynił go bohaterem swojego dramatu „Syn marnotrawny”.

- Piękne okolice tutaj – zauważył holenderski gości – Nic, tylko ustawiać sztalugi i malować.

- Tak, ma pan rację, piękne okolice, ale jest w nich coś, czego namalować się nie da, czego nie da się opisać. To duch, który unosi się nad tym miejscem. Grottger próbował to uchwycić, z różnym skutkiem. Chyba udało się to Adamowi, ale porozmawiajmy o panu. O pana życiu, o pana kraju, który zmierza w jakimś złym kierunku. Niech pan powie, kiedy to się zaczęło?

- A co szanowny pan ma na myśli?

- Mam na myśli pomysł, aby eliminować nieprzydatnych ludzi, nieprzydatnych z różnego punktu widzenia.

- Myśli pan, panie Romanie, o eutanazji. Otóż, zwyciężyła koncepcja społeczeństwa sukcesu, skuteczności, wiecznej młodości i przyjemności.

- Dobrze, ale kiedy to się zaczęło, i dlaczego właśnie w pana kraju uzyskało to ramy prawne?

- Niełatwo na to odpowiedzieć, ale myślę że kiedyś to zło zniszczy samo siebie, ponieważ ciągle poszerzać będzie się krąg osób nieprzydatnych, aż przyjdzie ktoś i powie dość. Zrobi ten krok właściwy i zatrzyma pochód zła i ciemności. Tak będzie, tak być musi. Na tym pogorzelisku zaczną rosnąć piękne kwiaty.

- No właśnie panie Rembrandcie, Holandia słynie z kwiatów. Zaczną rosnąć ludzie, którzy powiedzą „nie” złu.

- Pana obrazy mają nastrój, głębię i mądrość. Dlaczego ta ewangeliczna głębia nie przemawia do pańskich rodaków?

- Myślę, że najważniejsza teraz dla nich jest wartość materialna, wynikająca z mojego nazwiska. Rembrandt to Rembrandt. Nie ważne jest to, co chciałem powiedzieć, przekazać kolorem i światłem.

- No właśnie, dla pana rodziny Pismo było wielkim drogowskazem, i pan przecież malował wielkie tematy biblijne, a tam zawarta jest mądrość i przestroga.

- Tak, myślę że przyjdzie czas, że wrócą do głębi i zmienią swoje życie, ale zło musi tryumfować przez jakiś czas.

- Inaczej się nie da?

- Nie. Inaczej nie można. Trudne to do zaakceptowania, ale tak być musi.

*

Kiedy pan Roman z Rembrandtem rozmawiali, zapominając o całym świecie, Marcin dostrzegł nowego gościa, który z uwagą przyglądał się kwiatom rosnącym na klombie przed Marcinowym dworkiem. Doszedł do niego aby się przywitać.

- Niech pan spojrzy, panie Marcinie, ile pięknych szczegółów na świecie dobry Bóg ludziom zostawił. Patrzę na te kwiaty, co za kolory, każdy płatek inny, a tu, widzi pan, pszczoła usiadła, tam dalej pracowita mrówka niesie ogromną kłodę drewna. Te drobiazgi są ważne, może najważniejsze. Jestem ksiądz Jan. Jan Twardowski.

- Mam w swojej bibliotece wiersze księdza. Zapraszam na posiłek, Janie od biedronki.

Idąc w stronę dworku z jego gospodarzem, ksiądz Jan przypomniał własny wiersz:

„nie wierzyć w śmierć popatrzeć w lustro

zobaczyć czas na własne oczy

każdy odchodzi w swoją stronę…

Ty co po obu stronach jesteś

Za blisko wszędzie za daleko”

W małym saloniku z widokiem na las, pan Roman Brandstaetter i Rembrandt van Rijn nadal prowadzili ciekawą rozmowę. Pan Roman zapytał o godzinę zaglądającego do nich Marcina.

- Panie Romanie – Marcin z uśmiechem wszedł do saloniku i usiadł na kanapie.

„Jakże ci mogę udzielić odpowiedzi

Skoro milczą wszystkie zegary świata

Skoro umarły wszystkie zegary świata…”

Marcin przytoczył wiersz pana Romana „Innocenzo da Palermo”, rad, że może się przed gościem pochwalić znajomością jego twórczości.

- Właśnie, panie Marcinie, trafił pan w sedno, niech pan mówi dalej, to będzie taki komentarz do mojej rozmowy z mistrzem Rembrandtem:

„Wówczas mnich Innocenzo zdjął krzyż z mojej szyi

i przyłożył go do mojego ucha

A ja słyszałem w czarnym drzewie krzyża

Miarowe i spokojne bicie zegara”

- Moje obrazy to w większości komentarz scen z Pisma. Pan pisał, panie Romanie, ja malowałem. Obraz przemawia bardziej do wyobraźni.

- No nie wiem, myślę że słowo bardziej. Słowo jest jak ziarno, rzucone w glebę, nieraz długo dojrzewa aż wyda plon. Jak to jest dalej Marcinie, w moim wierszu:

„Ilekroć zgubisz swój czas młodzieńcze,

Przyłóż ucho do ramion krzyża,

A on wskaże ci dokładną godzinę…”

Myślę, że XX wiek zgubił swój czas. A teraz, Marcinie, wiesz, dlaczego przyjąłem twoje zaproszenie. Tutaj jest inny czas. Pamiętasz, co pisałem w „Rachunku kamieni”?

„Bo pragnę zasiąść…

Na drugim brzegu myśli

Na drugim brzegu serca

Przy stole pojednania

Gdzie wszystko ma swój sens i ład

Gdzie nie ma żadnych sprzeczności i złudzeń

Gdzie duch nie walczy z oporem materii…

Pragnę odnaleźć nici, które łączą…

Pragnę odnaleźć kiełki wszystkich zdarzeń…”

- Zatem zostawiam panów, dyskutujcie sobie. Muszę iść, słyszę, że ktoś przyjechał. Idę go przywitać.

*

Jasiek wrócił od pustelnika. Jakaś zmiana zaszła w jego zachowaniu. Bardziej się wyciszył.

- Myślę, Marcinie, że dobrze by było bym żył taka jak on. Odpowiadałoby mi życie pełne ciszy, spokoju, refleksji.

- Co ci, Jaśku? – Marcin zaniepokoił się jego wyznaniem. – Twoja rola to podróże, autor cię wysyła z zaproszeniami do tylu miejsc, poznajesz ciekawych ludzi. Mówisz o refleksji, jakiej refleksji? Za wcześnie na refleksje. Ile ty żyjesz? Nie masz 50 lat. Młody jesteś.

Refleksje ma w głowie. Co za czasy.

*

- Jedź Jaśku na stację kolejową i przywieź nowego gościa.

- Kto znów Marcinie przybędzie?

- Wieniedikt Jerofiejew, ciekawa postać. Ja idę do piwnicy, muszę dużo butelek wina przynieść. Bez alkoholu Wienia nie może funkcjonować, nie może żyć.

- Nie przesadzaj Marcinie, z tym życiem.

*

- Witamy Wienieczka, zapraszamy.

Marcin wyszedł przed dworek z butelką i szklanką. Nalał zaraz i podał gościowi.

- Co to za zwyczaje? – Wienia wypił szklankę jednym haustem – A gdzie chleb i sól?

- Wienieczka, poczekaj, chleb będzie, takiego chleba jeszcze nie jadłeś, a bigosu jakiego spróbujesz, palce lizać, ale odpocznij, wypij jeszcze jedną szklaneczkę.

- Po winie mnie mdli Marcinie, daj bracie wódki, i prowadź na salony.

- Chodź Wienieczka, przedstawię cię wszystkim.

- Jak to, nie znają mnie? Nie czytali mojego poematu „Moskwa – Pietuszki”?

- Znają, znają. Czytali na pewno.

- No, chodź i opowiadaj.

*

- Wienieczka, mamy taką koncepcję, by uratować Rosję przed tym, co ją czeka w XX wieku.

- No, słucham, co to za koncepcja. Marcinie, daj jeszcze jedną butelkę, muszę rozjaśnić umysł.

Rosjanie zgromadzeni w salonie: Dostojewski, Achmatowa, Raskolnikow, Chlestakow i inni, zaczęli z przejęciem przedstawiać swój projekt uratowania Rosji i zapobieżenia temu, co nieuchronne.

- Pociąg, Wienieczka, wyjechał ze Szwajcarii, a nim diabeł o mongolskiej twarzy, który chce kraj cały zalać krwią, chce czerwony raj stworzyć.

- No dobrze – Marcinie, ta żytniówka niczym ambrozja – ale co chcecie zrobić z tym mongolskim mesjaszem?

- Chcemy namówić terrorystę wszechczasów – Borysa Sawinkowa, by na ten pociąg zrobił zamach, by cofnął koła historii.

Wienieczka, popatrz na swoje życie, jak ty cierpisz w tym absurdzie, w tym monumentalnym kłamstwie. Musisz pić hektolitry alkoholu, by znieść tą podłą rzeczywistość.

- Macie rację, za dużo piję. Jutro, a może dzisiaj raport z tej rozmowy będzie na biurku szefa Ochrany czy KGB, wszystko jedno. Już oni będą wiedzieli co zrobić. Zgadzam się zasadniczo z wami, ale jak on nie dojedzie, to ja nie napiszę moich książek, bo po co? Nie będzie mnie, a ja jestem odwrotną stroną księżyca, tą jasną, ma się rozumieć.

- Wienieczka, tu chodzi o coś więcej niż te twoje koktajle.

- No niewątpliwie tak, ale Bułhakow też nie napisze wtedy swojego „Mistrza i Małgorzaty”, a wtedy rękopisy naprawdę spłoną.

- Co to znaczy Wienieczka?

- Napijmy się.

Autor, taki mądry, ściągnął nas wszystkich tutaj, zamach na Lenin wymyśla, potem kopiuje książkę, e-mailem wysyła po całym świecie. Mądrala. Teraz może. Niechby tak pisał w 1975 roku, to by mu wtedy pokazali.

- Na powielaczu by drukował, Wienieczka, do Wolnej Europy by posłał, i czytaliby codziennie w cyklu „Na czerwonym indeksie”.

To co, Wienieczka, jesteś przeciw?

- Nie. Jestem za, tylko że za późno, trzeba by i Robespierrem się zająć, Wierchowieńskim, i wielu innymi, którzy cały wiek XIX, i wcześniej też, przygotowywali grunt. To oni budowali ten pociąg, kładli szyny, przygotowywali tę podróż.

- Wypijmy towarzysze. Marcinie, jeszcze jedną butelkę podaj.

*

Wczesnym rankiem na biurku szefa Ochrany w Petersburgu pojawił się obszerny raport. Agent zainstalowany w dworku Marcina donosił o rozmowie Rosjan planujących zamach na Lenina.

*

W bibliotece na piętrze, przy biurku zawalonym książkami Józef Ignacy Kraszewski pisał kolejną książkę. Już miał ich kilkaset na koncie, a jeszcze ciągle pisał. Jasiek zapukał lekko i wszedł. Pan Kraszewski ledwo spojrzał na niego zajęty swoją pracą.

- Jak panu się chce tyle pisać?

- Ktoś musi, panie Jaśku, zachować tradycję. Kiedyś będą do niej wracać, jak już nic mieć nie będą, to moje książki im przypomną o świecie w sumie pięknym. Ci ludzie, pełni wad i zalet, te kresowe typy, i te nasze dzieje, to coś, co ja zakonserwuję, i niech czeka lepszych czasów.

- Przyjdzie czas, panie Ignacy, już właściwie przyszedł, że nikogo to nie będzie interesować.

- Będzie tak, panie Jaśku, ale i to przeminie. Będą mnie czytać z komputera, bo i tam trafię. A jaką atrakcją będzie wgłębienie się w ten świat, który ja teraz zapisuję. Oni będą żyć w świecie pełnym kamer, mikrofonów, kart kredytowych… Tacy nowocześni niewolnicy. I oni odkryją kiedyś ten świat, który tworzę, i zanurzą się w nim. Może i odtworzyć go zechcą, tak jak będą bitwę pod Grunwaldem odtwarzać czy Powstania swoje. Tak, więc nie przeszkadzaj mi panie Jaśku, bo piszę kolejną powieść. Właściwie te dwa pierwsze rozdziały możesz zawieźć do wydawnictwa Gebethner i Wolf, i powiedz, że na dniach dostaną całość.

*

Marcin otrzymywał wiele listów i e-maili z zapytaniem, jak wygląda jego dworek. Zaprosił więc do siebie pana Dagere’a, aby sfotografował jego dom sławny już, i budzący takie zaciekawienie. Przybył, więc pan Dagere, aby wykonać zdjęcie, fotografię, a właściwie dagerotyp. Ustawił aparat dziwny, nigdy w tych okolicach niespotykany, i rozpoczął naświetlanie. Jednakże w tym czasie przybył również do dworku Marcina, Napoleon Orda, który jeździł po całej Rzeczypospolitej i rysował zamki, dworki i pałace.

- Panie Napoleonie, widziałem pana rysunki. Nie powiem, wiernie pan oddaje ich wygląd. Widzi pan, tam na dziedzińcu pewien człowiek, Francuz, podobno zdolny bardzo, zdejmuje mój dom. Nie wiem, na czym to polega, ale podobno taka ma być przyszłość. Wszystko będzie zdejmowane i przenoszone na papier. Podobno bardzo wiernie. Ludzie, domy, i co tylko pan zechcesz. Każda chwila życia będzie zapisana. Dzień po dniu, godzina po godzinie. Co tu dużo mówić.Ten pan, pan Dagere, zatrzymuje czas. Ale ja bardziej ufam rysownikom. Narysuj pan mój dworek. Niech dzieci moje, i dzieci moich dzieci zobaczą po latach jak wyglądał. Nas już nie będzie, i dworku nie będzie, a rysunek pana przetrwa. Ja to wiem. Posil się pan i do roboty.

Po jakimś czasie ujrzeli goście Marcina, jak pan Napoleon, siedząc na małym stołku, rysował na wielkim kartonie dworek, w którym oni spędzali czas dyskutując o tym, co jest, co było, i co będzie. I to zdjęcie pana Dagere,a i rysunek Napoleona Ordy zachowały się. Krążą po świecie, i przyjdzie czas, że zobaczymy również ludzi, którzy byli wewnątrz dworku. Znajdziemy sposób na to. Znajdziemy.

*

W bibliotece na piętrze, przy biurku zawalonym książkami Józef Ignacy Kraszewski pisał kolejną książkę. Już miał ich kilkaset na koncie, a jeszcze ciągle pisał. Jasiek zapukał lekko i wszedł. Pan Kraszewski ledwo spojrzał na niego zajęty swoją pracą.

- Jak panu się chce tyle pisać?

- Ktoś musi, panie Jaśku, zachować tradycję. Kiedyś będą do niej wracać, jak już nic mieć nie będą, to moje książki im przypomną o świecie w sumie pięknym. Ci ludzie, pełni wad i zalet, te kresowe typy, i te nasze dzieje, to coś, co ja zakonserwuję, i niech czeka lepszych czasów.

- Przyjdzie czas, panie Ignacy, już właściwie przyszedł, że nikogo to nie będzie interesować.

- Będzie tak, panie Jaśku, ale i to przeminie. Będą mnie czytać z komputera, bo i tam trafię. A jaką atrakcją będzie wgłębienie się w ten świat, który ja teraz zapisuję. Oni będą żyć w świecie pełnym kamer, mikrofonów, kart kredytowych… Tacy nowocześni niewolnicy. I oni odkryją kiedyś ten świat, który tworzę, i zanurzą się w nim. Może i odtworzyć go zechcą, tak jak będą bitwę pod Grunwaldem odtwarzać czy Powstania swoje. Tak, więc nie przeszkadzaj mi panie Jaśku, bo piszę kolejną powieść. Właściwie te dwa pierwsze rozdziały możesz zawieźć do wydawnictwa Gebethner i Wolf, i powiedz, że na dniach dostaną całość.

*

Jesień jest ładna. No oczywiście nie będziemy opisywać jej uroków, bo przed nami zrobiono to lepiej. Jesień przyszła i tutaj, gdzie Marcin zbudował dworek, zapraszał gości i żył.

Jasiek wyszedł na spacer, by podziwiać uroki jesieni. Jasiek ma taką konstrukcję myślową, jaką nadał mu autor i nic na to poradzić nie można. Miał zamiar iść do pustelnika zapytać, jak on jesień i zimę spędza, ale spotkał po drodze Agatę. Agata wyszła spod ręki Reymonta. To ona rozpoczyna powieść „Chłopi”. Idzie, wyrzucona przez bliskich, i Jasiek pyta ją, gdzie to idziecie dobra kobieto.

„We świat do ludzi dobrodzieju

kochany – w taki świat”

- Chodźcie do nas, Marcin znajdzie wam miejsce. Będziecie pomagać piec chleb. Umiecie, prawda Agato?

- Umiem, a jakże panie, umiem.

- No. To chodźcie, przezimujecie u nas, a na wiosnę wrócicie do swoich.

I została Agata w Marcinowym dworku na zimę. A Marcin odezwał się tymi słowy do Jaśka:

- Dobrze, że nie spotkałeś jakiejś dziecięcej krucjaty z powieści pana Andrzejewskiego „Bramy raju”. Nie miałbym miejsca, by ich kwaterować, i uchronić przed tym, co ich czeka.

- Nigdy nic nie wiadomo Marcinie, co będzie.

Co autor wymyśli? I to jest najlepsze.

*

„Tam ja ubrany nieszczęśliwym ciałem

Jako męczennik, anioł, królowałem”

Juliusz dostał febry. To ta jesień i klimat zabójczy dla suchotników. Ciało rzeczywiście otrzymał nieszczęśliwe, ale duch. Ho, ho. Ducha otrzymał potężnego i całe życie go wzmacniał, a potem posadził swojego ducha na tronie i napisał o nim wielki poemat.

No, ale teraz Juliusz cierpi. Lekarstwa na to nie ma. Wypoci się tylko, odpocznie, prześpi, i poczuje się lepiej. Marcin przyniósł mu kurczaka gotowanego, chleba i wina. Juliusz lubił jadać sam, Marcin o tym wiedział, i dyskretnie się usunął, chociaż chciałby porozmawiać z nim. Choćby o tej wizycie Niemcewicza, ale… trudno. Chory, nie będzie mu teraz zawracał tym głowy. A jakby tak zaprosić Aleksandra Fleminga, który wynalazł penicylinę. Przybyłby, ofiarował Juliuszowi zapas leku, i Juliusz wyzdrowiałby, i żył 86 lat, i miałby dzieci i wnuki, które… no właśnie, co by robiły te jego wnuki?

*

Na kogo teraz padnie. To pytanie zadawali sobie wszyscy goście z naszego dworku. Było tam już kilkadziesiąt osób, i Marcin trochę zaniedbywać zaczął młyn, gdyż wiele czasu zajmowało mu angażowanie się na różny sposób w relacje z gośćmi. Inna rzecz, że to była jedyna okazja, by porozmawiać z wieloma z nich. Właściwie ze wszystkimi. Nigdy by nie miał możliwości by porozmawiać z pisarzem, reżyserem czy kimś takim jak Juliusz Słowacki.

A on poczuł się lepiej, febra ustąpiła, i poszedł wykąpać się w jeziorze, które, położone w puszczy, kusiło krystalicznie czystą i zimną wodą. Juliusz uważał, że zimne kąpiele pomagają mu, co do końca prawdą nie było, ale cóż… tak myślał. Pustelnik widział drobną postać kąpiącą się w jeziorze, i postanowił zapytać Jaśka o niego.

A tymczasem przed dworkiem spotkał Juliusz młodego chłopaka, lat około 20., w niemieckiej panterce, z biało czerwoną opaską na ramieniu, siedzącego i palącego papierosa. Chciał zagadać i przywitać się, lecz od chłopaka rozchodził się nieprzyjemny zapach.

- Witam pana. Jestem Leszek, pseudonim „Kordian”. Ten zapach z kanału, ale wywietrzeje.

- Niech pan, panie „Kordian”, idzie się wykąpać w jeziorze, i wróci tutaj, porozmawiamy.

- Dobrze, porozmawiamy. Mamy, o czym. Pan, poznaję, Słowacki. Ten, co to „kamienie na szaniec… na śmierć po kolei” – prawda?

- Tak.

Juliusz wrócił do dworku, a Marcin widząc nowego gościa, że on z Powstania, poprosił Juliusza, by obejrzał album ze zdjęciami z Powstania.

*

Pustelnik zobaczył kolejną osobę, która przyszła się wykąpać. Tym razem postanowił porozmawiać z nim. Poznał, że to powstaniec. Już raz uratował powstańca. Był to powstaniec z pamiętnego 1863 roku. Wtedy podał mu rękę, kiedy tamten ranny, trafiony przez rosyjski okręt, tonął. On, nie wiadomo jak to się stało, poszedł po odzie do niego, i wyciągnął go z topieli. I teraz ujrzał młodego Leszka – „Kordiana”, który również należał do tej kategorii młodych Polaków, którzy poszli, bo tak trzeba było.

- Niech pan się posoli, o, tutaj jest chleb, ryba, a ja wypiorę panu panterkę i wysuszę.

- Dziękuję ci dobry człowieku. W kanale byliśmy kilka dni, jak szczury, i stąd ten zapach.

- A gdzie to pan „Kordian” się wybiera?

- Ja do dworku Marcina, dostałem zaproszenie. Chcą porozmawiać ze mną o tamtych dniach. 63 dniach.

*

- No to idź do Marcina, tam na ciebie czekają, opowiedz im o tym co przeżyłeś.

Pustelnik pożegnał się z Leszkiem – „Kordianem”, i wypłynął na jezioro łowić ryby.

W tym czasie do dworku Marcina przybył kurier. Kurier z Warszawy. Jan Nowak – Jeziorański. W drodze do Londynu zaczepił o dworek Marcina, by zdać relacje z tych dni w Warszawie. 63 dni.

Dość szybko przybył też zły duch Maksymilian, który niestrudzenie siał zło.

- Pamiętam – zaczął Maksymilian – te nerwowe godziny przed, jak to oni określali, godziną „W”. Widziałem, jak rwali się do boju, młodzi i piękni. A ja widziałem już to miasto pełne ruin i stosy, stosy trupów. Przyszedł wasz czas, mówiłem do chłopaków z SS. Możecie wszystko. Możecie palić szpitale, zabijać wszystkich, wymazywać to miasto z map na zawsze. Tamci zaczekają, nie martwcie się, zaczekają aż wy zrobicie swoje.

Juliusz poczuł się winny.

- Panie Juliuszu, przecież pan pisał o tym, przewidział pan to wszystko. Musiał pan to przeczuwać, że to się tak skończy. Dlaczego pan ich do tego namawiał pisząc:

„a kiedy trzeba na śmierć idą po kolei

jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”.

- Weźmy pana Leszka, nawet pseudonim konspiracyjny wziął od pana. Czyż nie było innej drogi? Czy aż taka ofiara była potrzebna?

- Panie Marcinie, tak, ja to przeczuwałem, ale widziałem jednocześnie tych młodych jak giną w 50 stopniowym mrozie na Syberii, zapomniani, wykreśleni ze świadomości. Tak, ma pan rację panie Marcinie, można było nie walczyć, tylko właśnie tak by się to skończyło, wszystkich by wywieźli, i tam w tym mroźnym piekle, unicestwili. A tak oni wszyscy napisali swoją krwią list do potomnych. Innej drogi nie było. Nie było.

*

A tymczasem pan Roman Brandstaetter udał się do Ziemi, po której chodził Jezus. Chciał spotkać się z paroma osobami, gdyż nie dawało mu spokoju pewne wydarzenie.

*

Siedziałem – pamiętam – w biurze Ministerstwa Skarbu w Warszawie i pisałem, właściwie przepisywałem kolumny cyfr.Praca niezmiernie nudna. Wtedy to anioł szepnął mi: wyjrzyj no Juliuszu przez okno, rzuć te cyfry, zobacz, zobacz co będzie. I ujrzałem tych młodych w panterkach z biało-czerwonymi opaskami jak bronili barykady. Ale ujrzałem też jak czerwony szatan wił się za rzeką. Wił się z radości.

*

A Marcin tymczasem poprosił Jaśka, by zamontował na dachu antenę radiową. Chciał słuchać rozgłośni polskiej Radia Wolna Europa, lecz potężne zagłuszanie uniemożliwiało mu to. Zbliżała się rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego, i rozgłośnia zaprosiła generała „Bora” do wygłoszenia cykl pogadanek o Powstaniu, więc Marcin chciał posłuchać argumentów dowódcy, który posłał w bój kwiat warszawskiej młodzieży. Kurier z Warszawy, Jan Nowak Jeziorański, doradził, jaką antenę zrobić, i Jasiek wyszedł na dach, i zamontował konstrukcję, która zadziwiła wszystkich.

- Jak to Marcinie będzie, ten drut na dachu ściągnie głos z Monachium, i ty go usłyszysz? – pytali sąsiedzi Marcina.

- Tak będzie Józefie. Drut ściągnie głos generała „Bora”. Przyjdź i posłuchaj.

*

Kiedy Jasiek zainstalował antenę, i wszyscy zaczęli słuchać Radia Wolna Europa, powstaniec warszawski „Kordian” wymknął się chyłkiem z dworku, i poszedł do lasu. Jasiek natomiast poszedł do swojego pokoju odczytać pocztę elektroniczną. Jeden e-mail zainteresował go szczególnie.

- Muszę go wydrukować i przeczytać Marcinowi. Ciekawe co on na to powie?

Jasiek wyjrzał przez okno i zobaczył powstańca idącego w stronę lasu.

*

- Tak, to była zła decyzja.

- To było skazanie na śmierć najlepszych i zagłada miasta.

Te zdania padały, kiedy słuchacze audycji, goście Marcina, schodzili się do saloniku.

- No, moi kochani, czas na posiłek, siadajcie, zaraz podam kołduny.

- Marcinie… przeczytaj ten list, przyszedł niedawno, godzinę temu.

„Znalazłem was w Internecie. Czytam to, ale to jest za długie, teraz się tak nie pisze. Kto to będzie czytał? Podoba mi się, że „Kordian” stamtąd uciekł. On na pewno nie chciał słyszeć ciągle tego samego, że „warto było”, że „nie warto było”. Brawo Kordian.

Internauta Axel”

*

Przyszedł „Kris”.

„Kris” to Sylwester Braun, człowiek, który fotografował Powstanie Warszawskie. Zrobił tysiące zdjęć. Utrwalił chwile, utrwalił czas. Marcin Cumft miał w swoich zbiorach jego album, i często godzinami oglądał te zdjęcia, zdjęcia miasta i ludzi w czasie, kiedy miasto i ludzie ginęli. Ale czy na pewno ginęli? Przechodzili do historii.

Jedno zdjęcie szczególnie fascynowało Marcina, przedstawiało oddział powstańców, jakieś 20 osób maszerujących z pieśnią na ustach w pierwszym chyba dniu powstania. Była to grupa „chwatów”, z osłony drukarni. „Kris” spotkał ich przy zbiegu ulic Szpitalnej i Zgoda.

Oni maszerują i będą już zawsze maszerować na tym zdjęciu, a przyglądają im się ludzie stojący na balkonach. Na chwilę wyszli na balkon bo usłyszeli śpiew. Patrzą na nich, a zaraz wrócą do swoich zajęć. Jeszcze nie wiedzą, nie przeczuwają, że to już ostatni raz widzą swoje pokoje, mieszkania. Ten dom wkrótce przestanie istnieć. Nie będzie już tego balkonu. Ale „Kris” zapisał balkon z patrzącymi na oddział ludźmi. Zapisał chwilę jedną z wielu, ale przecież inną. Bo tutaj są dwie rzeczywistości. Jedna to przygotowanie do walki, a druga – przygotowywanie obiadu. Już dogotowują się ziemniaki, za chwilę obiad zostanie podany, i nagle słychać śpiew z ulicy. Trzeba wyjść na balkon rzucić okiem, bo to przecież nasi, Powstanie. I „Kris” utrwalił dwie rzeczywistości naraz. Tak wyszło, i tak się na kliszy zapisało.

*

Za chwilę samolot amerykańskich linii lotniczych uderzy w wieżę, która góruje nad wielkim miastem. Mohamed krzyczy, krzyczy na cały głos, że Allach jest wielki. Przymyka oczy i widzi siebie, jako małego chłopca w małym egipskim miasteczku.

*

- Widziałem egipskie miasteczko, kiedy wybrałem się w wielką podróż na Bliski Wschód – Juliusz zaczął opowiadać o swojej podróży do egipskich piramid, i grobu Chrystusa. – Pamiętam „dnia 28 października przybyłem łódką do Kairu. Pyszne miasto, piramidy z daleka widać było, pełno lasów palmowych, całe przedmieścia w ogrodach”.

*

Mohamed przypomniał sobie, bo te parę chwil przed wbiciem się samolotu, który Mohamed pilotuje w wieże to wieczność prawie, a więc przypomniał sobie jak spotkał pewnego człowieka, Gdy był chłopcem. Ten dziwny pan był to, my to wiemy, Maksymilian, który pojechał do Egiptu, by zasiać ziarno zła. Wyczuł, że ten chłopczyk z zamożnej egipskiej rodziny, będzie odpowiedni ,kiedy będzie już dorosłym człowiekiem.. To on pewnego wrześniowego dnia poprowadzi grupę młodych, gotowych na wszystko mężczyzn, na ostatni wielki lot. Zadrży wielkie miasto, zadrży świat, a wcześniej zadrżą dwie wielkie wieże, i to zrobią oni. A Mohamed będzie ich dowódcą. Mohamed Atta.

*

Mohamed Atta wbił się w historię. Wbił się samolotem amerykańskich linii lotniczych. Maksymilian tryumfował. Od wieków namawiał ludzi do złego. I byli, i są, będą tacy, którzy go słuchają. Idą tam, gdzie wskaże. Obiecuje Maksymilian sławę, i sławę ofiarowuje.

A tymczasem w dworku Marcina rozpoczęły się przygotowania do koncertu. Wystąpić miał chłopak z Krakowa i zaśpiewać swoje piosenki, których w żaden sposób nie mógł zniszczyć czas. Coś w nich takiego było. Tylko co?

Zapalił Marcin świece, a potem z butelką wina chodził wśród gości i nalewał im ów trunek, o którym głośno w okolicy. Blady i zamyślony chłopak zaczął śpiewać:

„Tyle było chwil do utraty tchu”

„Ważne są tylko te dni,

Których jeszcze nie znamy…”

*

Jasiek przyniósł z poczty przesyłkę. Zostawił ją w pokoju Marcina i dołączył do słuchających w saloniku pięknych piosenek Marka Grechuty.

„Nie dokazuj miła, nie dokazuj

przecież nie jest z ciebie znowu taki cud…”

Zamyślił się Jasiek, bo właśnie poznał dziewczynę i miał wrażenie, że ona to cud. Śliczna była przecież, i Jasiek, kiedy ją pierwszy raz zobaczył, poczuł jak serce mu bije. Mało tego, właśnie wtedy poczuł, że już nie jest postacią fikcyjną, którą wymyślił autor książki, ale jest, no może nie z krwi i kości, ale przynajmniej z ducha.

A duch, tu mógłby coś Juliusz powiedzieć, to przecież trwalszy byt niż człowiek z krwi i kości.

*

- Marcinie, co to za paczka stoi w sieni pod obrazem?

Jasiek przywołał Marcina, który z ożywieniem na twarzy opowiadał coś jednemu z gości.

- No właśnie nie wiem co o tym myśleć?

- Autor pisząc o nas wprowadził w akcję jakąś tajemniczą paczkę, ale jak to u niego zapomniał o niej.

Pisze o jakimś Mohamedzie Atta, a to przecież terrorysta.

No nie wiem co robić. Weź może Jaśku przyłóż ucho do niej, może tyka tam jaki zegar, a jak tyka to wynieś. Wynieś jak najdalej. Do lasu może.

-Dlaczego ja?

-No, bo ty fikcyjny jesteś autor cię wymyślił. Nawet jak wybuchnie, to nic się nie stanie a ja …no sam widzisz, tyle gości a jam gospodarz.

A swoją drogą paczki żadnej nie zamawiałem. A zresztą, co ten autor, kryminał jaki pisze, czy co?

Chce może gustom schlebiać? Bomby wprowadza, może chce ożywić akcję.

- Jak ożywić? Co ty mówisz Marcinie. Bombą ożywić?

- Dobrze, Jasiek, wynieś tę paczkę. Poczekamy. Myślę, że autor na razie nie ma pomysłu, co z tym dalej zrobić, a my sami niewiele możemy.

