Okres ochronny

Zaskakująco wczesny śpiew skowronka i wschodzące dziarsko po bezchmurnym niebie słońce, zapowiadały przepiękny dzień, lecz moment przed śniadaniem doszło do awantury.

— Kto stłukł różowy kubek!? — wrzeszczała ciotka na cały dom. — Lepiej wyznajcie bez bicia, bo ja i tak znajdę sprawcę, a wtedy niedoczekanie jego…

Słysząc tę groźbę Gosia struchlała i wybiegła z pokoju.

— To ty! — zawołała za nią ciotka. — Wracaj natychmiast!

Gosia stanęła jak wryta, jakby okrzyk ciotki schwycił ją za gardło. Nie sądziła, że zabawa z kubkiem ujdzie jej na sucho, ale ku jeszcze większemu przerażeniu usłyszała:

— Jurek, nie widziałeś pasa?… Wisiał tutaj na kołku jeszcze chwilę temu…

Ciotki wzrok omiatał wściekle wnętrze izby, jakby jakiś zły duch ją opętał.

— No, Jurek, ruszże nogą…

Ale Jurek stał w miejscu, zadowolony, że ciotka nie zbije jego młodszej siostry grubym, szerokim pasem dziadka, a nawet jeśli ten pas znajdzie, złość w międzyczasie jej minie.

Na tym też stanęło.

Ciotka zatoczyła jeszcze kilka kółek dookoła stołu, rzuciła w stronę trojga dzieci wiązkę niezrozumiałych przekleństw, po czym zmęczona usiadła w krześle i przeszła do zwyczajnego narzekania.

— Co za rozbestwiona gromadka — wysapała pod nosem i utkwiła wzrok w firance, przez którą przyświecały promienie słońca. Widać powracało jej dobre samopoczucie; coś sobie już zaplanowała, bo ożywiona zaczęła wydawać rozkazy, po wojskowemu:

— Jurek biegnij do komórki przynieść brykietów, a ty Januszku nie stój jak ofiara losu, tylko łap za wiadro i nalej wody ze studni.

Jurek poszedł bez słowa, ale jego kuzyna ogarnęło poczucie krzywdy. Czemu akurat on ma znowu iść po wodę? Wprawdzie studnia była blisko domu, ale wolałby siedzieć teraz w leżaku z twarzą zwróconą ku słońcu, tak jak śliczna Gosia, do której wzdychali wszyscy chłopcy w szkole. Wczoraj też musiał nosić wodę, na przemian z Jurkiem, a mimo to ciotka pozwala córce leżeć bezczynnie.

— Gosia nie powinna dźwigać nic ciężkiego. Mówiłam wam sto razy.

— A to czemu, ciociu? — wypytywał dociekliwy Januszek. — Przecież jest starsza o rok i silniejsza ode mnie. W zeszłe wakacje robiła wszystko razem z nami…

— Wtedy miała dopiero osiem lat, a teraz… — ciotka zamilkła szukając odpowiedniego słowa — teraz dojrzewa.

— Dojrzewa? Przecież nie jest śliwką na drzewie — wybuchł śmiechem Januszek. — Co to znaczy?

— Zrozumiesz w swoim czasie — odpowiedziała ciotka odwracając głowę.

Januszek nie dawał za wygraną i zapytał starszego o trzy lata Jurka. Jurek znał na pamięć rozkład jazdy wszystkich ekspresów, potrafił złapać każdą stację na tranzystorowym radioodbiorniku, ale nawet i on nie wiedział. Przypomniał sobie tylko, że wszystkiemu winien jakiś okres, po którym ciotka zaczęła otaczać jego siostrę specjalną troską i roztaczać wokół niej aurę tajemniczości, co wzbudzało jeszcze większą ciekawość.

— Po mszy pójdę do bezpłatnej czytelni i na pewno znajdę coś w encyklopedii — obiecał Jurek.

Mówiąc to wydał charakterystyczny dźwięk podobny do cmokania, a spowodowany ubytkiem skóry na górnej wardze, na co jednak Januszek nie zwracał uwagi.

