"Haiku"? Casus Gottfrieda W. Stixa (1911-2009)

Austriacki literaturoznawca oraz poeta - Gottfried W.Stix (1911-2010) odwoływał się często do tak obecnie eksploatowanego gatunku poczynając od swego pierwszego zbioru "licht in den fenstern. haiku-senryu-tanka". (Thaur bei Innsbruck 1969) po "zuerst die augen. haiku-gedichte und andere strophen" (tamże w 1995).

I pewnie nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie swoistego rodzaju interpretacyjne przemieszanie przez - bądź co bądź - przez uczonego z naukowym cenzusem tych określanych mianem haiku jego miniatur pochodzących z tomiku "zuerst die augen", które to rozważania w konfrontacji z informacją zamieszczoną w: http://www.poezja-polska.pl/fusion/forum/viewthread.php?forum_id=31&thread_id=1868&rowstart=20

okazały się wielce ogólnikowe.

Niemniej, pomimo wykazanych niedostatków, Stixa miniatury są na tyle ciekawe, iż moim skromnym zdaniem powinny zostać zaprezentowane wszystkim zajmującym się poetyckim, pt. haiku, rodzajem, który - znowu i według moich rozeznań - u sporej grupy autorów wnosi nie tyle autentyczne zaangażowanie w poezję, co po prostu zabawę słowem.

Sama tłumacząc w 2007 roku Gottfrieda W. Stixa bardziej się wtedy zajmowałam "nieprzekładalnością" jego strof niż "haiku" jako "haiku", gdzie prezentowany przekład dokonany został w ramach uniwersyteckich "badań własnych", do celów wyłącznie naukowo-dydaktycznych oraz wyłącznie na prawach rękopisu. Zresztą status tej translacji do tej pory w niczym się nie zmienił. A mianowicie: w żadnym wypadku oraz pod żadnym pozorem nie może on zostać potraktowany jako dzieło o charakterze komercyjnym.

A zatem:

Gottfried W. Stix: zuerst die augen. haiku-gedichte und andere strophen ("najpierw spojrzenie - wiersze haiku plus inne strofy") starała się przełożyć [z języka niemieckiego] Aniela Birecka, Uniwersytet Jagielloński 2007. Na prawach rękopisu [als Manuskript gedruckt].

wieder verlaest uns ein jahr / wir stehn an der tuer / draussen ist glatteis

znowu rok nas porzuca

stoimy u drzwi

na dworze szklanka

allein durch die stadt / knirschende schritte / der mond sprueht funken im schnee

same przez miasto

skrzypienie kroków

iskrzący śniegiem księżyc

machtig vor mir / der schatten am weg / als liefen wir um die wette

ogromny za mną

na drodze cień

kiedyśmy gnali w zawody

im ballsaal wussten wir nicht / dass es draussen schon / kalt war und schnee fiel

roztańczeni nie wiemy

że już na zewnątrz

zimno ze śniegiem

hast du am abend zuvor / den grossen hof um den mond / noch gesehn?

widziałeś przed wieczorem

kiedyś księżyc w olbrzymiej

lisiej czapie?

erst warens nur zwei / dann aber balgten zwanzig / spatzen ums futter

najpierw tylko dwa

wróble już później chmara

tłukła o obrok

was fuer ein ablick! / weisser himmel schwarzer schnee / dumpfgruener baueme

cóż to za widok!

białe niebo czarny śnieg

szary drzewostan

bald wird es daemmern / und ich haette noch manches / bei tageslicht vor

wnet szarość zmierzchu

gdy ja chcę chociaż trochę

pozostać w świetle

sind sie veraltet / die vielgeliebten maerchen / unserer kindheit?

czyżby się zestarzały

kochane baśnie

z dziecięcych książek?

frau holle schuettelt / die tuchente aus / sanft ist sein laecheln im schlaf

uśmiechnięta przez sen

pani zima strząsa puch

z własnej pierzyny

und neulich fragte / das kind: die glockblumen / lauten sie wirklich?

i zapytało

się dziecko: kampanule

dzwonią naprawdę?

