Trening Wyobraźni – Krótka przejażdżka po gatunkach

Przygotował Fanthomas.

________________________________________

PUNK

Punk zazwyczaj dzieli się na dwa główne podgatunki: cyberpunk i steampunk.

– Steampunk – akcja osadzona w XIX wieku, w epoce wiktoriańskiej, w mrocznych zadymionych miejskich zaułkach i z techniką opartą na maszynach parowych, alternatywna wizja świata połączona z fantastyką, na przykład współistnienie magii i technologii (literatura: Maszyna różnicowa, Mroczne materie; filmy: Liga niezwykłych dżentelmenów; gry: Dishonored, Arcanum).

– Cyberpunk – przyszłość, przedstawiony świat, którym rządzą korporacje i zaawansowana technologia. Ogólnie jest to ponura, dystopijna wizja, najczęściej akcję osadza się w miastach–molochach, a ludzie posiadają wszczepy ulepszające ich ciała (literatura: Neuromancer, Zamieć; filmy: Łowca androidów, Ghost In the Shell, Dredd; gry: Deus Ex, System Shock).

*****

Mniej znane “punki”:

– dieselpunk – akcja osadzona w początkowych latach XX wieku

– decopunk – podobnie jak wyżej, ale silna inspiracja art deco, na przykład gra Bioshock

– avantpunk (bizarrro fiction) – zazwyczaj szalone połączenie horroru, groteski, absurdu i surrealizmu, im dziwniej, tym lepiej. Są tu więc historie o facecie, który chciał wziąć ślub z własnym domem, o nawiedzonej pochwie, kopulujących budynkach, armii klonów wywołanej nadmierną masturbacją, porno z udziałem rekinów gwałcicieli i inne tym podobne atrakcje (literatura: Bizarro dla początkujących, Bizarro Bazar)

– biopunk – przedstawia wpływ biotechnologii na życie człowieka i różne wizje przyszłości z tym związane (literatura: Lewiatan; gry: Bioshock, Prototype; filmy: Gattaca, Existenz)

– stonepunk – historia osadzona w alternatywnej wersji prehistorii (literatura: Earth's Children; filmy: 10000 B.C.; gry: Far Cry Primal, Zeno Clash)

– sandalpunk – alternatywna wersja starożytności

– cattlepunk – steampunk, ale w westernowej konwencji (np. film Bardzo Dziki Zachód)

– clockpunk – czasy renesansu i wynalazki oparte na pomysłach Leonarda da Vinci

________________________________________

FANTASY/ DARK FANTASY

Niby fantasy i s.f. to całkiem odrębne gatunki, a nawet najstarsi górale nie są w stanie dokładnie określić, gdzie ta granica dokładnie przebiega (np. Kroniki Amberu). Po kolei jednak:

– high fantasy – dużo elementów fantastycznych, elfy, krasnoludy, wróżki; bohaterowie przeżywają niesamowite przygody, częsty schemat od zera do bohatera (Władca Pierścieni, Miecz Prawdy)

– low fantasy – znikoma ilość elementów fantastycznych (Pieśń lodu i ognia, Płomień i krzyż)

– postapokaliptyczne fantasy – niby są elfy, krasnoludy i magia, ale bohaterowie przemierzają zniszczony świat, pełen ruin fabryk, szczątków samochodów itp. (Kroniki Shannary)

– futuristic fantasy – wizje przyszłości, w których rządzi nie technologia, a magia (cykl Morgaine, Jeźdzcy smoków z Pern)

– dark fantasy – połączenie fantasy i horroru (Berserk, Czarna kompania, Droga zimnego serca, Legacy of Kain)

– bangsian fantasy – historyczne postaci w zaświatach (Świat rzeki)

– komediowe fantasy (Zbrojni, Drużyna pierścionka)

– słowiańskie/nordyckie/celtyckie fantasy – historie oparte na słowiańskich wierzeniach, nordyckich mitach lub celtyckich legendach (Słowo i miecz, Synowie boga, Merlin)

– urban fantasy – akcja osadzona w miastach, zazwyczaj współczesnych (Nigdziebądź, Amerykańscy bogowie, Fables)