Ale chyba nie chce nas wszystkich uśmiercić. Ważne, że o nas pisze, wtedy żyjemy, kiedy czytają o nas, choćby w Internecie.

- To idź do gości, a ja paczkę wyniosę.

*

W paczce żadnej bomby nie było. Były filmy. Już wcześniej goście w domu Marcina oglądali filmy Kieślowskiego, Chaplina. Ale to przecież nie cały kanon. Sprawdzić chcieli, które trwają, których ząb czasu nie nadgryzł, a które przeminęły z wiatrem. Trochę Marcin się dziwił, że te filmy nie na taśmie, tylko na srebrnych krążkach, ale Jasiek wyjaśnił, że tak teraz jest.

- Jaśku - projektor, który trochę szumi, biały ekran, smuga światła, która przemienia się w obrazy na tym ekranie to magia. A taka srebrna płytka, taki krążek to duszy nie ma. Ba, niczego nie ma. Co za czasy. Dobrze Jaśku, że ich nie dożyłem.

*

Marcin wyszedł przed dworek zaczerpnąć powietrza. Usiadł na ławeczce, i w zamyśleniu słuchał głosów dochodzących z salonu.

- Coś Marcinie taki markotny? – Jasiek dosiadł się i wyciągnął papierosy.

- Ty palisz Jaśku?

- Palę… o przepraszam, może zapalisz?

- Nie, nie teraz.

- No, to co jest Marcinie?

- Bo widzisz, ja jestem taką jakby marionetką. Autor zrobił mnie takim człowiekiem od podawania wina, szynki i chleba. Właściwie 6 lat, bo tyle lat autor pisze o moim dworku nic innego nie robię. Ciągle to wino, rocznik 1809, szynka wędzona, chleb o smaku chleba, i nic więcej. A ja mam przecież duszę, osobowość, przeszłość i przyszłość.

- Przesadzasz Marcinie. Ciesz się, że cię odgrzebał autor z takiej przeszłości, że ożywił w ogóle. W którym to przywędrował tutaj, chyba w 1831 .A wiesz, który teraz jest? Nie wiesz. To ci powiem. 2012. Już niedługo 200 lat żyjesz. Mało ci? To już podawaj to wino, chleb pyszny, gotuj bigos, i nie narzekaj.

Właściwie to co chciałbyś robić? Przecież do Powstania nie pójdziesz, nie zanosi się na żadne Powstanie. A źle ci? Masz tu jak u Pana Boga za piecem. No dobrze, chodźmy, chłodno się robi. Napiłbym się kawy, tej z „Pana Tadeusza”.

- Na noc chcesz kawy?

- Tak, napiję się, czeka mnie rozmowa. Ciekawa rozmowa. Ma przybyć Jair.

- Kto to jest Jair?

Pan Roman Brandstaetter prosił mnie, bym zawiózł zaproszenie do przełożonego synagogi, tego, który miał córkę, którą ożywił Mistrz z Nazarethu. Pan Roman chce mu zadać tylko jedno pytanie: gdzie był w tamten wieczór? Co robił?

W który wieczór?

No wtedy kiedy Jezus ,szedl na Golgotę?

Dlaczego Jair tak szybko zapomniał....dlaczego?

*

A Pan Goethe?

Co pan Goethe ma nam do powiedzenia

Ja – rzekł Goethe przemówię swym dzielem com go lata cale tworzył:

Mym Faustem ...

· Ja widzę tylko, jak się męczy człowiek.

Ten mały świata bóg snadź wcale się nie zmienia

I tak jest dziwny dziś, jak w pierwszym dniu stworzenia. [Mefistofeles; Prolog w niebie]

· Dopóki ziemskim cieszy on się życiem,

Nie bronięć śmiało koło niego krążyć.

Wiadomo: błądzi człowiek, póki dąży. [Bóg; Prolog w niebie]

· On zaś, półświadom aberracji swojej,

Gwiazd najpiękniejszych żąda z nieb sklepienia

I wraz najsłodszych chce ziemi upojeń.

I bliskość żadna ani dal nie koi

Nieustannego onej piersi wrzenia. [Mefistofeles o Fauście; Prolog w niebie]

· I jak ten głupiec u mądrości wrót

Stoję – i tyle wiem, com wiedział wprzód. [Faust]

· Nic zgoła nie mam, ani złota, ani włości,

Ni czci, ni żadnych świata wspaniałości.

Toż pies by żyć tak dłużej nie miał chęci!

Dlatego w końcu magii się poświęcił,

Ufny, że w słowach, co spadną z ust ducha,

Może tajemnic jakich się dosłucham,

Bym w gorzkim trudzie i tłumionym gniewie

Nie musiał ludziom głosić, czego nie wiem,

Bym wreszcie poznał, czym jest ta potęga,

Co wewnętrzne siły świata w jedno sprzęga,

Bym ujrzeć mógł wszechsprawczą moc i ziarno

I w słowach grzebać nie musiał na darmo. [Faust]

· Ja, podobizna Bóstwa, com się czuł

Bliski prawd wiecznych zwierciadła; com swoją

Sycił się jaźnią, nieb blaskiem upojon

I syna ziemi z siebie zzuł.

Ja, wyniesiony nad cherubów ród,

W chwili, gdy moja moc już się ważyła

Przeczucia pełnią, mknąć w natury żyłach

I szczęściem bogów żyć – w pokuty pyłach

Ległem! [Faust]

· Dwie dusze we mnie żyją w wiecznym sporze,

Jedna od drugiej oderwać się kusi:

Jedna, kleszczami przyrodzonych sił,

Lgnie do kwietnego tej ziemi ogrojna;

Druga, przemocą, ponad ziemski pył,

Rwie się w dziedzinę dostojnych praojców. [Faust]

· Ja jestem duch, co zawsze mówi: nie.

I słusznie, wszystko bowiem, co powstaje,

Do potępienia tylko się nadaje,

Więc lepiej niech się nic już nie tworzy w tym świecie.

Toteż to wszystko razem, co wy zwiecie

Grzechem, zniszczeniem, krótko – zła zespołem,

Najistotniejszym moim jest żywiołem. [Mefistofeles]

· W tej czy innej szacie

Zawsze czuć będę ucisk ziemskich dróg.

Za starym już, by wiecznie tylko śmiać się,

Za młody zaś, bym żyć bez pragnień mógł. [Faust]

· Chcę na tym świecie oddać się w twe służby,

Na twe skinienie krzątać się co tchu,

Lecz gdy na tamtym świecie znów się ujrzym,

Ty mi tam oddasz, com dał tobie tu. [Mefistofeles]

· Jeślibym chwili rzekł: Jak pięknaś!

O, nadal trwaj! Nie uchodź mi!

Możesz mię w więzach twoich spętać,

Niech się wypełnią moje dni! [Faust]

· Gdybym mógł chwili rzec: Jak pięknaś!

O, nadal trwaj! Nie uchodź mi!

W eonach zatrzeć się nie mogą piętna

Stóp mych i ziemskich moich dni. –

W przeczuciu szczęścia aż takich nasileń

Przeżywam dziś najwyższą moją chwilę. [Faust]

· Nigdy niesyty, przebiegł setki mil,

Zmiennych postaci wciąż gotów się imać,

Ostatnią, pustą, najgorszą z swych chwil,

Tę właśnie biedak chce zatrzymać.

Co mocno mi się stawiał tak –

Zwycięża czas – legł starzec na wznak. [Mefistofeles]

· Już świata duchów człon w swym śnie

Złych sił wyrwany sforze:

„Kto wiecznie dążąc trudzi się,

Tego wybawić możem.”

A zwłaszcza gdy miłości żar

W nim z wyżyn skrę swą niecił,

Radosnym pędem szczęsnych chmar

*

Ukroił im chleba. Najpierw znak krzyża, a potem podał każdemu kromkę pachnącą i usiadł. A oni ze smakiem jedli, bo to chleb prawdziwy, w wiejskim piecu upieczony prawdziwy chleb. Ostatni raz jemy taki chleb – powiedział.

Musiał kiedyś nastąpić ten ostatni raz. Zabierzcie ten smak, ten zapach, zapiszcie to gdzieś, zanotujcie, bo to ostatnia rzecz, która zginie, potem już nastąpi koniec. Chleb jecie, ale to nie znaczy że Aniołami jesteście.

Wnet zapragniecie skrzydeł.

*

„milczysz. Tylko my- oczytani analfabeci chlapiemy językiem”

ks. J. Twardowski

Całą książkę można zawrzeć w jednym zdaniu , w jednym słowie. Jednakże do Radziwiliszek przybyło i przybywa tyle ciekawych osób a każda coś ciekawego chce powiedzieć, że musimy Jaśku zapisać to wszystko, a już niech czytelnik wybierze dla siebie co uzna za ważne. I każda chce coś powiedzieć o świecie, o sobie, każda chce zostawić ślad. Imię moje jak dźwięk pusty. Tego wielu się boi, chce zostawić trwałą pamiątkę. Zostawić zdjęcie, książkę, film, muzykę czy obraz. Zostawić pamięć. A im bardziej się stara tym bardziej zostaje pusty dźwięk. Starać się trzeba aby dać coś z siebie innym, opowiedzieć, opowiedzieć o swoim zachwycie nad Bogiem, życiem, dziwić się przemijaniem. I jeżeli jest to autentyczne, to zostanie. Innej drogi nie ma i być nie może.

*

Juliusz zapalił kolejne cygaro w bibliotece. Wziął kolejny tom do ręki, gdy usłyszał ciche pukanie.

Dzień dobry, jestem dziennikarzem z „Wesela” Wyspiańskiego.

Stworzył mnie Stachu i już sto lat żyję. Chciałem przeprowadzić wywiad, właściwie chciałem poznać prawdę o tobie Mistrzu Słowa.

- Dobrze, rzekł Juliusz. Siadaj i pytaj. Właściwie wszystko powiedziałem w swojej poezji, tylko trzeba czytać. Tam jest wszystko, ale wiem co to znaczy prasa. Tak więc pytaj.

*

Kilka godzin spędzili w bibliotece Juliusz i Dziennikarz.

Powstał długi wywiad. Jaśku twoja rola teraz opracować go, skrócić. Wiesz jaki Juliusz chaotyczny. Wiesz jak np. pisał „Króla – Ducha”. Jeden wielki chaos. Zajmij się tym a my idziemy przywitać następnych gości.

*

„czy nie dziwi cię

mądra niedoskonałość

przypadek starannie przygotowany”.

Ks. J. Twardowski

Znaczy się, nie ma przypadków. To nam się wydaje że przypadkiem spóźnił się autobus i na przystanku spotkaliśmy kogoś kto czekał na następny i rozmowę nawiązaliśmy i na całe życie pozostała znajomość. To Ktoś zaplanował ten korek, w którym utknął na 20 minut nasz autobus. I te 20 minut zadecydowało o naszym życiu o poznaniu dziewczyny, która została żoną i o dzieciach, twoich dzieciach. 20 minut. Przypadek?

*

„Skończył i usiadł... lecz nasza gromada,

W świętości ducha... wieszcza słuchająca..”

Juliusz opowiadał i opowiadał, a Dziennikarz pisał, potem przestał pisać i tylko słuchał.

Przerobię- mówił Juliusz- przerobię ich w aniołów.

Położono na mnie to brzemię i to jest moja misja, mój święty obowiązek. Mówić kiedyś o mnie będą , Słowacki poetą był. Wielkim poetą. A potem zaczną czytać. A potem zrozumieją że nasze dzieje Król-Duch prowadzi. Napisałem im proroczy wiersz o słowiańskim Papieżu, który odnowi oblicze ziemi, tej ziemi. Słyszysz, jak gra Bach. On stworzony dla muzyki, ja dla poezji. Napisz to, on muzyką przerabia ludzi w aniołów a ja poezją.

,, Do tych aniołów, które ducha strzegły,

A ci- zaklęci duchem nieśmiertelnym-

Zaraz mi dali pomoc”

Zaczął wers z ,, Króla- Ducha” szeptem , nagle podniósł głos:

,, Wtenczas to duchy przede mną zadrżały,

Widząc, że jestem na wszystko odważny..”

Przerwał. Dopadł go potworny atak kaszlu. Dyskretnie otarł usta chusteczką, na której Dziennikarz ujrzał krew.

*

„A wtem skrzypnęła domowa zapora

I weszli do wrót aniołowie złoci

Wnet przed nimi stół, stągiew miodu spora

Pełno mięsiwa i mącznych łakoci,

Pełno owoców rozsypano różnych.

Duchów przyjęto jadłem – jak podróżnych”.

Tak opisałem – rzekł Juliusz – przybycie aniołów do chaty Piasta.

Dlaczego Juliuszu – spytał Dziennikarz – chcesz ludzi przerabiać w aniołów?

Bo anioł – rzekł Juliusz – to posłaniec. Posłaniec od Boga. I chciałbym aby każdy z radością mówił że od Boga jest i do Boga wróci. Zastanów się nad tymi słowami panie Dziennikarzu i pamiętaj że nieopisana historia jest ważniejsza.

*

Właśnie stworzenie, które było najbardzie podobne do Stwórcy, przyniosło ze soba zło.

*

Lekkie pukanie do drzwi przerwało ciszę jaka zapanowała po słowach Juliusza. Brat Albert wszedł i zaczął przeglądać albumy z polskim malarstwem XIX wiecznym. A pod dworek w Radziwiliszkach zajechała kareta. Wysiadł z niej człowiek o zlęknionym spojrzeniu. To wielki rosyjski pisarz Fiodor Dostojewski. Pomyślał sobie że weźmie udział w tym spotkaniu. Ma tyle ciekawych przemyśleń i chce się podzielić ze wszystkimi. Właściwie zawarł je wszystkie w swoich książkach.

Chcę bronić – powiedział – Rosji. To nie jest kraj szatana.

To piękny kraj i tajemniczy. Tylko tam są ludzie skrzywdzeni i poniżeni.

*

„A czy wiesz, co on wybierze?

Może ludów zatracenie”.

Słuchaj Dziennikarzu – Juliusz zaczął snuć swą opowieść – to miejsce tutaj to idylla. Ten krajobraz, nastrój i ci ludzie. Ale to musi zginąć. Jest tutaj coś w tych kresach że na zatracenie one przeznaczone. Już dzikie barbarzyństwo czeka na znak. Są oni biczem bożym. A wiesz

Bo ci w dworkach stanęli w miejscy. Bóg jest dl nich kolorowym oleodrukiem i nic więcej. Celebrują swoje życie zwyczaje, pławią się w doczesności. Gniją.

*

,, Spod krwi odsłaniał światły anioł boski

Słowiańskich przyszłych ludów tajemnice”

Kiedy Juliusz wypowiedział ten fragment Króla-Ducha wyszedł z biblioteki, wziął laseczkę, włożył żółte rękawiczki i poszedł pospacerować po Radziwiliszkach. Do chat chłopskich wchodził gdzie częstowany chlebem, mlekiem słuchał chłopskich opowieści o dawnej Litwie.

*

A Dziennikarz wyjął Pismo z bibliotecznej półki i czytać zaczął 18 rozdział Apokalipsy:

„Biada, biada wielka stolico Babilonie

stolico potężna!

Bo w jednej godzinie sąd na ciebie

Przyszedł

Biada wielka stolico…cała zdobna w złoto

Bo w jednej godzinie przepadło tak wielkie

Bogactwo”.

A na okładce kolorowej gazety z początku wieku było zdjęcie płonących wież wielkiego bogatego miasta.

*

Feliks Dzierżyński wyszedł przed dworek . Zapalił papierosa i spacerował zamyślony. Po chwili usiadł na ławeczce, wyciągnął jakieś dokumenty i zaczął czytać.

Usłyszał po chwili zbliżającą się postać. Kto idzie- zapytał?

Stiepan jestem, we wsi koło Katynia mieszkam, mam coś ważnego do powiedzenia. Chciałbym ostrzec Polaków , powiedzieć im że czerwone szatany straszną zbrodnię szykują.- - Katyń,Katyń, hm nigdy o takiej miejscowości nie słyszałem-rzekł Dzierżyński.

Panie, muszę tam wejść, tam dużo mądrych ludzi, oni ostrzegą ludzi w mundurach.

Myślisz, że można zmienić przeznaczenie.

Krwawy Feliks spojrzał na Stiepana lodowatym wzrokiem, a ten skurczył się ze strachu.

Idź stąd- wycedził przez zęby Dzierżyński, wracaj skąd przybyłeś. Nie rozumiesz że historia tego kraju musi się wypełnić. Jeśli chcą trwać muszą złożyć kolejną daninę krwi.

*

„Znowu polonez Szopena się skrada,

O Boże mój! Jak wiele tu wachlarzy,

Spuszczonych powiek delikatnych twarzy,

Lecz jakże bliska jak szeleści zdrada

Muzyka cień na ścianie kołysała…

I straszna postać z okna mi

kiwała”

To na wesele przyszła Anna Achmatowa.

W oknie stał Dzierżyński i gestem zapraszał Annę do dworku, lecz ona wahała się.

Słysząc Szopena chciała tutaj zostać… lecz ta straszna postać.

Jednak zawróciła.

*

Juliusz wrócił ze spaceru po Radziwiliszkach. Na ławeczce siedział Fiodor Dostojewski.

Zaprosił Juliusza na rozmowę.

Niech pan powie – zwrócił się Dostojewski do Juliusza – jak to się stało, że ten pan który stoi w oknie i lodowatym wzrokiem obserwuje nas, stał się taką bestią.

Wychowany został przecież w szlacheckiej rodzinie, w polskim dworku.

Czy polskie kresowe dworki to miejsca gdzie rodzą się bestie?

Nie wiem panie Dostojewski dlaczego tak jest.

W takim dworku urodził się Piłsudski.

Dlaczego Feliks Dzierżyński został bestią, tego nie wie nikt.

Przytoczę panu fragment mojego „Króla – Ducha”. Niech pan posłucha:

„I strach mię zdjął od

ludzi – bo mówili:

To dziecko… czarnego ma ducha,

Nigdy mu słońca anioł nie schyli

Nad kołyseczką…”

Czyli co panie Juliuszu, przeznaczenie.

Przeznaczenie.

*

Panie Juliuszu nich no pan popatrzy, kto do nas się zbliża, to chyba Jesienin.

Ledwo na nogach się trzyma, widać że ostro popił polskiej wódki. Usiadł na ławeczce i spojrzał w okno gdzie nadal nieruchomo stał Dzierżyński. Zaczął deklamować swój wiersz:

„Diabli ciebie nadali, gościu!

Nasza śpiewka się z twoją nie zgodzi.

Trzeba było jeszcze w maleńkości

Spławić wiosną po pierwszej wodzie”.

Panie Sergiuszu, co też pan mówi? – zapytał Fiodor Dostojewski.

Ma rację – panie Fiodorze – to poeta, a poeta wie, widzi i czuje więcej.

*

Przy kominku siedział Adam. Otwarły się drzwi. Gospodarz dworku Marcin Cumft ogłosił że zaprasza wszystkich na bigos.

Ciekawe – pomyślał Adam – czy taki będzie miał czarowny smak jak ten mój z „Pana Tadeusza”.

Witam pana Seweryna, radośnie krzyknął Adam.

To Seweryn Goszczyński przybył do dworku, na wesele Małgorzaty i Michała.

Witam wieszcza – rzekł Goszczyński. A wiesz Adamie że pozwoliłem sobie na pisać „Modlitwę Wieszcza”. Może posłuchasz?

Chętnie – rzekł Adam.

Seweryn zaczął czytać. Adam zamyślony wyławiał z niej nieliczne fragmenty:

„Ja, proch z najlichszych prochów – i mój hołd jest niczem

Przed Twojem, nie objętem niebami, obliczem.

A choćbym, jako naród, oddawał ci chwałę,

Co przed Tobą narody, co są globy całe?

Nie skalą objętości mierzysz Twoje twory,

Lecz ogniem ich miłości, szczerością pokory.

Wpijałem się w mą Polskę i ciałem i duchem,

Żyłem jej życiem, drgałem każdym prawym ruchem,

Ale nie odepchnąłem żadnego cierpienia,

Jej łzy, jej krew zlewałem w me serce, jak w czarę,

Zlituj się już nad tymi, co litości godni,

I nie chłostaj ich więcej dla tych, co wyrodni,

A i takim bądź raczej łaskawy niż srogi,

Bo nie wiedzą, co czynią, gdzie wiodą ich drogi.

Niech pęknie nad Twym ludem dusząca go warstwa

Ze skorup samolubstwa, z mózgów niedowiarstwa,

Z umysłów najeżonych żądzą górowania,

I sam już odtąd władaj Twoim polskim domem!”

*

„Koniec nasz bliski, dni się wypełniły, tak, nadszedł nasz koniec”.

Lamentacje Jeremiaszowe 4. 18

Dyskretnie zjawił się pan Roman. Roman Brandstaetter. Wyciągnął starą Biblię, otworzył na Lamentacjach Jeremiaszowych i zaczął czytać:

„Prędsi byli nasi prześladowcy od orłów w powietrzu,

pędzili za nami po górach, w pustyni na nas czyhali”.

Ja jestem polskim Żydem – powiedział pan Roman – Żydem, który się nawrócił, Żydem, który uwierzył w Jezusa z Nazarethu. A moją ojczyzną jest Biblia.

Biblio, ojczyzno moja, ty jesteś jak zdrowie.

*

Marcin Cumft gospodarz Radziwiliszek urodził się w 1831roku. Był synem młynarza, który na Litwę przywędrował z odległej północy, z krajów bałtyckich. Był Niemcem , który się spolonizował a jego dzieci i wnuki stały się Polakami. Pociągała ich polska kultura i tradycja. A Radziwiliszki to wieś parafialna na lewym brzegu Niemenka u ujścia Oposzczy, należąca do powiatu birżańskiego. Niemenek był granicą między Litwą a Łotwą. Dlatego Juliusz spacerując po Radziwiliszkach musiał rozmawiać z chłopcami po niemiecku, a język ten Juliusz znał a wyszlifował go doskonale, kiedy przebywał w Dreźnie.

*

Pamiętam. – Juliusz zapalił cygaro i rozpoczął swą opowieść – Drezno.

Pamiętam wycieczki w okolice Drezna, powiem wam ze Dolina Plauen ma skałki przypominające okolice Krzemieńca.

Piękne okolice.

A galerie, a obrazy, trzeba by pół życia poświęcić na ich kontemplacje.

*

Pan Roman z zaciekawieniem wysłuchał opowieści Juliusza. On człowiek Księgi nosił w sobie całą historię biblijną. Odezwał się tymi słowy:

Panie Juliuszu „znalazłem jeszcze jeden sposób przezywania Pisma Świętego, a mianowicie przez porównywanie prawd ewangelicznych z otaczającą mnie rzeczywistością. Przeczytane rano wersety – natrafiwszy w jakimś zdarzeniu, zjawisku czy w napotkanej osobie na podatny grunt, nagle zaczynały kiełkować”.

Szkoda panie Romanie ze pana wcześniej nie spotkałem – rzekł Juliusz.

Szkoda.

*

Panie Juliuszu powiem panu więcej.

„Mój dziadek na kilka dni przed śmiercią pozostawił mi w spadku testament:

Będziesz Biblię nieustannie czytał – powiedział do mnie.

Będziesz ją kochał więcej niż rodziców… więcej niż mnie. Nigdy się z nią nie rozstaniesz… A gdy zestarzejesz się, dojdziesz do przekonania, że wszystkie książki, jakie przeczytałeś w życiu, są tylko nieudolnym komentarzem do tej jedynej Księgi”.

Tak powiedział mój dziadek i ja byłem wierny jego słowom. Czytałem Biblię przez całe życie, wędrowałem po jej ścieżkach ale czy ją poznałem do końca. Nie. Nie można jej zgłębić. Ale zgłębiać trzeba.

*

„Ta roztańczona gromada – zobaczy pan, proszę pana że się do poezji nada.

O jak pan trochę zmieni, doda.

Ja to czuję, ja to słyszę

Kiedyś wszystko to napiszę”.

Staś Wyspiański patrzał jak Małgorzata tańczyła z Michałem. Patrzał na ojca Maksymiliana uśmiechniętego i radosnego, na Juliusza, który rozglądał się i szukał panny do mazura. Dworek w Radziwiliszkach przypominał mu dworek w Bronowicach.

Jaśku idź do Wyspiańskiego i zapytaj go kogo jeszcze zaprosić do Radziwiliszek.

Panie Stanisławie, kogo zaprosić? Z kim by pan chętnie porozmawiał?

Chłopcze – rzekł Wyspiański – niech tu się zjawi powstaniec warszawski, niech on z kanału wyjdzie, niech powstaniec styczniowy, listopadowy, śląski tutaj przyjdzie.

Niech ktoś przyjdzie kto do mikrofonu radia Wolna Europa mówił.

Niech oni się zjawią i niech mi opowiedzą swoją historię.

Niech mi opowiedzą swoją prawdę.

*

Nie proszono mnie tutaj ale przyszedłem. Musiałem tutaj przyjść gdzie są wszyscy z tej ziemi. Posłuchajcie moich wierszy:

„Da Bóg nam kiedyś zasiąść w Polsce wolnej

Od żyta złotej, od lasów szumiącej,

Da Bóg, a przyjdzie dzień nieustający

Dla srebrnych pługów udręki mozolnej”.

A może ten o Mochnackim:

„Mochnacki jak trup blady siadł przy klawikordzie

I z wolna jął próbować akord po akordzie

Już ściany pełnej sali w żółtym tona blasku

A tam w kącie kirasjer w wyzłacanym kasku”.

Albo ten:

„O mazur, biały mazur w ogłupiałej sali:

Dziś! Dziś! dziś! Wieś zaciszna i sznury korali”.

Ach to pan Lechoń przyszedł do nas. Roman Brandstaetter rzekł do Juliusza, już nas dwóch jest którzy w dalekim kraju biblijnym korzenie mają, a ojczyzną ich kraj Szopena

Panie Janie o mojej matce też pan pisał – rzekł do Lechonia Juliusz.

Tak pisałem:

„Ona, dama najpierwsza białego Krzemieńca

W starym dworku z modrzewia, gdy wieczór oddycha…

…przy czarnym fortepianie siada

I w półmroku salonu gra Szopena z cicha”.

*

Bóg jest Panem życia i śmierci. On ma moc dać życie i tylko On może je odebrać. –

Te słowa usłyszał Jasiek, kiedy dosiadł się do stolika przy którym siedział ojciec Maksymiliana Kolbe i Dziennikarz z „Wesela”.

Oni myśleli że są panami życia i śmierci. Oni spod znaku swastyki. Oni byli narzędziem. To trudne słowa panie Dziennikarzu, ale prawdziwe.

Te lata ich panowanie to lekcja dla ludzi. Lekcja pokory i wiary. Pamięta pan, panie Dziennikarzu te słowa wieszcza Adama. On siedzi w saloniku, słucha Szopena, można go zapytać. Ale ja je pamiętam, tak brzmią:

„Bóg i zgiń wyrzecze, kiedy

od ludzi wiara i wolność uciecze.

Kiedy ziemię despotyzm i duma

szalona zaleją…”

Właśnie ta duma, ten brak pokory, ta niczym nie uzasadniona wiara we własną potęgę i moc zawsze doprowadzają do nieszczęść. Bo człowiek Dziennikarzu – jest proch marny.

A tylko On jest prawdziwy, realny, wieczny.

Patrzy pan na te cyfry.

16 670. Mój numer.

Ale też symbol. Kiedy szatana (a szatan to te szóstki) pokona doskonałość czyli siódemka to szatan zostaje zerem. Zostaje człowiek, ta jedynka, jego dusza. Wytrwałem Dziennikarzu, bo dla Niego znieść warto wszystko. Bo On jest wszystkim.

*

„Tak mocno trzymają gwoździe”.

Jakoś niepostrzeżenie zjawił się jeszcze jeden poeta. To ks. Janusz Pasierb zaczął recytować swoje wiersze. To miłość ukrzyżowana.

Ludzie robiąc zło okrutne, na wieki dobro czynili. Przybijali mocno gwoździami miłość do Krzyża by każdy mógł patrzeć i w końcu zrozumieć.

*

Co nam jeszcze powiesz poeto:

„nie czekaj na życie

spłoszony ptak szaleje w klatce żeber

drapie

chce się uwolnić od ciebie

życie

twoje jedyne życie

już jest na chwile”.

Wszyscy żyliśmy krótko.

Zobacz Jaśku – powiedział ks. Janusz – Juliusz 40 lat, Zbyszek też, Fryderyk 40, ojciec Maksymilian też niewiele a zobacz jakie ślady pozostawili. Czy oni jednak żyli dla siebie?

Żyli by przekazać coś ważnego. Zdeponowali w naszej pamięci, na kartach swych utworów ważne przesłania. Każdy odczyta je po swojemu. Ale oni zrozumieli istotę życia. Jednakże ma się wrażenie patrząc na czas im dany że zrobili swoje i wrócili do tych mieszkań przygotowanych przez Boga. Juliusz pisze ciąg dalszy Króla – Ducha, Fryderyk,

Jan Sebastian i Wolfgang Amadeusz komponują a Zbyszek znalazł wreszcie diament i podróżuje pociągami po nieskończoności, pociągami na które nigdy się nie spóźnia.

*

„On bowiem potrafi zło przemienić w dobro .”

Z tego bunkra wyszedłem – mówi ojciec Maksymilian – na zielone łąki raju. Wiedziałem że będzie czekał On z ciepłym łagodnym uśmiechem. I wiedziałem że owładnie mną dobra cisza. I zapanowała jakaś błoga radość. I wieczność zapanowała gdzie nie ma łez, strachu cierpienia.

*

Feliks Dzierżyński z radością dostrzegł że w stronę dworku podążają postacie, na które czekał. Z karety wysiedli Maxymilian de Robepierre, Georges Danton, Louis de Saint – Just. Robespierre jak zwykle blady, poważny, niedostępny. Danton uśmiechnięty, Saint – Just zaaferowany jakąś nową ideą.

Robespierre kiedy Marcin Cumft wyszedł ich powitać powiedział te słowa:

Gospodarzu za nami podąża chłopski wóz z chłopami z Wandei.

Nie wpuszczajcie tej hołoty tutaj.

My chcemy stworzyć im raj na ziemi a oni tego nie rozumieją, nadal wyznają chrześcijaństwo, które jest martwe. Nie wpuszczajcie ich tutaj.

Panie Robespierre, tutaj może przyjść każdy.

Tu jest teraz serce Europy. Chłopów z Wandei chętnie wpuszczę. Niech wyłożą swoje racje.

*

„Oczy jego patrzą,

powieki jego badają synów ludzkich

Pan bada sprawiedliwego i występnego…”

Juliusz odłożył Psalmy i przyglądał się nowym gościom. Zaciekawił go Robespierre. Jego pewność, jego buta. I wtedy doszło do niego że oni są narzędziem Złego. On wykorzystuje ich słabe strony. Chęć podobania się, chęć błyszczenia, przeświadczenie że się wszystko już wie, przeświadczenie że ma się receptę na wszystkie bolączki życia. Zły szepce „idź, zrób przewrót, rewolucje. Tych zlikwiduj, będzie dobrze, tym daj władzę, usuń to co stare, zapomnij o Bogu, nie krępuj się Dekalogiem, idź – do ciebie człowieku należy świat. Idź Maksymilianie zabij stary, niedobry świat. Zbuduj nowy świat szklanych domów. Zmień wszystko. Obiecuj wszystko”.

I zaczyna królować zło, leje się krew. I jednocześnie rosną nowi ludzie. Ludzie, którzy mówią „Nie” dla zła. Ludzie wierni do końca. I koniec, końców oni zwyciężają.

I przypomniał sobie Juliusz rapsod:

„Powiedz, czyś w krwawym gdzie obmyty deszczu,

Czyś ogniem w piekle do czysta palony”.

Musiała przecież Miłość wypalić zło w tych wszystkich Robespierrach. Jednakże zło, które posiali nadal zbiera owoce.

*

Dlaczego Wandea? Zawsze zadaje się takie pytania. Ale właściwie dlaczego? Tylko Wandea powiedziała „Nie” różnym Robespierrom, Saint – Justom. Zapłaciła za to morzem krwi. Ujęła się za wiarą, za Kościołem, za tradycją. A za to się płaci. Okazuje się że ofiara jest konieczna

*

Ciągle pokazują to zdjęcie. Krzyże na gruzach WTC w Nowym Jorku. Robotnik, który pierwszy je zobaczył wypowiedział się na ten temat w radiu. Pośród poskręcanych stalowych belek stały trzy krzyże. „Dla mnie to znak z nieba”. I mamy fotografie jednego z tych krzyży. Nie ma pysznych, dumnych, sięgających nieba wież. Jest krzyż. To jest droga do nieba.