da wehte ein wind / ueber nacht der brachte die / seltsamen traeume

oto nocami

wieje wiatr który niesie

osobliwe sny

tropische fruechte / gab es und sonne mitten / im finsteren raum

owoców tropik

podaje słońce w środku

mrocznej komnaty

das spiel mit kugeln / im paradies und niemand/ gewann aber dann / viel spaeter fanden wir gold / vor dem gitter des gartens

ta gra w guziki

w raju gdzie nie wygrał nikt

choć można później

znaleźć złociste kulki

pod ogrodzeniem parku

aschenbraut / wenn es zu dunkeln beginnt / leuchtet die glut wieder auf

skierka w popiele

gdy ciemnieje ukryta

znów strzela ogniem

aus einer schule / dringt kindergesang / hast du ein klein wenig zeit?

ze szkolnej izby

dziecięca pioseneczka

chwilą spoczynku?

selbst- und mittlaute / sind - was fuer ein wunder - zu / bildern geworden

spółgłoski z sa-

mogłoskami - jakie cudy

obrazowania

eins zwei bis siebzehn / nicht mehr - behutsam zaehl ich / die tropfen ins glas

do siedemnastu

nic nadto - liczę z troską

krople na szybie

jambus trochaeus / daktylus und anapest / auch du adonis / ihr habt uns schon immer vor / laestigen hinken bewahrt

trochej z jambem

czy anapest wraz z daktylem

i ty też miłku

wiosenny podpieracie

nas przed wywrotką

I tu mała dygresja: bo co niby ma znaczyć cały powyższy wiersz(yk) oraz do czego tenże wiersz(yk) ma się odnosić?

Wiadomo: jamb, trochej, anapest, daktyl to jednostki (stopy) wierszowanej miary, niemniej, co (nadprogramowo) z tym wspólnego posiada wiosenny miłek?

Sądząc po grze słów: "posiada" i to całkiem sporo. Otóż wymieniony w miniaturze Stixa "Adonis vernalis" [po polsku właśnie "wiosenny miłek"] jest leczniczą rośliną z rodziny jaskrowatych, dostarczającą nasercowych glikozydów.

A zatem, jeżeli zechcemy zapytać się Autora, co miał on konkretnego na myśli, wówczas z powodzeniem poprzez tę wymienioną grę słów możemy sobie dopowiedzieć, że tak jak stopy utrzymują naszą stabilność, czyni też podobnie lekarskie ziółko w postaci wiosennego miłka.

aus dem satz streichen / kann ich jetzt nichts mehr / doch er deshalb auch schoen?

zmazane zdanie

nic nie odtworzę

czy to też nie jest piękne?

wieder nur aerger / sogar die silben stehen / mir heute im weg

jedynie znów złość

dziś to nawet sylaby

wchodzą mi w drogę

die tagebuecher / schrieb er fuer sich denn / lesen wuerde sie niemand

te pamiętniki

pisał dla siebie

by nikt nie mógł ich czytać

raetselhaft ist auch / die schritt die ihr geheimnis / zu hueten versteht

nadto niejasnym

pismo które rozumie

strzegąc zagadki

wie lang ist es her / dass ein tag mit rosigen / fingern daherkam?

od już jak dawna

zagościł jutrzenny dzień

różanopalcy?

die trauerweide / am tor des friedhofs traegt schon / ihr hellgruenes kleid

seledynowa

płacząca wierzba

koło cmentarnej bramy

am bachrand glaenzt noch / das eis daneben wagt sich / ein veilchen hervor

wciąż lśni nad strugą

lód opodal odważnie

zakwita fiołek

die baueme schlugen / kraeftig aus und die menschen / waren erschlagen

drzewa zawzięcie

pączkują za to ludzie

poumierali

frueh schon am morgen / und den ganzen tag ueber / gurrten die tauben

już od poranka

oraz cały długi dzień

grucha turkawka

der bluehende baum / jetzt wird er gruen und setzt auch / seine fruechte an

kwitnące drzewo

teraz swoje zielone

wiąże owoce

mit siebzehn jahren / auf einer bruecke / das gruene wasser es rauscht

od siedemnastu

lat na moście ten

sam szum zielonej wody

himmelbau laueten / die blumen ein schmetterling / feiert den sonntag

lazurem dzwonią

ostróżki jakiś motyl

święci niedzielę

die alte pappel / steht nicht mehr da nun spriesst es / gruen aus den wurzeln

ścięta topola

choć nieżywa wystrzela

zielem z korzeni

zur mutter laufen / wenn gar kein ausweg mehr blieb / das konnt ich immer / jetzt ist sie hoffnungslos krank / besuche sind untersagt

pobiec do matki

gdy nie pozostało nic

tak mogłem zawsze

teraz śmiertelnie chora

wzbronione odwiedziny

willst du nicht lieber / nach haus statt auf den raedern / weiss Gott noch wohin?