– heroic fantasy – bohaterami są silni i odważni wojownicy, którzy walczą ze Złem w fikcyjnych krainach (Conan)

– juvenile fantasy – fantasy dla dzieci i młodzieży (Baśniobór)

– young–adult fantasy – niby młodzieżowe, a i dorośli chętnie czytają (Harry Potter, Kroniki Wardstone)

– baśniowe fantasy – fantasy stylizowane na baśń, a nawet czasem baśnią będące lub oparte na znanych historiach (Once upon a time, Zaklęta w sokoła)

– science fantasy – połączenie science fiction i fantasy (Pan Lodowego Ogrodu)

– surreal fiction – senne marzenia i koszmary, podróż przez krainy snu

– realizm magiczny – szamanizm, legendy mieszające się z rzeczywistością (Legendy gwatemalskie)

________________________________________

ROMANS/EROTYK

A teraz pora na historie miłosne, czyli romans. Zacznijmy od klasyki:

– powieść sentymentalna – skupiona na uczuciach bohatera, który zazwyczaj jest czułym i wrażliwym człowiekiem; historie o melancholijnym i nostalgicznym klimacie (Podróż sentymentalna)

– melodramat – historia miłości skazanej na niepowodzenie, bo zazwyczaj przeszkodą jest rodzina, status majątkowy, pochodzenie (Rozważna i romantyczna, Angielski pacjent)

– melodramat macierzyński – skupienie się na matkach i ich uczuciach wobec dzieci, konfliktach rodzinnych (Matczyne serce)

– romantic suspense – pomieszanie romansu z thrillerem

– komedia romantyczna (np. seria o Bridget Jones)

– romans nadnaturalny – trochę horroru, istot nadprzyrodzonych i wątek miłosny w tle (Zmierzch)

– romans historyczny –osadzenie akcji w przeszłości (Kochanek Lady Chatterley)

– erotyk – tu można poszaleć z wyobraźnią i talentem do ciekawego opisywania miłości fizycznej (np. Seria o Greyu, 99 procent tekstów na LOL24)

– romans fantasy – osadzenie historii romantycznej w baśniowych klimatach (seria Aronsdale, Tales of the Five Hundred Kingdoms)

– romans s.f. – romans osadzony w przyszłości

– time travel romance – niedopasowanie się bohaterów romansu wynika z tego, że pochodzą z różnych okresów historycznych, na przykład jedno z przyszłości, drugie z przeszłości, czyli takie trochę s.f. o podróżach w czasie (Rycerz w lśniącej zbroi)

– romans współczesny – występuje kiedy opisywana historia dzieje się w czasach, w których żyje autor

________________________________________

HORROR

Zacznijmy tę krótką podróż po różnych rodzajach horroru od klasyki:

– powieść gotycka – upiorna atmosfera, akcja zazwyczaj osadzona w nawiedzonych zamczyskach, ponurych domostwach, w nocy i w czasie burzy, mroczna odmiana powieści sentymentalnej, często bohaterami są niewinna dziewica i jakiś demoniczny ciemiężyciel, często nieświadomie nawiązuje do tego podgatunku Margerita (przykłady utworów: Frankenstein, Zamczysko w Otranto)

– weird fiction – utwory z pogranicza horroru, fantasy i s.f., różnego rodzaju nienazwana groza, chaos i demony bezkresnego kosmosu. Weird fiction to głównie dzieła z początków XX wieku, współczesne podobne klimatem nazywane są New Weird, choć to szerszy podgatunek, do którego trafia wszystko, co wykracza poza schematy i pokazuje nowatorskie wizje (Lovecraft, Howard, Blackwood)

– ghost story – wyciągnięte z powieści gotyckiej i najczęściej osadzone w około współczesnych realiach historie o duchach (np.,. Duch)

– zombie/werewolf/vampire stories – mocno wyeksploatowane przez popkulturę historie z rodzaju Dracula, Skowyt, Resident Evil

– monster stories – cała reszta potworów z mitów i legend i niewiadomo czego jeszcze, a także thrilleropodobne zmutowane zwierzęta (Szczęki i inne Piraniokondy)

