LBnP 46 Bardziej

Czuje to. Nie musi nawet zerkać w jego stronę. Po tylu latach bezbłędnie wychwytuje ten moment, kiedy złośliwy impuls zaczyna przeskakiwać po nadwrażliwych synapsach. Fascynujący, a jednocześnie przerażający spektakl maluje się w zdezorientowanych, pociemniałych tęczówkach. Iskry i błyski tańczą szaleńczego kankana wewnątrz oczodołu. Pierwsza oznaka zbliżającego się apogeum. Na co dzień nieobecny wzrok, jeszcze bardziej odpływa. Wszystko wokół staje się przeźroczyste. Nie istnieje. Pozostaje tylko pustka i świdrujący mózg ból poznawczy. Jakby świat zatrzymywał się na ten jeden moment tuż przed wybuchem niespodziewanej rozpaczy. Dłonie mimowolnie zaciskają się w pięści. Usztywnia się. Walczy, choć zazwyczaj przegrywa z plątaniną natrętnych, jednostajnych myśli. Matka to wie. On też, ale jeszcze nie potrafi nad tym zapanować. Możliwe, że nigdy się tego nie nauczy.

Staś ma dwanaście lat i od czwartego roku życia idzie przez świat z diagnozą zaburzeń ze spectrum autyzmu. Chłopiec ma to szczęście, że jest wysofunkcjonujący, czyli posiada prawidłowe dla wieku umiejętności poznawcze, ale na tym kończą się jego podobieństwa do rówieśników. Percepcja otoczenia znacznie różni się od tego, jak ludzie neurotypowi postrzegają świat. Terapia i praca z psychologiem uczy go adekwatnych reakcji na bodźce ze środowiska. To, co niezaburzonym dzieciom przychodzi naturalnie, u niego musi zostać wyćwiczone, stąd wrażenie sztywności w komunikacji i relacjach z otoczeniem. Staś nie potrafi kłamać. Nie rozpoznaje społecznych niuansów. Dla niego wszystko jest biało-czarne. Ludzi dzieli na mądrych i głupich. Ma silną potrzebę kategoryzacji i swoje natręctwa, które z lubością pielęgnuje.

Swego czasu przepadał za spoglądaniem z okien na wysokich piętrach. Fascynowała go wysokość i przestrzeń. Potrafił godzinami przesiadywać na parapecie i wpatrywać się w krajobraz na dole. Również klatka schodowa była genialnym punktem obserwacji. Kiedy znajdował się na samej górze, wychylał się delikatnie i patrzył w przestrzeń znajdującą się pod nim. Gdy miał cztery lata, rozpoczął terapię na dziennym oddziale dla dzieci z autyzmem. Dla Stasia to było zwykłe przedszkole, lecz dla jego matki stało się wybawieniem i źródłem niezbędnej wiedzy. Swoista instrukcja obsługi własnego dziecka. Dziwne, prawda?

Przedszkole mieściło się na drugim piętrze w Przychodni Zdrowia Psychicznego Dzieci i Młodzieży. Rozpoczęcie terapii przypadło na okres fascynacji wysokością. Kiedy Stach ujrzał zawrotną ilość okien, aż zapiszczał z radości. Tyle pięknych widoków w jednym miejsc! Budynek nie miał windy, więc aby wejść i wyjść z budynku, trzeba było przejść długim korytarzem (oczywiście pełnym okien) i udać się na klatkę schodową (drugie piętro, a więc kolejna przygoda z wysokością). Początkowo, Staś onieśmielony nowym miejscem nie zwracał uwagi na wszystkie możliwości, jakie oferował spacer przepastnym korytarzem. Jednak z biegiem czasu dostrzegł, że pod oknami ustawiono plastikowe krzesełka dla pacjentów, na które można było się wspiąć i bezpardonowo napawać widokiem z wysokości. Kolejne dni upływały na coraz dłuższym wychodzeniu z budynku. Nawet krótkie spojrzenie przez każde mijane po drodze okno, było dla Staśka na wagę złota. Nie pomagały umowy, próby perswazji, ani odciąganie uwagi. W pewnym momencie doszło do tego, że wybrał sobie ulubiony punkt widokowy — niedaleko klatki schodowej. Niestety pewnego dnia, kiedy radośnie zmierzał w stronę ulubionej miejscówki z przerażeniem odkrył, że na fotelu pod oknem siedzi pacjent oczekujący na wizytę w gabinecie. Matka zatrzymała się w pół kroku. Wiedziała, że zaraz rozegra się pierwsza publiczna walka z demonami syna. Stach stanął przed siedzącym na krzesełku mężczyzną i wyraźnie niezadowolony usiłował wgramolić się na zajęte już miejsce. Nieznajomy obrzucił matkę karcącym spojrzeniem. Jednym z tych, które później widywała nie raz. Niema pogarda dla jej niewydolności wychowawczej była aż nadto czytelna. Podbiegła do chłopca i szepnęła:

— Stasiu, nie możesz tu wejść. Krzesełko jest zajęte.