nie lepiej raczej

do domu niż na rower

Bóg wie dokąd gdzie?

er sprach von leichten / entschluss und wusste noch nicht / wie schwer dieser wog

mówił o łatwej

decyzji nieświadom jej

jeszcze znaczenia

war et was verkehrt / dann hat er mitunter / ein spiegel berichtigt

to co opaczne

od czasu do przypadku

poprawia lustro

gestern die amsel / ihr einsames lied wer weiss / fuer wen sie es sang

wczorajsza kosa

samotna piosnka kto wie

komu śpiewana

helleres rauschen / im frischen bergwind wehen / die blueten zum bach

ożywcze tchnienie

woń kwiecia nad strumieniem

rozwiewa halny

ahnst du aus wieviel / teilen ein vergissmeinnicht / auch wirklich besteht?

czy się domyślasz

ile płatków naprawdę

ma niezabudka?

ein helles band floss / ueber die bruecke dunkel / darunter der strom

taśma spławika

ponad ciemnym wiaduktem

poniżej rzeka

im park der jasmin / sein duft erinnerst du dich? / wann war das? im krieg?

w ogrodzie jaśmin

czy pamiętasz ten zapach

jego woń? z wojny?

zuerst die augen / dann das gespraech sehr zart / im tanz beruehrung

najpierw spojrzenie

później nieśmiały dialog

muśnięcie w tańcu

dann kam der abend / und es blitzen auf einmal / die fenster kurz auf

nim nadszedł wieczór

wcześniej rozbłysły okna

czerwienią zmierzchu

gar nichts war greifbar / auch nichts sagen als dass / es eben so ist

w ogóle nic

co rzeczywiste aby rzec

iż przyswajalne

so leicht war ihr schritt / als sie fortging dass niemand / es merkte im haus

tak lekkim był jej

krok gdy wyszła że nic nikt

w domu nie widział

die spuren fuehrten / querfeldein sie verloren / sich spaeter im wald

polem na przełaj ślady

powiodły ją by

się zgubić w lesie

silberne tage / und die disteln am wegrand / stehn immer noch da

srebrzyste dni a

na poboczach dróg

wciąż jeszcze rosną osty

verweht ist das wort / die stunden vergehn den wind / singt wieder sein lied

przewiane słowa

i minione godziny

z muzyką wiatru

zu viele bilder / sind schon vergilbt wer kann sie / jetzt beschriften?

tych zdjęć pożółkłych

ile bądź i kto teraz

je rozszyfruje?

immer dieselben / die wege die menschen und / doch nie deselben

zawsze te same

ludzkie drogi a przecież

nieidentyczne

die fahrt tagsueber / nur augen blicke viel licht / bilder die bleiben / und im schein einer lampe / lebt die erinnerung fort

podróż ponad dniem

i błysk spojrzenia

zatrzymanych obrazów

w kręgach cienistej ampli

wciąż żyje pamięć

ihr hoer ihre stimme / sehe ihr kleid sie selbst / wie sieht sie nur aus?

słyszeć głos widzieć

suknię tylko jej samej

nie zapamiętać?

ein vogel singt / die glocke drueben im dorf / klingt unsagbar traurig

ptaszyna nuci

a w siole smutne dzwony

żałośnie dźwięczą

das spiegelbild ist / aus dem rahmen gefallen / niemand vermisst es

choć nikt nie ruszał

to lustrzane odbicie

wypadło z ramy

schau hin dort steht er / zwischen dem mann und der frau / der strahlende mensch

spójrz oto tam stoi

między nim a nią

rozpromieniony ludzik

sein lied hat er dann / auf der strasse gesungen / vor sich die muetze

własną melodię

nucił sobie pod nosem

tam gdzie ulica

die spielgewaende / im alten cafe zeigen / nur noch gespenster / und die gaeste gehen sehr / schnell an sich selber vorbei

jeszcze w starej cukierni

lustrzane ściany

wskazują widma

gdy goście samych siebie

błyskawicznie mijają

was mag der affe / im kaefig von den feilen / maulaffen halten?

