Ciekawostki historyczne Odcinek X Szlak Cysterski - perełki architektury

Szlak Cysterski w Polsce

Jednymi z najciekawszych budowli, jakie można zwiedzić w Polsce, są opactwa i klasztory zakonu Cystersów. Pozostałe po zakonie budowle, to istne perełki architektury sięgające korzeniami do XII/XIII wieku.

Cystersi to zakon katolicki wywodzący się z benedyktynów i posługujący się regułą benedyktyńską, założony został w 1098 r. przez Roberta z Molesme, pierwszego opata z Cîteaux (z łac. Cistericium) we Francji. Nazwa zakonu pochodzi od łacińskiej nazwy tego właśnie miejsca.

Cystersi noszą biały habit z czarnym szkaplerzem przepasanym płóciennym pasem, przez co są nazywani białymi mnichami. Zakon wydał około 850 świętych i błogosławionych (najbardziej znanym był św. Bernard z Clairvaux), a także administratorów kościoła.

Opactwa i klasztory cysterskie były w średniowieczu jednymi z najważniejszych ośrodków kultywujących kulturę, naukę, medycynę, wprowadzającymi wiele nowoczesnych zmian w rzemiośle i rolnictwie. Zakon budował młyny, browary, kuźnie, a także tworzył stawy rybne.

Do Polski Cystersi przybyli w połowie XII w. Od połowy XII do końca XIII w. w obrębie dzisiejszych granic Polski zostało ufundowanych 26 klasztorów męskich.

Bracia zakonni osiedli w Polsce, zajmowali się głównie uprawą roli, hodowlą zwierząt i rzemiosłem. Osuszali podmokłe tereny, zakładają na nich gospodarstwa rolne. Budowali młyny, tartaki, zakładali pierwsze szpitale, rozwinęli młynarstwo, uprawy roślin zbożowych, chmielu, winorośli oraz hodowlę owiec, krów, pszczół i ryb, to dzięki Cystersom jemy dziś karpie w Wigilię Bożego Narodzenia.

Tworzyli także podwaliny nowoczesnego wytopu żelaza, czego przykładem mogą być średniowieczne kuźnie, które powstały na terenie wybudowanego w XII wieku klasztoru w Wąchocku, dzięki którym ośrodek ten był jednym z największych punktów wytopu żelaza w Polsce.

Mnisi przepisywali księgi liturgiczne, ascetyczne, naukowe, a także teksty kazań i zbiory praw. Przy klasztorach powstawały bogate biblioteki a opactwa, stały się centrami rozwoju myśli religijnej i naukowej. Cystersi jako jedni z pierwszych zaczęli stosować w budownictwie cegłę. Bardzo ważną sprawą był wkład zakonników w rozwój kolonizacji, gdyż często opactwa powstawały w miejscach odludnych i przy nich rozwijały się osiedla ludzkie, a z czasem miasteczka.

Cystersi nosili przydomek Kretów, ponieważ budowali tunele.

Zakonnicy szczycili się akademickim wykształceniem, stąd też powstawały bogate biblioteki z wieloma wartościowymi pozycjami

Cystersi nie są już tak znaczącym zakonem, jak kiedyś. Jego upadek nastąpił w okresie zaborów, kiedy to na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiła kasata zakonu we wszystkich trzech zaborach.

Obecnie na świecie żyje jeszcze ok. 3000 cystersów.

Zakon pozostawił po sobie prawdziwe perełki architektury, które w większości w dobrym stanie przetrwały wszelkie nawiedzające nas wojny i konflikty.

Z myślą o chętnych do ich zwiedzania stworzono szlak turystyczny obejmujący klasztory cysterskie na terenie Polski.

Nie chcę tutaj wypisywać wszystkich miejsc (można to łatwo znaleźć w internecie), dlatego opisze tylko te moim zdaniem najciekawsze:

Henryków – barokowy zespół klasztorny zbudowany w latach 1682-1685

Krzeszów – późnobarokowy kościół z Mauzoleum Piastów i zespołem kaplic; pomnik historii

Lubiąż – barokowy zespół klasztorny, największe opactwo cysterskie w Europie,

Toruń – kościół św. Jakuba wraz z toruńską starówką wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO,

Ludźmierz-Sanktuarium Matki Bożej Ludźmierskiej, Gaździny Podhala

Rudy – ruiny dawnego klasztoru z dobrze zachowanym kościołem pocysterskim,

Wąchock

Ląd-pomnik historii – opactwo cystersów w Lądzie, Łekno, Obra, Ołobok, Owińska, Przemęt, Wągrowiec, Wieleń Zaobrzański, Bierzwnik – dawne opactwo cystersów zajmowane jest przez parafię rzymskokatolicką, Bukowo Morskie, Koszalin,