*

„Wszyscy mówią kłamliwie do bliźniego

mówią podstępnymi wargami i z sercem obłudnym”.

Ojciec Maksymilian zaprosił Robespierra do swojego stolika i zaczął mówić do niego słowami Psalmu12.

Wiek XX stworzył potężne środki masowego przekazu, które w gruncie rzeczy kłamią.

Ukazują świat przemocy i tylko przemocy a tak nie jest. Namawiają do zła .Dlaczego mając takie możliwości nie opowiadają o Dobrej Nowinie? Trzeba się przecież śpieszyć. Czas dany każdemu tak szybko ucieka .A oni zaprzedają dusze Złemu, a przecież tylko duszę mają.

Nic więcej.

*

Słysząc to Juliusz rzekł do przybyłych :- w moim poemacie ,,Beniowski’ ’napisałem strofy , które pośrednio mówią o tym co dzieje się tutaj.

Przynieś no Jaśku – rzekł Juliusz – mojego Beniowskiego, przeczytam odpowiedni fragment, a ty Fryderyku graj.

Jak wiecie dozgonnym ślubem był związany z panną Anielą i ona to tej opowieści Beniowskiego i o Beniowskim słuchała.

Jasiek przyniósł poemat i zaczął czytać:

„Takiej powieści słuchała Aniela

Cały ten obraz jasnością straszliwą

Stanął przed krzyżem męki Zbawiciela

Umalowany zielonością żywą

Potem ten rycerz…

Tak nagle z głębi wieków wydobyty…

I duch człowieka stanął nieśmiertelny

Prawd szukający, piorunami bity

Aby się w wyższą oblekał naturę

Idący mimo męki zawsze w górę”.

*

Fiodor Dostojewski poszedł do biblioteki.

Znalazł tomik wierszy Anny Achmatowej i zszedł do salonu.

Przysiadł się do Juliusza i zaczął rozmowę.

Kiedy Anna zobaczyła Dzierżyńskiego tutaj postanowiła nie wchodzić. On uosabia dla niej zło, które opanowało Rosję. I to zło przyszło z Polski.

Tak panie Fiodorze, tylko że Rosja była przygotowana na przyjście tego zła. Rosjanie stworzyli system łagrów gdzie zamordowano miliony ludzi Sam Dzierżyński zgadzam się stworzył system, ale bez trudu znalazł setki tysięcy ludzi gotowych niszczyć i zabijać.

W 1919 roku Anna Achmatowa tak napisała, - Fiodor Dostojewski zaczął cichym głosem czytać: -

„Czymże gorszy jest ten wiek od dawnych? pytam.

Czy tym, że w kłębach smutków , niepokojów

On najczarniejszych ran dotykał

I nie potrafił ich zagoić ?

Wszak jeszcze na Zachodzie ziemskie słońce patrzy,

I dachy miast odblaskiem jego świecą,

A tutaj już kostucha domy krzyżem znaczy

I kruki nawołuje, kruki już lecą”

Rozdziobały was kruki, panie Fiodorze, rozdziobały.

*

Jak to jest z cierpieniem? – zapytał Jasiek Andrzeja Bobolę, który milczący siedział przy stole.

Pewnego dnia, lub pewnej nocy po wielkim arcydziele Boga przeszedł człowiek skuszony przez Złego, zostawiając na nim ślady bólu i cierpienia

Pozostawiając na nim głębokie rany.

„Śmierć weszła na świat przez zawiść

diabła, bo Bóg nie uczynił śmierci i nie cieszy się ze zguby żyjących”

(Mdr. 1 13. 2. 23)

A kim ty jesteś Jaśku?

Ja jestem postacią fikcyjną. Wymyślił mnie autor książki „Imię moje jak dźwięk pusty” a potem zaprosił mnie do książki „Same tylko płótna” no i do tej mnie zaprosił. Cieszę się że mogę poznać tyle ciekawych osób.

Święty Andrzeju pamiętaj o mnie.

*

Jan Sebastian ciągle grał i Juliusz postanowił wejść do tego kościółka posłuchać go i pomodlić się. Usiadł w ostatnim rzędzie i patrzał na kolorowe witraże, na rzeźby i obrazy Drogi Krzyżowej. Spojrzał na sufit i dostrzegł piękne malowidło. Przypomniały się co w VIII księdze Beniowskiego pisał o suficie, który wymalował Rafael.

„Co do mnie… wolę Rafaela loże

I te sufity, gdzie nad ludzka głową

Wisi w tęczowych blaskach dzieło Boże,

A taką sztuką odświeżone nową

Tak nieśmiertelną, że umrzeć nie może

Ja kiedym w górę spojrzał, to przestrachem

Zdjęty, myślałem, że w braku sufitów

Niebiosa wiszą otwarte nad gmachem…

A Bóg światowi powie: „W gruzy syp się!”

A grobom powie: „Stójcie, odemknięte!”

A tym sufitom: „Skrzydłami się nieście”

W niebo, bo z myśli i z nieba jesteście”.

Wzrok Juliusza opadł na oczy Matki Boskiej z Guadelupe, której obraz wisiał w bocznej nawie kościoła. I nie wiedział Juliusz, nie domyślał się nawet że w źrenicy oka Maryi utrwalił się niczym na fotografii obraz kilku osób żyjących w XVI wieku

*

Słuchając Bacha Juliusz myślał o swoim przeżyciu w kwietniowa noc roku 1845. Myślał o tej ognistej wizji która w mgnieniu oka zmieniła jego życie. Przychodziły mu na myśl teksty, z którymi zetknął się niegdyś, szukał potwierdzenia swoich mistycznych obrazów.

Mędrzec chiński tak pisał:

„Coś nieustannie biegnie naprzód

Coś innego pozostaje w tyle;

Jedne rzeczy są zimne inne ciepłe

Jedne mocne, inne słabe,

Jedne się rodzą inne zamierają”.

A Hugh Everetti napisał tak:

„…od chwili powstania Wszechświata następowało rozgałęzienie się czasu i rzeczywistości na wiele nurtów, różnych od siebie, które toczą się jak rzeki, nie stykając się z sobą. My żyjemy w jednym z tych nurtów, nie mając pojęcia o innych”.

Obok przysiadł się Jasiek i rzekł szeptem „Panie Juliuszu kałduny litewskie podają, zapraszają pana. Warto iść, bo są pyszne”.

*

Rzeczywiście kołduny były znakomite.

Juliusz poprosił do biblioteki ojca Maksymiliana aby go zapoznać z pewnym interesującym artykułem dotyczącym źrenicy oczu Madonny z Guadelupe.

Zechciej ojcze Maksymilianie posłuchać- rzekł Juliusz- otóż:

„Kolejne powiększenie oczu Madonny dokonane metodą digitalową (2500 razy) pozwoliło odkryć dalsze sceny utrwalone w źrenicach Maryi. W odbiciach tych zachowane zostały wszystkie zasady optyki, tak jak w przypadku żywego oka ludzkiego. Na powiększeniu widać wyraźnie nie tylko dwanaście osób, ale np. sznurowadła siedzącego w kucki Indianina, czy też jego ozdobny kolczyk. Zdaniem wszystkich naukowców badających obraz Matki Bożej z Guadelupe, jest to jedyny na świecie przypadek utrwalenia się podobnego odbicia”.

Ja myślę – rzekł Maksymilian – że Maryja da ludziom odkryć jeszcze wiele zadziwiających tajemnic.

Tutaj widzisz Juliuszu trzeba było czekać kilkaset lat na odkrycie metody digitalowej. Nowe odkrycia, które będą dokonane pozwolą odkryć takie tajemnice, które uświadomią że człowiek i jego wiedza czy technologia to zaledwie ziarnko piasku w porównaniu z Bożą Wszechmocą. Bo to odbicie w oczach Maryi to coś dokonanego jakby mimochodem, bez żadnego trudu, a jak wielkie i wspaniałe. Ale rzecz w tym by wierzyć i ufać w Bożą moc i potęgę. Bóg jest poza rozumem, poza wszelkim wyobrażeniem. Bóg jest.

Chodźmy Juliuszu posłuchajmy jak gra mistrz Jan Sebastian. To też przedsmak nieskończoności.

*

Tak się zastanawiam – powiedział gospodarz Marcin Cumft – dlaczego Bóg dopuszcza do głosu te ideologie, które tworzą tylko zniszczenia, łzy i morze krwi.

Brat Albert, które nie rozstawał z Pismem otworzył je na Psalm 139 i zaraz zaczął czytać:

„Panie przenikasz i znasz mnie, …

Z daleka przenikasz moje zamysły…

I wszystkie moje drogi są ci znane.

Choć jeszcze nie ma słowa na języku.

Ty Panie znasz je w całości”.

No właśnie – rzekł Marcin Cumft.

Nie tylko zna Bóg to słowo ale i konsekwencje jakie zasiew tego słowa przyniesie.

Wolność – przeradza się w samowolę.

Równość – niszczy piękno i ład a wprowadza chaos i najniższe instynkty biorą górę.

Braterstwo – bądź moim bratem albo cię zabiję.

To są oczywiście uproszczenia tym niemniej te hasła doprowadziły do rozlewu krwi i zniszczeń zwłaszcza w sferze ducha na niespotykaną skalę.

A przecież:

„Choć jeszcze nie ma słowa na języku.

Ty Panie znasz je w całości”.

Lecz ta lekcja jest konieczna. Musi człowiek przejść lekcję pokory. Musi zrozumieć że nie jest bogiem. A tak mało uczymy się z doświadczenia innych. Im się ciągle wydaje że już świat należy do nich, a za chwilę niczym są. Zerem.

*

„Niedaleko więc zaszedłszy ujrzeli obóz cały małych dzieciątek i pacholąt gnanych na Sybir, które odpoczywały przy ogniu…”

Jasiek usłyszał ze Juliusz zaczyna swoją opowieść, przysunął się trochę bliżej i z uwagą słuchał jago syberyjskich opowieści o Anhellim:

„…A w środku gromadki siedział pop na tatarskim koniu, mający u siodła dwa kosze z chlebem. I zaczął owe dzieciątka nauczać podług nowej wiary ruskiej i podług nowego katechizmu”.

Kiedy Juliusz skończył, Jasiek zaproponował swoją opowieść usłyszaną w mieście Będzinie w 2001 roku w miesiącu listopadzie.

Mistrzu Słowa – z namaszczeniem zaczął Jasiek – poznałem pewną panią, która urodziła się w okolicach twojego Krzemieńca w miasteczku Szumsk. Ta świadomość że sto przeszło lat wcześniej ty Juliuszu tutaj żyłeś powodowała że mieszkańcy dumni byli że żyją gdzie ty żyłeś. W 1939 roku przyszli bolszewicy. Ty oczywiście ostrzegałeś że przyjdą ale wiesz nie dość uważnie ciebie czytają. I pani Alicja, która wtedy była kilkunastoletnią Alą i której życie w Szumsku wydawało się nudne i bezbarwne modliła się gorąco aby bolszewicy wywieźli ich na Syberię. Syberia – chyba pod wpływem twojego Anhellego – wydawała jej się taka poetyczna, taka ciekawa, taka baśniowa. Jednakże jak wiesz Bóg wysłuchał jej modlitwy – bo Bóg wysłuchuje każdą modlitwę – i na Syberię ona i jej rodzina nie pojechali. On wie lepiej co jest dla nas najlepsze w danym momencie. Ala zamiast na wschód pojechała na zachód i osiadła w mieście Będzin. I tam ją znalazłem, ciekawych historii Juliuszu wysłuchałem i opowiem je byś poznał co dzisiaj ludzie myślą o kresach, o twoich i Adama kresach, które już nie nasze ale w duchu ciągle nasze.

*

Michał Bułhakow, który dostrzegł wyraźnie że szatan przyszedł do Rosji w 1917 roku i działa oficjalnie, siedział w bibliotece zaczytany nad dziełami Aleksandra Sołżenicyna „Archipelag Gułag”. Kiedy Jasiek wszedł do biblioteki przeczytał mu fragment o nocnych aresztowaniach:

„Nocne aresztowania przeprowadza się u nas najchętniej bo mają ważne zalety. Wszyscy obecni w mieszkaniu obezwładnieni są przez strach już od pierwszego dzwonka. I mają też tę zaletę że sąsiednie domy i miejskie ulice nie wiedzą ilu w nocy wywieziono.”

Panie Michale – rzekł Jasiek – moja rozmówczyni pani Alicja taką historię opowiedziała:

„W naszym domu kwaterował naczelnik NKWD. Ale nigdy nie przebywał w domu w nocy, gdyż w nocy zawsze „pracował” aresztując, przesłuchując i asystując przy wywozie ludzi na Syberię o którą ja w wielkiej młodzieńczej nieświadomości się modliłam. Przychodził w południe zmęczony, smutny, zamyślony jakiś i często wołał mnie i mówił graj Alicja!

I ja grałam na pianinie to co umiałam. Nie wiedziałam, nie zdawałam sobie sprawy co on w nocy robił, ale grałam mu naszą piękną pieśń religijną „Serdeczna Matko opiekunko ludzi, nie cię płacz sierot do litości wzbudzi”. On sobie nie zdawał sprawy co to za pieśń a ja myślę że był to z mojej strony nieświadomy hołd i modlitwa za te ofiary. Jego ofiary”.

*

W dworku w Radziwiliszkach trwa wesele. Michał i Małgorzata zaczynają nową drogę życia. Jakie będzie to życie? My mamy możliwość stworzenia im życia radosnego, życia bez zmartwień, jednakże byłoby ono nieprawdziwe. Ich życie będzie takie, jak czasy, w których przyjdzie im żyć.

Bo ktoś inny zadecyduje czy w ich życiu będzie więcej płaczu czy śmiechu.

*

Co jest, co było w tych kresowych dworkowych że budzą taką nostalgię?

Tamten świat odszedł na zawsze. Odżył w naszej książce. Zaludnił się różnymi postaciami a przyjdzie, przyjedzie jeszcze więcej . Kiedyś ktoś napisał książkę czyli swoją osobowość zawarł na kartach tej książki. Kiedy więc czytam ,czytasz książkę podejmujesz dialog z autorem.

Jasiek w bibliotece siedzi, zapalił wszystkie świece i listy pisze z zaproszeniami.Co jakiś czas posłańca wzywa a ten na koń wsiada i na pocztę podąża. A na ścianie frontalnej poczty godło Rosji, dwugłowy carski czarny orzeł.

A oni tańczą mazura, bigos jedzą i żubrówkę piją. Tymczasem gospodarz Marcin Cumft wyszedł dyskretnie. Poszedł do pokoju swojego, aby tam posłuchać radia. Bo Marcin Cumft nie wyobrażał sobie aby pod koniec dnia nie posłuchać rozgłośni polskiej ,, Radia Wolna Europa”

*

Jasiek rozesłał, jak się okazało, mnóstwo zaproszeń. Chciał również poznać ludzi, którzy swego czasu powiedzieli Chrystusowi „Nie”.

W tym miejscu gdzie zebrali się ci, którzy swoje życie ułożyli tak jak sobie życzył Mistrz z Nazaretu, przybycie ludzi dla których Jego imię było pustym dźwiękiem mogło być interesujące. Oni odeszli, ale ich „idee” zostały i zatruwają nadal umysły kolejnych pokoleń.

A może oni są jak ta woda z galilejskiej studni.

Jasiek rozwinął rulon i zaczął czytać pewien wiersz:

„Jestem wodą z galilejskiej studni

Już rozpoczęte przygotowania do weselnej uczty

Już goście sproszeni a wino w piwnicach

Sześć stągwi kamiennych czuwa

Oczekując Twojego przybycia i mojego

Ciągle jeszcze jestem wodą z galilejskiej studni”.

*

Słyszałem panie Marcinie, że chciałby pan tutaj zaprosić Andrzeja Towiańskiego.

Proszę pana niech pan tego nie robi. Wolałbym nie spotykać się z nim- rzekł Juliusz Słowacki.

To jest , to- przepraszam był szarlatan. Nie wiem, właściwie nie chcę wiedzieć , czy był on rosyjskim agentem, wiem jedno , zrobił on dużo złego. Nie przepadam panie Marcinie za Adamem, on za mną też, lecz co tu dużo mówić , Towiański go zniszczył. A przecież Adam to wielki Polak, to wielki Duch.

Panie Juliuszu niech i on tutaj przybędzie , niech wyłoży swoje racje , mimo iż racji nie ma.

Wszedł Towiański w nasze dzieje i chcąc nie chcąc musimy go znosić. Nasz on . Nasz on na zawsze.

*

Po tej rozmowie Juliusz poszedł porozmawiać z Wyspiańskim. Kilka razy przeczytał jego

,, Wesele” i nie mógł wyjść z zachwytu . Miał jednakże wrażenie że jakiś wpływ na twórcę ,,Wesela” wywarł. Czuł tam echa swojego ,,Króla- Ducha”. Cieszyło go to bardzo. Wszak w galerii aniołów , jego aniołów, Stachu zajmował miejsce pierwsze.

I jeszcze jedno Marcinie, odnośnie tych osób, któreś zaprosił, a które obojętne czy nienawistne dla Chrystusa.

Ja powiem tak:

„… i do nas, którzyśmy tam byli

Na ono święto zaduszne zwołani

Śród lasów, w smętnej dla narodu chwili

Wywołaliśmy ludu duch z otchłani

O wy, coście ze mną wtenczas żyli,

Krwi przyduszeni ciężarem i pijani

Rozpustą ducha… wężom się śród wieży

I wam – coś jeszcze z tej pieśni należy”.

Marcinie niech przyjdą ludzie, którzy zło czynili. Już tutaj widzę i Robespierra i Dzierżyńskiego ale przecież ktoś im szeptał te jadowite słowa, te idee pełne krwi i nienawiści, pełne kłamstwa. Oni tylko z ochotą je wcielali w życie. I póki świat istnieć będzie to żyć będą i działać ludzie, którzy z podszeptu złego, zło siać będą.

„Aż was zjadacze chleba w aniołów przerobią” – mam nadzieję że nie w upadłych aniołów.

Juliuszu – rzekł Marcin Cumft – a jak oni przeczytają twoje wielkie dzieła i zamiast pokory, pychy nabędą, to co wtedy?

Co wtedy Juliuszu? Co?

*

Maksymilian Francois Maria de Robespierre siedział nieruchomo przy okrągłym stoliku w kącie wielkiego salonu , dworku w Radziwiliszkach. Był tak poważny jak marsz żałobny Szopena . Fryderyk Szopen kończył właśnie kolejny puchar wina flirtując z jakąś dziewczyną , której uroda zwracała powszechną uwagę.

Brata Alberta zainteresował Robespierre , gdyż on siebie traktował tak poważnie , jak dziecko , które buduje zamek z piasku ,przekonane że zamieszka w nim razem z rodzicami.

Przysiadł się tedy brat Albert , wyciągnął chleb z torby , ułamał spory kawałek i podał Robespierrowi, ten odmówił.

Mnie- uśmiechając się, powiedział brat Albert- chleb wystarcza. Nie chcę jeść tych weselnych różności, chociaż one niewątpliwie znakomite i takie polskie.

Ruszył pan . panie Maksymilianie lawinę , która toczy się i porywa wielu.

Ta lawina to wiara że bez Boga można urządzić świat. Jesteście fanatykami zbrodniczej utopii, panie Robespierre, a przede wszystkim macie nadmierne przekonanie o własnej ważności. Utrudnia to widzenie świata i siebie we właściwej proporcji. Ta właśnie cecha przeszkadza Panu Bogu w obdarowaniu was miłosierdziem i przebaczeniem. Jest nią śmiertelna powaga. Wasza przekonanie o własnej ważności jest niepoważne przecież i niedorzeczne w obliczu Bożego majestatu. Konsekwencją zaprzyjaźnienia się z Bogiem jest optymizm, pogodne usposobienie i radość życia. Chodźmy panie Robespierre na przechadzkę. Wstąpimy do kościoła św. Tomasza. Posłuchamy Bacha. A swoją drogą Tomaszowi Jezus rzekł:

„Błogosławieni którzy nie widzieli a uwierzyli”.

Tomasz to taki apostoł – racjonalista. Musi wszystko dotknąć, zobaczyć bo inaczej nie uwierzy. No ale chodźmy, w kościele św. Tomasza są piękne obrazy drogi krzyżowej, na jednym jest fotoreporter, który robi zdjęcie upadającemu Chrystusowi. Musi pan zobaczyć ten obraz panie Maksymilianie. Koniecznie.

*

Marcin Cumft słyszał co Brat Albert mówił do Robespierra i pomyślał sobie ze tak to jest że szatan – wróg wszelkiej radości i szczęścia – często zatruwa człowieka smutkiem. Spojrzenie na świat z humorem oczyszcza człowieka z tej diabelskiej trucizny. A Marcin Cumft to człowiek pełen humoru i radości. Już sam jego pomysł zaproszenia takich gości był sam w sobie zabawny. Marcin Cumft szykował wszystkim wielką niespodziankę.

A tymczasem posłał służącego Wojtka po kolejne butelki do piwnic. Tym razem po rocznik 1808 wszak ma przybyć kolejny zaproszony gość

Jan Leon Hipolit Kozietulski a on pewnie zaszarżuje. Oj zaszarżuje.

*

Idąc do kościoła św. Tomasza brat Albert opowiadał Robespierrowi o krakowskich ogrzewalniach, o Krakowie, o swoim życiu zanim wybrał drogę, którą teraz podąża:

„W myślach o Bogu i przyszłych rzeczach znalazłem szczęście i spokój, którego daremnie szukałem w życiu”, bo widzi pan:

„Powinno się być dobrym jak chleb; powinno się być jak chleb, który dla wszystkich leży na stole, z którego każdy może kęs dla siebie ukroić i nakarmić się jeśli jest głodny”

i jeszcze jedno panu powiem;

„ Bez miłości grosz jest szorstki, strawa podana niesmaczna , opieka najlepsza niemiła”

Bo cóż z tego że stworzycie nowy wspaniały świat , gdzie będą królować te wasze hasła Wolności, Równości i Braterstwa, kiedy miłości tam nie będzie. Będzie tam za to samowola , kłamstwo i bezduszność. Tak panie Robespierre, posiał pan dużo zła , pan taki mądry , uczony. Bernadetta z Lourdes prosta, nieuczona będzie naprawiać to co pan zepsuł. Ale ona była pokorna i nie brała siebie tak poważnie jak pan – panie Maksymilianie. Wejdźmy do kościoła, posłuchajmy mistrza Jana Sebastiana. I niech pan spojrzy na najbardziej pokornego Człowieka jaki chodził po ziemi. Niech pan spojrzy na umęczoną twarz Bożego Syna.

*

„Dlaczego burzą się narody,

dlaczego knują złe zamysły?

Grzech ten w człowieku jest niepokojem.

Dlatego rodzą się zazdrości, nienawiści

Kain zabija Abla.

Naród występuje przeciw narodowi

Dzielą się ludzie na partie

Zwalczają się wzajemnie

I kończy się to wszystko walką

Z samym Bogiem

Dokąd człowiek nie postawi Boga

Na początku swoich myśli i działań,

Będzie walczył z innymi, ze sobą samym

Wreszcie z Bogiem

To kończy się rozpaczą”.

Bp. J. Zawitkowski

*

„Powierz Panu swe dzieło,

a spełnią się twoje zamiary”.

(Ks. Przysłów 16, 3)

Spełnią się na pewno. Tak myślał Juliusz pisząc swoje poezje i tak myślał Stachu Wyspiański. Bo wcześniejsze zdania tej księgi brzmią:

„W oczach człowieka czyste są wszystkie jego drogi

lecz Pan osądza duchy”.

Tak Pan osądza intencje, głębi właściwy zamiar. Zamiar czy to ma służyć sławie twórcy czy ludziom, którzy są teraz i którzy przyjdą i będą czerpać jak że źródło ze słów pisanych z trudem nieraz a nieraz w natchnieniu, bo nieraz anioł stoi za plecami i mówi szeptem

„Pisz, pisz”. Nie piszesz dla siebie piszesz dla pewnego człowieka, który narodzi się za 100 lat, odczyta to i zmieni się jego życie. Zmieni na dobre.

*

- Jaśku, pozwól no do mnie – to Adam Mickiewicz poprosił do siebie Jaśka , by zadać mu parę pytań.

Powiedz no , po co gospodarz Marcin Cumft, zaprosił nas do siebie, jak ty myślisz?

Panie Adamie, Marcin Cumft , chce zrozumieć Europę . Chce zrozumieć jej wielkość ,

jej szaleństwo , jej geniusz. Bo tutaj narodził się Bach ( słyszy pan jak gra? ), Goethe,

Leonardo da Vinci, pan panie Adamie , Juliusz Słowacki, ale też Robespierre i pewien austriacki malarz o imieniu Adolf. Taka jest Europa.

I jeszcze jedno , Marcin Cumft jest jednym z przodków autora książki ,, Gdzieś w ostatecznej krainie". Teraz pan już wie panie Adamie.

Tak nie do końca, ale już jestem bliżej. Znacznie bliżej.

*

W książce „Gdzieś w ostatecznej krainie” autor krytykuje mojego „Pana Tadeusza”.

Wyżej stawia Juliusza. Nie jest to sprawiedliwe, w końcu mój poemat trwa i nawet film nakręcili.

Panie Adamie – Jasiek okazał lekkie zniecierpliwienie – Juliusz inne cele sobie postawił. On jak pan zresztą wie, postanowił przerobić ludzi, a właściwie zjadaczy chleba w aniołów, a pan Polakom wystawia pomnik, kiedy trzeba pokazać im błędy, trzeba ich skarcić, do zimnej wody wrzucić. Bo oni muszą wytrzeźwieć.

Rozumie pan? MUSZĄ.

*

Fiodor Dostojewski przysłuchiwał się rozmowom. On uważał się za proroka i był nim. Przewidział to że biesy opanują Rosję i pół świata. Niestrudzony brat Albert dosiadł się do pana Fiodora i zapytał czy mogą porozmawiać ze sobą. Dostojewski odpowiedział słowami jednego z bohaterów powieści „Biesy”.

„Pomijając Boga, Cara i Rodzinę, możemy dyskutować o wszystkim, a kilka paradoksów nikogo nie zgorszy”.

Jak to panie Fiodorze, mamy omijać to co najistotniejsze? Na banały panie Fiodorze to ja nie mam czasu. Ja muszę wykorzystywać każdą chwilę, którą mi autor książki „Wnet zapragną skrzydeł” daje. Opowiem panu panie Fiodorze o moim sporze i rozmowie z Robepierrem.

Otóż, poszedłem z nim do kościoła św. Tomasza. Tam słuchaliśmy Bacha i tam pokazałem mu pewien obraz. Na tym obrazie był upadający Chrystus. Mijał go obojętny tłum, a pewien fotoreporter zauważył że ma bombowy temat.

Klęknął więc bo z góry nie byłoby efektu, i zrobił zdjęcie umęczonej twarzy Jezusa. Zrobił zdjęcie i poszedł, zapewne szukać innych tematów. Lecz to spotkanie musiało go przecież zmienić na zawsze. Słyszałem że ten fotoreporter był niewierzącym racjonalistą ale wielu niewierzących racjonalistów, którzy nawrócili się w jednej chwili i pozostawili po sobie takie świadectwa wiary że wiara tych grzecznych, letnich po prostu wysiada.

Fiodor Dostojewski z lekkim uśmiechem zwrócił się do brata Alberta:

Niech pan poprosi Jaśka, on ściągnie tutaj tego reportera. Jasiek wie jak to zrobić.

*

Wypisałem Jaśku zaproszenia, wsiadaj na koń, jedź na pocztę i wyślij je. Zaprosiłem porucznika Koraba z ,,Kanału” pana Wajdy, zaprosiłem śląskiego powstańca i jeszcze parę innych ciekawych osób. Niech w moim polskim dworku spotkają się wszyscy, niech wypowiedzą swoje życie, swoją prawdę, niech zatańczą poloneza i mazura. Niech puchar wina z mej piwnicy wypiją, niech posłuchają jak gra Bach i Szopen. Niech czas się zatrzyma, niech czas pędzi do przodu. Pędź Jaśku na pocztę jak wicher pędź.

*

Wejdź Jaśku. No co, wysłałeś zaproszenia?

Tak, wysłałem.

Napisałem następne. Zaprosimy tutaj reżysera filmowego. Krzysztofa Kieślowskiego. On starał się pokazać to czego nie widać, sfilmował to co się czuje, sfilmował przeczucia.

Panie Marcinie – Jasiek spojrzał na zegar, który zatrzymał się na godzinie 15.00 – dlaczego pan nie nakręca zegarów w tym domu?

Nasz czas Jaśku się skończył. Człowiek dostaje od Boga wielki Dar. Tym Darem jest czas. Wszystkim naszym gościom czas się skończył. My teraz żyjemy poza czasem i przestrzenią. Jednakże nasze życie nie jest przez to mniej wartościowe. Jeżeli czytają Juliusza, Adama, oglądają sztuki teatralne Stacha Wyspiańskiego, obrazy Matejki, jeśli słuchają Bacha, Mozarta i innych, to twórcy ci nadal żyją. Żyją życiem równie wielkim i pięknym jak wtedy gdy żyli tamtym pierwszym życiem.

Tak. Myślę Jaśku, że tak to jest. Ty jesteś wymyślony a przecież żyjesz na kartach tej książki. Ktoś stara się wyobrazić ciebie, jak wyglądasz. Ja cię widzę a oni wyobrażają sobie ciebie. Myślę że jak tu przyjdzie Krzysztof Kieślowski to opowie nam o swoim „Dekalogu”, o roli „Przypadku” w życiu człowieka. Robespierrowi pewnie pokaże swoje „Trzy kolory”. A teraz Jaśku idź, zjedz plaster szynki smakowicie uwędzonej. Stefan to mistrz w wędzeniu szynek. Uwędził ich mnóstwo i skosztuj bo to też urok życia. A ja poczytam. Idź Jaśku, idź.

*

Co to za dziwne i ciekawe miejsce te Radziwiliszki?

Ciężko tutaj trafić ale jestem. Dziękuje za zaproszenie. Pisał pan panie Marcinie, że wiele ciekawych postaci poznam i że chętnie posłuchają one co ja mam do powiedzenia. Cieszę się, że jestem tutaj, chwilę odpocznę, posilę się, pozwoli pan.

Te słowa powiedział Tomasz Merton, wybitny pisarz, poeta, artysta, ale przede wszystkim wielki chrześcijański mistyk. To on pisał piękne słowa o mistyce w życiu człowieka.

Tutaj poruszy na pewno wiele ciekawych kwestii. Tutaj opowie o swoim zachwycie życiem, Bogiem, pomoże wgłębić się w wiele problemów trapiących nas

dawniej, teraz i w przyszłości.

*

Do biblioteki słysząc o przybyciu Mertona zaczęli się schodzić zaproszeni goście.

Próbowaliśmy i nadal próbujemy – bo przecież czytają nas, już ich coraz mniej, ale czytają – poznać istotę życia i jego sens. Bo to jest najważniejsze.

„Jedyną rzeczą, która zdolna jest uratować człowieka przed całkowitym rozkładem moralnym, jest duchowa przemiana. Ziemskie pragnienia, które człowiek żywi, to widma.

Ich zaspokojenie nie daje prawdziwego szczęścia”.

To były pierwsze słowa Tomasza Mertona. Zostawmy go na razie i jego zasłuchanych słuchaczy, chodźmy bo ktoś nowy podjeżdża pod dworek.

Z karety wyszła przygarbiona postać.

Witamy Mistrza. To Jan Matejko przyjechał.

Pewnie będzie malował.

*

Udostępnię Ci Mistrzu Janie pokój gdzie najwięcej światła – rzekł Marcin,

witając Jana Matejkę.

Zapewne namalujesz obraz, gdzie spróbujesz zawrzeć istotę wieku w jakim nam przyszło żyć i tym, którzy czytają właśnie ten tekst o nas. Ale odpocznij teraz, spróbuj naszych potraw, wina się napij. W bibliotece wykłada Tomasz Merton, możesz go posłuchać.

Witaj raz jeszcze. Twoje reprodukcje wiszą w każdym pokoju w moim dworku.

A tutaj w sieni popatrz Rejtan rozdziera koszule.

Jan Matejko w Radziwiliszkach, co za radość.

*

Tomasz Merton na chwilę przerwał swoją opowieść i wyszedł na dziedziniec dworku w Radziwiliszkach porozmawiać z Marcinem.