– road/forest horror – miejscem akcji są odludne tereny, drogi donikąd, nieprzebyte lasy (np. Droga bez powrotu)

– horror rustykalny – osadzony na terenach wiejskich

– horror s.f. – bo w odległej kosmicznej pustce nikt nie usłyszy twojego krzyku i to świetne miejsce na horror i walkę z obcą formą życia (Obcy, Dead Space)

– horror psychologiczny – skupienie się na psychice bohatera (tu rządzi Canulas) (Babadook, Droga śmierci)

– horror komediowy – straszno–śmiesznie lub parodiowo–pastiszowo (Porąbani, Redukcja, Straszny film, Stan i Wick ;)

– slasher – niewielka grupka osób, na którą coś albo ktoś poluje (Krzyk)

– gore/splatterpunk/torture porn – skupione na pokazywaniu różnych obrzydliwości (Clive Barker, Jack Ketchum, seria Piła, Hostel)

– bizarro horror – horrory wykraczające poza ludzkie pojęcie (czyli bardzo dziwne) (Porno w sierpniu)

– mystery – połączenie thrillera, kryminału, a także horroru, cała akcja skupia się zazwyczaj wokół rozwiązywania jakiejś tajemnicy (cały czas nasuwa mi się na myśl twinpeaksowy klimat) (Wyspa tajemnic, Mullholland Drive)

________________________________________

KRYMINAŁ

Kryminał został zapoczątkowany przez Edgara Allana Poe i jego „Zabójstwo przy Rue Morgue” (detektyw Dupin i początek powieści detektywistycznej)

– powieść detektywistyczna – detektyw dzięki swojemu sprytowi i inteligencji metodą dedukcji dochodzi do sprawcy zbrodni (powieśći o Herculesie Poirot i Sherlocku Holmesie)

– czarny kryminał (noir) – osadzony na początku XX wieku w miastach (najczęściej w czasach prohibicji), mroczny, ciężki klimat, obecny motyw femme fatale – kobiety doprowadzającej mężczyzn do zguby, brak jasnego podziału na dobrych i złych. Cyniczny i stojący na granicy prawa detektyw oraz ponury obraz świata to wyznacznik literatury typu hardboiled (powieści Raymonda Chandlera, Sokół maltański)

– neo–noir/skandynawskie noir – historia odsadzona we współczesności, ale wyraźnie inspirowana czarnym kryminałem (Sin City/seria o Harrym Hole)

– powieści awanturniczo–sensacyjne – obok historii kryminalnej obecny jest wątek przygodowo–miłosny

– kryminał historyczny – osadzony w różnych okresach historycznych (Imię róży)

– Kryminał nadprzyrodzony – obok wątku kryminalnego pojawiają się elementy fantastyki lub horroru (Niewidzialne, Z Archiwum X)

– kryminał sądowy – duża część akcji osadzona jest w sądach i skupiona na procesach sądowych

– locked room mystery – cytując klasyka:„ nie tak ważne jest wykrycie sprawcy jak sprowadzenie niemożliwego do możliwego”, czyli zagadka wyglądająca na niemożliwą do rozwiązania (The Hollow Man)

– kryminały typu „odcięcie od świata” – zbrodnia dokonana w odciętym od świata miejscu w małej grupie osób, wśród których jedna z nich jest zabójcą (I nie było już nikogo)

– caper story – historia opowiedziana z punktu widzenia przestępcy

– powieść szpiegowska – głównym bohaterem jest szpieg

________________________________________

KOMEDIA

Nadszedł czas na kilka podgatunków komedii:

– slapstick – bohaterowie często obrywają, ale i tak nic im się nie dzieje, na przykład spadną z dachu wieżowca, a potem przejedzie po nich czołg, a oni wstają, otrzepują się i idą dalej. Zagładę Wszechświata prawdopodobnie przetrwałyby tylko karaluchy i bohaterowie slapstickowych komedii, podgatunek popularny w czasie kina niemego (Flip i Flap)

– komedia absurdu – bohaterowie przeżywają surrealistyczne przygody, znajdują się w absurdalnych sytuacjach, mówią dziwne rzeczy, a nawet sami są absurdalni (np. facet, którego widać tylko kiedy go nie widać). Absurd często pokazuje karykaturalny obraz rzeczywistości i wyolbrzymia pewne zachowania, ukazuje rzeczy niemożliwe. (Łysa śpiewaczka, Paragraf 22,Naga broń, Kszyk ;]) Przykład tego typu humoru: Babcia siedzi na werandzie, a dziadek też ma sandały. Lecą dwa bociany – jeden czarny, drugi szybciej.