Msza dopiero w niedzielę, Januszek nie miał cierpliwości czekać tak długo. Wybiegł za oborę na pole pokryte przerośniętą trawą i dzikim rumiankiem. Dziadek z babką pielili grzędy kwitnących na żółto ziemniaków; mógł dostrzec z daleka ich zgięte plecy i kapelusze rzucające cień na gołe ramiona. Januszek pędził dalej rozmyślając, cóż to może być ten okres? Zawrócił w stronę szałasu pod osiką i wyciągnął ze specjalnie skonstruowanej skrytki szpadę. Każdy miewa zmienne okresy: dobry okres, zły okres, a mimo to nie zasługuje na żadne przywileje. Teraz Januszek ma przyjemny okres, bo ostrze szpady wyschło na wiór, błyszczy w słońcu jak prawdziwe żelazo. Zaciął szpadą kilka razy powietrze; odpowiedział mu głęboki świst, następnie zaatakował orszak pokrzyw, sięgających mu do pasa i nie zważając na bąble wyskakujące momentalnie na skórze, machał we wszystkie strony wątłą rączką, wykrzywiając usta, z których dochodził szczęk uderzanego metalu, jęki rannych, rżenie padających koni… Na koniec przeciągnął kciukiem po mokrej od soku pokrzyw klindze i pomyślał z satysfakcją o Jurku: po takim ćwiczeniu na pewno wytrzyma mu minutę, a może i dłużej… Najlepiej gdy już zaraz wyzwie go na pojedynek. Pobiegł do domu, ale Jurka tam nie zastał. Obiegł podwórko, zajrzał do stajni i w środku znalazł Jurka wyciągającego rower: solidny, poniemiecki rower dziadka z wystającą w tylnym kole osią, na której pasażer mógł podczas jazdy opierać stopy, a dla równowagi trzymać za siodełko. Należało tylko zachować baczność, żeby dziadek takiego tandemu nie przyuważył, bo niechybnie wzbudziłoby to jego gniew.

Rower był dla dziadka wehikułem wolności; dzięki niemu mógł krążyć długie godziny po rozległej okolicy, odwiedzać odległe miejsca: szosą na Gąski, stamtąd do Będzina lub w przeciwną stronę za Mścice, a nawet do samego Koszalina, bez całej mitręgi wytaczania furmanki i zaprzęgania konia. Bywały dni kiedy dziadek nie schodził z roweru ani na chwilę. Można było uwierzyć, że jest przyrośnięty do siodełka; pochylony nisko nad kierownicą naciska na pedały, a z każdym obrotem koła jest coraz szczęśliwszy i pomyka beztrosko, zasłaniany co jakiś czas pniami sędziwej leszczyny, dopóki nie zniknie za krzyżówką na wzgórzu. Nikomu z obserwujących nie przyszłoby na myśl, że jeszcze kilka lat temu rower leżał w stercie słomy bezużyteczny. Niezupełnie bezużyteczny, gdyż podczas krótkiego urlopu jeździł na nim ojciec Januszka, co widząc, dziadek złorzeczył:

— Zobaczysz, od tej jazdy rozboli cię głowa, nie będziesz mógł zasnąć.

Dopiero po długich namowach i wielu próbach, dziadek nabrał śmiałości i złapał za kierownicę. Chybocząc wciąż kołami na boki, lecz równocześnie coraz pewniej utrzymując balans, zapiał z zachwytu:

— Patrzcie, jadę!

Tyle babka go widziała. Wrócił dopiero późnym wieczorem, zmęczony, lecz radosny, jakim nigdy go nie pamiętano.

Jurek skończył pompować koła, przetarł siodełko i ramę wiszącą na belce szmatą, poprawił lusterko i rzekł poważnym tonem:

— Mama kazała kupić chleba i cukru.

— Pojadę z tobą — oświadczył Januszek.

— Nic z tego. Muszę wrócić przed dziesiątą, bo później idziemy na plażę.

— No co ty… zdążymy. Pod górę mogę biec z tyłu.

— Nie ma mowy. — Jurek pokręcił stanowczo głową.

Mówił to z determinacją, jak jego ojciec, może dlatego, że ojciec już nie żył. Kiedy Januszek pomyślał o tym, poczuł żal i więcej nie nalegał.