Mówiłem panu, panie Marcinie jak tu przybyłem że Radziwiliszki to dziwne i ciekawe miejsce.

Panie Tomaszu – rzekł Marcin – Litwa cała, to dziwne i ciekawe miejsce. Przecież mistyczność paruje tutaj z wiosennych pól malowanych zbożem rozmaitym, bardzo intensywnie, wydobywa się z bożnic, karczem i chederów a anioły dobre i upadłe przelatują nad lasami do ukrytych wśród borów jezior.

Taka jest nasz Litwa. Tylko tu mógł narodzić się Adam. Tu jest kwintesencja ducha, nie tylko polskiego.

Ale ducha można znaleźć w wielkim mieście, tak myślę.

Nie panie Tomaszu, nie można.

Tam nie można.

*

Krzysztof Kieślowski przyjechał. Przywiózł swoje filmy. Ma zamiar je pokazać wszystkim. Chciałby aby każdy powiedział co o nich myśli. Marcin Cumft zorganizował w jednym z większych pokoi małą salę kinową. Ustawił filmowy projektor, powstawiał fotele i krzesła. Kieślowski wyszedł przed dworek. Palił jednego papierosa za drugim. Ujrzał nagle że zbliża się do niego Juliusz.

Witam panie Krzysztofie. Niech mi pan powie jaką rolę w pana Dekalogu pełnili aniołowie, bo przecież te zjawiające się ni stąd ni zowąd postaci gdy ma się wydarzyć coś ważnego, to przecież aniołowie.

Wie pan, panie Słowacki, ja nie zajmuję się teologią, ale tym niemniej pańska interpretacja że te postacie to aniołowie jest interesująca.

Do rozmowy przyłączył się ojciec Maksymilian Kolbe, który takie słowa wypowiedział:

Panem aniołów jest Jezus. Aniołowie należą do Niego. Słowo „anioł” oznacza posłańca. Nieraz boimy się aniołów.

Boimy się, że anioł przyniesie nieszczęście, tymczasem niesie on orędzie Bożej miłości.

Anioł oznacza funkcję. Jest on sługę i wysłannikiem Boga, wykonawcą rozkazów Boga, zwiastunem jego planów wobec ludzi. Anioł – powiem wam na koniec – przynosi dobro z ręki Boga. Anioła – moi drodzy – można zobaczyć – nie tyle w jego postaci co w działaniu.

Ojciec Maksymilian kiedy przed dworek wyszedł Marcin Cumft z zakłopotaną miną powiedział do Marcina te słowa:

Nie wiem teraz gdzie iść, czy słuchać Mertona czy obejrzeć filmy pana Krzysztofa?

Musisz ojcze wybrać.

Ja – rzekł Marcin – idę na filmy.

*

Tu w Radziwiliszkach jest teraz Europa. To nic nowego,

wszak Adam tak pisał w utworze „Do Joachima Lelewela”:

„A tak gdzie się obrócisz,

z każdej wydasz stopy

Żeś znad Niemna, żeś Polak,

mieszkaniec Europy”.

W tym dworku zawsze grano Szopena, czytano Balzaka i „Iliadę”, a w kościele rozbrzmiewała modlitwa którą ułożył Jezus, rozbrzmiewała w takiej na przykład polszczyźnie:

„Oćcze nasz, jenże jeś na niebiesiech

ośwęci się jimię twe, przydzi

twe królestwo, bądź twa wola

jako na niebie tako i na ziemi”.

*

Który film na początku zechcą państwo obejrzeć? – zapytał zgromadzonych w zaimprowizowanej sali kinowej Krzysztof Kieślowski.

Zacznijmy panie Krzysztofie od „Dekalogu”.

Zanim go Państwo zaczniecie oglądać powiem parę słów:

„Kamera nie jest narzędziem poprawiania świata. Kamera może po prostu powiedzieć jak jest, to czy znajdzie się ktoś kto wyciągnie z tego wnioski to już inna sprawa. Jak wiecie ludzie bardzo rzadko wyciągają wnioski z tego co widzą. Ludzie w końcu XX wieku i na początku XXI czują się coraz bardziej bezradni wobec natłoku informacji. Kłopot dzisiaj polega tak naprawdę na tym, że zdarzył nam się rozdźwięk pomiędzy cywilizacją, technologią a kulturą, że po prostu ta cywilizacja wymknęła się z ludzkich rąk i zaczęła funkcjonować sama w sobie. Coraz mniej mamy sobie do powiedzenia, mając supernowoczesne środki komunikacji”.

No, ale dobrze. Obejrzyjmy część I Dekalogu.

„Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną”

Tutaj zamiast Boga jest komputer, i konsekwencje tego.

Zobaczmy.

*

Rozmowa z wami wszystkimi moi drodzy – rzekł po filmie Krzysztofa Kieślowskiego Marcin Cumft – to taka archeologia, to odkrywanie czegoś co było, co zasypał czas.

A pamiętacie jak pięknie mówił o tym szejk Abd-el Rahman do angielskiego archeologa Layarda:

„Przede mną ojciec mój i ojciec mego ojca rozbili tu swoje namioty. Od dwunastu stuleci osiedli w tym kraju a żaden z nich nie słyszał nigdy o jakimś podziemnym pałacu ani nie słyszeli o nim ci, co byli przed nimi. I patrz! Oto przychodzi cudzoziemiec z Zachodu, z kraju odległego o wiele dni drogi, idzie prosto przed siebie na wiadome mu miejsce, bierze laskę, przeciąga linę w jedną stronę, przeciąga linę w drugą stronę.

Tutaj – powiada – jest pałac, a tam jest brama i pokazuje nam to, co przez całe nasze życie leżało pod naszymi stopami, a my nic o tym nie wiedzieliśmy. Cudowne! Cudowne!

Czy nauczyłeś się tego z książek? Powiedz mi tajemnicę mądrości”.

A wy, moi mili goście, tajemnicę mądrości znacie.

Dlatego zaprosiłem was tutaj.

*

Fiodor Dostojewski wstał i powiedział te oto słowa:

„Na świecie jest tylko jedna doskonale piękna postać – to Chrystus – i już pojawienie się tej bezmiernie, nieskończenie pięknej postaci, samo w sobie jest cudem niepojętym”.

Paweł z Tarsu nie mając telefonu, gazety, telewizji potrafił roznieść po ogromnym obszarze wiadomość że Jezus był, że zmartwychwstał, że jeżeli On, to i my, tylko trzeba uwierzyć. Listy św. Pawła Apostoła do Koryntian, Tesaloniczan, Rzymian budowały chrześcijaństwo. Saul prześladowca stał się Pawłem. Wiedział, że jego słowa muszą trafiać od razu w sedno sprawy. Wiedział, że czasu ma mało, że musi mówić i płonąć samemu, by zapalić innych. I ci inni muszą zapalić następnych. Bo Dobra Nowina musi się rozszerzać. Musi się o niej dowiedzieć każdy i każdy musi się określić. Przyjąć ją lub odrzucić.

*

I kiedyś będziemy szukać dworku w Radziwiliszkach. Nie ma po nim śladu ale przyjdzie czas że ktoś ten dworek odnajdzie i powie tutaj był ten dworek. Tutaj, wokoło był piękny ogród, tutaj ogrodzenie. I zrekonstruuje dworek. Wszystko będzie tak samo jak w XIX wieku. Tylko czy Duch przyjdzie. Bo to będzie rekonstrukcja. Tylko rekonstrukcja.

*

Pięknie pan mówił, panie Marcinie o ziemi litewskiej, że ona paruje mistycznością – rzekł Juliusz do Marcina Cumfta.

Stach Wyspiański pamięta pan, Juliuszu pytał ustami panny młodej „Kaz tyz ta Polska, kaz ta?

Ja myślę – Marcin Cumft spojrzał przez okno na rozległą panoramę ziemi litewskiej – myślę że Polska jest w różnych miejscach. Chodzi mi o taką kwintesencję polskości, o to że w jednym miejscu, jednym czasie dzieje się coś co kształtuje potem duszę. Polską duszę. Takim miejscem była na pewno chata w Bronowicach, podczas wesela Rydla.

Panie Juliuszu ale takich miejsc było więcej. Poślę Jaśka w te miejsca, niech zaprosi tych co brali udział w tych wydarzeniach.

Ma pan rację panie Marcinie. Te miejsca nawiedził mój „Król – Duch”.

Byliśmy w miasteczku Bar, idźmy raz jeszcze, niech ks. Marek przyjdzie, niech przyjdą żołnierze z I brygady Piłsudskiego, niech przyjdzie syberyjski zesłaniec śniący o Polsce, niech przyjdą wreszcie górnicy z „Wujka”.

Wie pan Juliuszu, otwarłem butelki z winem, rocznik 1808 a Kozietulskiego jak nie ma tak nie ma.

Kozietulski, panie Marcinie, wpadnie tu w sposób efektowny.

Inaczej przecież nie może.

*

Panie Marcinie niech pan powie jak będzie wyglądał świat za tysiąc lat. Pan to musi wiedzieć, tyle mądrych osób jest u pana a one wiedzą wszystko.

Co ty mi Jaśku za pytania zadajesz?

Ale coś ci powiem. Wyobraź sobie rok 1001. Zamek książęcy gdzieś w Polsce. Na dziedzińcu spacerują: książę, biskup i zakonnik, który na chwilę został oderwany od przepisywania Księgi Świętej. I oni rozmawiają o tym jak będzie wyglądał świat za 1000 lat. Nie są w żaden sposób w stanie tego przewidzieć. Mogą wyobrazić sobie że świat będzie taki jak teraz kiedy o tym rozmawiają tylko powiedzmy nowocześniejszy. Ale przecież nie są w stanie wyobrazić sobie nic co jest w 2001 roku. Nic. Przyszłość Jaśku należy do Boga. Jest nieprzewidywalna. I my też nic nie wiemy. Wiemy jedno. Trzecie tysiąclecie musi należeć do Prawdy.

Innej alternatywy nie ma.

*

Wyobraźmy sobie Jaśku – Marcin Cumft zapalił fajkę szykując się do dłuższej rozmowy – że wysyłam ciebie na ten dziedziniec zamku książęcego i ty przysłuchując się tej rozmowie o roku 2001, zaczynasz brać w niej udział. Opowiadasz im o komputerach, telewizorach,

o radiu. Mówisz im o lotach kosmicznych, samolotach i przeszczepie serca.

Mówisz, mówisz a oni co? Biorą cię za wariata, coś o stosie przebąkują. Już zaczynasz czuć swąd swojego ciała. Uciekaj więc stamtąd pókiś cały. Uciekaj. Rozumiesz Jaśku teraz. Zjawia się u nas ktoś z roku 3001. Mówi, mówi a my co? Nie wierzymy że to poszło w tym kierunku. I nic zrobić nie możemy. Wiemy przecież że mądrość, że wiedza przeminą.

Co możemy zrobić? No pomyśl Jaśku co?

*

Do malowania wielkiego dzieła przystąpił Jan Matejko. Najpierw szkicował. Wyszedł z tego wielki chaos. Płótno nie mieściło wszystkich jego pomysłów. Matejko więc wyszedł z pracowni i szybkim krokiem zmierzał tam gdzie Bach, łączył się muzyką ze Stwórcą.

*

-Z mistrzem Janem muszę się widzieć.

Z Janem Matejką, tym malarzem z Krakowa.

Jestem Bartłomiej z Krakowa, przybyłem w pewnej bardzo ważnej sprawie.

Marcin Cumft spojrzał na nowego przybysza. Atletyczna budowa, tubalny głos, widać że silny niczym Herkules.

-Matejko, panie Bartłomieju słucha Bacha, a w jakiej pan sprawie o ile można spytać?

-Oj. Długa historia, opowiem pokrótce.

Kiedy w 1520 mistrz Hans Beham dzwon zwany później „Zygmuntem” odlał to i mnie najął bom człek silny, jak tur nie przymierzając abym go razem z innymi zawiesił. I Matejko namalował obraz pt. „Zawieszenie dzwonu Zygmunta” a mnie na tym obrazie nie ma. Ja powiem ci Marcinie spóźniłem się trochę. W oberży „pod złotym pawiem” bo piwo przednie dawali zasiedziałem się. Alem zdążył w końcówce i ciągnąłem liny a jakże, ciągnąłem.

Dobrze Bartłomieju – rzekł Marcin, zaczekaj tutaj, szynki naszej skosztuj, żubrówki się napij, tylko nie za dużo. Przyjdzie mistrz Jan to pogadasz z nim, może da się coś zrobić. W tym nowym obrazie będziesz pewnie.

Zaraz, mówisz 1520 rok. No, no, sporo lat. Sporo.

*

Od zachodu dał się posłyszeć warkot samolotu. Zniżał swój lot i potem wylądował na rozległych łąkach. Służący Wojtek pobiegł w to miejsce, i ujrzał idącego w jego stronę pilota.

Dzień dobry, gdzie tutaj jest dworek w Radziwiliszkach? Dostałem zaproszenie i jestem.

Proszę za mną, gospodarz czeka. A pan, przepraszam, skąd do nas przybywa? –

zapytał Wojtek.

Jestem Antoine de Saint – Exupery.

Czy to pan jest twórcą „Małego Księcia”?

Tak, to ja.

Marcin Cumft z radością przywitał gościa i zaprowadził do salonu.

*

Tego Marcin Cumft się nie spodziewał. Ten widok był tak niecodzienny że prawie wszyscy goście wyszli przed dworek. Ktoś szedł i podbijał wielką kulę ziemską. Kula ziemska to był wielki balon z namalowanymi kontynentami i ten balon podbijał człowiek w meloniku, z malutkim wąsikiem, laseczką i w za dużych butach.

To Charlie Chaplin.

Dlaczego wy wszyscy tacy poważni? Witam wszystkim. Śmiejcie się, życie trwa tak krótko.

Nam nie do śmiechu, panie Chaplin – rzekł Marcin.

A widzieliście mnie w filmie „Dyktator”? Ja tego potwora Adolfa wyśmiałem , to tam podbijałem świat i świat dał mi prztyczka w nos, balon pękł. Ja nawet nie będę próbował zrozumieć was, wasza historia dla mnie za trudna ale wy spójrzcie na nią z humorem.

Tak też można.

*

Marcin Cumft wszedł w konwencję jaką narzucił Charlie Chaplin. Poszedł do kuchni gdzie Stefan mistrz nad mistrze szykował swoje specjały. Wydał mu polecenie i zacierając ręce wrócił do gości. Po jakimś czasie podano Charliemu jego ulubioną potrawę… buty.

Widziałem Charlie jak jadłeś buty w „Gorączce złota”, widziałem jak oblizywałeś gwoździe z tych butów. Masz jedz.

Buty były zrobione z plasterków szynki, podeszwa z wybornej pieczeni a gwoździe z wysuszonej cieniutkiej kiełbasy.

Charlie zaczął ze smakiem jeść.

I jedząc zaczął opowiadać jak Żyd z Polski, Samuel Goldwyn założył wielką wytwórnię filmową w Hollywood, której symbolem na zawsze pozostał ryczący lew.

*

Zbyszek Cybulski widząc że Charlie Chaplin jedząc „buty” odgrywa scenę z „Gorączki złota” poprosił aby Wojtek przyniósł butelkę spirytusu. Rozlał potem ten spirytus do kilkunastu szklaneczek. Rozstawił te szklaneczki na stole w ogrodzie. Poprosił aby goście wyszli do ogrodu. Potem zapalił te lampki ze spirytusem. Zaczął wymieniać imiona kolegów:

Bobek Kobiela, Adaś Pawlikowski, James Dean, Charlie Chaplin.

Goście z niedowierzaniem patrzyli na tą scenę. Zapalił jeszcze jedną lampkę i wymienił nazwisko:

Maciek Chełmicki.

Nikt nie zgasił tej lampki. Nikt nie powiedział „My żyjemy”.

Żyjemy. Żyją w naszej świadomości. Żyją kiedy oglądamy ich, czytamy o nich. Oni będą żyć.

A my?

*

Antoine de Saint Exupery ze smakiem zajadał pyszną szynkę, z zaciekawieniem cudzoziemca oglądał obrazy na ścianach salonu. Juliusz zainteresował się nowym gościem. Jako że duży fragment życia spędził we Francji, Francuzi i ich poglądy interesowały go szczególnie.

Uważam – rzekł Exupery – że człowiek realizuje się w swojej dążności do Boga. Człowiek jednakże nie może Bogu nic kazać, nie może się też z nim spierać.

Słyszałem – Exupery wstał i zaczął chodzić mówiąc coraz bardziej emocjonalnie – że pan Mickiewicz pozwalał sobie w Wielkiej Improwizacji robić zarzuty Bogu. To jest uważam, niedopuszczalne. Przeczytam panie Juliuszu coś panu. W mojej książce testamencie (pan też panie Juliuszu napisał Testament) pt. „Twierdza” zamieściłem takie zdania:

„ – Panie – powiedziałem (a nie opodal siedział na gałęzi czarny kruk) – rozumiem, że milczenie jest cechą Twojego majestatu. Ale ja potrzebuję jakiegoś znaku. Rozkaż, aby w chwili, gdy skończę się modlić, ten kruk odleciał. Będzie to jak zwrócone ku mnie spojrzenie czyich oczu i poczuję, że nie jestem sam na świecie. Połączy mnie z Tobą choćby mglista ufność. Nie żądam nic więcej, tylko znaku, że jest tu coś, co trzeba zrozumieć.

I przyglądałem się krukowi. Ale ptak siedział bez ruchu. (…)

Panie – powiedziałem – niewątpliwie masz rację. Stosować się do moich próśb byłoby sprzeczne z Twoim majestatem. Gdyby kruk odleciał, mój smutek byłby jeszcze większy. Gdyż taki znak mogę otrzymać tylko od kogoś równego sobie, a zatem jakby od siebie samego, byłoby to więc znowu odbicie mojego pragnienia. (…)

I wtedy moja rozpacz zaczęła ustępować miejsca nieoczekiwanej

i szczególnej pogodzie ducha.”

Ciekawe słowa, pan pisze panie Antoine – rzekł Juliusz – bardzo mądre i ciekawe.

*

Marcin Cumft poszedł odpocząć do swojego pokoju, stanął przy oknie i oglądał piękny teren przed dworkiem. Na klombie z kwiatami Charlie zostawił ogromną kulę ziemską. Nagle Marcin posłyszał lekkie, delikatne, nieśmiałe pukanie do drzwi.

Wejść proszę - Marcin lekko zniecierpliwiony odszedł od okna.

Mam zaszczyt przedstawić się – jestem Piotr Bobczyński. Pan Gogol wymyślił mnie, wymyślił mnie jako człowieka, który chce się wyrwać do wielkiego świata. A wielki świat tutaj do tego pięknego dworku przybył i ja proszę jak naj pokorniej bo wiem że jeździ pan do Petersburga, niech pan raczy powiedzieć tam różnym możnowładcom, senatorom, admirałom, że właśnie, wasza ekscelencjo, albo jaśnie oświecony że w tym a tym miasteczku mieszka Piotr Bobczyński. Tak niech pan łaskawie powie…

Panie Piotrze – tutaj jest inny świat.

W Rzeczy pospolitej tak nie upadlano ludzi. To Rosja stworzyła system, który tak pięknie opisał i ośmieszył Gogol. Mikołaj Gogol. Ale jest pan sławny. Na całym świecie gdzie sztuka Gogola jest grana pana postawa wzrusza. I do książki naszej pan wszedł. Dobrze jest panie Piotrze. Osiągnął pan cel.

*

W sieni ogromnej był obraz „Szarża pod Somosierrą” Piotra Michałowskiego. Marcin Cumft zawsze rzucał okiem na niego kiedy wychodził na dwór. A teraz posłyszał tętent konia. Pewnie Kozietulski przybywa. I rzeczywiście, zatrzymując konia tak że aż przysiadł na zadach. Kozietulski zgrzany, zeskoczył z konia i już na schodach zaczął opowiadać o szarży.

-Było nas 125 szwoleżerów, trasa liczyła 2500 metrów, zdobyliśmy 16 armat. Poległo 57 moich kolegów. To była szaleńcza szarża. Kiedy otrzymałem rozkaz od cesarza, rozkazałem szwadronowi dobyć pałasza i krzyknąłem „Niech żyje cesarz”. To wszystko działo się w ogromnym pędzie, zdobywaliśmy armaty jedna za drugą i ciągle do przodu i ciągle w górę. 30 listopad 1808 rok wtedy moje nazwisko zaczęło być sławne.

Jest nadal, panie Kozietulski – rzekł Marcin – Zapraszamy do nas. Wina dać?

Tak, wina dajcie.

Mamy specjalny rocznik dla pana, 1808.

To dobry rocznik.

*

W bibliotece Marcina Cumfta było kilka tysięcy książek. Marcin zawsze powtarzał że uwielbia czytać bo ma wrażenie że komunikuje się, rozmawia, z człowiekiem którego już od dawna nie ma. Miał Marcin swoje ulubione książki, a jedną z nich były „Wyznania”

św. Augustyna. Uważał tą książkę za jedną z najsłynniejszych jakie przechowuje nasza cywilizacja. Bo my funkcjonujemy w kulturze, w której istnieje pewna liczba dzieł stale nam towarzyszących, choćby nie wiadomo ile czasu upłynęło od ich powstania. I często odczytywał Marcin fragmenty „Wyznań” – które zadziwiały swoją aktualnością i głębią.

„Jakże cudowna jest głębia Twoich słów! Patrzymy na ich powierzchnię, która się do nas jak do dzieci uśmiecha. Lecz pod nią, Boże mój, jakaż głębia jakaż cudowna głębia”.

Przestanie istnieć nasza cywilizacja – mówił często Marcin – kiedy ludzie przestaną czytać. Pogoń za różnymi złudami życia opanuje ich bez reszty.

Staną się stadem manipulowanych przez speców od reklamy, propagandy, socjotechniki, bezmyślnych jednostek gotowych uwierzyć każdemu, gotowych uwierzyć we wszystko.

Cenę za to poniosą wielką.

Ceną będzie strach, rozpacz, depresja. I zagłuszać ją będą narkotykami i alkoholem.

Ale nie będzie tak źle. Zostaną wyspy gdzie nadal panować będzie Prawda.

I z tych wysp, z różnych dworków, ciągle słychać będzie piękną muzykę, piękne strofy i zapach się będzie unosić prawdziwej kuchni.

Marcin w to wierzył i dlatego zaprosił do siebie tyle osób aby każdy z nich dał jeszcze raz wszystko co najlepsze. Aby każdy z nich rzucił raz jeszcze ziarno, które wyrośnie, które musi wyrosnąć na takiej ziemi lat wiele leżącej odłogiem.

*

Eglantyna Pattey już od dawna przebywała w dworku w Radziwiliszkach. Juliusz nie chciał się widocznie z nią spotkać. Aż tutaj na krańcu Europy go znalazła lecz on unikał jej. Patrzała na to życie tutaj, chłonęła je wprost. Wiele z tego co widziała nie rozumiała i nie akceptowała. Życie w Szwajcarii inne jest.

Przypomniały jej się słowa Durrenmata znanego dramaturga żyjącego w jej kraju.

„Jakże pięknie urodzić się w Szwajcarem

Jakże pięknie umierać Szwajcarem

Jednakże co robić w międzyczasie?”

Eglantyna wybrała pogoń za Juliuszem. To życie uporządkowane jak w szwajcarskim zegarku nudne jej się wydało. Ale chcieć związać się z Juliuszem, to już chyba przesada.

Nie wiesz dziewczyno spod Mont Blanc co robisz. Zastanów się.

*

Maksymilian de Robespierre napisał kilkudziesięciostronicowy list. Zaadresowany był do Paryża. Jasiek wysyłając zaproszenia wysłał również i tę przesyłkę. Nikt nawet nie podejrzewał, że pod zakamuflowanym paryskim adresem mieściło się Biuro Zagraniczne Ochrany . Raport donosił o podejrzanym spotkaniu w dworku w Radziwiliszkach. Uwzględniał charakterystyki przybywających osób. Najwięcej jednak uwagi poświęcał Marcinowi Cumftowi.

słuchanie zagranicznych stacji radiowych

propagowanie wolnomyślicielskich poglądów

to tylko fragmenty raportu dotyczące Marcina. Piotr Raczkowski szef paryskiej Ochrany, czytał raport z niedowierzaniem. Do Petersburga kurier zawiózł obszerny meldunek z komentarzem Piotra i jego sugestiami.

„ Wot, buntowszczik!!”.

*

Aleksander Puszkin przybył do Radziwiliszek razem ze swoją żoną Natalią. Poślubił ją gdy miała 19 lat , a on 32. Natalia była olśniewającej urody, co zauważono kiedy w 1828 roku, po raz pierwszy ukazała się w Moskwie na balu .Książe Sołłogub napisał we wspomnieniach

( Marcin posiadał je w swoich zbiorach)...,, nie znałem drugiej kobiety , która łączyłaby w sobie taką doskonałość klasycznie regularnych rysów i kształtów. Wysokiego wzrostu, z baśniowo smukłą kibicią, z przepysznymi ramionami i piersią ,z małą główką , która jak lilia na łodydze kołysała się i z gracją obracała na smukłej szyi”.

Wielu raziło niedopasowanie młodej pary. Wielu uważało że Puszkin na jej tle przypomina małpę. Puszkin nie lubił stać obok Natalii, upokarzało go bowiem że jest od niej niższy. I oni teraz spacerowali przed dworkiem. On śniady, prawie czarny, wszak jego dziad był murzynem. Ona klasyczna piękność. Puszkin to geniusz, a ona? Czym była Natalia? Jej słowa jeśli się je cytuje są puste.

Puszkin, jak mówią chciał zera bo sam był wszystkim. Marcin Cumft przypatrywał się tej parze i czekał kiedy przybędzie Georges D`Anthes.

*

„O trzeciej nad ranem wymknąłem się chyłkiem z Karlsbadu,

bo inaczej nie wyrwałbym się stamtąd”.

Wskoczyłem do dyliżansu i podążałem do Włoch. A przy wjeździe do Bawarii w opactwie Waldsassen zatrzymałem się, tam wręczono mi tajemniczy list od Marcina Cumfta z Radziwiliszek. No więc jestem. Widzę panie Marcinie że gości zaproszonych tutaj mnóstwo, zapytam więc dlaczego zaprosił pan mnie?

-Nie wyobrażałem sobie aby na to spotkanie nie przybył człowiek, który jest samą istotą Niemiec. Johann Wolfgang Goethe musiał tutaj się zjawić. Dziękuję Mistrzu za przybycie.

Goethe przyglądał się gościom Marcina i zaczął mówić słowami jakie zawarł w „Fauście”:

„Znowuście przy mnie, wy chwiejne postacie

Których mi ongi śnił się zarys mdły

Zaliż wam każe żywym kształtem stać się?

Tak jak z oporów wstajecie i mgły.

Czuję, jak pierś mą wprawia w drżenie młode

Czar, co nad waszymi wieje korowodem(…)

Teraz pojmuję już, co mędrzec prawi:

„Świat duchów wcale nie jest nam zamknięty”

Więc niech i dla mnie czas ten wskrześnie”

Chciałbym Mistrzu byś odsłonił nam tajemnicę Dobra i Złą, którą próbowałeś rozwikłać w „Fauście”. Próbowałeś odpowiedzieć na pytanie jakie stawiał już Hiob i jakie ludzkość stawiać będzie póki świat będzie trwać.

A tymczasem zapraszam na przyjęcie, Małgorzata i Michał ślub wzięli i przyjęcie trwa.

Bach gra kantaty, Adam z tyłu w ogrodzie bigos grzeje, a ty tymczasem idź odpocznij.

*

...przyłączyli się do tej uczty.

Tyś z miasta pięknego, z Weimaru, to miejski masz żołądek i treści tej potrawy nie pojmiesz – rzekł Adam.

Wyborny bigos, powiedz Mistrzu Johanie von Goethe, Adam Mickiewicz zaprasza na bigos.

Podał Adam porcję dymiącą , pachnącą i chleba pajdę Goethemu. Za chwilę niedługą inni gościeAdamie jak to się robi?

„Bierze się doń siekana, kwaszona kapusta,

Która wedle przysłowia sama idzie w usta

Zamknięta w kotle, łonem wilgotnym okrywa

Wyszukanego cząstki najlepsze mięsiwa…”

Do uczty przyłączył się Staś Wyspiański, który widząc Goethego odezwał się doń w te słowa:

„Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna”.

Ja wiem że pan ten fragment wziął z mojego „Fausta”, on tam brzmi inaczej, zaraz niech sobie przypomnę, ach, już wiem:

„Niech se urywa łeb jeden drugiemu,

Niech się na świecie jak w garnku gotuje

Byle w chałupie było po staremu”.

Ale nie martw się pan, panie Stanisławie powiem tak:

„Najbardziej oryginalnymi autorami są nie ci, którzy wznoszą coś nowego, lecz jedynie ci, którzy posiadają umiejętność wyrażania tych samych myśli, tak jak nikt przedtem nie próbował ich sformułować”.

Tutaj w tym dworku na samych krańcach Rzeczypospolitej powrócił czas dawno przebrzmiały, tak jak to kiedyś napisałem:

„Niechaj powróci czas dawno przebrzmiały”.

Pan przecież poeta panie Wyspiański:

„I cóż poecie z milczenia,

Gdy lubi tłumne wzruszenia?

Poklask lub gwizd? W to mu graj?”

A w dworku rozległ się dźwięk Poloneza granego przez Chopina. A Marcin ogromną mapę Europy rozwijać w ogrodzie zaczął. Nie było tam Polski, wymazali ją trzej cesarze. I nagle na tej pustej plamie zaczęła nowa Polska wyrastać.

Kłębiły się wizje Adama, Juliusza i setek innych małych i wielkich.

Dworek się pojawił w Soplicowie i chata w Bronowicach, złoty róg gra i Mateusz Birkut domy wznosił i ginął pod gradem kul w Gdańsku, barykady powstawały i dzieci z biało – czerwonymi flagami biegały, gdzieś drukowano bibułę. Chwycił Kieślowski za kamerę, sfilmuję to – myśli sobie – sfilmuję, dokument z tego zrobię. A tu nic z tego, nie da się. Nie da się sfilmować ducha.

Nagle rozległ się strzał. To Georges D`Anthes przybył i zabił Poetę.

Zrobiło się cicho i pusto.

*

„A teraz tobie cuda niesłychane opowiem…”

Tak się zaczyna Rapsod II „Króla-Ducha”, Rapsod, w którym jak pisze Słowacki „Znajdziesz

tajemnicę początku i końca – Alfę i Omegę świata a zatem i Ojczyzny”. Jeżeli ktoś wątpi w to

że Juliusz pisząc „Króla-Ducha” pisze coś co Ktoś mu dyktuje niech przeczyta Rapsod II.

„Krwawe były mgły, które ducha gniotły

Kiedy wychodził z bolącego ciała…”

Te wizje są wizjami mistycznymi.

„Duch w państwo ducha niewidzialne wchodził,

Jak gdyby ocknął się – i znów się rodził”.

Czas jak pisze ks. Janusz Pasierb w książce „Czas otwarty” jest naszym wrogiem i

sprzymierzeńcem.

„Wrogiem bo zasypuje popiołem to, co było,

sprzymierzeńcem, bo uwalnia i otwiera nas ku przyszłości”.

Jest procesem rozkładu i niszczenia, jest także dojrzewaniem.

Pisze ks. J. Twardowski:

„Każdą chwilę dostajemy od Boga i

Każdą chwilę oddajemy Jemu”.

*

My nie wiemy nic. I mamy świadomość że nic nie wiemy. I niewiele poznamy. Ale szukamy.

Budujemy dworki siłą naszej wyobraźni. Zapraszamy do tych dworków różnych ludzi i

rozmawiamy z nimi. Im czas się już skończył i już poznali tą drugą stronę dywanu. Zobaczyli

obraz a my oglądamy splątane nici. Tak było, tak jest i tak będzie. Rola nasza szukać i z

ufnością czekać. Pisze Juliusz takie słowa:

„Tobie się cały poddam – a Ty, duchu

Najwyższy – myśli moich święty stróżu, dyktuj…”

I duch mu dyktował a on pisał i pisał gorączkowo.

*

,,Żyją tylko ci, których Bóg chce mieć jeszcze tutaj”

Zastanawiające zdanie Mon Calepina, jeszcze do niego wrócimy.

„Tak ze mną się stało,

Zagnany byłem w ogień”

Tak pisze Juliusz o tej wizji. Na wszystkie sposoby mówimy o tym, wracamy do tego.

Ale czy można inaczej?