co może zdziałać

małpa w klatce z pilnikiem

do krat przed nosem?

nicht nur die fliegen / auch menschen sind manchmal - du / weisst was ich meine

nie tylko muchy

także ludzie bywają -

tym czegoś świadom

Ponownie dygresja: najprawdopodobniej owo wypowiedziane półgębkiem poetyckie mruknięcie odnosi się do powszechnie znanego przysłowia na temat much i gówna. Względnie much oraz padliny.

dem trabifahrer / ein trost: auch elefanten / koennen nicht fliegen

dla drabanta ta

pociecha że i

słonie też nie fruwają

mein sohn faellt baeume / schneidet und spaltet das holz / ich kann nur zusehn

syn ścina drzewa

rąbiąc drewno ćwiartuje

pozwala patrzeć

im takt der kruecken / krankes und gesundes bein / gehen und zaehlen

do rytmu laski

chora i zdrowa noga

idą do taktu

suesser als einer vom baum / war der pfirsich der / vor mir im gras lieg

o ileż słodsza niż z drzew

leży brzoskwinia

przede mną na trawie

schuetz denn die hauswurz / oder ist bloss zierde / auf mauern und dach?

stróżem domu rojnik czy

tylko ozdobą

dachu i murów?

Kolejne wyjaśnienie: rojnik murowy, nazwa niemiecka "die Hauswurz" określany jest również mianem "kamiennej róży". Według wierzeń, ma on ochraniać dom przed uderzeniem pioruna.

zu mittag das heu / schon zittert die luft / vor dem drohenden himmel

pod złowieszczym błękitem

dygoce aura

w południe sianem

heute schlaeft niemand /zu aufregend ist war der / wind auch dem dach pfeift

dziś nikt nie zaśnie

niepokojony świstem

wiatru w kominie

nach dem gewitter / als waers zum greifen so nah / das haus dort schau hin / auch sind da schon leute die / ihre nachbarn besuchen

po nawałnicy

jak w lunety zasięgu

popatrz tam stoi dom

z lokatorami którzy

odwiedzają sąsiadów

die einzige kuh / im stall hat ihren kummer / nur ochsen stehn da

krowa w oborze

zatroskana że sama

tylko z wołami

so sehr tobt heute / der fluss dass sein wirbel die / aeste nicht loslaesst

dzikie szaleństwo

rzeki tak iż jej odnóg

nie popuścił wir

sich treiben lassen / den prallhang entlang furchtlos / im reissenden strom

wznoszą się wzdłuż i

piętrzą bałwany nurtów

z prądami rzeki

jetzt fliesst das wasser / am muehlrand vorbei ruhig / als waer nichts geschehn

już spokojnie jak-

by nic porusza woda

młyńskie koło

schoen ist der garten / einsam und wild kein samen / ging je verloren

piękny ten ogród

gdyż żadne w nim nasienie

nie kiełkowało

unter den lidern / ist es als ginge die zeit / in faeden dahin

pod powiekami

czas jakby się rozszczepił

tam na niteczki

summende stille / die beeten entlang suchen / bienen noch honig

brzęcząca cisza

pszczoły za miodem

wzdłuż penetrują grządki

von hohen linden / faellt lauteres gold auf den / einsamen dorfplatz

z wysokiej lipy

na wiejski placyk

spada dźwięk złota

und glocken laueten / weit durchs tal einen heiter / reifenden herbst ein

a dzwony dzwonią

daleko za doliną

dojrzewa jesień

gehen tief atmen / still einen nachmittag lang / nicht auf die uhr schaun

ignorując chronometr

iść oddychając

przez popołudnie

ein meer von wolken / darin der strahlende tag / glut wird und asche

morze obłoków

w nim fluorescencja dnia

żar oraz popiół

nichts tun nicht sprechen / wenn die sonne untergeht / einfach nur zusehn

milcząc bez ruchu

gdy słońce zapada w mrok

tylko się patrzeć

die schoensten fruechte / oben im baum die kann ich / nicht immer erreichen

najdorodniejsze

z czubka czereśni

nieosiągalnie słodkie

und viele nuesse / sind heuer taub ich hoers schon / wenn ich sie knacke

za to orzechy

puste słyszę wyraźnie

kiedy je zgniatam

steinmuede sei er / sagte der vater und starb / was hat er gemeint?