Było dobrze po dziesiątej, a Jurek wciąż nie wracał. Ciotka chodziła po podwórku rozdrażniona, podczas gdy Gosia siedziała na ławce i trzymała na kolanach czarnego kota z białą łatką pod szyją. Wszystkie koty w gospodarstwie były wspólne, ale ten należał wyłącznie do niej, tylko ona miała prawo go głaskać. Czas mijał powoli, tak powoli, że nawet kot miał dosyć Gosinych pieszczot. Wpierw zaburczał cicho, potem syknął ostrzegawczo, a gdy Gosia jeszcze mocniej go przycisnęła, drapnął łapą i zeskoczył z jej kolan. Gosia jęknęła i pokazała czerwone zadrapanie na łokciu, na co jej matka pogroziła uciekającemu kotu pięścią.

— Wpadniesz w moje ręce, to obedrę cię ze skóry!

Tak ją ten kot rozzłościł, iż nawet nie zauważyła Jurka, który ostrożnie oparł rower o płot i chyłkiem zmierzał w stronę otwartych na oścież drzwi.

— Wreszcie jesteś! Co ci zabrało tyle czasu?

Jurek przystanął zakłopotany, a Ciotka zajrzała do trzymanej przez niego torby i wyciągnęła podłużny bochenek chleba.

— A cukier gdzie?

— Nie mieli — odparł Jurek nieśmiało.

— Niemożliwe. — Ciotka patrzyła na niego z niedowierzaniem. — W takim razie oddaj resztę.

Jurek wyciągnął z kieszeni skórzany pulares, otworzył go i podał ciotce dziesięciozłotówkę.

— No dobrze — rzekła ciotka spokojniej. — Może przywiozą cukier po południu, kiedy będziemy wracać z plaży. A teraz, w drogę!

Dziadek nadszedł właśnie z pola by ugasić pragnienie kwaterką zsiadłego mleka. Stanął przy żywopłocie i odprowadzał wczasowiczów zamyślonym wzrokiem; patrzył jak odchodzą nierówną drogą, omijając dziury w asfalcie. Jurek z Januszkiem szli na przedzie niosąc w rękach toboły, ciotka kilka kroków za nimi, a Gosia skakała żwawo dookoła całej trójki, wykonując taneczne figury niczym baletnica. „Kto to widział leżeć plackiem na piasku, kiedy w polu jest tyle do zrobienia, a przy tym i słońce opala ze wszystkich stron równomiernie?” — utyskiwał poirytowany. Mieszkał nad morzem przeszło dwadzieścia lat, ale ani razu nie był na plaży; morską toń widywał jedynie przez krótką chwilę z kozła bryczki, jadąc do kościoła lub po węgiel. „Na co komu plaża? — nie mógł zrozumieć — tam przecież nic nie wyrośnie, tylko wiatr hula i podrywa piach, włażący wszędzie”.

W tym czasie ciotka w asyście podopiecznych dotarła do wąskiej, piaszczystej dróżki, powywijanej pośród łanów zbóż: złocistych i obramowanych gdzieniegdzie ciemniejszymi kępami dzikiego bzu. Gdyby kontynuowali marsz główną drogą, minęliby po jakimś czasie posiadłość Gomulnickich, dorównującą wielkością dziadkowej, a niedługo potem ujrzeliby po obydwu stronach rząd nienagannie utrzymanych rezydencji zamieszkałych przez Niemców, których jakimś cudem nie wysiedlono po wojnie. Dalej drogę przecinał przejazd kolejowy ze szlabanem i pojedynczym torem prowadzącym do peronu z tablicą: „Kazimierz Pomorski”. Jurek i Januszek często odwiedzali to miejsce na bicyklu dziadka. Porzucali rower w zaroślach przy rowie odwadniającym i siedząc na torfowisku, oczekiwali podekscytowani na następny pociąg, albo włazili na nasyp i stąpali po drewnianych podkładach o zapachu smoły, nasłuchując odgłosu nadjeżdżającej z naprzeciwka lokomotywy. Tak idąc, zwiększali stopniowo dystans do morskiego brzegu, ale tym razem chodziło o to, żeby do brzegu i zasłaniających go wcześniej wydm dotrzeć jak najprędzej, zatem wypadało im skręcić i wejść na łagodne wzniesienie.

Dróżka miejscami przybierała uciążliwą dla maszerujących formę wyrzeźbionego pogodą i kołami ciągników traktu: tworzyła wąskie koryto ogrodzone po bokach ostrą skarpą stwardniałego piachu wymieszanego ze żwirem, gdzie indziej znikała zupełnie pod kruchymi łodygami skrzypów polnych i liśćmi podbiału, rosnącymi tutaj w obfitej ilości, wtedy należało patrzeć nieco dalej przed siebie, aby odnaleźć dalszy fragment szlaku naznaczony beżową wstęgą na tle uprawnych zagonów.