Juliusz siedzi sobie spokojnie, pali cygara, piję kawę, czyta książki a my ciągle się

przysiadamy i pytamy jak to się odbyło?

A Juliusz cierpliwie odpowiada że opisał jak mógł to zdarzenie w wielu miejscach i cieszy się

że interesuje to wszystkich bo w końcu jest to najważniejsze pytanie.

Co będzie potem?

A Juliusz mówi to, co mówi Paweł, Franciszek, Maksymilian, oczywiście Maksymilian Kolbe

a nie Robespierre.

Będzie coś czego opisać się nie da.

Czyli co wracamy do dworku, do dworku którego wieki roztrącą, ślad po nim zaginie, pamięć

wymazana będzie.

Czy warto wracać?

Oni tam czekają i chcą rozmawiać bo dialog jest najważniejszy.

Spotkanie z nimi, szukanie ich.

No to wracamy.

*

Już myślałem że to koniec.

A przecież szynka jeszcze nie zjedzona, bigos też, Bach dopiero połowę kantat zagrał niektóre

słowa wpół urwane.

- Idź Jaśku i podziękuj autorowi że pisze dalej że pozwala nam żyć, rozmawiać ze sobą i z

czytelnikami których poznaliśmy dzięki niemu.

Ja Marcin Cumft cieszę się że tyle domów odwiedziłem w różnych miastach a razem ze mną

moi goście.

Zapraszam was też do siebie, dom mój obszerny, każdy znajdzie coś dla siebie, okolica też

piękna. Myślałem że po tym strzale D’Anthesa nastąpi koniec, że z powrotem przykryje nas

kurz zapomnienia, a tu stało się – widzę – inaczej.

Autor pisze dalej. To dobrze bo zaprosiłem mnóstwo osób, a oni potwierdzili że przyjadą , że

opowiedzą swoją historię , wyjaśnią parę spraw.

O właśnie przyjechał pan Andrzej Kijowski on spotkać się chce zapewne ze Stasiem

Wyspiańskim. Przecież pan Kijowski napisał scenariusz filmu „Wesele” pana Wajdy i wiele

innych mądrych i ciekawych tekstów.

- Jaśku masz tutaj następne zaproszenia na pocztę z nimi leć a ja idę witać moich gości, do

środka prosić, bigos i szynkę zachwalać, następne butelki z winem z piwnic moich

dobywać.

*

Zaczął pan panie Marcinie to spotkanie od poczęstowania gości prawdziwym wiejskim

chlebem, o smaku nieba.

Tymi słowami przywitał się z gospodarzem Tadeusz Nowak.

O wsi polskiej, której już nie ma, wam opowiem. Wpisałem ją w swoje książki, ochroniłem

choć trochę jej czaru i barwy jej zapachu i smaku.

- Przynieś Jaśku chleba naszego, ukroimy kromkę i zjemy na powitanie.

- „Za mną jest ta wieś – zaczął opowiadać Tadeusz Nowak – już teraz śpiewająca od

końca do końca godzinki, patrząca jak przez lipcowe niebo przelatuje anioł pański i po

chwili zapada w dojrzewające zboża... Za mną jest ta drewniana wieczność łamiąca

pełną garścią chleb... A drogą biegnie pomylony Michał . biegnie z bochenkiem chleba

pod pachą”

*

- W 1834 roku wyruszyłem w podróż po Wołyniu, Polesiu i Litwie.

Opisałem to w książce, opisałem tam ten świat. Masz ją Marcinie w swojej bibliotece

widziałem ją na półce.

Od paru godzin jestem u was a nikt nie zwrócił na mnie uwagi.

Wszyscy dyskutują i dyskutują a ty widzę tylko do piwnic biegasz po wina, szynki wędzisz to

i nowych gości nie zauważasz.

- Jestem Kraszewski. Józef Ignacy Kraszewski.

- Witam panie Józefie – Marcin z radością przywitał pisarza.

Pana książkę „Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy” oczywiście posiadam w swoich

zbiorach, ale mam też kilkaset innych pana książek. Czytam je nieustannie

- Myślę że te postacie które pan piórem stworzył zjawią się tutaj bo to przecież miejsce dla

nich odpowiednie. Może pan to spotkanie w moim dworku opisze, książkowy kształt

temu nada i do wydawcy pośle

- Nie puści tego cenzura, panie Marcinie, w żadnym wypadku nie puści.

*

Ten dworek Marcinie nie jest skrępowany czasem, przestrzenią, materią.

Wszystko tu się może zdarzyć, prawda?

Te słowa do Marcina, powiedział Krzysztof Kieślowski, który kiedyś miał zamiar nakręcić

trzyczęściowy cykl Niebo, Piekło, Czyściec.

- Może tak – rzekł Marcin – ale przecież szynka realna, bigos pachnie na kilometr, a wino?

Niech pan spojrzy na Szopena ile wypił wina.

*

- Okazuje się że imię moje nie jest pustym dźwiękiem. To że zaprosiłeś mnie tutaj

Marcinie znaczy że nie zapomnieli o mnie. Modliłem się o to by być za życia

pogardzanym ale po śmierci bym sławę odzyskał. I stało się.

- Ja, Marcinie i Adam – Juliusz wstał i zgodnie ze swoim zwyczajem zaczął chodzić

dookoła stołu – musimy stworzyć i stworzymy, powiem więcej stworzyliśmy mit tej

ziemi. Lata miną, wieki miną a ci co po nas przyjdą będą tu powracać. To im da siłę.

Będą tu powracać ci co tutaj nigdy nie byli, ci którzy wychowali się w wielkich miastach,

wśród kominów otoczeni murami nie znający piękna przestrzeni.

A wiesz dlaczego to robimy? Bo ten kawał ziemi położony między ogromnymi

przestrzeniami Rosji a resztą Europy, Bóg ofiarował nam. I tylko nam.

* * *

„Panie , dobrze że tu jesteśmy, jeśli chcesz postawimy tu trzy namioty…”

Mt 17, 4

*

Marcin też postawił swój dom, w którym żyli, rodzili się, umierali jego dzieci i wnuki.

A teraz w tym domu wesele wielkie, pół Europy się zjechało, a każdy z tych co

przyjechał zostawił coś po sobie w wielu domach. I sięgają czasami do dzieł tych aby

przyjrzeć się sobie. Juliusz jak zwykle siedział w bibliotece i czytał. Czytał Ewangelię i

wers ten o trzech namiotach przypomniał mu chwile kiedy w szwajcarskim Pani Pattey

patrzał godzinami na góry. Alpy.

Marcin przysiadł się i rozpoczął rozmowę.

- Z okien swego domu w Krzemieńcu widział pan górę Bony i ten widok zabrał pan ze

sobą do Paryża, do Genewy i do ziemi świętej, czyż nie?

- Alpy są śliczne a widoki gór cudowne. Pisałem o tym w listach do Matki. Pisałem też –

pamięta pan – o wyprawie w góry w roku 1834… Obrazy gór i lasów zostały w mojej

pamięci.

- Ja panie Juliuszu nie znam gór. Tylko na rycinach je widziałem dlatego zaprosiłem tutaj

parę osób aby coś rzekli o górach, aby mistykę gór odkryli, bo właśnie w górach, czy na

Górze wydarzyło się to co ukształtowało nas i naszą cywilizację.

Weźmy Synaj – Górę 10 przykazań

Tabor – Górę Przemienienia

czy Golgotę – Górę Krzyża.

Całe zastępy ludzi chodziło w góry, dowiemy się od nich Juliuszu co ich tam gnało.

„Góry wysokie, co im z wami walczyć każe?”

*

Idę tu do was z miasteczka, które na Podolu położone. Małe żydowskie miasteczko. Bar się

nazywa. Tam skończyła się Polska dawna, szlachecka. Tam narodziła się inna Polska.

Przyglądałem się temu. Juliusz zaprosił Żyda – Tułacza do swojego stolika. Opowiadał mu że

on uwiecznił miasteczko Bar i karmelitę księdza Marka.

- Ja – mówi Żyd – wędruje po tych miejscach gdzie mój naród żył. Stoję i patrzę. Widzę

jak płoną synagogi, wchodzę do mieszkań biednych i bogatych. Talmud czytam i Torę i

dziwię się że oni tak zakorzenieni tutaj a jednocześnie marzący o Ziemi Obiecanej. Taki

los.

*

- Kim jesteś wędrowcze? – zapytał Marcin.

- Jestem Ahaswer.

Byłem szewcem w Jerozolimie. Mój warsztat był przy jednej z ulic tego świętego miasta.

Razu pewnego wszedł do mnie Rabbi Jezus i uzdrowił mnie, bo muszę powiedzieć że

dotknęła mnie straszna choroba rąk – podagra. On mnie uzdrowił. On wielki cudotwórca,

potężny i silny. Aż razu pewnego, a pracowałem wtedy w swoim warsztacie, słyszę okrzyki

głośne: Ukrzyżuj Go! Ukrzyżuj Go! Czeladnik powiedział mi ze krzyczą tam przeciwko

Rabbiemu, który mnie uzdrowił. Wydawało mi się to niemożliwe. Jak to? Rabbi z Galilei,

który jednym dotknięciem przywraca zdrowie nie pozwoli się bić, poniewierać a tym bardziej

ukrzyżować. Ale wiesz Marcinie – stało się inaczej. Koło mojego warsztatu szewskiego szedł

pochód skazańców. Na końcu szedł chwiejąc się Rabbi Jezus. Szedł dźwigając ciężki krzyż.

Koło mojego warsztatu zatoczył się i upadł. Ujrzałem jego zniekształconą biciem twarz. I to

ma być Mesjasz – pomyślałem. Tyle nadziei w Nim pokładałem. Myślałem że uczyni potężne

królestwo Izraela, że Rzymian wypędzi i skończy się nasza niewola. Zawiódł mnie. Zawiódł

okrutnie. Doszedłem do Niego i kopnąłem go z całej siły i splunąłem Mu w twarz. I oto Jego

wzrok pełen niewypowiedzianego smutku spoczął na mnie. Minęły dziesiątki lat a ja ciągle

żyłem. Gnany niepokojem wędrowałem z miasta do miasta szukając śmierci. A śmierć

omijała mnie. Przemierzałem lądy i morza świata. I przemierzam dalej. Ale kiedyś padnę na

twarz przed wyrokiem, którego kiedyś znieważyłem przed drzwiami swego domu. I nie wiem

co zostanie zastosowane wobec mnie, Miłosierdzie czy Sprawiedliwość.

- Kim jesteś Ahaswerze, wieczny tułaczu? – spytał Marcin. – czy jesteś postacią

legendarną czy wymysłem poetów?

- Ja Ahaswer to ludzkość wędrująca na Sąd Ostateczny.

Ahaswer to każdy z nas. Ahaswer to również ty.

Skończył. Zapanowała przejmująca cisza. Wit Stwosz doszedł do niego, dotknął jego twarzy i

rzekł do Matejki: Spróbuję go wyrzeźbić.

*

„Im więcej razy na dzień jesteś znieważony,

Im śmieszniejsze na Ciebie wkładają korony

I krzyczą urągając: pokaż swoją siłę,

Albo liczą Cię między pamiątki niebyłe,

Im więcej żalu , drwiny, gniewu, oskarżenia,

Bo słowo Twoje z miejsca nie ruszy kamienia,

Tym bardziej pewnym mogę być jednego:

Że Ty jesteś, zaiste, Alfą i Omegą.”

Ten wiersz Adam przeczytał i powiedział , że napisał go jego krajan, który w Ameryce żył,

nagrodę Nobla dostał, a teraz po krakowskim Rynku spaceruje. Czesław Miłosz.

*

Brat Albert przysłuchiwał się tymczasem rozmowom krakusów. Wit Stwosz i Matejko tylko

o swoim Krakowie mówili a przecież Matejko czeskiego pochodzenie i Wit wiadomo z

Norymbergi. Adam też Litwę sławił i Litwinów do siebie przyciągał. Ahaswer zaś z

Romanem Brandstatterem rozmowę zaczął. Miał mu za złe że uwierzył w Tego, którego on

odrzucił. Uwierzył w Jezusa z Nazaretu.

*

Radio w pokoju Marcina miało magiczne oko i wielką skalę. Wszystkie stacje radiowe świata

łapało i każdy czas. Właśnie transmisja radiowa się rozpoczęła z pogrzebu Juliusza

Słowackiego. Marszałek Piłsudski polecił zanieść trumnę Juliusza na Wawel „by królom był

równy”. Juliusz to przewidział. Przewidział że spocznie tam jako Król – Duch. Marcin wrócił

do salonu i zbliżając się do stolika Juliusza chciał mu o tym powiedzieć gdy nagle nowy gość

wszedł do salonu.

- Słyszałem – rzekł – że o górach tu się rozprawia. Ja znam góry. Jestem Kukuczka. Jerzy

Kukuczka.

*

Za wszystko w życiu się płaci. Musiałem zapłacić za te chwile kiedy ,,dotykałem”

Nieskończoności. I powiem tak – warto było. My o tym wiemy panie Kukuczka , że warto

mieć pasję. Pasję życia.

* * *

Dziennikarz z ,,Wesela” zapisywał już kolejny notes . Przeprowadził mnóstwo rozmów ,

wywiadów. Powiedział , że zamieści je w krakowskim ,,Czasie”.

*

„Wnet zebrały się koło Niego tłumy tak wielkie, że wszedł do łodzi i usiadł, a cały lud stał na

brzegu”

Mt 13. 2

Te tłumy, które go oglądały, uczestniczyły, nie zdając sobie z tego sprawy w wydarzeniach,

które oddziałują na nas i oddziaływać będą do końca świata.

Tłumy wokół niego, a wcześniejszy wers Mateuszowy brzmi:

„Owego dnia Jezus wyszedł z domu i usiadł nad jeziorem”.

Nie zwoływał tłumów. A tłumy przyszły.

A najbardziej zastanawiają ci, a przecież byli tacy, którzy obojętnie mimo wszystko przyjęli

Jego słowa. Którzy przyszli bo coś się działo i była nadzieja że coś się dziać będzie.

A Jezus siedząc w łodzi takie słowa im mówił:

„Oto siewca wyszedł siać. A gdy siał niektóre ziarna padły na drogę, nadleciały ptaki i

wydziobały je. Inne padły na miejsca skaliste, gdzie niewiele miały ziemi; i wnet

powschodziły, bo gleba nie była głęboka. Lecz gdy słońce wzeszło, przypaliły się i uschły, bo

nie miały korzenia. Inne znowu padły między ciernie, a ciernie wybujały i zagłuszyły je.

Inne w końcu padły na ziemię żyzną i plon wydały, jedno stokrotny, drugie

sześćdziesięciokrotny, a inne trzydziestokrotny. Kto ma uszy niechaj słucha”.

*

„Słuchać będziecie, a nie zrozumiecie

patrzeć będziecie, a nie zobaczycie”.

Ilu z tego tłumu słuchało a nic nie zrozumiało, patrzyło a nie zobaczyło w Nim Boga. I mówi

do nich Jezus siedząc w łodzi. Fale uderzały delikatnie o brzeg przynosząc jego słowa. Kiedyś

te fale dojdą aż do litewskiej puszczy i trzeba będzie siekierę wziąć, zwalić boga pogańskiego

i krzyż wyciosać.

I mówi tak:

„Szczęśliwe wasze oczy że widzą

i uszy wasze iż słyszą.

Bo zaprawdę powiadam wam:

Wielu… pragnęło ujrzeć to, na co wy patrzycie, a nie ujrzeli, i usłyszeć to, co wy słyszycie, a

nie usłyszeli”.

Oni myśleli że to odbędzie się inaczej. Myśleli zapewne że to będzie wielkie widowisko,

wielki spektakl a tutaj Ktoś tak normalnie wszedł do łodzi, usiadł i mówi. A fale rozchodzą

się.

*

Prędzej czy później każdy złapie tę falę. Część nastawi swój odbiornik specjalnie by Go

wysłuchać, część przypadkowo na Niego natrafi, ktoś jeszcze usłyszy u kogoś Jego słowa i na

chwilę, na chwilę tylko, zatrzyma się i popędzi dalej, bo przecież tyle ważnych spraw.

Ważniejszych niż słowa jakiegoś Człowieka sprzed 2000 lat. I talentu, który ten człowiek

posiada, nie wykorzysta jak należy. A talent do muzyki ma, do rzeźbienia czy do malowania.

I nie napisze nigdy nut, które zachwyt wyrażają zachwyt że On tak po prostu chodził, że do

łodzi wszedł i nauczał, że na Górze przemienił się. I zamiast tego smutek będzie wsączał w

smutny i bez niego świat.

Skończył brat Albert, wziął kij i stukając drewnianą nogą poszedł posłuchać Bacha.

*

„Koniec, koniec przyszedł na wszystkie cztery strony ziemi.

Teraz przyjdzie koniec na ciebie…”

Ezech. VII – 2, 3

Marcin do Tadeusza Nowaka doszedł.

- Kiedy panie Tadeuszu dostrzegł pan że wieś polska umiera, że koniec z tą wsią, która

sielska – anielska?

- To było wtedy, kiedy zaczęli uciekać młodzi.

„Ze wsi, z miasteczek wagonami jadą zbudować hutę, wyczarować miasto”.

Wyrwali ich z korzeni i z korzeniami przesadzili do betonowych szuflad i nastąpił koniec. Nie

da się wskrzesić tego co przeminęło. Możemy zbudować skansen ale to będzie tylko skansen.

Będzie wszystko jak dawniej. Będą chaty wiejskie kryte słomą, będzie klepisko, chleb będą

piec prawdziwy, nawet pachnieć będzie tak samo ale przecież to tylko będzie przedstawienie.

Życia tam nie będzie. Prawdziwego życia.

*

Roman Brandstaetter czytał Psalmy. On człowiek Księgi w pewnym momencie dostrzegł

Człowieka z Nazaretu.

Nawrócenie nastąpiło nagle, jak każde nawrócenie.

Błysk i już się wie.

I zaczął służyć swemu teraz Mistrzowi piórem.

Postanowił Jego dzieje opisać.

Postanowił ukazać moment, kiedy Bóg zapragnął wyjść z Jerozolimy.

Zapragnął wejść w kraje pogańskie. Bóg nie chciał być dłużej więźniem narodu, który go

pragnął zachować na swoją własność. Wybrał ciernistą drogę Krzyża, bo Krzyż był bramą,

która wiodła w inne kraje, w przyszłość w życie.

*

I czytając Psalmy wgłębia się w każde słowo:

„Szczęśliwy mąż, który nie idzie za radą występnych… lecz ma upodobanie w Prawie Pana,

nad Jego Prawem rozmyśla dniem i nocą”.

- Panie Romanie w pana dramacie „Dzień gniewu” ukazał pan dramat ukrywającego się

Żyda. Przeniósł pan dramat z Jerozolimy do polskiego klasztoru.

Te słowa wypowiedział zbliżający się do stolika pana Romana, przeor klasztoru położonego

gdzieś w Polsce.

- A mnie uczynił pan przeorem tego klasztoru i kolegą SS-mana. Kolegą ze studiów.

Ja służyłem Bogu. A on, komu on służył.

*

Kolejny gość przybył do dworku Marcinie.

Był to Jerzy Zawieyski. Poproszono go bu przedstawił swoje sztuki teatralne, a napisał ich

wiele. Zaczął o rozmowę z Romanem Brandstaetterem.

- Ileż inspiracji znalazł pan w Piśmie. Z każdego wersu, z każdego słowa wydobywał pan

nieskończoność. W moim dramacie o Hiobie takie słowa napisałem:

„Doprawdy – nie jest ziemia mniej piękna niż niebo. Jest ona rzeczywistym niebem

człowieka. Naprawdę… ale twoje niebo? Och! Niewidzialny, Nieskończony, wiem że

prorocy, którzy zajrzeli poza krawędź tajemniczego mieszkania, nie umieli widzianych rzeczy

opisać”.

*

Do nich należał też gość Marcina, Juliusz. On też tam zajrzał. Opisać spróbował. Nie wyszło.

* * *

- Chodźmy się przejść.

Marcin zaprosił na przechadzkę parę osób.

- Pokażę wam uroki tego miejsca. Nie ma tu gór wielkich, które tak sławi pan Tetmajer,

teren jest lekko pofalowany, rzeczka, lasy, zielone łąki.

Spacerowali kilka godzin i noc ich na tym spacerze zastała.

„Doprawdy nie jest ziemia mniej piękna niż niebo” – powtórzył za bohaterem swojego

dramatu Jerzy Zawieyski. Nie ma brzydkich miejsc na ziemi.

*

Nie ma brzydkich miejsc? Są. Ja jestem z takiego miejsca brzydkiego.

Dom nasz to brzydki czworak dokoła biedaszyby a w oddali dymiące kominy. A w domu

bieda, chleba ciągle brakuje. To powiedziała Marysia. Z Warpia tutaj przyszła. Z Warpia

dzielnicy miasta Będzina. Przyniosła z sobą worek węgla, który wykopała w biedaszybie.

- Wrzuć ten węgiel – mówi – Marcinie do pieca. Ciepło będzie większe od ciepła z

drewnianych kloców, które z puszczy litewskiej przynosisz. Tutaj świat inny. Świat

książek, pięknej muzyki, a tam u nas na zachodnich kresach szarość i smutek. Czasu nie

ma by czytać poezje. Praca od świtu do zmierzchu. Ja wiem opiszecie to, filmy nakręcicie

i zrobicie dzieło sztuki z naszego życia. Pięknie wszystko sfotografujecie. Z brzydoty

piękno uczynicie. Ale brzydota i bieda pozostaną.

*

„Być nie zauważonym by spotkać się z Tobą

nie czytanym zbytecznym właśnie byle jakim…”

Te słowa z wiersza J. Twardowskiego przeczytał brat Albert. Na głos przeczytał. Wszyscy na

nie zareagowali gdyż oni byli zauważeni przez wszystkich. Byli czytani, podziwiani. Nagrodę

już wzięli. A Marysia z Warpia, proste życie prowadziła. Tak to miała wyznaczone. A oni

mieli tworzyć. Nie ma tu nic złego. Węgiel który przyniosła Marysia dawał przyjemne ciepło.

Ciastem Marysię poczęstowano. Ona lubiła takie z posypką, drożdżowe, wyrośnięte.

Opowiedz nam swoje życie Marysiu. Opowiedz Mario.

*

„Kiedy urządzasz ucztę, zaproś ubogich, ułomnych, chromych i niewidomych”.

*

Jednak przyszła. Wiadomo było że coś napisze, że widząc ten dworek, tych ludzi, napisze

tekst, a ktoś napisze muzykę i jeszcze ktoś zaśpiewa i zostanie przebój na lata, na wiele lat.

-Pani Agnieszko cieszę się że pani przyszła – Marcin powitał Agnieszkę Osiecką.

- Widzę że pan zorganizował tu piękny bal. Dziękuję za zaproszenie. Chyba drugi raz pan

mnie tu nie zaprosi.

„Życie kochanie trwa tyle co taniec” – zaczęła pisać na serwetce Agnieszka.

„Niech żyje bal

bo to życie to bal jest nad bale

Niech żyje bal

Drugi raz nie zaproszą nas wcale…”

I pisząc słyszała melodię.

„…ta miss wykidajło wyłączy nam prąd w środku dnia” – pisała dalej.

Niech żyje bal.

*

Marcin Cumft kazał Wojtkowi poprosić wszystkich gości do salonu. Kiedy wszyscy przyszli

Marcin robiąc bardzo zaaferowaną minę wyrzekł te oto słowa:

„Poprosiłem was wszystkich w celu zakomunikowania wam arcyniemiłej nowiny”.

A wszyscy chórem ze śmiechem na ustach wyrzekli głośno:

„Jedzie do nas rewizor”.

Tak moi drodzy, pan Chlestakow jadąc z Petersburga zawadzi o nas. Będzie wesoło.

*

I jeszcze jeden gość przybył do dworku Marcina. W kapeluszu z piórkiem i w czarnej

pelerynie wszedł do salonu Piotr Skrzynecki. Zaraz kazał prowadzić się do piwnicy gdyż jak

powiedział chce tam zorganizować koncert. Idąc za Wojtkiem nucił hymn Piwnicy:

„Ta nasza młodość z kości i krwi, ta nasza młodość co z czasu drwi…”

*

- Marcinie list z Będzina przyszedł. Autor do nas pisze, autor książki o nas.

- Co on tam pisze tym razem? Czytaj Jaśku.

Drogi Marcinie! Cieszę się że role gospodarza spełniasz znakomicie. Z każdym umiesz

porozmawiać, każdego zająć, gościsz ich jak należy, karmisz, poisz niczym magnat jakiś.

Przyjdzie czas że i ja przyjadę na to spotkanie do was. Na miejscu posłucham jak gra Bach

kantaty swoje, spróbuję twojej sławnej szynki, kołdunów i bigosu i wódki się napiję a potem

będę po lasach spacerował, zdjęcia robił różnym dziwom leśnym, strumykom, pniom

zmurszałym. A potem w salonie twoim wielkim wystawę zdjęć zrobię. Na jednym zachód

słońca ukarzę ranną mgłę w lesie, który parę kilometrów od dworku twojego się zaczyna i

kilometrami się ciągnie. A teraz Marcinie powiem ci że inne zdjęcia oglądałem, zdjęcia ludzi,

których spalono tam gdzie ojciec Kolbe powiedział ZŁU-NIE. Oglądałem zdjęcia Marcinie na

komputerze a na zdjęciach ruiny zamku i na tle tych ruin Żydzi będzińscy. I jedno spojrzenie

na komputer a drugie w okno. A z okna mojego widać zamek. Odbudowany on, na niebiesko

w nocy oświetlony, piękny widok daje, z każdej strony piękny. Patrząc w obiektyw jakże ci

mogli przewidzieć że ja Marcinie 70 lat później oglądać ich w komputerze będę i pisać o nich

w liście do ciebie – gospodarzu miły. To jest mistyka. Opowiedz to swoim gościom.

Najbardziej to bym chciał usłyszeć co Juliusz na to Pozdrawiam autor książki „Chata, którą

wieki roztrącą” i wcześniejszych też.

*

Piotr Skrzynecki oglądał piwnice Marcinowego dworku. Wybrał jedno pomieszczenie o

gotyckich sklepieniach.

- Tu - mówi – odbędzie się koncert. Zaproś tu Wiesia Dymnego. On napisze na pewno

dobry tekst. Ja będę konferansjerem, a scenografię zrobi Matejko. Podobno jest tutaj. A

teraz Marcinie napijmy się. Słyszałem że twoje wina są znakomite.

- Pij Piotrze, pij.

*

- Szanowni Państwo. Miłe Panie, mili Panowie – zaczął Piotr Skrzynecki – zapraszam na

koncert, na monologi nasze. Do piwnicy zapraszam. Ja w Piwnicy całe życie spędziłem. I

codziennie po koncercie szedłem do Mariackiego kościoła popatrzeć na dzieło mistrza

(Witam mistrza Stwosza). Niech mistrz siada i opowie nam jak to z kloców apostołów

wyczarował, niczym sztukmistrz jakiś.

- Czy nie zauważyłeś panie Skrzynecki – brat Albert głos zabrał – że Jezus też rzeźbił

apostołów. Też z rybaków galilejskich celników wyciosał ludzi, którzy zapoczątkowali

budowę gmachu, który do końca świata budowany będzie.

No to zaśpiewajmy Piotrze ten hymn twojej Piwnicy:

Ta nasza młodość z kości i krwi

Ta nasza młodość co z czasu kpi

Co nie ustoi w miejscu zbyt długo

Ona co pierwszą jest potem drugą

Ta nasza młodość ten szczęsny czas

Ta para skrzydeł zwiniętych w nas

*

Długo potrwa program, który przygotował Piotr.

Tymczasem na dziedzińcu zauważono dziwnie ubraną postać.

Proste chłopskie ubranie jakby sprzed wieków, sprzed tysiąca lat.

- Kim jesteś wędrowcze? Marcin doszedł do gościa, który z zainteresowaniem oglądał

dworek.

- Tu była kiedyś puszcza. Las wielki, bór ogromny. Ja tutaj żyłem, kiedy Litwa pogańska

była. Dotarł do nas mnich który opowiadał o Bogu jedynym. Nie uwierzyliśmy.

Zarąbaliśmy go siekierami i zakopaliśmy daleko w puszczy. Ale ta jego opowieść

dręczyła nas. Opowieść o Bogu, o krzyżu a najbardziej o tym jak Jezus kroczył po

jeziorze.

Ta opowieść o chodzącym po jeziorze Jezusie spokoju mi nie dawała , i wiesz , uwierzyłem.

Stało się to... Marcin przerwał gościowi , w pół słowa.

- Wejdź do nas – powiedział- ugoszczę cię. Opowiesz o wszystkim potem. A teraz zjesz

coś .

Chodź... jak ci na imię.

- Dobrosz jestem . Dobrosz, rybak.

*

Kilka kilometrów od Marcinowego dworku, na skraju puszczy stał klasztor. Marcin

odwiedzał w nim często brata Gabriela. Brat Gabriel przepisywał stare księgi i pisał historię

klasztoru, który zbudowany był w XIII wieku. Brata Gabriela zaprosił Marcin aby swoje

wiersze, bo pisał on wiersze, przeczytał. Brat Gabriel przyszedł niezauważony. Usiadł

milczący w salonie i słuchał jak gra Chopin. Brat Gabriel był piewcą milczenia i taki wiersz

napisał:

„Tu milczenia strugi zmywają

marność ze słuchu i z serca,

w każdym kroku od zgorszenia wolnym,

w każdym ruchu nieśpiesznym

zabłyśnie skarb nad skarb nad skarbami,

gromadzony wedle rodzaju,

kruszec bez domieszek, bezcenny:

najczystsze złoto milczenia.

Milczenie śpiewa jak ptaszek,

co za oknem rozsypał trele,

dźwięczy jak modlitwa bezdźwięczna,

co z oddechem jedno stanowi;

tu przebywa w mocy i chwale,

tu u siebie jest, w swoim domu,

wolnym nurtem leje się, wzbiera,

każde mgnienie wypełnia po brzegi.

Ale milknie również milczenie,

niewymowna jest niewymowność,

kiedy zacznie się nabożeństwo

i łagodne zabrzmią zaśpiewy…”

- Moi drodzy – rzekł Marcin – ci co o nas czytają muszą wgłębiać się w życie nasze.

Muszą się wyciszyć. Żyją oni w innym czasie dla nas nie do wyobrażenia. Ale to o czym

im mówimy jest ponadczasowe. Ich atakuje zewsząd zgiełk , tego ich XXI wieku.

My wiemy że Prawda nie przemija , że trzeba wrócić do Ciszy.

*

A swoją drogą Adamie- Adam zapalił właśnie lulkę- ty byłbyś w XXI wieku internautą.

Choćby dlatego, że tą,, po której tęsknił” mógłbyś widzieć na swoim emigracyjnym

monitorze ,, w całej ozdobie”

- Ja mam komputer , ten jeden z największych wynalazków , naszych następców.

Będę się łączył z całym światem i będę wysyłał wiadomości o naszym spotkaniu w

najdalsze zakątki, aby wysłuchać innych, porozmawiać. Ale Jaśka na pocztę posyłać

będę.

Listu pisanego odręcznie nic nie zastąpi. Nic.

*

Dobrosz był świadkiem , jak fala , która zapoczątkował Jezus dopłynęła na Litwę.

,,Owego dnia Jezus wyszedł z domu i usiadł nad jeziorem . Wnet zebrały się koło Niego

tłumy , tak wielkie że wszedł do łodzi”

Tysiąc lat szła ta fala, do miejsca gdzie mieszkał i żył Dobrosz. Po drodze było mnóstwo

ofiar, ale to ziarnko, które obumarło wydawało plon. Przyniosłem wam ryby przyrządź je

Marcinie i podaj gościom.

*

To Juliusz pisał o życiu jak o dywanie. My widzimy tę stronę gdzie nitki różnokolorowe są w

jakby chaosie, nieładzie, sensu trudno się domyśleć. A z drugiej strony jest ład, porządek i

sens. We współczesnym wierszu tak to przedstawiono:

„i na ciebie przyjdzie czas

kiedy zamkną się powieki

jak pokrywa orzecha

i zacznie się…

wtedy ujrzysz i usłyszysz nowości

co nie mieszczą się w ludzkiej wyobraźni

co nie ujrzało ani oko ani ucho nie słyszało

ani nie jest w stanie rozum pojąć co

Zgotował

dla wybranych

żałując że na próżno tyle lat wegetowałeś

zabawiając się w doczesność

TEN Wyrozumiały dla nowo narodzonej

gwiazdy

a zarazem Onieśmielający i Łaskawy

a przy NIM – ONA w muślinowej szacie

słońca

opleciona promieniami księżyca

z koroną 12 gwiazd

i ON nieba Królewicz

taki bezpośredni – bo był także człowiekiem

a obok

uskrzydleni z ognistymi mieczami

i ten niepowtarzalny widok i muzyka…”

*

Nie wiem , jak to się stało? Nie wiem czy takie było przeznaczenie , moje przeznaczenie, nie

wiem. Wiem jedno, do końca nie mogłem sobie tego wybaczyć.