jak śmiertelnie zmęczonym

rzekł zmarły ojciec

i o czym myślał?

die frucht war sehr suess / ihr kern wer weiss wohin er / dann eigentlich kam

ulepkiem owoc

dokąd nie wiadomo ta

pestka prowadzi

wandern im nebel / wenn ein farbiger herbstag / die wege markiert

wśród mgły wędrować

gdy dzień zabarwia jesień

znakując drogę

manchmal ein nielsen / auf blaetter mantel und hut / eintoetig leise

bywa że szemrze dżdż

monotonnie po liściach

po czapce płaszczu

schon gibt es kraehen / doch bluehen im garten noch / immer die primeln

i oto wrony

pomimo że wciąż kwitnie

klomb z primulami

was fuer gefahren / sogar eine woelfin kann / rom jetzt nicht schuetzen

jak niebezpiecznie

teraz nawet wilczyca

nie strzeże Rzymu

in autobusse / gepfercht sind wir haustiere / die man verfrachtet

my w autobusach

niby rzeźne bydełko

transportowani

durch enge gassen / gerueche geschrei eile / nicht nur mit weile

przez uliczki zaułki

natrętne głosy

zapachy miasta

auch scheint der tiber / zu schwach um den masslosen / schmutz wegzuspielen

lśni też Tyber lecz

zbyt słabo żeby wszystkie

wypłukać brudy

die fenster freilich / von aussen leuchten / im innern der doms

szare od zewnątrz

błyszczą okna katedry

sakralnym wnętrzem

und abends der wind / da atmen ermuedete / menschen das meer ein

a wieczorami

wdychają rześką bryzę

zmęczeni ludzie

vor der stadt endlich / wo die voegel zu singen / beginnen - ja dort

czy w końcu na przedmieściach

gdzie swój śpiew ptaki

rozpoczynają

in wolldecken suess / der schlaf auf dem land froesche / ihr mandalalied

sen pod wełnianym pledem

głęboki żab na

dworze koncerty

als wir kamen stand / der holunder in bluete / jetzt haengen tiefrot / und schwer die beeren herab / auch sind die naechte schon kuehl

gdy przybyliśmy

dziki bez w białym rozkwicie

teraz pochylony od

purpurowych jagód i

już zimnych nocy

erst wenn im spaetherbst / die sonne tief stert leuchten / die waldreben auf

dopiero w późną jesień

rozświetla słońce

gęstwinę winnic

im tal ein rauschen / und nachst von der stadt her der / lichtschein am himmel

poszum w dolinie

nocą światła na niebie

z bliskiego miasta

sterne die ruhe / man hoert die zeit und manchmal / von fern einen hund

gwiazd uciszenie

od czasu do czasu psa

z dali szczekanie

sie brachte den herbst / mit nach haus und stellte ihn / kunstvoll im zimmer

wniosła do domu

jesień by ją ustawić

w przestrzeni piękna

die ahnenbilder / im saal und einer sitz da / vergilbte briefe / vor sich die er neugierig oeffnet und ungestoert liest

w galerii podobizny

przodków i ktoś przed sobą

trzyma pożółkłe listy

otwiera czyta

je niecierpliwie

acht schlaege von turm / hell und dunkel im Zimmer / aechzt die kommode

z wieży osiem uderzeń

pokój w półmroku

skrzypi komoda

alte gesichter / folgen dem fremdling ein hauch / von purpur und pluesch / laengst verlorene tage / kehren in traeumen zurueck

dawne portrety

emanują obcością

z purpurą z pluszem

wracają w majakach snów

od dawna minione dni

so viele voegel / dacht ich zuerst es waren / blaetter im aufwind

tyle ptaków że

sądziłem iż to liście

niesione wiatrem

die warmen tage / und laengst vorbei fuer mispeln / bleibt frost oder stroh

ciepłe dni przeszły

dawno a dla nieszpułek

zamróz bądź słoma

"Mespinus germanica" jest krzewem albo małym drzewkiem z gatunku różowatych (analogicznie do głogów czy tarnin) i występuje w południowo-zachodniej Europie. Posiada omszone pędy, lancetowate liście, niekiedy kolce. Kwitnie w maju pojedynczymi, białymi kwiatami. Owoce typu jabłka (2-3 cm średnicy) które dojrzewają w październiku. Po przemarznięciu - jadalne.