Pierwsza próba odciągnięcia syna zakończyła się niepowodzeniem. Maluch zaparł się i prawdopodobnie nawet nie usłyszał słów matki.

— Ja chcę! Wysoko! — krzyczał rozpaczliwie. — Moje, moje!

— Stasiu. Dziś nie możesz tutaj wejść. Wrócimy jutro — zachęcała łamiącym się z emocji głosem.

Tłumek z przychodni coraz ciekawiej zerkał w ich stronę. Czuła na sobie kpiące spojrzenia tych, którzy oceniają innych, widząc zaledwie fragment z życia swoich przypadkowych ofiar.

— Nie! — wrzeszczał już na całego. — Wysoko!

Rozdygotane z emocji małe ciałko nie potrafiło zrozumieć zachwiania schematu. Matka wzięła Stacha na ręce i wyniosła na zewnątrz. Chłopiec wił się jak piskorz. Krzyczał, walił na oślep małymi piąstkami. Zabrano mu coś ważnego i nie mógł się z tym pogodzić. Tamtego feralnego dnia, jego nieświadoma rodzicielka dostała obuchem w tył głowy. Do tej pory już parę razy oberwała, ale tym razem naprawdę bolało. Nie rozumiała, dlaczego zareagował, aż tak gwałtownie. Tak zupełnie po ludzku miała do niego żal. Wtedy patrzyła na niego oczami tamtych ludzi z przychodni. Dziś już wie, że krzesełko i okno stanowiły jego stabilizację i poczucie bezpieczeństwa.

Na przestrzeni lat fiksacje ewaluowały, zmieniały się przechodząc w coraz bardziej złożone. Staś jest do bólu logiczny. Obecnie niezwykle skrzętnie pilnuje dat przydatności do spożycia. Ma to dobre strony, bo w lodówce wszystko ułożone jest według terminów, jednak bardzo źle znosi fakt, gdy produkt ulegnie przeterminowaniu, a nie zostanie spożyty. Staś nie pochwala marnowania jedzenia, więc w domu wybucha awantura. Matka czasem woli skłamać, że zjadła przeterminowany jogurt, niż wysłuchiwać rozemocjonowanej tyrady na temat „marnacji jedzenia”. Niedawno razem z matką i bratem przebywał u dziadków. Powrót do domu zaplanowano na niedzielę. Jednak w sobotę rano Stach podniósł alarm.

— Musimy jechać dziś do domu — zakomunikował przejęty.

— Dlaczego? — spytała matka, choć już przeczuwała o, co może chodzić.

— W lodówce został twaróg. Termin ma do jutra. Trzeba go zjeść, bo się zmarnuje!

— Stasiu, otworzyliśmy go prawie tydzień temu. Myślę, że on i tak już nie nadaje się do jedzenia.

— Jak to? — zdziwił się. — Data ważności jest do niedzieli!

— No tak, ale to się tyczy nieotwartych produktów. A nabiał szybko się psuje.

— Czyli nie da się go zjeść?

— Myślę, że nie bardzo.

— No to coś ty narobiła! — wrzasnął. — Zmarnowałaś ser!

Matka spojrzała rozbawiona na nakręcającego się powoli syna. Jak dobrze, że teraz potrafiła spacyfikować go jego własnym logicznym orężem.

— Sam go zmarnowałeś — odparła ze spokojem.

— Ja? — naburmuszył się.

— Ty. Gdybyś zjadł od razu, to teraz nie byłoby problemu. Kiedy byliśmy na zakupach, powiedziałeś, że zjesz cały, dlatego go kupiłam.

— Ale ja nie chciałem całego!

— Mówiłeś coś innego.

— Ale jesteś głupia! — wypalił rozżalony.

— Być może, ale to ty nie dotrzymałeś słowa. Ja nie mam nic do twojego serka. Twój ser twoja marnacja.

Stach wybiegł oburzony do drugiego pokoju. Kiedy ochłonął wrócił i już zupełnie spokojnie poprosił.

