Kochanowski (inspired by Szpilka)
Szpilko! Zrozumiałem, że twierdzisz, jakoby zestroje akcentowe były czynnikiem rytmizującym u Kochanowskiego. Moim zdaniem to akcent zdaniowy. Weźmy cokolwiek, powiedzmy pieśń I:
Byś wszystko złoto posiadł, które – powiadają –
Gdzieś daleko gryfowie i mrówki kopają;
Byś pałace rozwodził nie tylko na ziemi,
Lecz i morza kamieńmi zabudował swemi:
Jesli dyjamentowe goździe Mus ma w ręku,
Którymi natwardszego umie pożyć sęku:
Ani ty wyswobodzisz serca z ciężkiej trwogi,
Ani z okrutnej śmierci sideł wyrwiesz nogi.
Lepiej polnych Tatarów dawny zwyczaj niesie,
U których każdy swój dom wozi na kolesie;
Lepszego rządu Getae grubi używają,
Gdzie niwy nie mierzone wolne zboża dają.
Wystarczy. Chyba widać, że to się nie zgadza, jak by nie liczyć. Za to akcenty zdaniowe po cztery wszędzie. Ale ciekawie jest w wersie "U których każdy swój dom wozi na kolesie", bo przed średniówką jest akcent. Kochanowski z łatwością mógłby napisać "dom swój", jednak nie robi tego. Całkowicie zarzucono takie złamania rytmu, zastępując nudą o szczycie w sylabotoniźmie... Ja jestem sam zabetonowany na współczesnych zasadach sylabizmu, tak że czytając moje "słowiaśni", co miały być nowym Kochanowskim, ze zdumieniem nie znalazłem nic podobnego do tego "swój dom". Lepiej mi poszło wcześniej, w wierszu do którego wybrałem 8/5, żeby się właśnie odbetonować. Idzie tak:
Bożym igrzyskiem jesteśmy: wola nie moja
Będzie nade mną, człowiekiem; i żadna zbroja,
Żadne zaklęcie nie wstrzyma pewnych strzał boga:
Dokądże ścigał on będzie mnie, trwoga, trwoga!
Lecz czekaj! – mówię do niego – mój duch głęboki
Także jest bozki: on w szrankach zmieni wyroki
Boga, co razi strzałami przenikliwemi;
Nie straszne one mu wcale trucizny swemi!
Tak Eros pierwszy raz w dziejach pogromion będzie,
A duch mój w gronie przedniejszych herosów siędzie;
Bo nikt zmódz siły nie mógł tej: ni nieśmiertelni,
Ani królowie, rycerze najbardziej dzielni!
Niejeden to mędrzec nie raz rozum utraci
I moc, dla jednego ze swych: sióstr albo braci;
Przeto, chociam lichy, ale duch wielki we mnie
Okaże to: miłość strzały ostrzy daremnie!
Ćwiczę więc ducha modlitwą, pustem, jałmużną;
Dbam, by mieć wodę źródlaną i głowę próżną.
Gotuję się tak na sprawę z tym co wysoko
I nisko rządzi wszystkimi, gdzie zwrócisz oko.
Pod Ducha ruszę chorągwią, zwyciężę może...
Lecz Ty mi powiedz jedyny, wszechmocny Boże:
Jesli w młodości przemogę miłości bożka,
Wiktoria moja siwiźnie nie będzie gorzka?
W psalmie 18 z księgi pierwszej mamy też 8/5:
Ciebie ja, póki mi jedno żywota stanie,
Miłować ze wszystkiej dusze będę, mój Panie!
Tyś moc jest i siła moja; Tyś jest zasłona,
Tyś zamek i twierdza, Tyś jest moja obrona.
Ciebie chwaląc, Twej wzywając możnej obrony
Zawżdym z rąk nieprzyjacielskich był wyzwolony.
I dalej:
Utwierdziłeś krok mój, a nikt nie był tej siły,
Komu by plac kiedy moje stopy puściły.
Widzimy akcent na "nikt" przed średniówką, u mnie w całym texcie jest trzy razy coś takiego. To zanikło zupełnie i pewnie uważane teraz za błąd, na przykład, jak przeczytać
Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe
I lamenty i skargi Symonidowe
?
Akcent jest na "łzy" i w tym jest płacz, podobnie jak zawodzenie słychać w "Symonidowe"... Jednak gdzie tu rytm?
Dobra, wystarczy, dzięki za zachętę by wrócić do Mistrza. Pozdrawiam.