– czarna komedia – żarty z tematów, z których żartować się raczej nie powinno – ze śmierci, wojny, kalectwa (Rzeźnia numer pięć, Urwanie głowy). Przykład tego typu humoru: Co zrobić żeby dzieci w Afryce nie chodziły głodne? Poobcinać im nóżki (zdecydowanie nie humor dla każdego)

– niebieska komedia – dominują żarty dla dorosłych, o podtekstach seksualnych, wulgarny i rasistowski humor

– fish out of water comedy – humor wynika z totalnego niedopasowania bohaterów do danej sytuacji, na przykład pochodzą z innej epoki (Goście, goście)

– komedia obrzydliwości – ty się śmiejesz, a ktoś inny prawie wymiotuje, częsty humor kałowy (lekka komedia w podobnych klimatach to Mr Bones)

– farsa – bohaterowie przez swoją niezdarność lub inne negatywne cechy charakteru non stop wpadają w nowe tarapaty, próbując wygrzebać się ze starych

– satyra – utwory prześmiewcze, kpiarskie spojrzenie na świat, wyśmiewanie pewnych elementów, wyolbrzymianie cech, karykaturalny obraz rzeczywistości

– hybrydy gatunkowe – połączenie komedii z różnymi innymi gatunkami, np. komedia kryminalna, komedia romantyczna

– komediodramat – smutno–śmieszne historie (Życie, Forrest Gump)

– deadpan – zabawne i absurdalne kwestie mówione całkowicie poważnym głosem (głównie kabaretowo–filmowy podgatunek)

________________________________________

WESTERN

Kontynuując podróż docieram tym razem na Dziki Zachód. Zacznijmy od klasyki:

– literatura wagonowa – od tego zaczynały westerny, ale i romanse, były to pulpowe historie przygodowe o klasycznym, powielanym w nieskończoność schemacie, aczkolwiek podobno dobrze się je czytało siedząc w wagonie pociągu, najpopularniejsze w XIX wieku

– klasyczny western – wyidealizowany obraz Dzikiego Zachodu, zazwyczaj przedstawiający walkę tych dobrych (np. szeryfów) z tymi złymi (bandytami) (np. Bonanza)

– spaghetti western – główni bohaterowie to zazwyczaj bandyci albo przybysze znikąd, czasami w drodze do odkupienia win z przeszłości

– antywestern – większy realizm świata przedstawionego, brak standardowego podziału na dobrych i złych

– western przygodowy – bohaterami są traperzy lub poszukiwacze złota, którzy walczą przede wszystkim z dziką naturą

– western indiański – główni bohaterowie to trzecia strona konfliktów westermowych, czyli Indianie

– doctor and preacher – główni bohaterowie to doktor lub kaznodzieja

– western komediowy – parodie historii osadzonych na Dzikim Zachodzie (Płonące siodła)

– neo–western – historie osadzone na już nie tak Dzikim Zachodzie, a więc we współczesności, na prerii, obrzeżach miast i w małych miasteczkach (Desperado, Brokeback Mountain)

Na koniec jeszcze podgatunki powstałe w wyniku zgwałcenia westernu przez fantastykę

– weird West – połączenie westernu z fantasy i s.f. (Mroczna wieża)

– space western – ktoś kiedyś wpadł na pomysł, że podróż przez kosmos to prawie przejażdżka po dzikiej prerii, a kosmici to tacy trochę inni Indianie. I tak powstał western osadzony w przestrzeni kosmicznej (Firefly)