— Tylko go nie wyrzucaj, jak wrócimy.

— Dobrze — obiecała.

Miała świadomość, że musi przetrzymać stary ser w lodówce jeszcze ze dwa dni, aż Stasiek o nim zapomni. Zaraz po powrocie na pewno ją sprawdzi.

Zaburzone postrzeganie relacji społecznych prowadzi do niezliczonych gaf i niezręczności. Swego czasu będąc z rodziną w lodziarni, spostrzegł siedzącego przy stoliku mężczyznę. Przez chwilę przyglądał mu się ukradkiem, po czym wypalił:

— Ale ma pan długą brodę!

Rzeczywiście, mężczyzna mógł poszczycić się dość bujnym zarostem. Brodacz uśmiechnął się do chłopca wyraźnie zadowolony z jego atencji.

— Podoba ci się? — zagadnął.

— Nie — odparł z rozbrajającą szczerością i sięgając po swoją porcję lodów, wyszedł z lokalu.

Innym razem, kiedy spacerował po osiedlu, spotkał kobietę z psem. Mały maltańczyk wzbudził jego zainteresowanie, więc bez oporów zagaił właścicielkę.

— Ładny piesek.

Kobieta przystanęła i pozwoliła pogłaskać pupila.

— Jak ma na imię? — spytał.

— Tokio.

Stasiek spojrzał na kobietę, później na psa i stwierdził:

— Tokio? Jak takie miasto? Ale głupie imię!

Po czym oddalił się spokojnie w swoim kierunku, pozostawiając osłupiałą kobietę na środku chodnika.

Taki właśnie jest Staś — bezpośredni. Co w sercu, to na języku.

Czy chłopiec zdaje sobie sprawę z własnych deficytów? Niestety z biegiem lat, coraz boleśniej się o tym przekonuje. Problemy z utrzymaniem rówieśniczych relacji często przysparzają mu zmartwień. Jednocześnie nie odczuwa wewnętrznej potrzeby, by dawać z siebie więcej, aniżeli to konieczne. Schematyczność myślenia utrudnia mu dostosowanie się do społecznych, szkolnych sytuacji. Staś nie potrafi zachować neutralności wobec sytuacji bądź osób spotykanych na swojej drodze. Koledzy są albo fajni, albo głupi. Każde wydarzenie musi trafić do odpowiedniej szufladki. Inaczej powstaje chaos, który objawia się wzmożoną nerwowością, zagubieniem, niekiedy autoagresją.

Matka długo głowiła się, czy powinna powiedzieć mu o jego dysfunkcji. Jak zareaguje? Może poczuje się gorszy, wybrakowany? Jednak drażliwa rozmowa wypłynęła sama. Pewnego wieczoru, kiedy leżeli już w łóżku, Staś zapytał:

— Czemu dostaliśmy dziś w przedszkolu niebieskie balony?

Tamtego dnia w przedszkolu do którego uczęszczał odbywał się Dzień Autyzmu. Dzieciaki miały zostać ubrane na niebiesko, jadły pączki z niebieskim lukrem i dostawały błękitne baloniki.

— Bo to symbol takich zaburzeń.

— Jakich? — dopytywał.

— Autystycznych.

— I ja też jestem taki?

Matka przytuliła go mocno i usiłowała znaleźć właściwe słowa. Od diagnozy minęło już parę lat. Okrzepła. Była mądrzejsza o doświadczenia i fachową wiedzę, którą musiała przyswoić chcąc być dla syna podporą.

— Tak Stasiu. Masz autyzm.

— Ja nie chcę!

— Wiem. Ale już tak jest — szepnęła. — Jesteś wyjątkowy. Pomyśl, wszyscy lubią truskawki, prawda?

— No tak…

— A nie lubią zieleniny w zupie.

— Mhm — przytaknął.

— A ty masz na odwrót. Nie lubisz truskawek, a koperek możesz jeść prosto z grządki.

Staś uśmiechnął się ze zrozumieniem. Matka trafiła w sedno.

— Lubię koperek i pietruszkę!

— No właśnie. Ludzie są różni. Ty masz coś, czego nie mają inni. Nie jesteś ani lepszy, ani gorszy. Ty po prostu odczuwasz wszystko intensywniej. Bardziej. Rozumiesz?

— Chyba tak… A czy to minie?

— Nie, Stasiu. To nie minie, ale zrobimy wszystko, żebyś potrafił z tym żyć. Wszystkiego się nauczymy. Zobaczysz. Ale teraz śpij. Już późno.