Ja jestem Nahum . Żyłem w Jerozolimie. Żyłem w tym samym czasie co Jeszua, a nic o Nim

nie wiedziałem .Nie interesowałem się Nim.

Kiedy pochód , w którym szedł Człowiek z Krzyżem, szedł na Golgotę ,ja wtedy ubijałem

interes. Utargowałem wtedy niską cenę , ale już nie pamiętam za co. Poszedłem na Golgotę

na następny dzień i przeczytałem napis na krzyżu:

IESZU HANOCRI MALECH HAJEHUDIM

To ma być król – pomyślałem. A potem słyszałem o Piotrze, o Pawle ale nie było to dla mnie

ważne. Aż razu pewnego spotkałem kupca z Grecji, który opowiadał o nowej wierze, która

rozprzestrzenia się w zadziwiający sposób. I ci tam w Grecji, w Rzymie opowiadają o tej

drodze Jeszui i więcej o niej wiedzą niż ja. Umknęło mi coś ważnego. Może najważniejszego.

Nie umiałem dobrze wybrać. Straciłem Go.

- Marcinie, jestem tutaj by porozmawiać z panem Brandstaetterem i by powiedzieć

wszystkim by wybierali dobrze. By umieli dostrzec to co ważne.

*

Krzysztof Kieślowski słuchał w skupieniu opowieści Nahuma z Jerozolimy. W życiu

każdego człowieka , w każdym wydarzeniu dziejącym się w czasie jest głębia i przesłanie –

pomyślał. Zaczął rozmowę z Nahumem. I Nahum opowiedział tę historię raz jeszcze i zwrócił

uwagę na to że kiedy ulicą szedł Jezus z krzyżem to on wzroku nie mógł oderwać od trzech

złotych monet leżących na ladzie. W tym momencie tak intensywnie błyszczały i

przyciągały jego wzrok że nie mógł prawie zrobić ruchu, stał zahipnotyzowany. I słuchając go

Kieślowski pomyślał o hipnotyzującym ekranie komputera w swoim I odcinku Dekalogu.

*

Pisze ks. Twardowski :

,,Tylko święty Jan umarł w domu na posłaniu

z poduszką pod głową owinięty w śpiwór

jeden nie zląkł się krzyża jeden stał pod krzyżem

pozostali ze strachu w Wielki Piątek zbiegli

Kto ucieka od krzyża – krzyż cięższy dostanie”

Tyle widzieli, tyle przeżyli, tyle mocy doświadczyli i uciekli. To zastanawia. Co mógł jeszcze

Jezus uczynić by uwierzyli. Uzdrawiał – widzieli. Chodził po wodzie – widzieli. Przemienił

się – widzieli. Nic to. Uciekli. Został Jan. Wiara to wierność.

*

„W nocy nie ulękniesz się strachu

a za dnia – lecącej strzały”.

Brat Albert czytał 91 Psalm. I powtórzył go Dobroszowi mówiąc go starym językiem:

„Na rękach nosić cię będą byś snać nie obraził o kamień nogi twojej”.

Tak to było bracie Albercie. Uwierzyłem. I od momentu tego czułem Anioła koło siebie.

Strzały obok mnie przelatywały. Powierzyłem Jemu swoją drogę i nie martwiłem się niczym.

A na końcu drogi On na mnie czekał. I koniec tej drogi był początkiem. Zapisz to co mówię

autorze. Niech przeczytają te słowa i uwierzą. Ja jestem prostym rybakiem, żyłem na skraju

litewskiej puszczy. Dostałem kilkadziesiąt lat życia. Pięknego życia. Smagał mnie deszcz i

wiatr. Dotykałem kory drzewa i ciała dziewczyny. Łowiłem ryby i walczyłem. I to było moje

tutaj życie. I każdy ma inne życie w innym czasie. Teraz wiem dlaczego żyłem wedle waszej

rachuby w XII wieku. Wtedy byłem potrzebny Panu i TYLKO wtedy. I pamiętajcie:

„Żyją tylko ci, których Bóg

chce mieć jeszcze tutaj”.

*

Jan Sebastian przestał grać. Marcin zaprosił go na posiłek. Obfity posiłek gdyż Jan Sebastian

lubił sobie podjeść. Jedząc ociekającą smakowitym tłuszczykiem szynkę w pewnym

momencie zdziwiony i lekko przestraszony spojrzał na Marcina. Usłyszał bowiem swoją

Pasję wg. Św. Mateusza grana przez siebie samego.

- Jak to, przecież ja jem, nie gram, co się dzieje?

- Skończ Janie spokojnie jeść. Spróbuj jeszcze bigosu, napij się wina. Odpocznij. Czeka cię

miła niespodzianka.

*

To ks. Jan Twardowski pierwszy to zrozumiał i pierwszy to słowami wyraził:

„abyśmy po śmierci w każdą wolną sobotę chodzili po lesie bo niebo nie jest niebem jeśli

wyjścia nie ma”.

Dlatego potem można będzie wszystko. A w puszczy litewskiej strumyki i jeziorka będzie

można fotografować. Katedry wznosić i szynkę wędzić.

*

Janie Sebastianie – Marcin usiadł zapalił fajkę i zaczął rozmowę – Jasiek na urządzeniu

magnetofonem zwanym, nagrał twój koncert, który dałeś w naszym kościółku. I teraz go

odtwarza. Każdy może ciebie Janie słuchać. Może iść ulicą, jechać karetą(chciałem

powiedzieć pociągiem ale niech będzie kareta, lepiej brzmi, zwłaszcza dla Jana Sebastiana) i

słuchać twojej Pasji. Wyobrażasz sobie?

- Nie.

*

„Błogosławieni pragnący dobra innych

albowiem dobro będzie im dane”.

To jest dobre. Zobacz Janie Sebastianie tutaj jest tysiące płyt. Te czarne krążki zawierają

twoją muzykę. Te małe srebrne też. A w tych pudełkach żyją ludzie. To są filmy. O zobacz

film o Amadeuszu Mozarcie. Widzisz wkładam pudełeczko tutaj, naciskam guzik i popatrz…

tu przepuścimy. Pogrzeb Mozarta. Nikt nie idzie za karawanem bo deszcz pada. Wielki

deszcz. To płacz nieba bo odszedł geniusz. Amadeusz dany od Boga. Wrzucają ciało do

wspólnego grobu. Koniec. A muzyka została. Albo to pudełeczko. Chaplin zjada buta. Młody,

zdolny. Zatrzymany czas. Jan Sebastian zamyślony odszedł. Poszedł grać swoje kantaty.

Nieśmiertelny.

*

„Bo tysiąc lat w Twoich oczach

jest jak wczorajszy dzień, który minął”.

*

Albo tu – spójrz – mam album z fotografiami. Zdjęcia różnych ludzi. Na chwilę zatrzymany

czas. Oni tutaj przyjdą. Opowiedzą swoją historię.

*

Nie przypuszczał Bach tworząc swoje dzieła że za lat 200 i później będzie słuchany. Jasiek

uwielbiał Pasję wg. Św. Mateusza. Jadąc na pocztę miał walkmana na uszach i słuchał Pasję. I

kiedy chór śpiewał „Ukrzyżuj go, ukrzyżuj” to spojrzał Jasiek na krzyż, który stał w

Radziwiliszkach od wieków. Pierwszy krzyż wyciosał Dobrosz. Potem w tym miejscu kolejne

pokolenia go odnawiały. Zatrzymał się Jasiek przy krzyżu. Pomyślał że trzeba by odnowić

koronę cierniową. Zardzewiała. Zawsze wtedy Jasiek przypominał sobie wiersz

ks.Twardowskiego i zamiast modlitwy właśnie ten wiersz mówił.

„Teraz wiem

że musisz być

przeraźliwie doskonały

wieczny i nieśmiertelny

nierozpoczęty i nieskończony

zbawiający i umiejący słuchać

skoro nie lękałeś się umierać z miłości

skoro nie bałeś się być słabym

oddychać ciężko po każdym złudzeniu

być zbitym na kwaśne jabłko”

*

„niebo, morze i góry zostały te same”.

Matejko skończył czytać wiersz ks. Twardowskiego. Nie dosłyszeliśmy początku, który

tak brzmiał:

„Wszystko się pozmieniało, nie ma małych dworów pachnących owocami”.

Szukał mistrz Jan sposobu by namalować swój obraz. Nie mógł znaleźć. I wtedy zrozumiał.

Zrozumiał że każdy twórca ma swój czas. I w tym czasie ma zawrzeć czas przeszły,

teraźniejszy i przyszły. Spojrzał na swój obraz gdzie Wit Stwosz ociemniały prowadzony jest

przez wnuczkę… i zrozumiał. Ten obraz jak każdy zawiera w sobie wszystko. Zacznij go

tylko czytelniku kontemplować. Najpierw ślepota Stwosza.

Co to znaczy?

*

Przyjechał Chlestakow. Ugoszczono go jak przystało na gościa. Zaczął Chlestakow

opowiadać o swych koneksjach w Petersburgu.

- „Panowie – rzekł Chlestakow – jeżeli kto będzie w Petersburgu, bardzo proszę do mnie.

Ja i bale wydaję! Na stole na przykład arbuz za 700 rubli! Zupa przyjechała w rondlu

okrętem wprost z Paryża…

…Kiedyś zarządzałem nawet departamentem…

I w samej rzeczy, kiedy przechodzę przez departament – po prostu trzęsienie ziemi!

…wszystko drży i dygoce jak liść”.

-Tak, tak panie Chlestakow – Marcin pokiwał z politowaniem głową – co pan

powie…dygoce jak liść?

No, no!

*

Brat Albert przyniósł z piekarni Marcina kilka wielkich bochenków chleba. Zaniosę je do

krakowskich ogrzewalni. Podzielę ten chleb pachnący, niech nasyci głodnych.

Panie Kieślowski powiem coś panu:

Przez długi czas byłem katolikiem ale wyłącznie na bazie pojęć.

Studiowałem filozofię, teologię, miałem dużo mądrych książek. W sensie intelektualnym

wszystko mi się składało i broniło. Ale kiedy przyszło cierpienie, prawdziwe załamanie, nagle

zacząłem tonąć. Te pojęcia nie wystarczały mi.

Bo czego nie miałem?

Dotknięcia Boga.

Zetknięcia się z czymś realnym, że On jest silny, że On jest mocny. Pan go szukał kamerą.

Myślę że pan go znalazł. W pana filmach ja czuję tajemnicę. A tajemnica to On. Ten chleb to

tajemnica. Ziarno, ziemia, woda słońce a potem praca rąk, drewno, ogień stworzyły te bochny

chleba. To takie proste jednocześnie tak genialne. Dobrze. Teraz was pożegnam. Biorę ten

chleb i idę. A wy tu zostańcie. Słuchajcie muzyki, czytajcie piękne strofy, jedzcie Marcinowe

przysmaki a jedząc chleb pomyślcie o mnie i tych z moich ogrzewalni, i bądźcie dobrzy jak

chleb.

*

Roman Brandstaetter usadowił się w bibliotece Marcina, by móc czytać wiersze żydowskich

poetów, którzy tutaj na polskiej ziemi urodzili się, tworzyli i zabrali ją czy to do Palestyny

czy Nowego Jorku.

„Nie myśl, że świat jest dżunglą – stworzony

Dla wilków i lisów, łgarstwa i żeru;

Niebo – zasłoną przed wzrokiem Boga;

Mgła – by nikt tu nie patrzał na ręce;

Wiatr – by zagłuszył dzikie okrzyki;

Ziemia, ażeby krew ofiar wessała –

O, nie myśl, że świat jest dżunglą!”

Albo ten wiersz o tytule znamiennym dla narodu tego:

„Wiecznie szukający”

„On wędrował i wędrował, i wędrował

(wielkie prawdy są w tych słowach zatajone)

Bo on szukał, szukał drogi, nie znajdował,

I szedł dalej, dalej wciąż w tę samą stronę!”

A pan Roman znalazł drogę.

Znalazłem Drogę – pomyślał i zagłębił się dalej w lekturze.

*

Marcin ich nie zapraszał, jednak przyszli. Przyszli poeci, którzy zapłacili wielką cenę za bunt.

Za opowiedzenie się za Złym. Sergiusz Jesienin zaczął deklamować swojego „Czarnego

człowieka”. Potem opowiedział im o swoim życiu, o ogromnym strachu jaki go prześladował,

o rozpaczy.

„Czarny człowiek”

„…Mój czarny człowiek dniami i nocami

Mnie nie opuszcza. Jak cień za mną wszędzie

Krok w krok się wlecze…”

I wtedy słysząc te słowa, które genialnie deklamował Sergiusz zrozumieli. I Stachura i Bursa i

Wojaczek i inni których zabiła rozpacz i strach zabił. A wystarczyło tylko zwrócić się do

Anioła. Nie. Oni chcieli sprawdzić swoją „moc”. I Zły ich opętał i już nie wypuścił ze swoich

sideł. A Sergiusz mówił przejmującym głosem swojego „Czarnego człowieka”:

„… Po kartach wstrętnej księgi

Wodzi palcem i mrucząc nade mną

Jak mnich nad umarłym,

Czyta mi żywot

Jakiegoś łobuza i włóczęgi,

Napędzając smutek do duszy

I lękiem chwytając za gardło…”

Przestań Sergiuszu na chwilę deklamować. Chodźmy posłuchać Bacha i popatrzeć na Krzyż.

*

„On nas stworzył, my Jego własnością –

Albowiem dobry jest Pan”.

Marcin patrzał na tych wystraszonych ludzi, którzy nawet teraz uwolnić się nie mogli od

niewytłumaczalnego strachu. A Sergiusz Jesienin kończył właśnie swój poemat:

„Czarny człowieku!

Wstrętny z ciebie gość!

Tą sławą dawno, dawno

Jużeś otoczył

Jestem zły, rozjuszony

Stoję w cylindrze na głowie,

Nie ma przy mnie nikogo

Jestem sam…

I stłuczone zwierciadło…”

Nie mogli sobie poradzić z sobą i Edward Stachura, któremu czarny człowiek kazał rzucić się

pod pociąg a potem zniszczył go do końca i Sergiusz Jesienin i inni. Ale dlaczego? Przecież

można służyć komu innemu. W 1914 roku napisał Jesienin takie słowa w liście do Marii

Balzarowej:

„Ja… sprzedałem diabłu duszę

i wszystko za talent.

Teraz widzę że trudno mi się wspiąć na szczyty”.

Ale diabeł wyniósł go na szczyt ale cenę musiał zapłacić ogromną. A przecież:

„On nas stworzył, my Jego własnością”.

Dlatego ty czarny człowieku – precz.

*

,, I tak oto uszedłszy w samotni swej ciszę,

I zgromadziwszy nieliczne ale mądre dzieła

Żyje w rozmowie z tymi, których pochłonęła

Dawno ziemia- i wzrokiem , głos umarłych słyszę”

Te oto słowa wypowiedział do Jaśka Gabriel - piewca milczenia. Przekaż te słowa autorowi

tej książki. On nas wydobywa z mroków niepamięci . Litery są trwalsze niż spiż, niż marmur

czy beton. A właśnie, czy Mateusz Birkut , człowiek z marmuru jest jeszcze z nami?

Birkut robotnik z Nowej Huty razem z Matejką, Stwoszem , Wyspiańskim, Skrzyneckim o

mieście Krakowie dusputę prowadził.

Nowa Huta – mówi Mateusz- jest sztuczna. Ducha w niej brak. A jeżeli już jest Duch jaki, to

jest zły.

*

„Bezpowrotnie ucieka godzina rychliwa”.

Goethe pisząc „trwaj chwilo wiecznie” mylił się oczywiście. Trwanie w bezruchu to śmierć.

A my tutaj w tym dworku żyjemy innym życiem. Nie jesteśmy figurami martwymi, ludźmi z

marmuru. Nie. Rozmawiamy z tobą czytelniku gdziekolwiek jesteś i gdziekolwiek i

kiedykolwiek to czytasz. Ja Juliusz Słowacki witam cię. Ja pustelnik Gabriel, Dobrosz witam

cię. Ja Roman Brandstaetter witam cię czytelniku i zapraszam do Nazarethu, który

stworzyłem moim piórem. Idź tam. Tam spotkasz mnie. Tam spotkasz JEGO.

*

Adam Asnyk przybył i zaraz tymi słowami rozpoczął dialog z przybyłymi.

„Taką jak byłaś – nie wstaniesz z mogiły.

Nie wrócisz na świat w dawnej swojej krasie;

Musisz porzucić kształt przeszłości zgniły,

Na którym teraz robactwo się pasie”.

„Umrzeć musi co ma żyć” – rzekł Staś Wyspiański.

My dotknęliśmy mistyki życia, zrozumieliśmy Prawdę życia. Umieliśmy dostrzec jego sens i

istotę. No i próbowaliśmy podzielić się tym odkryciem ze „zjadaczami chleba”. Zawsze mogą

tutaj przyjść i porozmawiać. Zawsze.

*

Sergiusz Jesienin nie wiedział, że z tym strachem można sobie poradzić. Ale dlaczego nie

wiedział? Pisze Anna Kamińska:

„dotknij naszych serc

Swoją ręką Panie

I wyrwij niepokój

Jak zatrute chwasty

Bo wyrósł zbyt wielki…”

I może się zdarzyć że zaatakują człowieka takie oto istoty:

Lucyfer – który zaatakuje sferę duchową, Aryman – sferę materialną i Asur, który „nicuje”

świat i człowieka wyżerając jego „ja”. I nagle okaże że człowiek jest pusty, że człowiek jest

„NIKT”.

*

Szatan kiedy porwie człowieka i odetnie go od Boga, pozostawia go w końcu samego. Z jedną

tylko myślą. Zabić się. I to uczynił Jesienin, Stachura, Bursa, Wojaczek i wielu innych. A

wystarczyło iść po pomoc do Człowieka, który chodził po ścieżkach Galilei, chodził po

wodzie, rozmnożył chleb a szatanowi powiedział „Idź precz”.

*

Pisze Anna Achmatowa:

„Żyć nauczyłam się prosto i mądrze,

Patrzeć na niebo, modlić się do Boga

I długo, długo chodzić o wieczorze

By niepotrzebna ustąpiła trwoga”.

*

To jest stroma zwietrzała góra. Położona 24 km na wschód od Jerozolimy. Krajobraz

przygnębiający. Tutaj szatan kusił Jezusa aby zrezygnował ze swego posłannictwa na korzyść

mocy tego świata.

*

Dla Sergiusza Jesienina i innych twórców ich twory poetyckie stały się bogiem. Wydało im

się że posiedli pełnię Prawdy. Przekroczyli granicę poznania. A przecież układali tylko słowa

aby ładnie brzmiały. Nic więcej.

*

„I oto nawałnica wielka powstała na morzu… On zaś spał. Potem wstał, zgromił wiatry i

morze i nastała wielka cisza…”

Mt 8, 23

Wielka cisza to spokój, bezpieczeństwo i pewność.

*

„Bo cóż pomoże człowiekowi, choćby cały świat pozyskał, jeśli samego siebie zatraci…”

Łk 9, 25

*

Nowy gość się zjawił.

Nazywam się Adam Władysławiusz. W XVI wieku byłem nauczycielem królewicza

Władysława syna Zygmunta III. Mieszkałem w Lubczy nad Niemnem.

Marcin zdziwił się że taki gość przybył.

- Marcinie – rzekł pan Władysławiusz – chciałem porozmawiać o dawnych czasach. Bo

wiesz jak to jest.

„Starzy ludzie dawniejsze czasy wspominają:

Że dobre, tanie były, tak je wysławiają.

Żyta po trzy, pszenica była za pięć groszy

Groch za pięć, jęczmień za dwa, owies grosz nadroszy”

- A właśnie. Jakie ceny u was? Ile płacisz za żyto, pszenicę i jęczmień?

- O! Władysłowiuszu, drogo. Drogo wszystko, ale jakoś daję sobie radę. Ale ty mów dalej

o tych cenach dawniej. Toż to przecież za darmo wszystko za darmo było.

„Kapusty wóz groszy pięć, także rzeczy drugie:

Marchew, rzepa, pasterniak, czosnek i cebula.

Ogórek, melon, kanop, len, co z nich koszula.

Insze rzeczy tak tanie bywały wszelakie,

Co dziś w dziesięciórnasób płacim lada jakie.

Małmazyja i wina tak tanie bywały,

Żechmy po parę groszy kwartę więc pijali.

A miodu garniec za grosz i za szeląg piwa

A na dzień po półgroszku płacono od żniwa”.

*

Jasiek się zbuntował. Kiedy Marcin przyniósł mu stos listów aby je wysłał rzekł

zdenerwowany:

- Panie Marcinie po co wysyłać pocztę. Tydzień, albo i dłużej będą szły. Można szybciej.

Internetem. Nauczę pana jak się tym posługiwać. Cały świat będzie do pana należał.

Obejrzy sobie pan obrazy z Galerii Drezdeńskiej, z Luwru i Ermitażu. Przeczyta

wszystkie książki jakie chce.

- Ale Jaśku ja chcę aby list przeczytali, wzięli do ręki ten kawałek papieru i poczuli ślad

mej ręki.

Jasiek patrzał z politowaniem na Marcina. Nie mógł zrozumieć Marcina i jego staroświeckich

zwyczajów.

*

- Niech pan, panie Władysławiuszu mówi dalej. Jaśkowi przejdzie. Komputery, Internet,

fanaberie jakieś.

- A więc panie Marcinie – Władysławiusz skończył właśnie ogromny plaster tłustej,

smakowitej szynki i tak rzekł:

„Cóż mi po tym, gdy ja tam nie żył w przeszłym wieku.

Lepszy czas żywiącemu, dzisiejszy człowieku…

Zda mi się, że to lepsze są dzisiejsze lata

Z którymi, my możemy użyć tego świata

Niźli przeszłe, które nam ekstolują starzy;

Niech nam Pan Bóg dzisiejsze szczęści i też darzy”

Wina daj Marcinie i tej szynki jeszcze.

*

Czujesz ten smak Marcinowej szynki, mój czytelniku?

Kto o nas czyta teraz?

Zapytaj się Jaśku autora książki „Chata…”

komu ją ostatnio przekazał i jak ją odbierają?

Z tym pytaniem-prośbą zwrócił się do Jaśka Juliusz Słowacki inni zgromadzeni w

Marcinowym dworku.

Powiem tak, Jasiek poczuł się ważny, z namaszczeniem usiadł i zaczął opowiadać.

Czytał o was pewien będziński poeta.

Odwiedziłem go kiedy pisał o chlebie, pięknie pisał:

„…Spadła kromka na ziemię

Podnieś ją i pocałuj

Bo może zabraknąć

Gdzieś tu zapachniało chlebem

Zakręciło w nozdrzach

Wieczny aromat - cień człowieka

Gwarant sytego dnia”.

*

Marcin Bielski, poeta z Renesansu z uwagą przysłuchiwał się opowiadaniu Jaśka a potem

przytoczył fragment swojego wiersza:

„Idźcie na świat moje książki

Przedajcie się za pieniążki,

Musicie w świat pielgrzymować.

Idźcie, idźcie w cudze kraje,

Bo nam wiela niedostaje

Marnieśmy czasy strawili

Niceśmy nie wysłużyli”.

- O nie! – zewsząd salonu rozległy się protesty.

- Wcale żeśmy czasu nie zmarnowali. Mylisz się panie Bielski. Mów o sobie a nie o nas.

*

Nie zmarnowaliśmy. Próbowaliśmy poznać Prawdę. Juliusz Słowacki zwrócił się z prośbą do

Marcina by ten skontaktował się z ks. Januszem Pasierbem. Niech prześle, jeżeli przyjść nie

może czy też nie chce, swoje strofy, które dotykają istoty Prawdy. Idąc śladami Jezusa dotarł

aż do Ogrójca i wtedy usłyszał a potem zapisał te słowa:

„już objawiłem im Boga

w blasku i mocy

jeszcze objawię im człowieka

dzisiejszej nocy”.

Pamiętacie to Przemienienie na Górze, pamiętacie.

„ujrzą obojętność oliwek

nieruchomość świateł i cieni

doświadczą ile można nabrać sił

leżąc z twarzą przytuloną do ziemi”.

Ten Człowiek staje się prochem. Scala się z ziemią. I dalej:

„dam im posłuchać milczenia Boga

gdy się Go woła

zobaczą zimny blask kielicha

w ręku anioła”.

Każdy z was to przeżyje, kiedy przyjdzie cierpienie.

„Boże mój, Boże czemuś mnie opuścił”.

*

„Oni słyszą słowa tajemne

i oglądają odsłony

wiecznego królestwa”

Kto?

Mistycy. Nie muszą czytać dzieł filozoficznych bo tam nie ma prawdy.

Wgłębiają się w słowa Człowieka z Nazaretu.

On nie powiedział wiele. Nie napisał setek tomów. Nie prowadził wielogodzinnych dysput.

Mówi prosto:

„Błogosławieni cisi…”

I wiedzą:

„Wiedzą jak mało kto, że każdy czyn echem powróci”

*

„nic się nie dzieje przedwcześnie

I nic się nie dzieje za późno”

Roman Brandstaetter zaczął opowiadać życie swoje i zakończył stwierdzeniem:

„Boże zegary zawsze właściwą godzinę biją”.

*

Przychodzi moment że to staje się jasne. Tak rzeczywiście jest. Na wszystko jest odpowiedni

czas.

„Czas rodzenia i czas umierania”

To chyba Kohelet Tysiące lat temu powiedział i rację miał.

Wszystko dzieje się w swoim czasie. Wszystko.

*

Chodźmy na film.

Będę go projektorem wyświetlał bo to nie to samo co z kasety. Zaraz na wielkim białym

ekranie pojawi się „Obywatel Kane”.

Można palić. Zaraz wam też prażonej kukurydzy przyniosę.

W końcu to amerykański film.

Marcin Cumft każdemu przyniósł wielkie torby z popcornem a oni z zainteresowaniem

oglądali najlepszy film świata.

*

Wgłębianie się w istotę Pisma było moim sensem życia – powiedział Roman Brandstaetter.

*

Obywatel Kane skończył się. Różyczka spłonęła.

No i co myślicie o tym filmie? – zapytał Marcin.

Wzlot i upadek człowieka, który chce być bogiem zawsze jest jednakowy. I nic nie pozostaje.

Tylko dziecięce saneczki. Różyczka.

*

„Cóż z tego, że policzyłeś na drzewach wszystkie owoce mango,

jeżeli nie skosztowałeś żadnego z nich.”

Czyli mówiąc inaczej:

„Nie obfitość wiedzy, lecz wewnętrzne odczuwanie

i smakowanie rzeczy zadowala i nasyca duszę”.

- I jeszcze to dodajmy – Marcin przygotowywał dla przybyłych ciekawy seans i chciał

wytworzyć atmosferę jedyną w swoim rodzaju – jeszcze te słowa św. Pawła:

„I stanąłem przed wami w słabości i w bojaźni i z wielkim drżeniem. A mowa moja i moje

głoszenie nauki nie miały nic z uwodzących przekonywaniem słów mądrości, lecz były

ukazywaniem ducha i mocy…”

*

Pokażę wam film. Film nakręcony w połowie XXI wieku. Tak będzie wyglądał wtedy świat.

Kiedy zaczynał się ten wiek miał w sobie wszystko to co zaraz zobaczycie.

Kiedy zaczął się film nowy gość przybył. Marcin zaprosił go by i on obejrzał „Wspaniały

świat”. Nowym gościem był Rembrandt.

*

Tu widzicie piękne miasta. Szklane domy. Wszędzie czysto, równo przycięte krzaki i drzewa.

Na ulicach sami młodzi ludzie. Zasadą jest że po ukończeniu odpowiedniego wieku należy się

zgłosić do eliminacji. Eliminacji z życia. Załatwiają to humanitarne zastrzyki. Życie tutaj to

wieczna przyjemność. Zabawa, uczestnictwo w programach TV, dbałość o zgrabną sylwetkę.

Ten świat jest piękny. Nie ma tam wysiłku. Nie ma książek. Nie ma pytań. Nie ma tam

chwastów czyli biednych, chorych, ułomnych. Zastrzyki eliminują kaleki, ale i ociężałych

umysłowo.

- Marcinie – pytania jedno za drugim po skończonym filmie zewsząd padały – mówiłeś że

początek wieku XXI zawierał w sobie wszystko to co teraz widzieliśmy. Dlaczego nie

zawrócono wtedy?

Dlaczego czytelniku? Ty odpowiedz.

*

- Jestem Beniowski. Na zaproszenie przybyłem tutaj, zaproszenie Marcina. Imion trzech

jestem: Maurycy, Kaźmierz, Zbigniew. Juliusz Słowacki cały poemat mi poświęcił. Już

na początku, pamiętacie, pisał o mnie:

„Bo w życiu swoim namartwił się bardzo,

A umarł, choć był z tych, co śmiercią gardzą”.

No więc tak: opowiem wam swoje dzieje ale najpierw Marcinie wina daj, kałdunów dużo,

szynki twojej słynnej przynieś mi i chleba, o którym brat Albert mówił że wyśmienity.

A Juliusz o panu Maurycym, Zbigniewie, Kaźmierzu tak pisał:

„Spraszał do domu szlachtę okoliczną,

Fortunka jego ciągle ciekła dzbanem,

Miał nadto proces i sprawę graniczną”.

Kogoś ty Marcinie tutaj zaprosił?

- Chwilę – rzekł Marcin – nie sądźcie za szybko.

*

Nie mogę w żaden sposób zrozumieć istoty przemijania.

Istoty przemijania, wspominania.

Czy należy ciągle iść do przodu, zrywać z przeszłością, czy zagłębiać się w dawne dzieje?

Marcin, pytanie to zadawał swoim gościom a oni odpowiadali różnie.

Większość była za wracaniem do dawnych miejsc mimo że one już inne.

One uczą jak my się zmieniamy.

Ale czy to jest istota przemijania?

Chyba nie.

*

- Marcinie, czuję się jak we wnętrzu jakiejś książki. To trzeba zmienić.

Juliusz tymi słowami zwrócił się do Marcina, który właśnie wręczał Jaśkowi kolejne

zaproszenia.

- Nic tu panie Juliuszu nie można zmienić. Jak autor napisze tak zostaje. Potem wtłacza nas

do dyskietki, tam z nas robi magnetyczny zapis a potem drukuje. Rozdaje potem książkę

a często komputerowy wydruk różnym osobom. Czytają, komentują, jednym się podoba,

drugim nie. I tym sposobem trwamy, i ty też trwasz Juliuszu. Więc nie mów że jesteś we

wnętrzu jakiejś książki. Bo to nie jest jakaś książka tylko „Chata, którą wieki roztrącą”. A

ta chata to mój dworek Juliuszu, kiedyś go zburzą, czołgami rozjadą, ale przyjdzie czas,

że wskrzesi go autor „Chaty” i pożyjemy znów. A teraz napij się wina, rocznik 1809.

dobry rocznik, wszakże wtedy się narodziłeś Juliuszu. Wtedy twoje imię było jak pusty

dźwięk. A teraz?

*

Tetmajer słysząc te słowa Marcin zaczął (a w głowie jego nie jeden kielich Marcinowego

wina swoje robił) głośno swój wiersz deklamować:

„I oto pyłem w ten bezmiar

patrzymy w górę rzuceni…”

Bezmiar rzeczywiście nieogarniony, świadczący o potędze Stwórcy. Przekracza to nasze

możliwości. Nawet mówienie o tym. Więc mówić nie będziemy powiemy coś innego.

*

Marcin poczęstował wszystkich swoich gości chlebem, kałdunami, winem i wódką.