Komentarze (17)
Akcent zdaniowy nakłada się na wyrazowy, czyli w polskim pada na przedostatnią sylabę. Pisałam o roli akcentów w wierszu i średniówce. Poniżej fragment z Owidiusza - "Metamorfozy", zaznaczyłam akcenty w pierwszym wersie i średniówkę, nie ma tu takich możliwości graficznych, żeby lepiej wyodrębnić.
I̅n̅ nowa / fe̅r̅t̅ ani/mu̅s̅ // mu/t̅a̅t̅a̅s̅ / d̅i̅cere / f̅o̅r̅ma̅s̅
corpora/. Di coe/ptis // (nam / vos mu/tastis et/illas)
adspi/rate me/is // pri/maqu(e) ab o/rigine / mundi
ad mea / perpetu/um // ded/ucite / tem pora / carmen.
W nową postać zmienione chcę opiewać ciała.
Bogi! Wasza to wszechmoc tych zmian dokonała.
Wy, mój zamiar wspierając, od początku świata
Pieśń ciągłą aż po moje doprowadźcie lata.
Poemat napisany heksametrem, opiera się na zasadzie iloczasowej, z iloczasu wyewoulował akcent, co widać na przykładzie "Odprawy posłow greckich", wzorowanej na "Iliadzie" Homera.
Byś wszystko złoto posiadł, które – powiadają –
Gdzieś daleko gryfowie i mrówki kopają;
Byś pałace rozwodził nie tylko na ziemi,
Lecz i morza kamieńmi zabudował swemi:
Jesli dyjamentowe goździe Mus ma w ręku,
Którymi natwardszego umie pożyć sęku:
Ani ty wyswobodzisz serca z ciężkiej trwogi,
Ani z okrutnej śmierci sideł wyrwiesz nogi.
Lepiej polnych Tatarów dawny zwyczaj niesie,
U których każdy swój dom wozi na kolesie;
Lepszego rządu Getae grubi używają,
Gdzie niwy nie mierzone wolne zboża dają.
Gdzie Ty tu widzisz akcent zdaniowy, jak wyraźnie zaznaczona jest średniówka po siódmej sylabie, czyli jest 7+6 😉
W tym wersie:
Byś wszystko złoto posiadł które powiadają
Nie zaakcentujemy równo "wszystko" "złoto" i "posiadł", ale musimy wybrać – po akcencie na "wszystko" zaakcentujemy albo "złoto" albo "posiadł". Raczej "złoto", bo po "posiadł" jest od razu akcent na "które". Akcent zdaniowy pada na słowa dobitniej wypowiedziane, w łacińskiej poezji było inaczej, tam w ogóle poezję czytało się kompletnie inaczej niż prozę. Język łaciński miał akcent muzyczny, a w poezji był akcent przyciskowy (nie pamiętam jak on się naprawdę nazywa), jak w polskim. W poezji łacińskiej akcent nie padał tam, gdzie w zwykłej mowie pada. Poezja polska jednak jest prawie zupełnie jak normalna mowa. Łacinnik wiedział, jak akcentować wers w poezji. Pierwszy wers nadawał rytm reszcie. Polak także czyta pierwszy wers i wie, gdzie jest średniówka i ile akcentów zdaniowych, i jedzie.
No przecież iloczas z antyku zanikł w początkach XVI wieku, w polskim zanikł i w łacinie, współczesna mowa też ewoluuje, potocyzmy stają się normą, anglicyzmy wchodzą do języka jak np. wow! Tego łałowanie łokrutnie psor Miodek nie lubi 😉
Pobóg, to są zagadnienia z zakresu prozodii, bardzo dużo tych zagadnień, znalazłam dość opasłe ćwiczenia tylko z wersyfikacji polskiej. Ja nie mam czasu, aż tak głęboko w temat się wgryzać, w końcu umiejętność analizy wierszy to zawód, mnie wystarczy jakaś tam wiedza na temat budowy wiersza i akcentów.
W każdym razie dzięki za podniesienie tematu, a Odprawa, to próbowałem czytać na wzór łacińskiej, i akcenty się nie zgadzają. To trzeba czytać na sposób tradycyjny polski...
Dzięki za poświęcony czas i ostrogę do pisania 😃
Pozdrawiam 🙂
Ja też dziękuję, z łaciny to tylko nazwy ziół jeszcze dobrze czytam, się zapomina, gdy język nie w użyciu 😉
A wiesz, wiki podaje, że pierwszy koncert był napisany po drugim, taka ciekawostka.
Dzięki, pozdrawiam 🙂
Napisz komentarz
Zaloguj się, aby mieć możliwość komentowania