kraehen ihr dunkles / kreisen in traechtiger luft / bald wird es schneien

czarne kręgi wron

w powietrzu z ciężkim śniegiem

zaczyna padać

flieht denn der nebel? / ah nein! er sucht nur noch schnell / sein rauhreifgewand

to mgła się podnosi?

nie skąd! tylko szuka

swej szaty z szadzi

die wiesen hinauf / und immer hoeher / bis in den firn und ins eis

wysoko łąki

jeszcze wyżej hale po

firn i lodowce

dem licht entgegen / unter uns das wolkenmeer / immer doch drohend

na przekór światłu

akweny chmur pod nami

niezmiennie groźne

lang stand die sonne / am himmel ploetzlich hat sie / es eilig gehabt

długo na niebie

przebywało słońce by

nagle się zapaść

im flaumigen schnee / zwischen himmel und erde / kopfueber ins tal

w śniegowym puchu

między niebem a ziemią

w dół z głową naprzód

und hin zur huette / da es schon spaet ist / ohne die skier zu sehn

na złamanie nart

późno więc do schroniska

aby najszybciej

wasser luft erde / das feuer zuengelt glaub ich / woertlich zum himmel

woda tlen ziemia

syk ognia ta dosłowna

wiara w niebiosa

in jedem zimmer / ist eine uhr vom kirchturm / kommen die schlaege / oben steht una ex his / heute noch morgen wer weiss

w każdym pokoju

biciem z kościelnej wieży

przychodzi zegar

jedyna półnuta z his

dziś jutro jeszcze kto wie

II. Próba krótkiej interpretacji:

dokonany wybór został ściśle powiązany z ówczesnym miejscem zatrudnienia (Instytut Filologii Germańskiej). Nadto: pod tak zwaną ręką był specjalista w zakresie teorii tłumaczenia, Austriak, dr Dietmar Gass, którego w każdej chwili mogłam się zapytać o bardzo wiele dla mnie niezrozumiałych kwestii, a tych było naprawdę sporo. Bo i frazeologia, i idiomatyka, i mowa potoczna, i abstrakcyjne twórcze myślenie Profesora Stixa, i nierzadko przezeń stosowana gwara oraz jednocześnie ewokowane przez Poetę przyrodnicze, wraz z krajobrazami, zjawiska. Także połączona z jego subtelnie sarkastycznym poczuciem humoru, wnikliwa znajomość natury; prócz tego: zakodowana w aforystycznych skrótach życiowa mądrość Autora.

Jak kilkakrotnie podkreślałam, nie jestem dogłębną [o ile w ogóle nią jestem] znawczynią haiku. Jestem za to - w miarę niezłą - znawczynią poezji. Poezji autentycznej, czyli pisanej sobą oraz dla siebie, co zresztą nie każdy potrafi. Profesor Stix potrafił przyznać się do swojej neurozy, podobnie jak umieli oraz umieją jego kontynuatorzy zaprezentowani w wydanej w 2015 antologii współczesnej liryki austriackiej zatytułowanej:

"Pod język wkładam ci słowo" gdzie zgromadzono utwory dwóch najmłodszych poetyckich

pokoleń poetów powstałych w XXI wieku, co z kolei umożliwiło czytelnikowi na poznanie literatury niezwykle aktualnej, w całej jej różnorodności i polifoniczności. I takim był wcześniej sędziwy Gottfried Stix, w którego wierszach odnajdzie się zarówno wątki autobiograficzne, jak i polemikę z zastanym światem; zabawy słowem i dialog z werbalnym tworzywem, nie mówiąc o wielkich egzystencjalnych dylematach. Bowiem zarówno ta dawniejsza jak nowa lub najnowsza liryka austriacka jawi się jej odbiorcy niczym osobny świat; niby - co widzimy na przykładzie Gottfrieda Stixa - określony rodzaj sceny, umożliwiający (z dystansu) obserwowanie, odczuwanie, wreszcie ocenianie własnego zaistnienia. Nierzadko w graficznej formie haiku. Lecz tylko w formie, ponieważ do "japońszczyzny" prowadzi je bardzo długa, równolegle biegnąca ścieżka.