Zapytaj ich…

Jasiek te słowa skierował do Marcina gdyż chciał mu ten wiersz Jarosława Marka

Rymkiewicza przeczytać:

„Zapytaj o to zmarłych pokąd twój chleb jedzą

Zapytaj o to zmarłych oni ci powiedzą

Zapytaj o to zmarłych pokąd jeszcze żyją

Pokąd w twojej łazience jeszcze oczy myją

Pokąd jeszcze gazetę z rąk ci wyrywają

Zapytaj o to zmarłych pokąd cię poznają

Pokąd z twojej lodówki wódkę ci wyjmują

Zapytaj o to zmarłych pokąd cię pojmują

Pokąd przy twoim stole jeszcze z tobą siedzą

Zapytaj o to zmarłych pokąd jeszcze wiedzą

Pokąd jeszcze za ciebie twoje wiersze piszą

Zapytaj o to zmarłych pokąd jeszcze słyszą

Zapytaj o to zmarłych kiedy przyjdą nocą

Zapytaj o to zmarłych ale nie wiesz o co”

Ale przecież oni żyjący.

To o co ich się pytać?

*

- Co tam panie w polityce? – to Andrzej Kijowski scenarzysta Wesela Wajdy zapytał o to

Marcina.

A Marcin gazetę czytał i podał ją panu Andrzejowi.

- No tak. Trzymają się mocno – tak pan Kijowski skomentował artykuł ze strony

pierwszej.

*

„Wypluj strzępy brudnego papieru

co oblepiły ci język

milcz

milcz wytrwale”.

Ks. Pasierb przytoczył swoje słowa zapisane kiedyś.

*

„Uczyniłeś go niewiele mniejszym od istot niebieskich…”

Ps. 8

I jeszcze to koniecznie trzeba przytoczyć:

„Jeśli ktokolwiek gdy będę w grobie

Zapragnie o nas zasięgnąć wieści

Niech przejrzy kartę, com sam o sobie

Napisał…”

I napisze o nas tu wszystkich zgromadzonych w moim dworku(a jest to dworek z wyobraźni a

przez to bardziej realny niż ten z cegieł) niejeden autor ale przecież nie wszystko.

Marcin Cumft już stracił rachubę ilu to tutaj gości przybyło. A najgorsze że czytelnik tej

książki(o ty właśnie, który to czytasz) ten już się gubi. Ale nie martw się czytaj dalej ,jeszcze

niejedno cię zaskoczy.

*

Nigdy nie słyszeliście ani Jego głosu, ani nie widzieliście Jego oblicza”.

To powiedział Jezus. Te słowa są zapisane w Ewangelii św. Jana. A Juliusz

widział twarz Boga. Tak napisał przynajmniej. No więc trzeba krok po kroku, zdanie po

zdaniu, strofa po strofie, które napisał Juliusz, zgłębiać. Zgłębiać niczym jakąś nowinę

ciekawą. Bo przecież nie powiemy Dobrą Nowinę.

*

To Paweł, który zanim wybrał się do Damaszku, był Szawłem napisał w słynnym hymnie o

miłości takie słowa „teraz widzimy jakby w zwierciadle niejasno; wtedy zaś zobaczymy

twarzą w twarz”.

„ I ujrzałem twarz Jahwe”- to napisał Juliusz Słowacki.

To on już nie był „teraz” on był już „wtedy”. Juliusz przeszedł barierę czasu i żył. Bóg rzekł

Mojżeszowi że kto Go ujrzy żywym nie może zostać. A Juliusz żył i pisał.

*

„A gdy rękę podniesie świat zniknie

I nie będzie ani mnie ani ciebie

Tylko ciemność i sam Pan Bóg na niebie”.

To z „Księdza Marka”.

Gdzieś tak pod koniec życia refleksje przychodzą. Co dalej? I po Księgę Ksiąg sięgamy, aby

dowiedzieć się, co dalej.

Juliusz był zawsze pod koniec życia. Śmiertelna choroba, gruźlica w każdej chwili mogła

przerwać pisanie „Beniowskiego”, „Króla-Ducha” czy kolejnego Listu do matki.

W każdym więc wersie musiała być prawda ostateczna.

No i była.

*

Czy mogą być jeszcze jakieś wątpliwości, że zabory to rzecz dobra?

Konieczna nawet. Kim bylibyśmy dzisiaj bez literatury romantycznej.

Kim bylibyśmy dzisiaj bez pomników, na których daty powstań, na których krew nasza.

Nie da się iść do przodu bez ofiar. No więc jeśli oni chcieli byś Polakami, musieli złożyć

daninę.

*

Juliusz Słowacki pisał w liście do matki:

„Byłem na przyjęciu. Zebrali się goście. Mickiewicz czytał wiersze, Chopin grał.

Strasznie się wynudziłem”.

*

W liście z maja 1845r. opisuje Juliusz, jak w domu położonego o pięć kroków od jego

mieszkania zmarła 14-letnia dziewczyna. Pisze Juliusz, że jeszcze tydzień temu zdrowa była,

kwitnąca jak róża, a dziś nie ma jej.

I słowami tymi unieśmiertelnia ją na kartach listów do matki.

Ta wzmianka o tej 14-letniej dziewczynie to na pewno jedyna wzmianka o kimś, kto wtedy

tam żył i przypadkiem zupełnie zetknął się z Juliuszem. To że ja to piszę, a ty to czytasz

pozwoli zburzyć barierę czasu i zapomnienia. Bo przecież żadnego śladu po tej dziewczynie

nie ma.

Została wzmianka w Liście do matki. I to jest fascynujące.

*

Klimat czasów w których przyszło nam żyć narzuca nam-czy tego chcemy czy nie

określony sposób myślenia i kojarzenia.

*

Musisz pisać inaczej -powiedział Jasiek.

Napisałeś że nie wiesz o co chodzi Mickiewiczowi w „Panu Tadeuszu”. A ja nie wiem o co

tobie chodzi? Piszesz jakieś dziwne zdania o aniołach, zimnym mięsie, o Eglantynie, o

dziewczynce co zmarła dawno temu w Paryżu.

I co? Do czego zmierzasz?

Otóż, zmierzam do tego by zrozumieć dlaczego Juliusz chciał przerabiać nas w anioły, czy

mu się to udało i czy warto jeszcze sięgać do niego po latach tylu kiedy go już nie ma, kiedy

na Wawelu leży gdzie go osobiście Józef Piłsudski zaniósł. Bo wiesz Jaśku droga jest ważna.

Sama droga. Bo droga to jak życie. I zatrzymam się to tu, to tam, popatrzę, pomyślę i dalej.

A ciebie Jaśku poślę w te miejsca byś lepiej się przyjrzał wielu rzeczom i sprawom bo oczy

masz lepsze, spojrzenie bystre, bagażem lat nie splamione, więc patrz i mów co widzisz.

Przede wszystkim musisz-to musisz mocno zaakceptował-zmienić tę manierę pisania.

Jeżeli nie zmienisz to ja nie chcę mieć z tym co piszesz nic wspólnego.

Bo tak to jest. Zaczniesz coś-mówił z coraz większym natężeniem głosu-i kończysz.

Nie wiem, śpieszy ci się czy co. Akcja się rozwija a ty zostawiasz wszystko, gnasz gdzieś

indziej. Co to książka jest, czy zbiór jakiś scenek?

Jaśku!, powiedziałem. Dwie czy cztery kartki istniejesz, a już się wymądrzasz. Teraz tak się

pisze, opisy przyrody nie przejdą. Teraz trzeba szybko, jak z karabinu maszynowego, strzelać

zdaniami, a każde musi być takie, jakby już ostatnim być miało. Takie czasy.

E, tam-takie czasy-rzekł Jasiek.

Nic nie zwalnia cię byś pisał dobrze. No to zaczniemy pisać wreszcie. Dobrze. No to

gdzie mnie poślesz teraz?

*

W liście z 3 stycznia 1834 roku pisze Juliusz tak: ,,Otóż znów dożyliśmy, czyli raczej

przeżyliśmy rok cały. Nie wiem dlaczego, ale lata galopem przede mną uciekają”.

A wydawało by się że to tylko nas dotyczy. Nas ludzi XX wieku, wieku pełnego pośpiechu.

A jednak nie. W takiej Szwajcarii, w Genewie, gdzie cisza spokój i wszystko funkcjonuje

jak w szwajcarskim zegarku też czas szybko ucieka. 1834 rok. Juliusz pisze że gra w wista.

„….Wist, czytanie i dumanie zapełniają wszystkie godziny mego życia”

*

,,... i gdybym miał dar proroctw”

św. Paweł

,,dla słowiańskiego oto Papieża otworzył tron.”

Juliusz Słowacki wyprorokował Papieża z dalekiego kraju.

Dar proroctwa miał. Wiarę taką iżby góry... też miał.

Miłość nie łaknie czci.(św. Paweł).

A Juliusz pisał w liście do Matki takie słowa: ,,Modliłem się gorąco, żeby mi Bóg dał

nieśmiertelną sławę po śmierci”.

I Bóg modlitwę Juliusza Słowackiego syna Salomei, wysłuchał. I spełnił.

*

Ale właściwie dlaczego zajmować się Juliuszem Słowackim. Każdy ma swoje życie do

przeżycia to i Juliusz swoje miał. Talent poetycki otrzymał i życie w XIX wieku i chorobę

nieuleczalną. A on jeszcze nieśmiertelnej sławy żądał. Jestem taki wyjątkowy, i co?, mam

zostać zapomniany jak wy wszyscy .Przecież to niesprawiedliwe.

Zajmując się Juliuszem ,zajmujemy się w gruncie rzeczy sobą i naszymi czasami. Bo tak

naprawdę tylko to nas obchodzi. Tylko to nas w gruncie rzeczy interesuje.

*

I zjawił się Jasiek i rzekł: zapomniałeś o mnie autorze tej książki. Nie Jaśku, nie

zapomnieliśmy o tobie. Tylko nie wiedziałem gdzie jesteś? Czy na drodze do Damaszku

i przyglądasz się jak jasność powaliła Szawła, czy w pensjonacie pani Pattey czekasz aż

Juliusz zejdzie o 10 rano do salonu aby zimnych mięs skosztować. Nie wiem, naprawdę nie

wiem, gdzie jesteś. Ty możesz wszystko. Ani czas ani przestrzeń cię nie ograniczają. Jestem

już. Upaja mnie że mogę wszystko. Mogę być tam gdzie inni nie mogą. A przygoda to

fascynująca być wszędzie. Ale wiesz ty co mnie stworzyłeś, mimo wszystko jestem

ograniczony. Tam mogę być gdzie ty mnie poślesz. I kiedy ja zaprzyjaźniam się z tymi

ludźmi na przykład z salonu pani Pattey to ty jesteś już gdzie indziej. Już w wierszach

Juliusza siedzisz albo w dyliżansie obok Goethego.

*

Przeczytaj sobie ten wiersz:

,,Świat jest młynem... o jak strasznym młynem w nieustannym ruchu. Olbrzymie

,,MŁYŃSKIE KOŁA” kierunków społecznych, politycznych ugrupowań, partii

ideologicznych, walki koncernów, konwenansów, miłości i nienawiści ludzkich namiętności...

Jesteś dla nich ziarnem, mniej lub więcej wybornym, plewy też się liczą...

Czy z tego młyna wyjdziesz kaszką manną, grubym pęcakiem, mąką białą, otrębami lub na

proch starty-od ciebie zależy”.

* * *

,,Chleba przybywało w miarę jak się nim dzielono. Czy jednak ktokolwiek zauważył że

i Jezus był głodny? Tylko rozdawał. Nie zatrzymywał niczego dla siebie. Kiedy zbierano

dwanaście koszy, okruchów, może nikt nie pomyślał o Nim”.

*

„Człowiek jest jak to

wody przeźroczyste lustro

w którym wszystko się odbija-

...z tym że człowiek jednak

przed „odbijaniem” wszystkiego

sam nieco obronić się może”.

Jednakże chce czy nie chce odbija swoje czasy, w których żyje. Pisze, odczuwa tak jak jemu

współcześni. Ale słowo „odbija” jest wieloznaczne. Bo można odbić ale można zatrzymać z

tego odbicia coś dla siebie. Wybrać coś.

To chcę a tego nie chcę.

*

Ryszard Kapuściński napisał kiedyś tak:

Wiek XX zaczął się w 1914r. i skończył się w 1989. Jest to najkrótszy wiek w nowożytnych

dziejach.

Wiek XIX zaczął się w czasach Rewolucji Francuskiej w 1789r. i skończył w 1914 a więc był

najdłuższym w dziejach.

*

„Ta pusta stodoła, ta szopa Żyda,

Panie, pałacem się wyda,

Jeśli ją który z twych wnuków

Ujrzy wygnańca oczyma”.

To mówi ksiądz Marek Jandołowicz, bohater dramatu „Ksiądz Marek” Juliusza Słowackiego.

Juliusz napisał w liście do Matki że przed Chrystusem czytałby tylko trzy swoje utwory:

„Sen srebrny Salomei”, „Ksiądz Marek” i „Książe Niezłomny”. Tam uważa Juliusz, zawarta

jest istota jego poezji, istota jego poglądu na świat, Polskę, rzeczywistość.

Ale wróćmy do małego miasteczka Bar, na Podolu. Tam w roku 1768 zawiązano

konfederację przeciw Rosji. Słowacki właśnie tam dostrzegł ziarno odrodzenia Polski. Ksiądz

Marek w akcie pierwszym tak mówi:

„... tu leży Polska w żłobie

Lecz Polska nie tego wieku

Żywa-nie przez nasze czyny.

Szanuj sen świętej dzieciny

Która gdy oczy otworzy...

...Najpierw będzie płakała

Taka ją ciemność zatrwoży

Z naszych grobów uczyniona

... tu gdzieśmy żyli...

Poczęło się dziecko małe

Bogu i ziemi na chwałę

Które będzie żyło wieki”.

To pokolenie uważa Juliusz za stracone. Tutaj w Barze urodziła się nowa Polska. Tamta musi

zginąć, odejść. I to porównanie do narodzenia Chrystusa. Jest wiara potężna u Juliusza że ta

nowa Polska będzie wieczna. Że nie raz zginie ale zawsze zmartwychwstanie.

Co spowodowało że Juliusz właśnie tam dostrzegł coś czego nikt inny nie dostrzegł?

*

Współczesny poeta polski ks. Jan Twardowski pisze w wierszu „Zaczekaj” tak:

„Kiedy się modlisz-musisz zaczekać

wszystko ma swój czas

wiedzą prorocy

trzeba wciąż prosząc przestać się spodziewać

nie wysłuchane w przyszłości dojrzewa

to niespełnione dopiero się staje”.

*

„Ta szopa Żyda”.

Żyd u Juliusza to Rabin, ma córkę Judytę. Chyba Wyspiański Stanisław czytał ten dramat ale

u niego jest Rachela. U Stasia nie ma szopy, jest chata w Bronowicach. Ten Żyd i ta jego

córka, skąd oni tutaj? Czy ich przodkowie uciekali przed faraonem z Egiptu?

Tak, to ci sami. I osiedli tutaj ci co z Mojżeszem szli przez pustynię i ci co wołali

„Ukrzyżuj”.

*

U Juliusza, rabin mówi tak:

„Teraz my tu gospodarze

Zamiećmy izbę po panach.

Nu-jest zysk na tych dywanach.

Kto zyska a kto też straci

Na tej to konfederacji-

A Moskal dywany kupi

Nu, co jest szejne morejne,

Zapłakana?- Szlachcic głupi

Nagadał się i wychodzi...

A mnie pan Marszałek dobrodziej

Nie zapomniał! Pan kochany!

Podarował mi dywany”.

Co mówi Judyta o tym potem. Podobna ona do Racheli z „Wesela” Stasia W.

Bardzo podobna. I jeszcze te słowa rabina. Nie sposób ich tu nie przytoczyć.

„To dobrze ale te ławy

I te makatne pościele

Ja schowam na twoje wesele

Aby ty na nich usiadła”.

Te słowa wyrzekł rabin kiedy Judyta tak mu rzekła:

„Ojcze, jeśli ty mnie kochasz,

To porzuć te darowizny.

Na co nam? My bez ojczyzny!

Na co nam takie wystawy”.

A u Lechonia:

„Czarna Rachel w czerwonym idzie szalu drżąca

i gałęzie choiny potrąca, idąca

Nikogo nie chce budzić swej sukni szelestem

i idzie wprzód jak senna z rąk tragicznym gestem...

I wzrokiem, błędnym wzrokiem gasi mgieł welony

I świt się robi nagle i wstaje zlękniony”.

One żyją poezją, a ich ojcowie robią interesy. Wszelakie.

*

Emanuel Mateusz Rostworowski w książce „Popioły i korzenie” tak pisze o XVIII wieku:

„charakteryzuje się laicyzacją czy też desakralizacją tej cywilizacji stawiającej przed sobą

wizję „raju na ziemi”.”

I Juliusz to widział. Wyczuwał to i dlatego odpowiedź jego jest potężna. Właściwie wszyscy

wieszczowie dali odpór. Uświadomili sobie, że droga Oświecenia to droga donikąd. A w

szczególności pozbawienie Polski jej chrześcijańskich korzeni, to wypuszczenie z niej

najżywotniejszych soków. Kiedy w Nazarecie, Galilei, Jerozolimie rozpoczynała się „Nowa

Epoka” to Polski jeszcze nie było. Po tysiącu latach ten krąg, który rozchodził się niczym

kręgi po wrzuceniu kamienia do wody, przyszedł do nas.

I ukształtował nasze życie, naszą historię na zawsze.

*

A w Oświeceniu człowiek uznał że jest mądrzejszy od Boga i postanowił sam urządzić

świat, na swój sposób. Na piedestale postawił Rozum. Idea ta skończyła się hekatombą.

Miliony istnień ludzkich zapłaciło za eksperymenty różnych Dantonów, Robespierrów, czy

Marksów. Będąc we Francji, Juliusz obserwuje życie tego kraju gilotyny i Marsylianki. On i

Adam nie gloryfikują postępu, piszą o kraju kurhanów, dworków i płaczących wierzb. Kraju

„cudownych obrazów” gdzie dzieci proszą o szczęśliwy powrót taty.

A Juliusz pisze:

„O Polsko, Polsko święta bogobojna

...Wspomnij ty o nas, wspomnij”.

*

W Psalmie 10 jest taki wers:

„... i aby człowiek powstały z ziemi nie siał już postrachu”.

Właśnie. Człowiek, który z prochu powstał i w proch...

Tak krótko trwa życie, chwilkę tylko. I ten człowiek taki kruchy, trzcina przecież uwierzy w

swoją moc, wymyśli ideologię czarną, czerwoną czy jakąkolwiek i zaczyna się. Potem

pomniki sobie stawia i cześć sobie każe oddawać.

I postrach sieje. Ale nie każdy człowiek. Jest też człowiek co uwierzy w Przedwiecznego i

też moc ma w sobie.

Ale ta moc jest inna.

*

„Ksiądz Marek” to pierwszy mistyczny dramat. Juliusz patrzy na dzieje jak mistyk. Widzi w

nich rękę Boga. Widzi że to co się dzieje, to co się zdarza, zdarza się z woli i mocy Stwórcy.

* * *

„Czuję że to źle że tak dawno do Stryjaszka nie pisałem, ale żeby tu kochany Stryjaszek był

i widział jak dużo zatrudniony jestem, jak z jednej lekcji na drugą idę tak że nawet nie mam

czasu iść na spacer, to by mi to moje uchybienie łaskawie przebaczył”.

To pisze 11-letni Juliusz Słowacki. Zajęć ma niby dzisiejsze dziecko które z jednych zajęć

biegnie na drugie. A tu jeszcze angielski, niemiecki, karate. Głowa boli. Ale Julek żyje w

XIX wieku. I co się okazuje, że wtedy dzieci też przeciążone nauką, że czasu nie mają by do

stryjaszków pisać.

No ale jeżeli się chce być wieszczem, jeżeli się chce „zjadaczy chleba przerabiać w aniołów”

to trudno. Trzeba się uczyć. No i trzeba mieć talent.

Właściwie talent to rzecz numer 1.

*

Julek uczył się języków obcych. Znał angielski, francuski i niemiecki. W liście pisanym po

francusku do Ludwiki Reitzenheim tak pisze:

„Jestem bez sił. A jednak taki, jaki jestem, mogę przetrwać jeszcze nie wiem jak długo. To

smutne i ciężkie do zniesienia. Żegnaj Pani, wstaw się za mną skutecznie przed aniołami”.

List jest marca 1849 roku. Został mu tylko jeden miesiąc życia. Ale mimo wszystko to

zagadkowe zdanie „... wstaw się... przed aniołami”, zastanawia.Zastanawia ,bo to Juliusz przerabiał zjadaczy chleba w aniołów.

*

Juliusz na krótki czas uwierzył szarlatanowi i uwierzył w szarlatana. Tak to o nim mówimy.

O Andrzeju Towiańskim. Tyle już o nim napisano i o ludziach, których zwiódł.

Juliusz najszybciej się wycofał z tego Koła. Adam został i przestał pisać. Ale jakąż

osobowość i charyzmę musiał posiadać ten zwodziciel o twarzy i mentalności powiatowego

rejenta.

I kim był naprawdę?

Cel osiągnął w każdym bądź razie. Jest na kartach naszej historii. Piszemy o nim, badamy go.

Trwa w świadomości naszej.

Ale o owocach trudno mówić. Są złe. Albo inaczej. Nie ma ich wcale.

Andrzeju Towiański – ktoś ty?

*

Ola Becu była przyrodnią siostrą Juliusza Słowackiego.

Przez lata całe nasi wielcy poeci byli opisywani, jako ludzie żyjący ideą, ludzie nie mający

innych problemów tylko jeden problem-Ojczyzna. To tak nie było. Przecież mieli matki,

żony. Chociaż, co do żony Adama Mickiewicza – to wiadomo – tutaj jest pewien problem.

Wracając do Oli Becu. Ola żyła 28 lat. Zmarła w 1832 roku. Listy Juliusza z 1832 roku nie

dają powodu by uważać że Juliusz bardzo przeżył śmierć przyrodniej siostry.

Wspomina wprawdzie że ,,okropnie jest myśleć że kiedyś powróciwszy do was nie zastanę

tylu osób... Wilno bez Olesi”.

I zaraz następne zdanie jest takie:

„Cieszę się, że mój portret przypomina mnie Mamie- ale muszę tu napisać, że teraz nie

mam ani ciężkiego odetchnienia, ani obłąkanych oczu... panienka w Dreżnie kiedy mój

portret zobaczyła, powiedziała, że piękniejszy jestem od niego”. Cały Juliusz, zapatrzony

w siebie. A przecież jeszcze dwa lata temu w 1830 roku pisał z Warszawy do Olesi „Teraz

kochana i zawsze piękna Olesiu, napisz mi co o twoich projektach:

naprzód jaką będziesz miała na ślubie suknię - czy w kwiaty czy w serca”.

Julek miał dwie siostry przyrodnie. Wychował się więc wśród kobiet. Był takim

cherubinkiem, o czarnych oczach. Często płakał. Ale wyszedł z tego. W końcu jakoś dawał

sobie radę bez bliskich. A może chciał się od nich raz na zawsze wyzwolić?

Salomea Becu mama Juliusza tak do niego w 1839 roku pisała:

„Nigdy tak jak teraz nie pragnęłam twój los, zabezpieczyć od wszelkich wpływów zmiennego

losu...”

Juliusz kocha mamę, pisze do niej listy, ale jakoś nie wraca. Przecież gdyby tak naprawdę

chciał, to przedarł by się przez kordony, niczym jakiś ksiądz Robak. Ale zaraz, przecież

ks. Robak to postać fikcyjna wymyślona przez Adama M.

A Juliusz? Juliusz jest żywy. Z krwi i kości. Tzn. był żywy. Zresztą sam napisał

„Żyłem...” „Żyłem z wami...”

*

Krok po kroku wgłębiając się w życie Juliusza, poznając jego oraz jego bliskich, wyłania się

obraz niczym z puzzli, układanych pracowicie w długie zimowe wieczory. Okazuje się że

jeżeli ktoś zapragnie przetrwać w świadomości następnych pokoleń to przetrwa. Tylko musi

bardzo tego chcieć. To musi się stać celem jego życia.

Jakaś sprzeczność jest w tym zdaniu. Czujesz to Jaśku? Celem życia co jest? No właśnie, co?

Tutaj zabrnęliśmy za bardzo. Wracamy do Paryża. Jest rok 1845 16 października Juliusz gra

już na najwyższych rejestrach:

„... różnica moja z ludźmi jest ta, że z innego źródła niż oni biorę wiedzę moją... a stąd często

przeciwko opiniom czynić lub mówić muszę...”

I jeszcze tak pisze: „rozmiłowany w prawdzie i w prawdach, którymi przez Boga

nakarmiony byłem, czynię co mogę, abym się czysty, szlachetny, niczym nie skalany w

obliczu i przed okiem Stwórcy mojego zawsze stawił...”

Jaśku, w tej sytuacji postawmy trzy gwiazdki.

Nasz komentarz byłby tutaj nie na miejscu.

*

W tym samym liście pisze tak:

„Moje oczy zupełnie od świata oderwane – a daleko gdzieś zwrócone – moje uszy, ciągle

wielkich powiewów Bożych i głosów dosłuchujące, nie widziały i nie słyszały nic

domowego... z tej strony prawie człowiekiem nie jestem...”

*

No i jak tu się nie dziwić pani Salomei gdy pisze ona do syna widząc jego portret, że ma

obłąkane oczy. Jednakże Julek obłąkany nie jest. To jest pewne. On już nadaje na takich

falach, których nie odbierają jemu współcześni. Pytanie tylko czy my odbieramy te fale?

Nie. Na razie się dostrajamy. Słychać trzaski i szumy.

*

„Niech Was to bardzo nie obchodzi, co tutaj pisałem – albowiem pisałem to wieczorem, a w

wieczór zawsze jestem w stanie gorączkowym”.

Pisze to Juliusz 6 lipca 1831 roku. Ma 22 lata. Ciągła gorączka to przecież gruźlica. A Juliusz

jest w Dreźnie. Zwiedza to piękne miasto. Razem z panną Dobrzycką i panią Ashton,

Angielką. Ogląda z wysokiego wzgórza panoramę Drezna. Przy zachodzie słońca okna w

Dreźnie palą się jak tysięczne lampy. Tak to widzi Julek. Rzeką Elbą płyną statki z rozpiętymi

żaglami i czółna rybackie. Jaśku, leć nad Elbę, wejdź na statek i powiedz im tak:

-Tam na wzgórzu siedzi Juliusz Słowacki, o tam, widzicie, z dwoma paniami.

-On widzi nas i opisze was w liście do Matki. On spowoduje, że będziecie wieczni. Będziecie

żyć kiedy was już nie będzie. Zostawcie na chwilę te liny i stery, właśnie przechodzicie do

historii.

-Nie wiem co z wami będzie dalej. Jest 1831 rok. Nie doczekacie XX wieku, więc nawet nie

próbuję wam tłumaczyć co to radio, telewizor, kamera. Ale pióro widzieliście. Pióro was

uwieczni. Pióro Słowackiego.

-O Krakowie słyszeliście?

-Też nie?

-On tam spocznie na wieki.

Autorze książki „Imię moje...”, obsługa statku płynącego w lipcu 1831 roku Elbą przez

Drezno, kazała przekazać że nie zna pana Słowackiego, jest jej to obojętne że on tam siedzi i

pisze. Niech sobie pisze co chce. Dla nich ważne jest aby dużo ryb nałowić, sprzedać je i

kufel dobrego piwa wypić.

-Dobrze Jaśku.

Juliusza jednak obserwuj nadal i co wieczór relacja: co robi, co mówi, co pisze.

*

„Imię moje zapisane na tej karcie wkrótce może obojętnym i zapomnianym będzie –

chwila ta jednak, w której mi się tu wpisać dozwolono, jest jedną z najprzyjemniejszych

w moim życiu”.

Julek.

Te słowa wpisał Juliusz do pamiętnika Julii Michalskiej w roku, prawdopodobnie, 1827 a

więc miał lat 18. Był w niej zakochany podobno. Zdaje się że ona też żyła krótko. Musimy to

sprawdzić. Ale to potrwa. Ale teraz chodzi nam o coś innego. Mianowicie o moment, w

którym rodzi się sława. Kiedy ludzie zbierają te wpisy w swoich pamiętnikach bo wpisał się

ktoś sławny, a kiedy się wpisywał to sławny nie był.

Mistrz Słowa – Słowacki.

Czy to przypadek to nazwisko?

*

Juliusz pisał też pamiętnik. Zresztą czego on nie pisał?

Wiersze, poematy, dramaty, brał się za powieści.

Ale co z tym pamiętnikiem?

Otóż pisze tam tak:

„W imaginacji zacząłem słyszeć głosy, którym się oprzeć nie mogłem...”

Jaśku, ile trudu i wysiłku wymaga pisanie książki o Juliuszu?

A on – patrz – siedzi sobie i głosy mu wszystko dyktują.

Powiem ci więcej „... i raz zacząwszy pisać utworzyłem wszystkie prawie zawarte w dwóch

tomach moich poezje w przeciągu pół roku”.

Pisze to Julek w pamiętniku z lat 1817 – 1832. W roku 1817 był ślub pani Salomei

Słowackiej z panem Becu. Julek miał lat 8. Wtedy poznał swoje siostry przyrodnie Olesię i

Hersylkę.

,,Ledwo mogły dostrzec małego swojego przyjaciela taki byłem mały i szczupły’’. I jeszcze

Julek pisze w pamiętniku że matka chora i krzyczała aż z bólu, lekarze nie dawali jej nadziei.

Był to 1827 rok. Potem pisze że Hersylka wyszła za mąż. No i o sobie że zakochany w Julii

Michalskiej. W Julii. Czyż Juliusz mógłby zakochać się w dziewczynie o innym imieniu.

Julia jak to brzmi? Szekspirowsko!

*

-Jaśku! Im więcej poznajemy Juliusza to wymyka się nam. Nie uważasz?

-Ty wiesz lepiej-powiedział Jasiek, który wymyślony przez piszącego ale już prawie realny.

Niedługo zażąda herbaty, rosołu albo żurku.

Uświadamiamy sobie jak trudno wyobrazić sobie tamte czasy. Stwórca dał każdemu jego

czas. Czy wolno nam ludziom XX i XXI wieku bezkarnie wędrować po Krzemieńcu z

początków XIX wieku. Patrzeć jak Juliusz kaszle i kaszle i gorączkuje i płacze. To jego życie.

Tak, ale on sławny a sławnych jakoś chce się podglądać i dowiadywać się gdzie tkwi

tajemnica ich talentu, geniuszu i dlaczego on sławny, a nie na przykład Jaśku – TY!

*

Mefistofeles proponuje Faustowi aby zatrzymał się, zatrzymał czas : ,, Trwaj piękna chwilo

nie przemijaj’’ . Lecz to jest niebezpieczne i złe . Oznacza śmierć i poddanie się mocom

zła.

Mefistofeles – anioł negacji.

„Ja jestem duch, co zawsze przeczy”.

Faust pyta zwodziciela kim jesteś? Odpowiedź brzmi zadziwiająco:

Jestem – powiada Mefistofeles – Cząstka siły mała, co złego pragnąc zawsze dobro zdziała.

To wszystko z Goethego. A Juliusz zmagał się z problemem Fausta w „Beniowskim”.

To tego trzeba będzie wrócić. Odczytać „Beniowskiego” raz jeszcze.

„Za panowania króla Stanisława

Mieszkał ubogi szlachcic na Podolu”.

Uwaga, przenosimy się na Podole. Juliusz kocha te rejony, tam umieścił akcję

„Księdza Marka”. Będziemy śledzić dzieje Beniowskiego który ma trzy imiona: Maurycy,

Kazimierz i Zbigniew. Pisze Juliusz że „tajemniczą miał gwiazdę przeznaczenia co go broniła

jako częstochowski szkaplerz”.

I jeszcze się dowiadujemy że pan Beniowski „spraszał do domu szlachtę okoliczną” a

„fortunka jego ciągle ciekła dzbanem”.

Typowy polski szlachcic.

*

Jeszcze powróćmy do „Fausta” Goethego. Dlaczego zatrzymywanie chwili pięknych jest

czymś złym? Może tutaj chodzi o to, że zakres piękna jakie obiecuje Bóg przewyższa

wszystko to, co może sobie człowiek pomyśleć, czy wyobrazić. Patrzymy na piękne chmury,

ale za chwilę Stwórca na ekranie nieba pokaże nam jeszcze piękniejszy film z chmur. Albo na

piękną twarz, ale gdzieś jest piękniejsza. Na piękną budowlę ale w proch przecież się

rozsypie. Zwodziciel jest przewrotny i często trudno odkryć zło, które kryje się pod pozorem

dobra i piękna.

*

Beniowski opuszcza dom. Juliusz opisuje to wspaniale. Ale opisuje też siebie piszącego ten

poemat. Zachwyca się swym kunsztem poetyckim:

„Prześliczna strofa! Mógłbym zacząć od niej nowy poemat” – tak pisze Juliusz komentując

prześliczną zresztą strofę.