Byli już blisko asfaltowej szosy oddzielającej ich od kolejnej wstęgi pól, aż po pasmo sosnowego lasu, zza którego dolatywał szum morza, gdy Jurek przyspieszył kroku. Wypatrywał czegoś na ziemi, aż nagle wykrzyknął nienaturalnym głosem:

— Patrzcie, bocian!

— Bociek, gdzie? — zawtórowała wesoło Gosia.

Tylko ciotka nie podzielała radości z odkrycia.

— Gdzie ty tu widzisz bociana?

Zwietrzyła coś i podejrzliwym wzrokiem patrzyła na syna.

— Przestań wybałuszać oczy i nie zatrzymuj nas. Już i bez tych wygłupów straciliśmy przez ciebie wiele czasu.

Jurek postąpił ociężale kilka kroków, a wtedy pod jego nogami coś zachrzęściło i wszyscy ujrzeli biały jak śnieg piasek… Nie, to nie był piasek, to był…

— Cukier… — wyszeptała oniemiała ciotka.

Przykucnęła nisko, pozwalając dopasowanej sukience wyeksponować krągłość pośladków, później dotknęła palcem błyszczących w słońcu kryształków i wzięła je do ust. Chwilę stała bez ruchu na szeroko rozstawionych nogach o śniadych, umięśnionych łydkach i ssała pozostałość po kilogramowej torebce ze sklepu spożywczego. Jurek zwinął ramiona, głowa opadła mu na piersi, ale to jeszcze bardziej ją rozjuszyło.

— Mój cukier… Ty łotrze, ty bachorze!

Ułamała gałąź z przydrożnej wierzby i błyskawicznie sposobiła ją na narzędzie surowej kary.

— Mamusiu, nie! — zawył Jurek. — Ja nie chciałem, to był wypadek!

— Milcz gnoju. Już ja dam ci nauczkę!

Gosia patrzyła na mękę brata z euforią, jednocześnie czuła pewien niedosyt, bo urwała jeszcze grubszą gałąź.

— Mamusiu, weź tę. Zasłużył na tęgie lanie. Przez niego musiałam pić gorzką herbatę.

Ale ciotka nie słuchała.

Wyciągała rękę wysoko do góry i waliła Jurka gdzie popadło. Za to, że był inny, za to, że był brzydki, że ściągał na nią wszelkie nieszczęścia, a najbardziej za to, że w ogóle był. Jurek zaciskał zęby i czekał aż gromy przestaną spadać, aż matka skończy, przyjmował każdy cios jak wyrok boży, chociaż dygotał najmniejszą częścią ciała, a w środku wszystko mu wrzało, kipiało od zadanych ran, a mimo to panował nad bólem i zranioną dumą, bo to był nie pierwszy raz, ani nie ostatni. Januszek podskakiwał zrozpaczony dookoła ciotki, ciągnął ją za sukienkę, aż w końcu nie wytrzymał i odpiął drewnianą szpadę, którą cały czas niósł zawieszoną przy nodze. Wygiął anemiczną sylwetkę w sprężysty łuk i wyciągniętą szpadą zasłonił Jurka.

— Ciociu, za co go bijesz? To tylko kilogram cukru, za który zapłacił ze swoich oszczędności.

Ciotkę zdumiała taka zuchwałość, aż posiniała na twarzy i zapragnęła również Januszka przejechać kijem, lecz w ostatniej chwili coś w niej drgnęło, bo rzuciła spracowany bicz na ziemię i nie patrząc za siebie, odeszła. Stanęła dopiero na skraju szosy w cieniu drzewa, z długimi, czarnymi włosami potarganymi przez wiatr. „Wstrętna wiedźma” — obrzucił ją oskarżającym wzrokiem Janusz. Pomalutku Gosia poszła w tym kierunku i czekała z matką, aż chłopcy pozbierają plażowy ekwipunek i dołączą do nich.

Napływało coraz cieplejsze powietrze, usypany z piasku grajdołek czekał niedaleko, teraz już nic nie stało na przeszkodzie.