– cowpunk – dziwne rzeczy dzieją się czasem na Dzikim Zachodzie (Drastic Dragon of Draco, Texas), raczej niespotykany w naturze podgatunek

________________________________________

SCIENCE FICTION

Science fiction – podstawowy podział:

– hard s.f. – pełne fachowych naukowych pojęć, mało zrozumiałe dla przeciętnego czytelnika (Ślepowidzenie)

– soft s.f. – skupione na innych aspektach niż inżynieryjne i naukowe zagadnienia (Planeta małp, Firefly)

– time travel – motywem przewodnim są podróże w czasie (Wehikuł czasu)

– światy równoległe – historia dzieje się w innym świecie niż nasz

– alien invasion – różne wizje inwazji kosmitów (Inwazja)

– lost worlds – zaginione światy, ukryte przed ludźmi, zazwyczaj miesza się tu s.f. z przygodą (Zaginiony świat)

– apokaliptyczne s.f. – świat na granicy zagłady (Czas zmierzchu)

– postapokalipsa – koniec świata tak jakby nastąpił, niedobitki ludzkości walczą o przetrwanie (Metro 2033, Mad Max, Fallout)

– robot fiction – roboty, androidy, sztuczna inteligencja (Ja, robot)

– space opera – historie skupione wokół romantycznych przygód bohaterów, kosmicznych bitew, konfliktów międzyplanetarnych (Przebudzenie Lewiatana, Mass Effect)

– gothic s.f. – wampiry i wilkołaki zmieszane z ponurą gotycką atmosferą i klimatem s.f. (Fevre Dream, Vampirella)

– militarne s.f. – skupione na konfliktach zbrojnych i wykorzystaniu najnowocześniejszych technologii w walce (Kawaleria kosmosu, Cicha wojna)

– dystopia/antyutopia – pesymistyczne wizje przyszłości, w których wolność jednostki jest ograniczana, a wszystko podlega kontroli (Igrzyska śmierci, Rok 1984, Niezgodna)

– fantastyka superbohaterska – wyposażeni w nadnaturalne moce bohaterowie walczą ze złem (Batman, Superman i reszta bohaterów DC i Maervela, Watchmen)

________________________________________

OPOWIADANIE PRZYGODOWE

Podstawowe rodzaje:

– robinsonada – czyli jak przetrwać jako rozbitek na bezludnej wyspie (Crusoe, Cast away, Władca much)

– "płaszcz i szpada” (swashbucklers) - przygody muszkieterów, szermierzy, akcja toczy się pomiędzy XV a XVIII wiekiem (Trzej muszkieterowie, Zorro)

– Chanbara/film samurajski – japoński odpowiednik „płaszcza i szpady”, w roli głównej występują samuraje (Siedmiu samurajów, Zatoichi)

– powieści/filmy marynistyczne – akcja dzieje się na morzu/oceanie i przedstawia walkę człowieka z wodnym żywiołem lub codzienne problemy marynarzy (Listy kaperskie, Gniew oceanu)

– powieści/filmy korsarskie – przygody piratów (Czerwony korsarz, Wyspa piratów)

– ecofiction – skupia się na pokazaniu wpływu działalności człowieka na środowisko naturalne, bywa łączona z fantastyką, pokazując katastroficzne wizje przyszłości (Wodny nóż, Lot motyla)

– powieść pikarejska (łotrzykowska) – przygody drobnego przestępcy, łotrzyka, satyra na romans rycerski (Łazik z Tormesu)

– jungle opera – miejscem akcji jest dżungla, a fabuła często miesza przygodę z fantastyką (Doc Savage, Kongo)

– powieść/film drogi – podróż to motyw przewodni fabuły (Droga, Autostopowicz, Brudna Mary, świrus Larry)

________________________________________

________________________________________

Linki:

– idea TW 3.0 – http://www.opowi.pl/tw–30–a–czy–ty–posiadasz–wyobraznie–a44044/

– wątek na forum TW 3.0 – http://www.opowi.pl/forum/tw–30–w1079/

– najlepsze teksty TW – http://www.opowi.pl/trening–wyobrazni–najlepsze–teksty–a44045/