Przeczytajcie sami wersy 200 – 210. A może i całego „Beniowskiego” spróbujecie? Nie.

No, to jedźmy dalej. Julek obiecuje wszystko w tym poemacie gdy pisze

„Wszystko mieć będzie, wszystko mu przyrzekam, tylko o trochę cierpliwości

proszę. Ja sam na muzę i natchnienie czekam”.

I dalej pisze tak: „Ja się zdolnością natchnień bardzo szczycę”.

O tak. Juliusz ma dar, bo to jest dar tworzenia niesamowitych wizji poetyckich. Tego się nie

można nigdzie nauczyć. To się ma od Boga, jak powiedział w sądzie w Leningradzie Josif

Brodski. Tak. Talent to dar. I już czytając Juliusza nie musimy nawet wgłębiać się w

metafizyczny sens jego poezji. Wystarczy podziwiać umiejętność tworzenia strof. To się

czuje że robi to mistrz. Przeczytam wam coś, posłuchajcie:

„... jechał dalej brzegiem jaru,

A za nim sługa w ceglastym kontuszu”.

To jest tak sugestywne jak zdjęcia, jak film, jak obraz z Muzeum Narodowego.

„To widzę, że mi się poemat uda

Że mi już muza swych łask użycza

Więc dalej! Wieszczów galopem wyprzedzimy...”

Juliusz ciągle komentuje siebie. Pisze „Beniowskiego” i sam się nadziwić nie może że on

Juliusz Słowacki jest taki zdolny.

Że ot tak pisze sobie poemat a tu mu spod pióra pioruny poezji wypadają. Beniowski

Kazimierz, Zbigniew, Maurycy gna koniem przed siebie i nagle porywa go wiedźma

straszliwa. Padł Beniowski Maurycy w szatańską pułapkę a jak pisze Juliusz było to jego

przeznaczenie.

Zostawmy na razie Maurycego w spokoju, niech pędzi ku swemu przeznaczeniu.

*

„Na początku było słowo...”

Co sprawia że Ewangelia ma taką siłę, taką moc?

Setki książek napisano o tej mocy. Rozwiązano każdy wers, każde słowo.

„Bóg wyrzekł słowo „Stań się”. I mówi Bóg ciągle i mówi Bóg w Księdze Hioba i w

Psalmach. Mówi Bóg w chmurach i mówi „Dziś będziesz ze mną w raju”.

A Juliusz umierając spytał się o godzinę. Chciał wiedzieć o której godzinie spotka się Twarzą

w twarz. Już na zawsze.

*

Juliuszu, Jasiek szukał ciekawych strof i popatrz co znalazł

„Nie zraniłeś nóg na krzyżowych drogach

Nie łkała twoja dusza w noc ciemną

Nie słyszałeś swojego serca jak

dzwoni o żebra chcąc wyskoczyć

biec

posłusznym być Ojcu

gdy staniesz przed Nim

bez bolesnych blizn

jak cię pozna

nie jesteś podobny do – Syna.

A Juliusz cierpiał. Bo cierpieć musiał. Ktoś komu tyle dano co Juliuszowi musi cierpieć. Musi

zapłacić cierpieniem za chwilę zachwytu. Innej drogi niema

Innej drogi być nie może.

*

„ Lecz ten poemat będzie narodowy,

Poetów wszystkich mi uczyni braćmi ,

Wszystkich- oprócz tych tylko- których zaćmi”

Juliusz ma ciągle drugie miejsce. Wie, że jest lepszy od Adama. Zaćmił wszystkich. Jednakże

naród przydzielił Adamowi pierwsze miejsce, Juliuszowi drugie i tak już zostało do dziś.

Adam ma swoją ,, Litwę- ojczyznę” a Julek zajął się przerabianiem nas w aniołów.

Napisał też: „Niechaj mnie Zośka o wiersze nie prosi...”

To kogo ma Zośka o wiersze prosić? Kto ma taką łatwość układania wierszy?

*

W poemacie „Beniowski”, właśnie Maurycy, Kazimierz wchodzi do chaty gdzie czeka na

niego panna Aniela, która: „Chociaż tak piękna jak żadna śmiertelna,

Zbliżyć się ludzie i kochać nie śmieli

Została dumna i nieskazitelna”.

*

W „Beniowskim” Juliusz pozwala sobie pokpiwać z Adama. Robi to fantastycznie. Wplata

do swoich strof takie wersy Adama: „Czymże jest ból? Jedną chwilką!”

No, ale przytoczmy całość bo w kontekście dopiero widać efekt.

„...Dostałem Złotym Ołtarzykiem, który każdą klamerką mię ukłuł jak szpilką.

Na niedźwiadkowe się bowiem pazury zamyka – (Czymże jest ból? Jedną chwilką! jak

mówią w Dziadach Mickiewicza chóry)

Podziękowawszy za chwilki chwilowość

Wpadam w opisy znów i w romansowość.”

*

A panna Aniela:

„Jej ręka piękna, maleńka i biała

Za szorstką, silną biorąc rękę – drżała”.

No to Jaśku nawet się zbliżać do panny Anieli nie będziemy. Ona taka delikatna,

romantyczna, zwiewna że my o duszach robotniczo – chłopskich zabrudzilibyśmy jej czar i

urok. A więc z daleka patrzmy na nią.

Pisze Juliusz:

„Aniela miała cudowną postawę,

W noszeniu głowy cudną lekkość – włosy

A l’atique – barwy troszeczka bladawe,

Oczy skier pełne, teraz pełne rosy”..

Anioł po prostu, prawda Jaśku? Dlatego imię jej Aniela.

*

W 1848 roku Juliusz boi się a właściwie wstydzi się niektórych wierszy. Pisze tak:

„Wstyd mi wielu melancholii byrońskich – strach, aby one nie zaraziły innych”.

A wcześniej tak mówi:

„Chciałbym przesiać to wszystko przez rzeszoto- i samych tylko kilka ziarenek czystszego

zboża dać moim miłym na siejbę”.

Te ziarenka to wiemy: „Ksiądz Marek, Sen srebrny Salomei, Książe Niezłomny”.

Ale Juliuszu jak już napisałeś, niech zostanie. Poszło i już.

*

„Wypadki teraźniejsze na świecie dręczą mię ciągle tą myślą, iż Ty się z nich smucisz

musisz, zatrwożona nimi o przyszłość – chciałbym być z Tobą i pokazać Ci te światła, które

mi te rzeczy oświecają i w innym zupełnie kształcie pokazują – jest to prucie się źle zaczętej

na drutach roboty – z Boga się inna rozpocznie”.

My też to przeżywamy, nie wiedząc, że zamysły Boga są inne, niż nam się wydaje. My

„zjadacze chleba” sądzimy po pozorach i zaraz wydajemy osąd. A nie wiemy przecież jaki

jest ostateczny zamysł każdego wydarzenia. Juliusz to wiedział.

Te słowa przytoczone wyżej pisał w 1848 w Paryżu, gdzie jeszcze wieży Eiffla nie było ani

szklanych domów dzielnicy Defense.

*

„ Beniowski....Wziął drżącą rączkę Anieli... Tu proszę

Włożyć mi wieniec Petrarki na skronie,

Bo na tym pieśń zakończę i ogłoszę

Po dawnych wieszczów umarłych koronie

Czas bezkrólewia;...”

Nie. To nie koniec poematu, to dopiero początek. Juliusz zapewnia że teraz pokaże na co go

stać

,,Jako pretendent na własne poparcie

Utworze całe wojsko w drugiej pieśni....

I skrzydeł mojej muzy rozpostarcie

Tęczowym blaskiem was oślepi wcześniej”

To jest moc każdego twórcy , która fascynuje Juliusza . On słaby , wiecznie kaszlący ,

jednym pociągnięciem pióra tworzy obrazy poetyckie pełne życia .

*

„Lecz ta spowiedź jest za długa,

Dygresje – nudzą; więc, mój czytelniku,

Spróbuj, czy ci się pieśń podoba druga...”

To pisze Juliusz, pod koniec I pieśni Beniowskiego.

-Jaśku, opowieść nasza o Juliuszu staje się nudna! Ciągle nie ma sedna sprawy.

Nie możemy dopaść Juliusza i zapytać go wprost: Juliuszu Słowacki, dlaczego chcesz

zrobić z nas aniołów?

Kto ci dał takie prawo?

-Wiesz Jaśku, niby wiemy, właściwie czujemy że Julek ma rację, ale czytelnik chce mieć to

podane jasno, bez niedomówień. A my tymczasem serwujemy fragmenty, które ty usłyszysz a

to w Paryżu, a to w Neapolu czy Dreźnie.

To nie tak. Tu trzeba systematycznie drążyć sprawę.

Autorze tej książki, nie masz racji – rzekł Jasiek.

Sam wiesz że kropla wody odbija niebo.

We fragmencie poematu zawiera się cały poemat, tak jak we fragmencie życia jest całe życie.

*

„O wy! Którzy mię jeszcze dziś słuchacie,

Dawnego ducha tajemniczej mowy,

Niechaj wam pięknie w waszej śnieżnej chacie

Ta pieśń ujaśni jaki dzień zimowy...

Lecz gdy przyjmiecie złote pieśni słowa,

Królowie będą w progi wasze wchodzić,

Dziecię urodzi się wam – i wychowa,

Złe duchy błysną – lesz nie będą szkodzić”.

Czy ktoś jeszcze słucha?

Czy taki cichy szept Juliusza jeszcze słychać? Sił już nie ma a jeszcze mówi, jeszcze pisze.

Ciało już wycieńczone ale duch jeszcze trwa, jeszcze choć wers jeden chce przekazać,

wykrzyczeć. Do nas!

*

„Kraj nasz dosiągł szczytu,

Chylić się musiał”.

W epoce Jagiellonów Polska była na szczycie potęgi. Kraj nasz miał przeszło milion

kilometrów kwadratowych. I potem zaczął się upadek. Właściwie droga w dół. Skończyło się

to rozbiorami, potem były Powstania, narodził się i umarł Juliusz Słowacki no i Piłsudski

zrobił niepodległość i trumnę (pisaliśmy o tym wcześniej) Juliusza na Wawel zaniósł.

Tak pokrótce wyglądała nasza historia.

Wbrew pozorom tak było, bo ci co z komendantem Ziukiem szli rzucać na stos swój życia los

naczytali się Juliuszowych strof. Gdyby Juliuszowych strof nie czytali to co by było?

Bo to nie jest tak że ci młodzi z wypiekami na twarzy czytają „Jana Bieleckiego” a potem

„Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń”.

Nie, to tak nie jest. To narasta. To musi minąć pokolenie aby uformowało się pokolenie

naładowane tradycją, gotowe na wszystko.

Wspomnieliśmy „Jana Bieleckiego” – tą powieść narodową polską jak ją Juliusz

określił – nie przypadkiem.

„Gdy pogrzebałem pamięć dawnych czasów,

Jestem wesoły jak biesiadnik stypy...

...Co było w kraju? Nie skreślam do razu,

Jeden cień tylko maluje obrazu”.

To co napisaliśmy o naszej historii to cień tylko. W tym cieniu stoi Julek. On właściwie w

słońcu stoi, i tylko cień długi rzuca. A obraz ogromny i Julek chce całość objąć. Całość

historii kraju co zaczął się w 966 roku i ma do nieskończoności istnieć.

I istnieć będzie, choćby dwóch, trzech tylko zostało, co ten język Kochanowskiego znać będą,

Juliusza język.

„Siedziała Anna, przy niej

ojciec stary

Otwiera świętych poważne żywoty.

I czyta głośno...”

Oczywiście musi być zegar, za oknem wierzby lub brzozy i dworek na kresach.

Ale to wróci.

Taka scena niemożliwa jest na X piętrze wieżowca.

Więc musi wrócić i wydarzyć się tam.

Tylko tam.

*

„Ta strofa ma pewną zawiłość,

Której nie lubię, lecz ją skończyć muszę”

To z pieśni drugiej ,,Beniowskiego”. Juliusz pisze poemat i komentuje

siebie piszącego poemat. Zawiła zawiłość. Tak jak nasza, Jaśku, książka

,,Imię moje jak dźwięk pusty”.

Czytelniku, to dopiero wstęp do właściwej książki. Posłałem Jaśka to tu, to tam, abyś

czytelniku wszedł w tamte klimaty, żeby Eglantyna na przykład stała Ci się bliska, skoro

Juliuszowi się nie stała. Żebyś zimnych mięs na śniadanie skosztował, cygaro zapalił,

i mazura zatańczył.

Zdajmy sobie sprawę co piszemy i do kogo. Do ludzi wydawanych przez ekran, przez

migające obrazki. I choćby tak stało się że oni wyrzekną się wszystkiego, zapomną o Juliuszu,

Adamie, o wszystkim zapomną co my pamiętamy. Staraliśmy się przynajmniej. I pamiętajcie,

My byliśmy pierwsi.

Albo ostatni.

*

„Długo po świecie, pielgrzym tajemniczy,

Chodziłem farby zbierając do dzieła”.

Każdy z nas pielgrzym tajemniczy. Każdy tyle przeżył i co? Nie każdy zaraz „Króla – Ducha”

stworzy.

40 lat żył Juliusz. Czy przez 40 lat można nabyć tyle doświadczenia?

A przecież pisał od lat młodzieńczych.

To jest więc kwestia talentu. To nie podlega dyskusji.

Kwestia wybrania, Juliusz był wybrany. To nie podlega dyskusji.

No to co, kończymy książkę „Imię moje...”

Nie. Zaczynamy.

Farb mamy dużo, starczy na dość duże płótno.

*

Juliusz językiem się bawi, tworzy strofy z taką łatwością, ja Chopin mazurki.

Teraz już wie. To przyszło nagle. To olśnienie.

Dzieje narodu to dzieje Ducha.

Duch wciela się w kolejnych władców narodu.

Wcielił się w Chrobrego, w Jagiełłę, wciela się w wybitnych twórców.

Na pewno wcielił się Wita Stwosza mimo iż on Niemiec.

Wcielił się w Stasia Wyspiańskiego, w Matejkę.

No Juliuszu niech ci to przejdzie przez gardło. Wcielił się w Adama.

-Jakiego Adama? – spytał Juliusz.

-W Adama Mickiewicza!

-Ach. Adama. Możliwe.

*

Szuka się Prawdy na ścieżkach wersetów, ksiąg natchnionych. I ona tam jest.

-Jaśku, pisząc ten tekst, okiem rzuciłem na Pismo , a tam otwarta na wersetach następujących

Mądrość Syracha. I pisze tam tak:

„Nie polegaj na swoich bogactwach i nie mów: Jestem samo wystarczalny”.

I zaraz następuje skojarzenie następujące. Polskie dworki kresowe, siedlisko tradycji,

polskości, wyspy zakonserwowanej historii, musiały z natury rzeczy być samowystarczalne.

To były takie małe przedsiębiorstwa produkcyjne zajmujące się wszystkim.

Bo słabe drogi, a w zimie zaspy do nieba a żyć trzeba.

Musi chleba wystarczyć, mięsa i konfitury też, bo nieraz słodkiego się zachce.

I ten szlachcic własną zasługę robił z tej swojej samowystarczalności . Zastygł w

samouwielbieniu. Okrutna , barbarzyńska , azjatycka horda zniszczyła ten świat.

Ale za czasów Juliusza we dworkach cisza, spokój a panienki romanse czytają i o romansach

myślą, a wpis takiego Julka w sztambuchu setki razy odczytują przypisując mu rolę, o której

Julek nawet nie pomyślał.

Po prostu wpisał coś tam panience i już.

Nie myśl sobie panienko za dużo. Usidlisz takiego Juliusza i co dalej? Wiadomo!

Nawet pisać nie warto.

Zrobisz mu z życia rozkład dnia gdzie miejsce będzie na śniadanie, (ale nie o 10.00, o

zimnym mięsie nie wspominając) podwieczorek, siedzenie na ganku by sąsiedzi widzieli.

I to już koniec.

Staniesz się panienko żoną i będziesz mówić „mój mąż Juliusz Słowacki właśnie tworzy” i

dzisiaj gości nie przyjmuje.

Więc Jaśku dzisiaj z raportu nici.

Właściwie w ogóle nie ma szans.

Żadnych.

*

Noc z 20 na 21 kwietnia 1845 roku.

I tutaj konieczne jest przytoczenie paru zdań z książki Jarosława Marka Rymkiewicza

„Juliusz Słowacki pyta o godzinę”.

„Słowacki komunikował rzeczy, które dla niego miały jakiś sens, ale dla czytelników były

całkiem nonsensowne”.

A . Małecki – wybitny krytyk literacki sądził, że „Ksiądz Marek” i „Sen srebrny” to

najbałamutniejsze utwory jakie wypłynęły spod pióra Juliusza.

A o „Królu – Duchu” sądzono, że jest najwspanialszy i najoryginalniejszy utwór Juliusza,

tyle że dziwaczny, chaotyczny, niejasny i niekonsekwentny.

Krytycy zawsze wiedzą lepiej.

Ale oni odchodzą a dzieło trwa.

*

I teraz tak.

Uważają oni, ci krytycy, że to jest mylny pogląd, że duch może się wcielać w różne osoby.

Mówimy oczywiście o duchu – narodu.

O istocie tego narodu.

Oczywiście Juliusz nie pisał, że duch wcielił się w Stasia Wyspiańskiego bo Staś się urodził

20 chyba lat po śmierci Juliusza, ale przecież my dzisiaj 100 lat po premierze „Wesela”

wiemy że to tak jest.

Wyspiański skupił w tej chacie wszystko. Był więc przez moment i przez tą noc człowiekiem

historią i człowiekiem soczewką.

*

Wszyscy krytycy i czytelnicy mówili że Juliusz pisze bałamutne rzeczy, absurdalne i

niedorzeczne. A jednocześnie wszyscy tak mówiąc powtarzali z uporem że Słowacki był

jednak wielkim, wspaniałym poetą. Te zdania też pochodzą z książki Jarosława Marka

Rymkiewicza.

*

A my teraz na początku mitycznego XXI wieku, uważamy tak samo. Jak przekazać Prawdę,

którą Juliusz znał? Można tylko mówić chaotycznie, można zachwycać się a czytający

odbierze to jako bełkot. Jest chyba jedna zasada.

Trzeba mówić prosto, bez wysilania się na jakieś myślowe konstrukcje.

O, na przykład takie zdanie jest u św. Marka:

„…Około czwartej straży nocnej przyszedł do nich,

krocząc po jeziorze i chciał ich minąć”.

Prosto pisze, normalnie „krocząc po jeziorze”.

Spróbuj i ty. Masz wiarę to ci się uda.

Na pewno ci się uda, kroczyć po jeziorze.

*

Uczony wie lepiej. Napisze o tej swojej wiedzy uczony traktat, dowiedzie że po

wodzie chodzić się nie da gdyż czynniki fizyczne... i tak dalej.

A ponadto to jest legenda, metafora, alegoria, projekcja.

A ta metafora, czy tam legenda już dwa tysiące lat inspiruje tych co rzeźbią, piszą, malują,

filmują i fotografują.

A uczonego traktatu sfilmować się nie da.

Nie da i już.

*

„Król – Duch” wydawał się Juliuszowi dziełem niegodnym tej Prawdy, którą miał Juliusz do

przekazania.

I kazał czytać z prostotą dziecka.

*

Wróćmy do tego fragmentu z Ewangelii św. Marka:

„przyszedł do nich krocząc po jeziorze”.

Dziecko to zrozumie. To jest proste, jasne. Ten co szedł, miał taką moc i siłę, że mógł po

jeziorze chodzić. A dorosły, który już „tyle widział i przeżył” zacznie analizować, wątpić,

kluczyć i co?

Wpadnie do wody, utopi się w swoich rozważaniach. A przecież to takie proste.

Chodzić po wodzie.

*

„Matkę Juliusza Słowackiego wezwano do Krzemieńca przed oblicze Komisji Śledczej w

Kijowie i przesłuchiwano w sylwestrowy wieczór 1838 roku. Na pytanie: „Czy nie miała pani

kiedykolwiek u siebie i nie przekazywała pani bratu swojemu Teofilowi Januszewskiemu,

przedstawionego tu egzemplarza „Poezji” Juliusza Słowackiego, który jest pani synem?”

-padła spokojna odpowiedź: „Nigdy nie czytałam poezji mojego syna”.

Ileż kosztować ją musiało wyrzeczenie się tego, którego kochała najbardziej ze wszystkich

na świecie”.

To są zdania z książki Barbary Wachowicz „Ty jesteś jak zdrowie”.

Za sto lat na tych ziemiach będzie pełny triumf szatana. Ludzie będą przyznawać się do

wszystkiego, co tylko zażąda śledczy. Teraz w 1838 roku trwa próba generalna.

Próba udana zresztą.

Spektakl może się zacząć.

*

„Ziarnem Polski być jeden prosty człowiek może

Jak to w ziarnku żyta – żyje całe przyszłe zboże”.

Właściwie te słowa mówią wszystko.

Zaraz, zaraz, ziarno może upaść na drogę. Tam wydziobią je ptaki. Może być przytłumione

przez chwasty. A chwastów moc będzie. Będą kolorowe, różnorodne, błyszczące, krzykliwe.

A prosty człowiek odrzuci chwasty i…

… i zboże wyrośnie.

*

„Inne uczone, nad księgami siedzą,

Lecz z literami oko nic nie czyni,

O duchu w księgach zamkniętym nie wiedzą

Jedna skończyła kartkę – palec ślini,

Widać ciekawa, co wieszcze powiedzą

Na drugiej karcie”.

Zjadacz chleba nie umie czytać jak należy, nie umie czytać tak jakby tego sobie życzył autor

„Króla – Ducha” bo ten fragment powyższy z tego to poematu, zaczerpnięty jest. Juliusz

wymyślił ten dywan gdzie z jednej strony poplątane nici, supełki, chaos istny a z drugiej ład,

sens i porządek. My widzimy chaos a Juliusz ujrzał ład i o tym ładzie pisze tylko my czytać

nie umiemy.

*

25 sierpnia 1832 roku Juliusz pojechał do Wersalu. Chodził sam jeden po ciemnych alejkach

parku i myślał o Litwie. Tak to opisał w liście.

-Jaśku! Czy ty spotkałeś Juliusza jak samotny spacerował po parku w Wersalu?

Juliusz na Litwę już nigdy nie wróci ale jak spotkasz go nie mów mu tego. On i Adam z

oddali stworzą inną Litwę, która już na zawsze zagości w naszej świadomości.

*

„Anioł o bladym licu, niebieskich oczach w wytartych dżinsach spranej koszuli leżał pod

płotem z butelką piwa w ręce i mocnym w ustach załamał się bo wyrzucili z raju”.

Taki wiersz napisała Juliuszu 13 letnia dziewczyna z Będzina.

Ty nas (i ich) przerobić chcesz w aniołów a oni złudzeń nie mają, uważają że... właśnie, co,

co uważają?

Że nie da się, że nie wytrzymają tam długo. Ale dlaczego go z raju wyrzucili?

Nie zasłużył, czy nie godny?

Zasłużył skoro tam był.

Nic już nie wiemy. Zrozum tu poezję.

A przecież czujemy o co chodzi. I zawsze tak było, jest i będzie.

I Juliusz wiedział że my będziemy wiedzieć o co chodzi.

No i wiemy. Mniej, więcej.

*

Eglantyna Pattey odważyła się napisać do mamy Juliusza parę słów. Właściwie dopisała do

listu Juliusza parę swoich zdań takich na przykład : ,, Kochana Pani, jakże powinna być Pani

dumna ze swego dziecka, tak młodego, tak pięknego i obdarzonego takim talentem. Może

Pani być spokojna o jego zdrowie, jest doskonałe i wierzymy mocno że powietrze

szwajcarskie zrobi mu dobrze”.

No , niestety nie zrobiło. Gruźlicy, nawet krystaliczne powietrze szwajcarskie nie wyleczy.

W liście 1849 r. z marca Juliusz tak napisał: „kilka dni temu byłem mocno bardzo krwią

zaatakowany, która mi się po wielokroć razy z ust wypluwać dawała”.

Tamten list Eglantyny jest z 1833 roku.

Gdyby Eglantyna usidliła Juliusza i gdyby on w tej Szwajcarii zamieszkał to jak ona

przyjęłaby tę chorobę?

Czy byłaby podporą dla niego czy umierałby sobie sam w pokoju gdzieś w bocznym skrzydle

pensjonatu, niewidoczny dla gości, kontemplującymi widok Mont Blanc.

Eglantyno, kto by o tobie dziewczyno wiedział, gdyby Juliusz zamieszkał w innym

pensjonacie?

*

Ten wiersz dotyczy malarza włoskiego Caravaggia.

Otóż Caravaggio w latach 1602 – 1604 namalował słynny obraz „Złożenie do grobu”.

A wiersz poety Janusza Kobierskiego tak się układa:

„Dane mu było

dostrzec więcej niż innym

Bo kiedy z ciemnej doliny grzechu

Brany był na górę poznania…

… i umiał wydobyć światło z ciemności

Przeżywał coś z mocy Stwórcy

Szczęście tylko wybrańcom dane”

Ten wiersz dotyczy jak wspomnieliśmy Caravaggia ale może dotyczyć każdego twórcy, który

autentycznym jest. Jak na przykład Juliusza.

„…od kary wiecznej może ocaliła go

przemożna tęsknota za pięknem”.

Ci wielcy twórcy podobni są do siebie. Są mistykami. Interesuje ich tylko Prawda.

Nie tworzą na zamówienie.

Chyba że jest to zamówienie Boga.

*

Przytaczamy różne fragmenty współczesnych wierszy by zobaczyć czy Juliusz choć parę

osób przerobił w anioły. Bo to wystarczy. Parę osób.

Pisał Jan Kasprowicz:

,, I niechaj zapomnę w mym życiu

Czy w bliskim, czy też dalekiem

Żem człowiek jest przede wszystkim

I niczym więcej jak człekiem”

Kiedy 14 czerwca 1927 roku otwarto grób na cmentarzu Montmartre, znaleziono brązowy

proch, dwa piszczele i czaszkę z puklem włosów nad ogromnymi oczodołami.

Ten proch, kości i włosy zamknięto w hebanowej skrzynce, owinięto biało-czerwonym

sztandarem.

I powrócił do kraju Juliusz Słowacki.

*

„Los mię już żaden nie może zatrwożyć

Jasną do końca mam wybitą drogę

Ta droga moja – żyć – cierpieć – i tworzyć,

To wszystko czynię – a więcej nie mogę”.

Juliusz nie musi robić nic więcej. Niech inni drżącymi rękami liczą w nocy swoje pieniądze,

niech inni analizują kursy walut, to zresztą też jest potrzebne. Nawet jest taki obraz

Rembrandta z 1627 roku „Przypowieść o niemądrym bogaczu”.

Bogacz stary, w nocy przy zapalonej świecy liczy pieniądze, analizuje księgi rachunkowe.

Rembrandt go namalował i żyje dzięki Rembrandtowi. Inaczej, no cóż, nic byśmy o nim nie

wiedzieli. Taki bogaty, a zapomniany. Jak to jest?

Juliuszowi też na pieniądzach zależało. Miał akcje kolei żelaznych. A te akcje szły w górę.

Wiadomo, kolej się rozwijała.

Lokomotywy coraz szybciej gnały do przodu.

*

Juliusz tyle miał do powiedzenia. A dostał jeszcze tylko cztery lata życia. Nie nastąpiło

cudowne wyleczenie dlatego musiał się zmagać z chorobą. Musiał się zmagać z samotnością,

niezrozumieniem otoczenia, wręcz odrzuceniem.

Ale ważne było jedno.

Przekazać Prawdę, aby ci co przyjdą po nim wiedzieli gdzie iść i do kogo iść.

*

„Gdybym mówił językami ludzi i aniołów byłbym jako miedź dźwięcząca

albo cymbał brzmiący”.

Juliusz miał miłość do matki, to na pewno. Ale czy kochał wszystkich?

Bo inaczej te jego strofy byłyby puste, byłyby pustym dźwiękiem. Byłby jednym z wielu

cymbalistów.

Jak pisał jego wielki przeciwnik Adam:

„Było cymbalistów wielu”.

*

W lipcu 1832 roku Juliusz będąc w Paryżu obserwował jak obchodzono rocznicę rewolucji

francuskiej. Były petardy, fajerwerki, wyścigi konne.

Pisze Juliusz:

„… nie chciało mi się mieszać w tłum ludu, którego ta wolność uczyniła nieznośnie

grubiańskim. Przez niegrzeczność starają się próbować, czy równość trwa zawsze…”

Juliusz jest na dystans z ludem. Woli lud opisywać niż się z nim bratać. Zresztą te hasła o

wolność, równość i braterstwo nic nie znaczą.

Dla ludu wolność to samowola.

Jaka równość między Juliuszem a… kimś tam.

Bratać się z ludem… bez przesady.

Każdy niech zna swoje miejsce w szeregu. Te karty rozdał Ktoś mądrzejszy.

Nie wolno poprawiać Stwórcy.

Czy obywatel Robespierre to rozumie? Nie rozumie!

*

Juliusz Kleiner tak pisze o „Królu – Duchu”:

„Czytelnik bezpośrednio poddający się czarowi dzieła zdumiony jest i olśniony jego zupełną

nowością, brakiem podobieństwa do tworów znanych, nocą porwania w świat nieznany,

odrębny, logiką swoistą rządzony”.

*

Im bardziej Słowacki niszczony przez chorobę staje się cieniem człowieka, tym strofy jego

poezji są potężniejsze.

Pisze o potędze ducha, który nie zna ograniczeń oprócz tych, które sam sobie narzuci.

*

„Znowu błądzę

Jak Telimena gdy wyszła na grzyby,

A zbiera mrówki”.

Juliusz „Pana Tadeusza” już poznał. I potrafi jednym muśnięciem pióra (a pisał pewnie gęsim

piórem) dać prztyczek wielkiemu Adamowi.

Ale za chwilę pisze tak:

„Czy w poemacie tym równie szczęśliwa Krytyka równe porobi odkrycia? Nie wiem”.

Nie ma się Juliusz do czego przyczepić w „Beniowskim”. Jest ciekawy, napisany po

mistrzowsku.

Może go kiedyś sfilmują, ale musi to zrobić mistrz nad mistrze. Ale Podola zrekonstruować

tutaj się nie da.

Podole trzeba kręcić na Podolu.

*

Raz czytasz tę strofę i nic. Drugi raz nic.

A potem błysk jeden i już wszystko jasne.

Posłuchajcie!

Jaśku, wracaj, gdzie jesteś?

W Paryżu, w Neapolu, czy w Jerozolimie?

Posłuchaj, skończyliśmy na „Krytyka równe porobi odkrycia? Nie wiem”.

Dalej jest tak:

„Czasami myśl w eterze pływa,

Przez piękne bardzo przelatując śnicia,

Lecz później pismo, druk tęcze obrywa

Z kryształów – A teraz odbłysk mego życia

Na ten poemat pada niezbyt pięknie”.

Teraz wszystko jasne. Juliusz jak każdy nie może wyrazić niewyrażalnego.

O tym pisaliśmy wcześniej, to jest wiadome.

Ma te same problemy co każdy wizjoner, czy mistyk. I wie i czuje że tylko „zjadacze chleba

przerobieni w anioły” będą w stanie odczytać jego poezję. Wyczuć tego ducha.

Jaśku, jesteśmy już blisko.

Jaśku, czy nie czujesz że masz już ten „złoty róg”.

Nie czujesz?

*

A jeżeli to jest nieprawda?

Jeżeli Słowacki nie ujrzał twarzy Boga.

Jeżeli był pod wpływem teorii Andrzeja Towiańskiego, który też o duchach ciągle mówił.

To co wtedy?

Nic. Zostały dzieła, które trwają. Wiara Słowackiego jest tutaj ważna. To tylko tak na

marginesie. Wracajmy do głównego nurtu tej książki, jeżeli w ogóle istnieje tutaj jakiś

główny nurt.

Taki przebłysk niewiary się pojawił ale już dobrze.

Zobacz Jaśku co robi pan Maurycy Beniowski, ubogi szlachcic.

Z Podola zresztą.

*

Otóż Beniowski niby główny bohater ale jednak nie.

Cóż, jak Tadeusz u Mickiewicza.

Też to postać uboczna. Tam jest ważny bigos, Jankiel i „puszcz przepastne krainy”. A tu?

„Ach! nieraz szczerze westchniecie z litości,

Widząc, jaki w nim brak artystyczności”.